Bilans płatniczy. Rzeczypospolitej Polskiej za IV kwartał 2012 roku

Bilans płatniczy Rzeczypospolitej Polskiej za IV kwartał 2012 roku Warszawa, 2013

Projekt graficzny : Oliw ka s. c. Skład i druk: Dru kar nia NBP W yd a ł : N ar od ow y B a n k P o ls k i De par ta ment Edukacji i Wydawnictw 00-919 War sza wa, ul. Święto krzy ska 11/21 Te le fon 22 653 23 35 Fax 22 653 13 21 www.nbp.pl Co py ri ght Na ro do wy Bank Pol ski, 2013

Synteza Spis treści Spis treści Synteza...4 1. Rachunek bieżący i kapitałowy...7 1.1. Międzynarodowy handel towarami i usługami...10 1.1.1. Eksport towarów...10 1.1.2. Import towarów...13 1.1.3. Międzynarodowy handel usługami...16 1.1.3.1. Usługi transportowe...18 1.1.3.2. Podróże zagraniczne....................................................18 1.1.3.3. Pozostałe usługi...19 1.2. Dochody...20 1.3. Transfery bieżące i kapitałowe...22 2. Rachunek finansowy...24 2.1. Inwestycje nierezydentów w Polsce...24 2.1.1. Zagraniczne inwestycje bezpośrednie...24 2.1.2. Zagraniczne inwestycje portfelowe...25 2.1.3. Pozostałe inwestycje zagraniczne...28 2.2. Polskie inwestycje za granicą...29 2.3. Pochodne instrumenty finansowe...30 2.4. Oficjalne aktywa rezerwowe...30 3. Zadłużenie zagraniczne....34 3.1. Zadłużenie zagraniczne sektora rządowego i samorządowego...35 3.2. Zadłużenie zagraniczne sektora przedsiębiorstw...36 3.3. Zadłużenie zagraniczne sektora bankowego...37 3.4. Zadłużenie zagraniczne NBP...38 3.5. Wybrane wskaźniki zadłużenia zagranicznego...38 4. Aneks 1 Kapitał w tranzycie...39 4.1. Kapitał w tranzycie w Standardach Międzynarodowych...39 4.2. Typowa transakcja kapitału w tranzycie...40 4.3. Skala zjawiska Kapitału w tranzycie w Polsce i na Świecie...41 4.4. Kapitał w Tranzycie w Polsce i innych krajach w 2012 r....42 4.5. Bibliografia...44 5. Aneks 2 Tabele statystyczne...45 Bilans płatniczy Rzeczypospolitej Polskiej za IV kwartał 2012 roku 3

Synteza Synteza 1. Rachunek bieżący i kapitałowy W IV kwartale 2012 r. deficyt na rachunku bieżącym i kapitałowym ukształtował się na poziomie 1,0 mld EUR. Przed rokiem saldo to także było ujemne i wyniosło 1,6 mld EUR. Zmniejszenie się ujemnego salda rachunku bieżącego i kapitałowego było konsekwencją poprawy salda wymiany towarowej z zagranicą oraz wzrostu transferów z Unii Europejskiej. W kierunku jego pogorszenia działało natomiast zmniejszenie dodatniego salda transferów kapitałowych oraz pogłębienie salda dochodów. Relacja deficytu rachunku bieżącego i kapitałowego do PKB w IV kwartale 2012 r. wyniosła -1,0%, co oznacza poprawę w odniesieniu do IV kwartału 2011 r. (o 0,7 pkt proc.). Z uwagi na znaczne środki otrzymane przez Polskę z instytucji Unii Europejskiej, ujmowane w rachunku kapitałowym bilansu płatniczego, łączne saldo rachunku bieżącego i kapitałowego do PKB lepiej obrazuje kształtowanie się nierównowagi zewnętrznej z punktu widzenia zagranicznych potrzeb finansowania naszej gospodarki niż saldo rachunku bieżącego. W IV kwartale 2012 r. deficyt na rachunku bieżącym wyniósł 3,5 mld EUR. W porównaniu z IV kwartałem 2011 r. zmniejszył się o 1,6 mld EUR. Relacja deficytu rachunku bieżącego do PKB w IV kwartale 2012 r. wyniosła minus 3,2%, co oznacza poprawę o 2,1 pkt proc. w stosunku do IV kwartału 2011 r. Ujemne saldo obrotów towarowych wyniosło w IV kwartale 2012 r. 1,1 mld EUR. Saldo to zmniejszyło się, w stosunku do poziomu obserwowanego przed rokiem, w wyniku szybszego wzrostu eksportu niż importu towarów. Eksport towarów w IV kwartale 2012 r. wyniósł 38,1 mld EUR i wzrósł o 8,9% w porównaniu z IV kwartałem 2011 r. Wzrost ten wystąpił pomimo problemów z zagranicznym popytem na część towarów konsumpcyjnych (samochody osobowe, odbiorniki TV, meble) i dóbr pośrednich (części samochodowe, silniki Diesla). Spadki wartości w wyżej wymienionych towarach zostały zrekompensowane wzrostem eksportu żywności, dóbr inwestycyjnych (aparatura telefoniczna) oraz paliw przetworzonych (oleje ropy naftowej olej opałowy) i metali (złoto, miedź). Najważniejsze problemy w polskim eksporcie wynikają z osłabionego popytu na towary wysoko przetworzone oraz komponenty do ich produkcji na rynkach Unii Europejskiej. Dotyczą one głównie grup towarów będących przedmiotem handlu powiązanego ściśle z międzynarodowymi sieciami produkcji, a więc obejmują rynek motoryzacyjny i elektroniczny. W IV kwartale 2012 r. wartość importu towarów wyniosła 39,2 mld EUR, co oznacza wzrost w stosunku do poziomu sprzed roku o 4,3%. Przyrost importu wynikał głównie ze wzrostu importu ropy naftowej, zakupów nowych samolotów oraz obrotu uszlachetniającego statków. Przyrost ten zniwelowały w pewnym stopniu spadki importu części do produkcji samochodów i odbiorników TV oraz metali takich jak żelazo i miedź. Wynikają one z problemów eksporterów ze zbytem dóbr wysoko przetworzonych, na które zmniejszył się popyt (zwłaszcza w krajach Unii Europejskiej). Dodatnie saldo usług w analizowanym okresie wyniosło 1,1 mld EUR. W porównaniu z IV kwartałem 2011 r. zwiększyło się o 0,4 mld EUR. Największy wpływ na wielkość salda usług mało saldo podróży zagranicznych oraz pozostałych usług. W IV kwartale 2012 r. saldo dochodów było ujemne i wyniosło 4,5 mld EUR. Ujemne saldo było przede wszystkim konsekwencją wysokich dochodów, wynoszących 3,2 mld EUR, uzyskiwanych przez zagranicznych inwestorów bezpośrednich. Na kształtowanie się ujemnego salda 4 N a r o d o w y B a n k P o l s k i

Synteza dochodów znaczący wpływ miały także dochody nierezydentów osiągane z inwestycji portfelowych, które wyniosły 1,3 mld EUR. Łączne saldo transferów bieżących i kapitałowych w IV kwartale 2012 r. wyniosło 3,5 mld EUR. Było ono o 0,6 mld EUR niższe niż w tym samym kwartale 2011 r., z uwagi na niższe niż rok wcześniej transfery z Unii Europejskiej przekazywane w ramach Funduszu Spójności. Saldo transferów z instytucjami Unii Europejskiej, podobnie jak w poprzednich kwartałach, było dodatnie i wyniosło 3,3 mld EUR. Na wysokość dodatniego salda wpłynęła wartość transferów przeznaczonych na cele inwestycyjne, zaliczanych do rachunku kapitałowego, w wysokości 2,7 mld EUR. Zanotowano także napływ transferów bieżących w wysokości 1,0 mld EUR. Rozchody w postaci składki członkowskiej wpłaconej do budżetu ogólnego Unii Europejskiej w IV kwartale 2012 r. wyniosły 0,4 mld EUR. 2. Rachunek finansowy Saldo zagranicznych inwestycji w Polsce w IV kwartale 2012 r. było dodatnie i wyniosło 4,2 mld EUR. Saldo to było w znacznej mierze rezultatem napływu inwestycji portfelowych, głównie do sektora rządowego; również saldo inwestycji bezpośrednich miało dodatnią wartość. Jednocześnie nastąpił odpływ pozostałych inwestycji. Przed rokiem napływ kapitału wyniósł 3,6 mld EUR i wynikał przede wszytkim z napływu zagranicznych inwestycji bezpośrednich. IV kwartał 2012 r. był kolejnym kwartałem, w którym odnotowano znaczny napływ zagranicznych inwestycji portfelowych do Polski, wynoszący 3,4 mld EUR. Był on o 3,0 mld EUR większy niż w IV kwartale 2011 r. Na ten wynik złożył się głównie zakup przez nierezydentów obligacji skarbowych emitowanych na rynkach zagranicznych. W IV kwartale 2012 r. odnotowano napływ zagranicznych inwestycji bezpośrednich wynoszący 2,3 mld EUR. Do napływu zagranicznych inwestycji bezpośrednich w takiej skali przyczyniły się przede wszystkim reinwestowane zyski polskich podmiotów mających zagranicznych właścicieli. W porównaniu z IV kwartałem 2011 r. napływ ten zmniejszył się o 0,7 mld EUR. Saldo pozostałych inwestycji nierezydentów w Polsce było ujemne i wyniosło 1,5 mld EUR. Odpływ kapitału z tytułu pozostałych inwestycji związany był przede wszystkim ze zmniejszeniem się zobowiązań NBP. Do odpływu przyczyniły się także spłaty kredytów sektora przedsiębiorstw. Jednocześnie odnotowano niewielki napływ środków do sektora bankowego i rządowego. W analogicznym okresie poprzedniego roku zarejestrowano dodatnie saldo pozostałych inwestycji, wynoszące 0,2 mld EUR. W IV kwartale 2012 r. zanotowano ujemne saldo inwestycji rezydentów za granicą w wysokości 1,6 mld EUR, co oznacza wzrost polskich aktywów zagranicznych. Do wzrostu poziomu inwestycji za granicą przyczynił się wzrost inwestycji bezpośrednich oraz zwiększenie wartości lokat polskich podmiotów w bankach zagranicznych. Odnotowany w IV kwartale 2012 r. odpływ kapitału za granicę był o 1,2 mld większy niż rok wcześniej. W wyniku transakcji przeprowadzanych na zlecenie klientów oraz transakcji własnych NBP oficjalne aktywa rezerwowe wzrosły o 2,6 mld EUR. 3. Zadłużenie zagraniczne Na koniec IV kwartału 2012 r. stan zadłużenia zagranicznego ogółem wyniósł 276,1 mld EUR i był wyższy o 3,1 mld EUR w stosunku do stanu na koniec III kwartału 2012 r. W czwartym kwartale 2012 r. wartość zadłużenia długoterminowego wzrosła o 6,1 mld EUR, natomiast wartość zadłużenia krótkoterminowego była niższa o 3,0 mld EUR, co skutkowało spadkiem udziału zadłużenia krótkoterminowego w zadłużeniu ogółem z 20,5% na koniec III kwartału 2012 r. do 19,2%. Bilans płatniczy Rzeczypospolitej Polskiej za IV kwartał 2012 roku 5

Synteza Wzrost zadłużenia zagranicznego wynikał przede wszystkim ze wzrostu zadłużenia sektora rządowego, które zwiększyło się o 4,2 mld EUR. Z punktu widzenia oceny płynności międzynarodowej ważnym wskaźnikiem jest relacja krótkoterminowego zadłużenia zagranicznego do oficjalnych aktywów rezerwowych. Wskazuje ona, jaką część rezerw walutowych musiałby przeznaczyć bank centralny na spłatę zagranicznego zadłużenia krótkoterminowego. Na koniec IV kwartału 2012 r. relacja ta wyniosła 64,1% i w porównaniu z III kwartałem 2012 r. poprawiła się o 4,4 pkt proc. * * * Relacja salda rachunku bieżącego do PKB w 2012 r. wyniosła 3,5% i w stosunku do 2011 r. uległa poprawie o 1,3 pkt proc. W przypadku salda rachunku bieżącego i kapitałowego relacja do PKB wyniosła 1,3% i w stosunku do 2011 r. poprawiła się o 1,6 pkt proc. Był to najniższy deficyt zaobserwowany od momentu wejścia Polski do Unii Europejskiej, świadczący o malejącym poziomie nierównowagi zewnętrznej polskiej gospodarki. Łączne saldo rachunku bieżącego i kapitałowego w 2012 r. było ujemne i wyniosło 4,9 mld EUR. W stosunku do 2011 r. deficyt ten zmniejszył się ponad dwukrotnie. Prawie cała poprawa wynikała ze zmniejszenia ujemnego salda obrotów towarowych, na skutek szybszego wzrostu eksportu niż importu. Na kształtowanie niskiego deficytu rachunku bieżącego i kapitałowego w 2012 r. istotny wpływ miał także rekordowo wysoki poziom salda transferów z Unią Europejską. Negatywny wpływ na poziom analizowanego łącznego salda rachunku bieżącego i kapitałowego miało natomiast w 2012 r. ujemne saldo dochodów, które od 2008 r. ulega systematycznemu pogłębieniu. W rachunku finansowym bilansu płatniczego w ciągu 2012 r. zanotowano napływ kapitału z zagranicy w wysokości 16,2 mld EUR. Wielkość tego napływu jest o 26,1% mniejsza niż w poprzednim roku. Największym składnikiem napływu kapitału zagranicznego w 2012 r. były inwestycje portfelowe. Zagraniczni inwestorzy chętnie kupowali polskie papiery wartościowe, głównie obligacje skarbowe. Jednocześnie w 2012 r. odnotowano znaczące zmniejszenie wielkości napływu zagranicznych inwestycji bezpośrednich. Inwestycje te w 2012 r. wyniosły jedynie 2,7 mld EUR, co oznacza spadek o ponad 80% w porównaniu z danymi za 2011 r. Spadek ten w znacznej mierze jest związany z zakończeniem działalności niektórych podmiotów specjalnego przeznaczania, które służyły do transferowania kapitału wewnątrz międzynarodowych grup kapitałowych, nie mając wpływu na działalność gospodarczą w Polsce. 6 N a r o d o w y B a n k P o l s k i

Rachunek bieżący i kapitałowy 1 Rachunek bieżący i kapitałowy Saldo rachunku bieżącego i kapitałowego w IV kwartale 2012 r. było ujemne i wyniosło 1 038 mln EUR. Na tę kwotę złożyło się ujemne saldo rachunku bieżącego 3 477 mln EUR oraz dodatnie saldo rachunku kapitałowego w wysokości 2 439 mln EUR. W IV kwartale 2012 r. deficyt salda rachunku bieżącego i kapitałowego zmniejszył się w porównaniu z analogicznym okresem 2011 r., o 578 mln EUR (w porównaniu z III kwartałem 2012 r. deficyt ten zwiększył się o 260 mln EUR). O poprawie salda w stosunku do poprzedniego roku zdecydowało przede wszystkim saldo obrotów towarowych, które w omawianym okresie uległo poprawie o 1 498 mln EUR (z poziomu minus 2 611 mln EUR w IV kwartale 2011 r. do minus 1 113 mln EUR w IV kwartale 2012 r.). Ponadto na poprawę salda rachunku bieżącego i kapitałowego wpływ miał wzrost dodatniego salda transferów bieżących (wzrost o 512 mln EUR głównie w wyniku wyższego napływu transferów z Unii Europejskiej) oraz poprawa salda usług (o 398 mln EUR). W odwrotnym kierunku oddziaływało natomiast na poziom salda rachunku bieżącego i kapitałowego zmniejszenie w stosunku do IV kwartału 2011 r. dodatniego salda rachunku kapitałowego (spadek o 1 129 mln EUR) oraz pogłębienie ujemnego salda dochodów (spadek o 701 mln EUR). Wykres 1. Saldo rachunku bieżącego i kapitałowego w ujęciu kwartalnym 1 8 000 6 000 4 000 2 000 0-2 000-4 000-6 000-8 000-10 000 mln EUR I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV 2009 2010 2011 2012 Rachunek kapitałowy Transfery Usługi Towary Dochody Saldo rachunku bieżącego i kapitałowego 1 Wykres 2. Saldo rachunku bieżącego i kapitałowego w ujęciu kwartalnym 6 4 2 0-2 -4-6 -8-10 % PKB I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV 2009 2010 2011 2012 Saldo rachunku kapitałowego Saldo rachunku bieżącego Saldo rachunku bieżącego i kapitałowego 1 Szeregi czasowe prezentujące składniki bilansu płatniczego oraz zadłużenia zagranicznego za okres od I kwartału 2006 r. do IV kwartału 2012 r. zostały zaprezentowane w Aneksie 2. Bilans płatniczy Rzeczypospolitej Polskiej za IV kwartał 2012 roku 7

Rachunek bieżący i kapitałowy 1 Relacja salda rachunku bieżącego i kapitałowego do PKB wyniosła w IV kwartale 2012 r. minus 1,0%. Wartość tego wskaźnika dla salda rachunku bieżącego ukształtowała się na poziomie minus 3,2%. Zarówno wskaźnik dla salda rachunku bieżącego i kapitałowego, jak i salda rachunku bieżącego poprawił się w porównaniu z analogicznym okresem poprzedniego roku, kiedy to wartości tych wskaźników wyniosły odpowiednio: minus 1,7% oraz minus 5,3%. Ramka 1. Rachunek bieżący i kapitałowy w 2012 r. Analiza danych rachunku bieżącego w kontekście wskaźników opisujących równowagę zewnętrzną wykazała jego poprawę w stosunku do 2011 r. Relacja salda rachunku bieżącego do PKB w 2012 r. wyniosła 3,5% i w stosunku do 2011 r. uległa poprawie o 1,3 pkt proc. W przypadku polskiej gospodarki istotna jest też relacja łącznego salda rachunku bieżącego i kapitałowego do PKB, gdyż duża część transferów unijnych, przeznaczonych głównie na inwestycje infrastrukturalne, ujmowana jest właśnie w rachunku kapitałowym. Wartość tego wskaźnika wskazuje na całkowite potrzeby pożyczkowe polskiej gospodarki, jakie muszą być sfinansowane kapitałem zagranicznym. Jego wielkość w 2012 r. wyniosła 1,3% PKB i w stosunku do 2011 r. poprawiła się o 1,6 pkt proc. Był to najniższy deficyt zaobserwowany od momentu wejścia Polski do Unii Europejskiej, świadczący o malejącym poziomie nierównowagi zewnętrznej polskiej gospodarki. Wykres 3. Saldo rachunku bieżącego i kapitałowego w relacji do PKB 3 2 1 0-1 -2-3 -4-5 -6-7 % 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Saldo rachunku kapitałowego do PKB Saldo rachunku bieżącego do PKB Saldo rachunku bieżącego i kapitałowego do PKB Łączne saldo rachunku bieżącego i kapitałowego w 2012 r. było ujemne i wyniosło 4 935 mln EUR. W stosunku do 2011 r. deficyt ten zmniejszył się ponad dwukrotnie o 5 788 mln EUR. Prawie cała poprawa wynikała ze zmniejszenia ujemnego salda obrotów towarowych, które w 2012 r. wyniosło 5 313 mln EUR i w stosunku do poprzedniego roku poprawiło się o 4 746 mln EUR. Zmniejszenie deficytu obrotów towarowych było wynikiem szybszego wzrostu eksportu (o 6 413 mln EUR, tj. o 4,6%) niż importu (o 1 667 mln EUR, tj. o 1,1%). Głównymi towarami powodującymi wzrost polskiego eksportu były: żywność (wzrost o 2 256 mln EUR), paliwa przetworzone (wzrost o 817 mln EUR) oraz aparatura telefoniczna (wzrost o 675 mln EUR). Wzrost eksportu był natomiast hamowany przez spadek eksportu produktów przemysłu motoryzacyjnego: samochodów osobowych i silników Diesla (o 1 973 mln EUR). Spadł też eksport koksu i odbiorników TV. Na spowolnienie w imporcie wpływał natomiast spadek wartości sprowadzanych z zagranicy dóbr będących komponentami do produkcji towarów przemysłowych, głownie akcesoriów samochodowych i części do silników spalinowych (o 676 mln EUR) oraz matryc ciekłokrystalicznych (o 778 mln EUR). Ponadto spadł import paliw przetworzonych (o 807 mln EUR), leków i węgla. Wzrost w zakresie importu dotyczył głównie ropy naftowej (o 2 289 mln EUR), aczkolwiek był on dużo słabszy niż w latach poprzednich. 8 N a r o d o w y B a n k P o l s k i

Rachunek bieżący i kapitałowy W ujęciu geograficznym wzrost eksportu dotyczył głównie kierunków wschodnich, takich jak Rosja i Ukraina. Po stronie importu zanotowano natomiast silny spadek w handlu z krajami Unii Europejskiej i wzrost z krajami nienależącymi do wspólnoty. Z analizy struktury geograficznej wymiany towarowej w dłuższym okresie wynika, że eksport do krajów Unii Europejskiej od I kwartału 2011 r. powoli ulega stabilizacji, co jest spowodowane spowolnieniem eksportu do Niemiec, Niderlandów, Francji oraz tendencją spadkową w sprzedaży towarów do Włoch. Pozytywne wydają się być trendy wzrostowe w eksporcie do Wielkiej Brytanii oraz Czech. Z kolei w eksporcie do państw niebędących członkami Unii Europejskiej istnieje bardzo wyraźna tendencja wzrostowa. W tej grupie krajów prym wiedzie rozwijający się eksport do Rosji i na Ukrainę. 1 Analiza struktury towarowej eksportu towarów sklasyfikowanych według kierunków przeznaczenia wskazuje, że tendencja do stabilizacji charakteryzuje dobra pośrednie (od III kwartału 2011 r.) oraz towary konsumpcyjne (od II kwartału 2011 r.), co jest związane ze słabym popytem na produkty rynku motoryzacyjnego oraz elektronicznego w krajach Unii Europejskiej. Efektem tego procesu jest zmniejszający się eksport samochodów osobowych, silników Diesla, odbiorników telewizyjnych oraz stabilizacja w sprzedaży za granicę części samochodowych. Trendy te znajdują swoje potwierdzenie w malejącej roli polskiego eksportu w handlu w ramach międzynarodowych sieci produkcji. Tendencja spadkowa w dobrach pośrednich została zrównoważona przez rosnący eksport miedzi i złota, a w towarach konsumpcyjnych żywności. Z kolei w eksporcie dóbr inwestycyjnych oraz w paliwach i surowcach zarysowują się powoli tendencje wzrostowe. Podstawą regularnego przyrostu eksportu dóbr inwestycyjnych są samochody ciężarowe kupowane zarówno przez kraje Unii Europejskiej, jak i Rosję i Ukrainę, sprzęt komputerowy, a także reeksport aparatury telefonicznej (sprowadzanej uprzednio z Chin) do krajów Unii. Paliwa i surowce to głównie eksport paliw przetworzonych przez polskie rafinerie (do Unii Europejskiej). Długookresowa analiza struktury towarowej importu sklasyfikowanego według kierunków przeznaczenia wskazuje, że od końca 2011 r. wszystkie główne grupy towarowe charakteryzują się tendencjami do stabilizacji. W największej grupie, czyli w towarach zaopatrzeniowych, gdzie występuje trend spadkowy importu części samochodowych, obserwujemy odzwierciedlenie problemów rynku motoryzacyjnego widoczne w sprzedaży za granicę samochodów osobowych złożonych w Polsce. Na rynku elektronicznym następuje stabilizacja importu części RTV, podzespołów elektronicznych, które w dużym stopniu wykorzystuje się przy produkcji odbiorników TV przeznaczonych w znacznej mierze na eksport. Stabilizuje się także import drutów, kabli i wyrobów stalowych. W imporcie towarów konsumpcyjnych widoczne jest wyhamowanie importu samochodów osobowych i spadkowy trend w sprowadzanych lekach. Paliwa i surowce to przede wszystkim ropa naftowa, której import przyrasta w coraz wolniejszym tempie. Z kolei import dóbr inwestycyjnych pomimo tendencji wzrostowych w sprzęcie komputerowym i aparaturze telefonicznej jest spowalniany przez ciągniki oraz samochody ciężarowe. Na kształtowanie salda rachunku bieżącego i kapitałowego w 2012 r. istotny wpływ miał także rekordowo wysoki poziom salda transferów z Unią Europejską. W 2012 r. wyniosło ono 11 694 mln EUR i było wyższe o 998 mln EUR niż przed rokiem. Saldo transferów bieżących było wyższe o 374 mln EUR, a saldo transferów kapitałowych o 624 mln EUR. Najwyższy wzrost w ramach transferów bieżących dotyczył napływu na Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej (wzrost o 584 mln EUR), a w ramach transferów kapitałowych napływu na Fundusz Spójności (wzrost o 595 mln EUR ). W przypadku usług wzrost salda dotyczył wszystkich głównych grup, tj.: usług transportowych, podróży zagranicznych i pozostałych usług. Ogólne saldo usług wyniosło w 2012 r. 4 816 mln EUR i w stosunku do poprzedniego roku wzrosło o 768 mln EUR. O ile przychody i rozchody w przypadku grupy usług transportowych i podróży zagranicznych rosły w jednakowym tempie o tyle w przypadku grupy pozostałych usług zanotowany został szybszy o 2 pkt proc. wzrost po stronie przychodów. Bilans płatniczy Rzeczypospolitej Polskiej za IV kwartał 2012 roku 9

Rachunek bieżący i kapitałowy Wykres 4. Struktura salda rachunku bieżącego i kapitałowego 20 000 mln EUR 10 000 1 0-10 000-20 000-30 000-40 000 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Dochody Transfery Towary Rachunek kapitałowy Usługi Saldo rachunku bieżącego i kapitałowego Negatywny wpływ na poziom analizowanego łącznego salda rachunku bieżącego i kapitałowego miało natomiast w 2012 r. ujemne saldo dochodów, które od 2008 r. ulega systematycznemu pogłębieniu. Jest to głównie spowodowane przez wzrost dochodów nierezydentów z tytułu inwestycji bezpośrednich. W 2012 r. saldo dochodów ukształtowało się na poziomie minus 17 082 mln EUR, co oznacza jego pogłębienie o 701 mln EUR w stosunku do poprzedniego roku. 1.1. Międzynarodowy handel towarami i usługami W IV kwartale 2012 r. saldo towarów i usług (eksport netto) było ujemne i ukształtowało się na poziomie 40 mln EUR. W porównaniu z analogicznym kwartałem poprzedniego roku uległo ono znacznej poprawie o 1 896 mln EUR, zaś w stosunku do III kwartału 2012 r. pogorszyło się o 717 mln EUR. W analizowanym kwartale przychody z tytułu eksportu towarów i usług wyniosły 45 814 mln EUR i wzrosły o 9,2% w stosunku do IV kwartału 2011 r., natomiast wartość importu ukształtowała się na poziomie 45 854 mln EUR, co oznacza spadek o 4,5%. Wykres 5. Towary i usługi 50 000 45 000 40 000 35 000 30 000 25 000 20 000 15 000 10 000 5 000 0 mln EUR I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV 2009 2010 2011 2012 mln EUR 1 000 500 0-500 -1 000-1 500-2 000-2 500-3 000-3 500-4 000 Przychody (lewa oś) Rozchody (lewa oś) Saldo (prawa oś) 1.1.1. Eksport towarów W IV kwartale 2012 r. eksport towarów ogółem wyniósł 38 074 mln EUR, co w stosunku do analogicznego okresu 2011 r. oznacza wzrost o 3 101 mln EUR, tj. o 8,9%. 10 N a r o d o w y B a n k P o l s k i

Rachunek bieżący i kapitałowy Wykres 6. Dynamika eksportu ogółem r/r (dane niewyrównane sezonowo) w podziale geograficznym udział we wzroście wartości głównych krajów i grup krajów % 30 20 10 0 1-10 -20-30 I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV 2009 2010 2011 2012 Strefa euro Pozostałe kraje UE Rosja Pozostałe Razem Analiza struktury geograficznej eksportu wykazała, że taka zmiana jest efektem większego przyrostu wartości sprzedanych towarów na rynkach poza Unią Europejską (głównie w obrębie rynków wschodnich) niż do krajów Unii Europejskiej. Zwiększenie wartości eksportu polskich towarów do krajów spoza Unii o kwotę 2 008 mln EUR, czyli 25,4%, dotyczyło przede wszystkim rynków wschodnich Rosji, Ukrainy i Białorusi. Eksport do Rosji zwiększył się o 629 mln EUR, tj. o 39,2%. Jego podstawę stanowił obrót uszlachetniający statków; różnego rodzaju urządzenia mechaniczne oraz żywność. W przypadku Ukrainy eksport wzrósł o 273 mln EUR, tj. o 28,4%, a głównym źródłem przyrostu były surowce i paliwa (oleje ropy naftowej oraz koks). O przyroście eksportu na Białoruś zdecydowały przede wszystkim dobra inwestycyjne takie jak ciężarówki i ciągniki. Analizując polski eksport na rynkach wschodnich należy podkreślić, że w przeciwieństwie do handlu z krajami Unii, zmiany jego wartości charakteryzują się dużym zróżnicowaniem i często trudno jest wskazać dominujące towary. Poza rynkami wschodnimi odnotowano silny przyrost eksportu do Stanów Zjednoczonych (o 115 mln EUR, tj. o 17,7%). Opierał się on w największym stopniu na paliwach przetworzonych oraz silnikach lotniczych wraz z częściami do nich. Wzrost eksportu do Norwegii (o 257 mln EUR, tj. o 48,8%) zdominował obrót uszlachetniający statków. Eksport do krajów Unii Europejskiej zwiększył się o 1 093 mln EUR, tj. o 4,0%. Wzrost eksportu dotyczył przede wszystkim handlu z Wielką Brytanią (o 315 mln EUR, tj. o 13,7%) i obejmował głównie paliwa przetworzone, srebro, aparaturę telefoniczną i samochody osobowe. Zwiększył się również eksport do Czech o 252 mln EUR, tj. o 11,9% głównie części RTV. W obrotach z najważniejszym polskim partnerem handlowym, czyli z Niemcami, zarejestrowano wzrost w wysokości 154 mln EUR, tj. o 1,7%. Wzrost eksportu do Niemiec wynikał ze zwiększenia sprzedaży aparatów telefonicznych (reeksport), paliw przetworzonych i żywności. Należy jednak nadmienić, że w obrocie z Niemcami widoczny był spadek eksportu samochodów osobowych oraz ich części, silników Diesla, odbiorników TV. W strukturze towarowej 2 eksportu analizowanego według kierunków przeznaczenia w IV kwartale 2012 r., w porównaniu z analogicznym kwartałem 2011 r., we wszystkich głównych grupach towarowych eksportu zarejestrowano przyrosty wartości. Największy odnotowano w eksporcie dóbr inwestycyjnych. Stosunkowo dużym zwiększeniem wartości charakteryzował się eksport dóbr pośrednich, określanych jako towary zaopatrzeniowe, czyli komponenty używane w procesie produkcji innych rodzajów dóbr. W eksporcie dóbr inwestycyjnych w IV kwartale 2012 r. w stosunku do IV kwartału 2011 r. odnotowano duży przyrost w wysokości 938 mln EUR, tj. o 23,4%. Największy wpływ na pozytywne ukształtowanie się eksportu omawianej grupy towarów miał wzrost wartości sprzedanej za 2 Analiza struktury towarowej została przeprowadzona na podstawie danych GUS. Bilans płatniczy Rzeczypospolitej Polskiej za IV kwartał 2012 roku 11

Rachunek bieżący i kapitałowy granicę aparatury telefonicznej (o 333 mln EUR, tj. o 182,3%). Wyróżnić także należy dodatnią zmianę w obrocie uszlachetniającym statków. 1 Główne towary wchodzące w skład dóbr inwestycyjnych w polskim eksporcie to sprzęt komputerowy, samochody ciężarowe, autobusy, ciągniki oraz, od II kwartału 2012 r., aparatura telefoniczna. Poza tym ważną rolę odgrywa obrót uszlachetniający obejmujący statki. Eksport sprzętu komputerowego stał się ważnym składnikiem polskiego eksportu inwestycyjnego od 2008 r., co należy wiązać za znacznym wzrostem ich produkcji w Polsce w efekcie inwestycji zagranicznych w tym przemyśle. W rezultacie udział dóbr inwestycyjnych w eksporcie ogółem w długim okresie pozostaje stabilny. W IV kwartale 2012 r. wyniósł on 14,2%. Przyrost eksportu dóbr pośrednich (zaopatrzeniowych) w IV kwartale 2012 r. wyniósł 474 mln EUR, tj. 3,1%. Wśród dóbr zaopatrzeniowych wzrósł eksport surowców takich jak złoto oraz miedź i jej stopy (łącznie o 220 mln EUR, tj. o 39,7%). Zmniejszyła się natomiast wartość sprzedanych za granicę silników Diesla (o 95 mln EUR, tj. o 16,0%), różnego rodzaju wyrobów stalowych i koksu. W analizowanym okresie dobra pośrednie stanowiły 43,5% wartości polskiego eksportu ogółem, a od III kwartału 2012 r. zmniejsza się ich udział, głównie kosztem wzrostu udziału w eksporcie ogółem dóbr inwestycyjnych oraz surowców i paliw. Wzrost eksportu surowców i paliw w IV kwartale 2012 r. wyniósł 370 mln EUR, czyli 16,0%. Spowodowany został w największym stopniu przyrostem zakupionych przez kraje Unii paliw przetworzonych, a dokładnie olejów ropy naftowej (o 236 mln EUR, tj. o 36,9%) w przeważającej mierze oleju opałowego. Eksport olejów ropy naftowej od III kwartału 2009 r. zwiększa się bardzo silnie. W rezultacie pojawił się trend wzrostowy w sprzedaży za granicę paliw i surowców przetworzonych w Polsce i w IV kwartale 2012 r osiągnął on poziom 7,4% wartości eksportu ogółem. Eksport towarów konsumpcyjnych w porównaniu z IV kwartałem 2011 r. wzrósł o 358 mln EUR, tj. o 2,9%. Przyrost ten został wygenerowany głównie przez sprzedaż do krajów Unii Europejskiej oraz do Rosji i na Ukrainę żywności (łącznie o 392 mln EUR, tj. o 12,7%), a także leków. Jednocześnie spadł eksport samochodów osobowych (o 313 mln EUR, tj. o 20,5%) oraz odbiorników TV (o 162 mln EUR, tj. o 12,1%), co było efektem osłabienia popytu w krajach Unii Europejskiej. Udział towarów konsumpcyjnych w eksporcie ogółem, pomimo trendu wzrostowego w eksporcie żywności, od 2009 r. maleje, co jest konsekwencją coraz mniejszego eksportu samochodów osobowych i telewizorów. W I kwartale 2009 r. udział towarów konsumpcyjnych w eksporcie wynosił 40,9%, aby w IV kwartale 2012 r. osiągnąć poziom 34,9%. Wykres 7. Eksport struktura towarowa wg głównych kierunków przeznaczenia dane nieodsezonowane mln EUR 40 000 35 000 30 000 25 000 20 000 15 000 10 000 5 000 0 I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV 2009 2010 2011 2012 Paliwa i surowce Dobra inwestycyjne Towary konsumpcyjne Dobra zaopatrzeniowe 12 N a r o d o w y B a n k P o l s k i

Rachunek bieżący i kapitałowy Wykres 8. Eksport dynamika towarów związanych z wymianą w ramach międzynarodowych sieci produkcji (analogiczny kwartał poprzedniego roku = 100) % 160 140 120 100 1 80 60 I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV 2009 2010 2011 2012 Środki transportu, części, akcesoria samochody osobowe (BEC 510) Środki transportu, części, akcesoria części i akcesoria (BEC 530) Towary konsumpcyjne trwałego użytku (BEC 610) Podsumowując można powiedzieć, że w polskim eksporcie ogółem w IV kwartale 2012 r. odnotowano wzrost wartości pomimo problemów z zagranicznym popytem na część towarów konsumpcyjnych (samochody osobowe, odbiorniki TV, meble) oraz dóbr pośrednich (części samochodowe, silniki Diesla). Spadki wartości w wyżej wymienionych towarach zostały zrekompensowane wzrostem eksportu żywności, dóbr inwestycyjnych (aparatura telefoniczna) oraz paliw przetworzonych (oleje ropy naftowej olej opałowy) i metali (złoto, miedź). Najważniejsze problemy w polskim eksporcie wynikają z osłabionego popytu na towary wysoko przetworzone oraz komponenty do ich produkcji na rynkach Unii Europejskiej. Dotyczą one głównie grup towarów będących przedmiotem handlu powiązanego ściśle z międzynarodowymi sieciami produkcji, a więc obejmujących rynek motoryzacyjny i elektroniczny. 1.1.2. Import towarów Wartość importu towarów w IV kwartale 2012 r. wyniosła 39 187 mln EUR i w porównaniu z danymi za IV kwartał 2011 r. zwiększyła się o 1 603 mln EUR, tj. o 4,3%. Analiza zmian w strukturze geograficznej importu wykazuje, że jego wzrost spowodowany został przede wszystkim zwiększoną o 1 913 mln EUR, tj. o 12,4%, wartością zakupów w krajach nienależących do głównego partnera handlowego Polski, czyli Unii Europejskiej. Najsilniejszy przyrost odnotowano w handlu z Rosją (o 884 mln EUR, tj. o 18,0%) ropa naftowa, Stanami Zjednoczonymi (o 310 mln EUR, tj. o 34,9%) zakup nowych samolotów, Chinami (o 279 mln EUR, tj. o 8,2%) sprzęt komputerowy i aparatura telefoniczna, Norwegią (o 243 mln EUR, tj. o 55,3%) statki (obrót uszlachetniający). W obrotach towarowych z Unią Europejską w omawianym kwartale nastąpiło zmniejszenie importu o 310 mln EUR, czyli o 1,4%. Spadek ten w największej mierze, bo o 404 mln EUR, tj. o 4,8%, objął Niemcy. Zmniejszenie importu z Niemiec dotyczyło przede wszystkim towarów zaopatrzeniowych dla przemysłu motoryzacyjnego (części samochodowe), spoiw do form odlewniczych oraz paliw i surowców (oleju napędowego i gazu ziemnego). Wśród pozostałych krajów członkowskich, gdzie zanotowano istotne spadki wymienić należy Danię, Włochy, Finlandię i Wielką Brytanię. Import z Unii Europejskiej, w tym głównie z Niemiec, wykazuje tendencje malejące od III kwartału 2011 r., a od I kwartału 2012 r. charakteryzują go spadki (w ujęciu rok do roku). Za taki stan rzeczy odpowiada spadający import części samochodowych, samochodów osobowych, leków oraz oleju napędowego. Bilans płatniczy Rzeczypospolitej Polskiej za IV kwartał 2012 roku 13

Rachunek bieżący i kapitałowy Pewną kompensacją zmniejszającej się wartości importu z krajów Unii jest trend wzrostowy w towarach pochodzących z krajów leżących poza obszarem Unii (Rosja, Chiny, Korea), skąd polskie podmioty sprowadzają paliwa i surowce oraz sprzęt i podzespoły elektroniczne. 1 Wykres 9. Dynamika importu ogółem r/r (dane niewyrównane sezonowo) w podziale geograficznym udział we wzroście wartości głównych krajów i grup krajów % 40 30 20 10 0-10 -20-30 -40 I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV 2009 2010 2011 2012 Strefa euro Pozostałe kraje UE Rosja Chiny Pozostałe Razem W IV kwartale 2012 r. największe przyrosty zarejestrowano dla towarów konsumpcyjnych oraz paliw i surowców. Import dóbr inwestycyjnych wzrósł stosunkowo niewiele, a w dobrach zaopatrzeniowych odnotowano nieduży spadek 3. Import towarów konsumpcyjnych w IV kwartale 2012 r., w porównaniu z analogicznym okresem poprzedniego roku, zwiększył się o 262 mln EUR, tj. o 3,5%. Taką zmianę spowodowały niewielkie wzrosty mocno zdywersyfikowanych rodzajów towarów. Wśród nich wyróżnić można samochody osobowe i zakup za granicą odbiorników TV. Udział towarów konsumpcyjnych w imporcie ogółem w IV kwartale 2012 r. wyniósł 19,9%. Zmniejsza się on regularnie od I kwartału 2009 r., kiedy to wyniósł 23,7%. W największym stopniu przyczyniło się do tego wyhamowywanie importu leków i samochodów osobowych, przy jednoczesnym rosnącym w dłuższym okresie poziomie importu paliw i surowców. Wartość zakupionych za granicą paliw i surowców w omawianym okresie w stosunku do IV kwartału 2011 r. przyrosła podobnie jak towary konsumpcyjne, bo o 249 mln EUR, tj. o 3,4%. Głównym czynnikiem było zwiększenie wolumenu sprowadzonej ropy naftowej o 16,9%, co przy jednoczesnym wzroście cen na rynkach światowych o 6,4% dało w rezultacie przyrost tego surowca o 796 mln EUR, tj. o 23,3%. Takie ukształtowanie się importu ropy z jednej strony spowodowane zostało rosnącym popytem w krajach Unii Europejskiej na polskie paliwa przetworzone (głównie oleje opałowe), a z drugiej wysokimi kosztami zakupu paliw przetworzonych (głównie oleju napędowego, którego import spadł). Rosnące koszty zakupu oleju napędowego powodują, że jego produkcja staje się w Polsce coraz bardziej opłacalna. W związku z tym polskie rafinerie zgłaszały większe zapotrzebowanie na ropę. Udział surowców i paliw w imporcie ogółem od III kwartału 2011 r. systematycznie się zwiększa z 15,1% do 19,7% w IV kwartale 2012 r. Mimo że import dóbr inwestycyjnych zwiększył się niewiele, bo o 90 mln EUR, tj. o 1,5%, to w tej grupie towarowej zaszły bardzo duże zmiany. Z jednej strony zarejestrowano silne przyrosty: w towarach takich jak samoloty o 364 mln EUR, tj. o 705,1%, sprzęt komputerowy (o 108 mln EUR, tj. o 16,6%) oraz w obrocie uszlachetniającym (różnego rodzaju statki łącznie o 282 mln EUR, tj. o 98,5%). Z drugiej strony mocno zmniejszył się import matryc ciekłokrystalicznych (o 378 mln EUR, tj. o 81,7%) wykorzystywanych do produkcji odbiorników TV, co jest rezultatem spadku popytu na telewizory po stronie eksportu. Zmniejszył się również import samochodów ciężarowych. Udział dóbr inwestycyjnych w imporcie ogółem jest od 2010 r. stosunkowo stabilny i wynosi średnio kwartalnie około 15%. 3 Analiza struktury towarowej została przeprowadzona na podstawie danych GUS. 14 N a r o d o w y B a n k P o l s k i

Rachunek bieżący i kapitałowy W imporcie towarów zaopatrzeniowych, podobnie jak w przypadku dóbr inwestycyjnych, zaszły duże zmiany, ale efektem netto był niewielki spadek o 44 mln EUR, tj. o 0,3%. Z analizy porównawczej poszczególnych towarów należących do omawianej kategorii wynika, że spadki objęły przede wszystkim spoiwa do form odlewniczych (o 162 mln EUR, tj. o 64,5%), wkłady do produkcji w przemyśle motoryzacyjnym takie jak części samochodowe, silniki benzynowe (łącznie o 244 mln EUR, tj. o 14,9%), metale rudy miedzi, rudy żelaza (łącznie o 110 mln EUR, tj. o 48,9%). Wzrosty dotyczyły w przeważającej mierze części RTV (o 133 mln EUR, tj. o 24,5%) po części w celu reeksportu, makuchy z ekstrakcji olejów (o 100 mln EUR, tj. o 46,7%), różnego rodzaju wyroby stalowe oraz druty i kable. Udział importu towarów zaopatrzeniowych w IV kwartale 2012 r. wynosił 44,7% i był najniższy od 2009 r., głównie za sprawą rosnącej w imporcie roli paliw i surowców, a także sezonowości ostatni kwartał w każdym roku charakteryzuje się obniżonym poziomem udziału towarów zaopatrzeniowych. 1 Wykres 10. Import struktura towarowa wg głównych kierunków przeznaczenia dane nieodsezonowane 45 000 40 000 35 000 30 000 25 000 20 000 15 000 10 000 5 000 0 mln EUR I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV 2009 2010 2011 2012 Dobra inwestycyjne Paliwa i surowce Towary konsumpcyjne Dobra zaopatrzeniowe Podsumowując można stwierdzić, że w IV kwartale 2012 r. przyrost wartości importu ogółem został spowodowany głównie przez ropę naftową, zakupy nowych samolotów oraz obrót uszlachetniający statków. Przyrost ten zniwelowały w pewnym stopniu spadki importu wkładów do produkcji samochodów i odbiorników TV oraz metali takich jak żelazo i miedź. Spadki importu wynikają z problemów eksporterów ze zbytem dóbr wysoko przetworzonych, do produkcji których wykorzystywane są importowane części. Długookresowa analiza struktury towarowej importu potwierdza powyższe zmiany. Ramka 2. Import paliw i surowców Import paliw i surowców obejmuje przede wszystkim ropę naftową i jej produkty pochodne. Stanowią one łącznie średniokwartalnie około 55% wartości całego importu paliw i surowców. Wśród pozostałych paliw i surowców istotną rolę odgrywa gaz ziemny oraz węgiel kamienny, a nieco mniejszą energia elektryczna i rudy żelaza. W IV kwartale 2012 r. wartość importu paliw i surowców ogółem wyniosła 7 653 mln EUR i w stosunku do analogicznego okresu roku poprzedniego zwiększyła się o 249 mln EUR, tj. o 3,4%. Udział paliw i surowców w imporcie ogółem powoli, ale systematycznie rośnie i w IV kwartale 2012 r. wyniósł 19,7%. W IV kwartale 2012 r. wartość importu ropy naftowej wyniosła 4 210 mln EUR, co w stosunku do IV kwartału 2011 r. oznacza wzrost o 23,3%. Głównym czynnikiem zarejestrowanej zmiany był przyrost wolumenu o 16,9% wynikający ze zwiększonej produkcji i eksportu przetworzonych produktów ropy (olejów opałowych). Wzrost cen wyniósł 6,4%. Bilans płatniczy Rzeczypospolitej Polskiej za IV kwartał 2012 roku 15

Rachunek bieżący i kapitałowy Wykres 11. Import ropy naftowej 1 4 500 4 000 3 500 3 000 2 500 2 000 1 500 1 000 500 0 mln EUR % I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV 2009 2010 2011 2012 Import ropy naftowej w cenach bieżących Dynamika wolumenu poprzedni rok = 100 (prawa oś) Dynamika cen poprzedni rok = 100 (prawa oś) 200 100 0 Z analizy szeregu czasowego przedstawionego na wykresie wynika, że największy wpływ na wartość importu ropy naftowej od początku 2009 r., a w konsekwencji na zmianę salda obrotów towarowych i rachunku bieżącego bilansu płatniczego, wywiera zmiana cen ropy naftowej na światowych rynkach. Wolumen importu ropy, poza niektórymi kwartałami, charakteryzuje się niewielką zmiennością i jego oddziaływanie na zmiany rachunku bieżącego jest nieznaczne. Tak więc omawiany kwartał jest wyjątkiem. 1.1.3. Międzynarodowy handel usługami W analizowanym okresie saldo obrotów usługowych było dodatnie i wyniosło 1 073 mln EUR. W porównaniu z analogicznym okresem 2011 r. zwiększyło się o 398 mln EUR. Największy wpływ na wielkość salda usług miało saldo podróży zagranicznych, które w stosunku do 2011 r. wzrosło o 199 mln EUR oraz pozostałych usług, w przypadku których wzrost wyniósł 153 mln EUR. Całkowite przychody z tytułu świadczenia usług przez polskie podmioty na rzecz podmiotów z zagranicy wyniosły 7 740 mln EUR, a rozchody z tytułu zakupu usług od nierezydentów 6 667 mln EUR. W porównaniu z IV kwartałem 2011 r. przychody z tytułu usług wzrosły o 10,9%, natomiast wielkość rozchodów wzrosła o 5,8%. Tabela 1. Usługi (mln EUR) 2011 2012 I II III IV I II III IV Przychody 5 824 6 997 7 162 6 978 6 435 7 321 7 882 7 740 Usługi transportowe 1 810 1 972 2 004 2 069 1 994 2 179 2 230 2 250 Podróże zagraniczne 1 530 2 104 2 305 1 708 1 756 2 261 2 602 1 914 Pozostałe 2 484 2 921 2 853 3 201 2 685 2 881 3 050 3 576 Rozchody 4 900 5 592 6 118 6 303 5 352 5 783 6 760 6 667 Usługi transportowe 1 088 1 229 1 287 1 319 1 185 1 339 1 442 1 454 Podróże zagraniczne 1 129 1 539 2 030 1 360 1 373 1 669 2 368 1 367 Pozostałe 2 683 2 824 2 801 3 624 2 794 2 775 2 950 3 846 Saldo 924 1 405 1 044 675 1 083 1 538 1 122 1 073 Usługi transportowe 722 743 717 750 809 840 788 796 Podróże zagraniczne 401 565 275 348 383 592 234 547 Pozostałe -199 97 52-423 -109 106 100-270 16 N a r o d o w y B a n k P o l s k i

Rachunek bieżący i kapitałowy Decydujące znaczenie dla kształtowania się wielkości obrotów odgrywała wymiana handlowa z krajami Unii Europejskiej. Około 70,7% wpływów oraz 78,4% wypłat stanowiły obroty usługowe z gospodarkami wspólnoty. Wykres 12. Międzynarodowy handel usługami 2 000 1 500 1 000 500 0-500 -1 000 mln EUR I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV 2009 2010 2011 2012 Saldo podróży zagranicznych Saldo usług transportowych Saldo pozostałych usług Saldo usług 1 Wykres 13. Struktura przychodów usług Podróże zagraniczne 25% Usługi transportowe 29% Inne 46% Patenty i licencje 1% Usługi informatyczne i informacyjne 7% Usługi finansowe 1% Usługi ubezpieczeniowe 1% Usługi budowlane 4% Usługi pocztowe i telekomunikacyjne 1% Pozostałe usługi gospodarcze 29% Usługi kulturowe i rekreacyjne 1% Analiza struktury przychodów z tytułu usług wykazała, że w badanym okresie najwyższy odsetek wpływów ogółem z tytułu usług generowały pozostałe usługi, do których zaliczane są m.in. usługi budowlane, pocztowe i telekomunikacyjne, finansowe, opłaty za korzystanie z patentów i licencji, usługi finansowe, usługi kulturalne i rekreacyjne, usługi informatyczne i informacyjne, usługi dotyczące pośrednictwa handlowego, leasingu operacyjnego, usługi inżynieryjne, usługi związane z reklamą oraz usługi w zakresie doradztwa prawnego. W IV kwartale 2012 r. udział pozostałych usług w eksporcie usług ogółem wyniósł 46,2%. Przychody z tytułu usług transportowych wynosiły 29,1%, natomiast z tytułu podróży zagranicznych stanowiły 24,7%. Struktura ta prawie nie zmieniła się w porównaniu z analogicznym kwartałem poprzedniego roku, wykazując jednak wahania sezonowe (wzrost udziału podróży zagranicznych w III kwartale). Wykres 14. Struktura rozchodów usług Podróże zagraniczne 21% Usługi transportowe 22% Inne 58% Patenty i licencje 8% Usługi informatyczne i informacyjne 7% Usługi finansowe 2% Usługi ubezpieczeniowe 2% Usługi budowlane 4% Usługi pocztowe i telekomunikacyjne 2% Pozostałe usługi gospodarcze 28% Usługi rządowe 1% Usługi kulturowe i rekreacyjne 3% Bilans płatniczy Rzeczypospolitej Polskiej za IV kwartał 2012 roku 17

Rachunek bieżący i kapitałowy 1 Udział wypłat z tytułu pozostałych usług w kwocie wydatków ogółem w międzynarodowym handlu usługami był również najwyższy i wyniósł 57,7%. Wielkość rozchodów z tytułu usług transportowych wynosiła 21,8%, zaś z tytułu podróży zagranicznych stanowiła 20,5%. Podobnie jak w przypadku przychodów z tytułu usług struktura ta prawie nie uległa zmianom w porównaniu z analogicznym kwartałem poprzedniego roku, wykazując wahania sezonowe (wzrost udziału podróży zagranicznych w III kwartale). 1.1.3.1. Usługi transportowe Kwartalne saldo usług transportowych od wielu lat jest dodatnie. Podobnie było w IV kwartale 2012 r., kiedy to wyniosło 796 mln EUR. W stosunku do analogicznego kwartału 2011 r. wartość ta wzrosła o 46 mln EUR. Przychody z tytułu usług transportowych wyniosły 2 250 mln EUR, a rozchody 1 454 mln EUR. W porównaniu z IV kwartałem 2011 r. przychody zwiększyły się o 181 mln EUR, tj. o 8,7%, zaś rozchody wzrosły o 135 mln EUR, tj. o 10,2%. Zarówno przychody, jak i rozchody z tytułu usług transportowych ogółem kształtowane były w największym stopniu, podobnie jak w poprzednich kwartałach, przez towarowy transport samochodowy. W IV kwartale 2012 r. udział towarowego transportu samochodowego w usługach transportowych ogółem po stronie przychodów wynosił 59,4%, a po stronie rozchodów 47,6%. Poza transportem samochodowym, najważniejsze typy usług transportowych to transport lotniczy, usługi wspomagające usługi transportowe, transport rurociągowy, morski oraz kolejowy. Udział usług transportu lotniczego w przychodach z tytułu usług transportowych ogółem w IV kwartale 2012 r. wyniósł 11,2%, usług wspomagających usługi transportowe 13,4%, transportu rurociągowego 7,5%, morskiego 4,7%, kolejowego 3,6%. Po stronie rozchodów analizowany udział wyniósł odpowiednio: dla transportu morskiego 16,1%, lotniczego 13,6%, usług wspomagających 8,0%, transportu rurociągowego 7,2%, kolejowego 6,7%. 1.1.3.2. Podróże zagraniczne W IV kwartale 2012 r., w związku z wyjazdami zagranicznymi, Polacy wydali 1 367 mln EUR. W stosunku do analogicznego okresu poprzedniego roku wydatki te zwiększyły się o 0,5% (czyli o 7 mln EUR). W tym samym czasie cudzoziemcy przyjeżdżający do Polski wydali 1 914 mln EUR. W porównaniu z poprzednim rokiem wydatki te wzrosły o 12,1% (tj. o 206 mln EUR). Silniejszy wzrost przychodów niż wydatków wpłynął na polepszenie dodatniego salda z 234 mln EUR w IV kwartale 2011 r. do 547 mln EUR w IV kwartale 2012 r. Zarówno w przychodach, jak i rozchodach główna część wydatków związanych z podróżami dotyczy krajów Unii Europejskiej. Przychody z tytułu przyjazdów do Polski podróżnych z krajów wspólnoty wynosiły w analizowanym okresie 64,1%, zaś wydatki Polaków w krajach unijnych stanowiły 77,5% ogółu wydatków na podróże zagraniczne. W stosunku do analogicznego okresu poprzedniego roku udział ten w przypadku przychodów zwiększył się o 3,9 pkt proc., natomiast w przypadku wydatków Polaków udział ten zmniejszył się o 0,6 pkt proc. na korzyść krajów niebędących członkami Unii. Ramka 3. Polskie ujawnione przewagi komparatywne w międzynarodowym handlu usługami Analiza konkurencyjności usług świadczonych przez polskie podmioty w latach 2000 2011, przeprowadzona za pomocą indeksu RCA (Revealed Comparative Advantage), zaproponowanego przez B.Balassę 1, wykazała występowanie grupy usług, w których Polska osiągnęła pozycję konkurencyjną (wartość indeksu większa od jedności) oraz usług mających perspektywę rozwoju (wartość indeksu bliska 1). Obszarem odniesienia w przeprowadzonej analizie była strefa euro. 18 N a r o d o w y B a n k P o l s k i

Rachunek bieżący i kapitałowy Polska od 2000 r. do 2011 r. wykazywała ujawnione przewagi komparatywne w świadczeniu usług budowlanych, usług transportowych oraz podróży zagranicznych. Polska przewaga w dziedzinie podróży zagranicznych miała związek ze stosunkowo dużym udziałem podróżnych jednodniowych dokonujących zakupów w Polsce. Wymienione trzy kategorie usług zaliczane są do grupy usług praco-intensywnych (niewymagających wysoko wykwalifikowanej siły roboczej). Natomiast usługami, które charakteryzowały się silnym tempem wzrostu wskaźnika RCA, czyli usługami o największym potencjale rozwoju, są usługi: kulturalne i rekreacyjne, pozostałe (w skład tej kategorii wchodzą usługi prawne, księgowe, techniczne itp.) oraz usługi informatyczne i informacyjne. 1 Wykres 15: Wskaźnik RCA dla usług o największej perspektywie rozwoju 1,2 wskaźnik RCA 1,0 0,8 0,6 0,4 0,2 0 2000 2002 2003 2004 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Usługi informatyczne i informacyjne Pozostałe usługi gospodarcze Usługi kulturalne i rekreacyjne Usługi kulturalne i rekreacyjne oraz pozostałe usługi gospodarcze dołączyły do grupy usług należących do obszaru specjalizacji Polski od 2010 r. Przy szybkim tempie wzrostu RAC usługi informatyczne i informacyjne mają szansę stać się polską specjalnością. Wymienione trzy kategorie usługowe można zaliczyć do kategorii usług wymagających pracowników o wysokich kwalifikacjach. 1 Zob. Balassa, B., Revealed comparative advantage revisited, [w:] B. Balassa (ed.), Comparative Advantage, Trade Policy and Economic Development, New York University Press, 1989, s. 63 79. Koncepcja ujawnionej przewagi komparatywnej zakłada poszukiwanie grup towarów lub usług, w odniesieniu do których dany kraj posiada szczególnie silną pozycję w eksporcie. Aby zidentyfikować przewagę komparatywną danego kraju porównuje się udział eksportu danej grupy usług w ogólnym eksporcie usług tego kraju z udziałem eksportu tej grupy usługowej w innej, referencyjnej grupie krajów (np. strefa euro). Kraj wykazuje przewagę w produktach lub usługach, dla których wskaźnik RAC jest wyższy niż 1. 1.1.3.3. Pozostałe usługi W IV kwartale 2012 r. saldo pozostałych usług było ujemne i wyniosło minus 270 mln EUR. Porównując tę wartość z IV kwartałem 2011 r. widać, że nastąpiła poprawa salda o 153 mln EUR. W o m a w i a n y m o k r e s i e w i e l k o ś ć p r z y c h o d ó w z t y t u ł u p o z o s t a ł y c h u s ł u g o s i ą g n ę ł a w a r t o ś ć 3 576 mln EUR, kwota rozchodów natomiast ukształtowała się na poziomie 3 846 mln EUR. W badanym okresie przychody oraz rozchody zwiększyły się, rok do roku, odpowiednio o 11,7% i 6,1% Na wzrost przychodów wpłynęły głównie następujące zmiany w obrotach: wzrost pozostałych usług gospodarczych (o 365 mln EUR), wzrost usług informatycznych i informacyjnych (o 125 mln EUR), spadek usług budowlanych (o 67 mln EUR), spadek wartości eksportu patentów i licencji (o 24 mln EUR). Bilans płatniczy Rzeczypospolitej Polskiej za IV kwartał 2012 roku 19

Rachunek bieżący i kapitałowy Na wzrost rozchodów wpłynęły głównie następujące zmiany w obrotach: wzrost importu usług budowlanych (o 83 mln EUR), wzrost importu patentów i licencji (o 67 mln EUR) oraz wzrost z tytułu usług pocztowych i telekomunikacyjnych (o 37 mln EUR). 1 Od I do IV kwartału 2011 R. była obserwowana tendencja spadkowa w dynamikach pozostałych usług. Spowolnienie miało miejsce zarówno po stronie przychodów, jak również rozchodów spadek dynamiki eksportu z 8,3% do minus 3,3% oraz importu z 22,2% do minus 1,0%. Na początku 2012 r. nastąpiło odwrócenie tej tendencji. Dynamika przychodów w pozostałych usługach ukształtowała się w IV kwartale 2012 r. na poziomie 11,7%, zaś po stronie rozchodów było to 6,1%. Największą dodatnią dynamiką przychodów w pozostałych usługach w IV kwartale 2012 r. charakteryzowały się usługi informatyczne i informacyjne (27,7%). Po stronie rozchodów były to usługi budowlane (44,4%). Z kolei największy spadek dynamiki notowały: po stronie eksportu usługi z tytułu patentów i licencji (35,8%) oraz po stronie importu usługi kulturalne i rekreacyjne (2,9%). Polski handel pozostałymi usługami skierowany jest głównie do krajów Unii Europejskiej. W IV kwartale 2012 r. 70,1% eksportu oraz 80,8% importu pochodziło z państw wspólnoty. Proporcja ta w stosunku do analogicznego okresu poprzedniego roku pozostała na tym samym poziomie. 1.2. Dochody W IV kwartale 2012 r. saldo dochodów było ujemne i wyniosło 4 486 mln EUR. Ujemne saldo dochodów pogorszyło się w porównaniu z IV kwartałem 2011 r. o 701 mln EUR, czyli o 18,5%. Główną przyczyną ujemnego salda dochodów są uzyskiwane przez nierezydentów dochody z tytułu inwestycji bezpośrednich dokonanych w Polsce. Obserwowane od kilku lat ujemne saldo dochodów jest zjawiskiem występującym nie tylko w Polsce, ale i w innych krajach regionu, które cechuje wysoka ujemna pozycja inwestycyjna. Ujemne saldo dochodów jest konsekwencją dużego zaangażowania zagranicznych inwestorów w daną gospodarkę i realizowania przez nich dochodów z tego tytułu, przy znacznie niższym poziomie zaangażowania rezydentów w inwestycje za granicą. Dochody nierezydentów zrealizowane w Polsce w IV kwartale 2012 r. wyniosły 6 006 mln EUR i w porównaniu z IV kwartałem 2011 r. powiększyły się o 689 mln EUR, czyli o 13,0%. Dochody zagraniczne polskich podmiotów wyniosły 1 520 mln EUR i zmniejszyły się o 12 mln EUR, tj. o 0,8%. Przychody z tytułu wynagrodzeń Polaków pracujących za granicą krócej niż jeden rok wyniosły 673 mln EUR i w porównaniu z IV kwartałem 2011 r. spadły o 9 mln EUR. Rozchody z tytułu wynagrodzeń nierezydentów pracujących w Polsce krócej niż jeden rok osiągnęły wartość 302 mln EUR, co oznacza spadek o 27 mln EUR. Saldo wynagrodzeń pracowników było dodatnie i wyniosło 371 mln EUR. Wykres 16. Dochody 8 000 mln EUR 6 000 4 000 2 000 0-2 000-4 000-6 000 I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV 2009 2010 2011 2012 Przychody Rozchody Saldo 20 N a r o d o w y B a n k P o l s k i