SCENARIUSZ ZAJĘĆ nr 3 - turystyczny szlak ornitologiczny Temat. Poznajemy ptaki wodne w najbliższej okolicy i nie tylko... Cele ogólne: poznanie różnorodności ptaków występujących nad zbiornikami wodnymi w najbliższej okolicy doskonalenie umiejętności posługiwania się sprzętem optycznym (lupą) oraz przewodnikami i atlasami do oznaczania ptaków rozwijanie zainteresowań przyrodniczych Cele operacyjne: Uczeń: rozpoznaje pospolite gatunki ptaków występujących nad wodądostrzega różnice w wyglądzie przykładowych gatunków ptaków wodnych dostrzega istniejące zagrożenia dla ptaków wodnych określa przystosowania ptaków wodnych do życia w ich środowisku posługuje się lornetką oraz przewodnikami i atlasami prowadzi obserwacje terenowe oraz analizuje ich wyniki rozwija zainteresowania ornitologiczne docenia wartości przyrodnicze najbliższej okolicy Miejsce : pracownia przyrodnicza, zbiornik wodny (staw, jezioro, starorzecze, fragment rzeki). Metody pracy: zajęcia terenowe, obserwacja, pogadanka. Formy pracy: indywidualna, grupowa, zbiorowa. Optymalna liczba uczestników: 25 osób. Czas przewidywany na realizację planowanych zajęć: 45 min (zajęcia w pracowni przyrodniczej oraz 90 min zajęcia w terenie). Łącznie: 2 godziny lekcyjne. 1
Materiały i środki dydaktyczne: Karta pracy, lornetki, przewodniki i atlasy do oznaczania ptaków. Przebieg zajęć: A. Faza wstępna: 1.Zapoznanie uczniów z tematyką zajęć. 2.Zapoznanie uczniów z zasadami oraz sprzętem służącym do obserwacji przyrodniczych. 3.Zapoznanie uczniów ze spreparowanymi eksponatami ptaków wodnych poprzez obserwację okazów i fotografii. B. Faza realizacji: (zajęcia w terenie) 1.Wyjście w teren, rozdanie lornetek, przewodników, atlasów do oznaczania ptaków oraz kart pracy. Obserwacje i oznaczanie występujących gatunków ptaków wodnych w wybranym zbiorniku wodnym (zadanie nr 1z karty pracy). 2.Podział uczniów na grupy oraz wybór i szczegółowa obserwacja określonego jednego gatunku ptaka wodnego. Realizacja zadania 2 z karty pracy. C. Faza podsumowująca: 1. Weryfikacja oraz porównanie zabranych informacji nt. ptaków wodnych. Gra Sylwetki ptaków. 2
załącznik nr 1 Określ do jakich gatunków należą poniższe sylwetki ptaków związane ze środowiskiem wodnym Czapla siwa, perkoz dwuczuby,bąk zwyczajny,perkoz zausznik... 3
Karta Pracy Poznajemy ptaki wodne w najbliższej okolicy Zadanie 1 Korzystając z tabelki zaznacz liczbę osobników każdego gatunku ptaka wodnego, jakiego zaobserwowałeś. Skorzystaj z lornetek, przewodników oraz atlasów do oznaczenia ptaków. Data... Godzina... Nazwa zbiornika wodnego... Miejscowość... Obserwatorzy... Nazwa gatunkowa Liczba osobników Samice młode samce Uwagi 4
Zadanie 2 Wybierz jeden gatunek ptaka wodnego i obserwuj go tak długo, jak się da. Zwróć uwagę na jego wygląd, a następnie zanotuj w tabeli jego cechy charakterystyczne oraz podaj jego nazwę gatunkową. Użyj w tym celu lornetki, przewodników oraz atlasów do oznaczania ptaków Obserwator Data obserwacji Miejsce obserwacji Warunki pogodowe Nazwa obserwowanego zbiornika Cechy charakterystyczne obserwowanego gatunku Wielkość Kształt Ubarwienie Dziób barwa Nogi Zachowania Wydawane dźwięki Cechy szczególne Nazwa gatunkowa ptaka 5
Słowniczek trudniejszych pojęć Dymorfizm płciowy (dwupostaciowość u zwierząt rozdzielnopłciowych wyraźnie widoczne zewnętrzne różnice w wyglądzie samca i samicy Gatunek zespól organizmów o podobnej budowie, wspólnym pochodzeniu,mogących się swobodnie krzyżować dają płodne potomstwo Ciekawostka Burza mózgów: uczniowie szukają odpowiedzi na temat: "Dlaczego kaczka nie tonie?" Nauczyciel zapisuje przystosowania ptaków wodnych do życia w środowisku wodnym, podawane przez uczniów. Nauczyciel przeprowadza doświadczenie i prezentuje je uczniom. Doświadczenie Przygotowujemy dwie kartki papieru np. o wymiarach 10 cm x 10 cm. Jeden z kawałków smarujemy cienką warstwą tłuszczu (najlepiej olejem). Po kilku minutach na obydwie kartki nakładamy kilka - kilkanaście kropel wody. Obserwujemy, na której kartce krople wody nie wsiąkają. Nauczyciel na podstawie doświadczenia wyjaśnia działanie gruczołu kuprowego oraz tłumaczy izolacyjne znaczenie piór, skóry i warstwy tłuszczu Pióra. Ciało ptaka jest dobrze izolowane, gdyż upierzenie nie przepuszcza wody. Pomaga w tym szczególnie silnie rozwinięty gruczoł kuprowy - położony pod nasadą ogona (nazywanym u ptaków kuprem). Ten skórny gruczoł ptaków wydziela substancję, którą natłuszczane są pióra, aby zabezpieczyć je przed przemoknięciem. Tłustą wydzielinę ptaki roznoszą za pomocą dzioba. Natłuszczone z zewnątrz ściśle przylegające pióra konturowe tworzą coś w rodzaju poduszki, wypełnionej od środka ogrzanym przez ciało powietrzem oraz warstwą miękkich piór puchowych. Takie warstwy doskonale izolują skórę ptaka od wody, dlatego ptaki nie czują też jej niskiej temperatury. Dodatkowo w izolacji od zimna bardzo pomocna jest podskórna warstwa tłuszczu, szczególnie silnie rozwinięta w okresie zimowym. Nieprzepuszczalna dla wody warstwa piór to z jednej strony atut, a z drugiej utrudnienie podczas nurkowania Nauczyciel prezentuje rysunek nr 2( tułów ptaka z nogami) i omawia znaczenie nóg dla ptaka wodnego ; jako napęd w wodzie,pod woda,,pomoc w starcie i lądowaniu na wodzie, narząd termoregulacyjny 6
Nauczyciel rozdaje przygotowane zestawy z nazwami gatunkowymi ptaków wodnych,kormoran,krzyżówki, łyski, perkoza dwuczubego,różnymi rodzajami dziobów i nóg oraz ich opisami.uczniowie na podstawie analizy wzrokowej i opisu przyporządkowują poszczególne elementy do siebie karta pracy nr 1 Faza podsumowująca 1. Nauczyciel prezentuje sylwetki głów różnych gatunków ptaków wodnych rysunek nr 3,Uczniowie po kształcie dzioba wnioskują,jakim rodzajem pokarmu się odżywia (np. gęś zbożowa trawa, nurogęś-ryby i inne zwierzęta, wodne,płaskonos-drobne skorupiaki wodne,roślinność wodna 2. Praca domowa po co łabędziowi długa szyja? Materiały dla nauczyciela 7
Dlaczego kaczka nie tonie? rysunek 1 rysunek 2. 8
Rysunek 3 TERATURA: Attenborough D.1999. Prywatne życie ptaków, Muza S. A., Warszawa JonssonL. 1998.Ptaki Europy i obszaru śródziemnomorskiego. Multico,Warszawa Kerrod R. 1991.Ptaki wodne. Encyklopedia świata zwierząt Wiedza i życie. Meissner W.Cofta T.1998.Ptaki Bałtyku. Gatunkinurkujące. GBPW Kuling, Wydawnictwo Gdańskie. Meissner W., Cofta T.1999. Ptaki Bałtyku. Łabędzie,gęsi i kaczki właściwe. GBPW Kuling, Wydawnictwo Gdański 9