Potrzeby i możliwości dziecka 6-letniego u progu szkoły Prof. dr hab. Anna Klim-Klimaszewska Akademia Podlaska Siedlce
Dojrzałość emocjonalno-społeczna: stopień samodzielności, zaradność, chęć i łatwość nawiązywania kontaktów z nauczycielami i kolegami, umiejętność podporządkowania się niezbędnym wymaganiom dyscypliny i uczestniczenia w pracach społecznych, działanie celowe, poczucie obowiązkowości, wytrwałość, umiejętność samooceny, stan równowagi nerwowej.
Umysłowa gotowość dziecka do nauki: chce się uczyć, dobrze orientuje się w najbliższym otoczeniu i środowisku, w którym żyje, rozporządza zasobem doświadczeń i wyobrażeń, będących podstawą do rozwoju pojęć, potrafi uważnie i ze zrozumieniem słuchać tego, co mówi nauczyciel, rozumie i spełnia jego polecenia, umiejętność swobodnego i zrozumiałego dla otoczenia wypowiadania się, opowiadania, wyrażania życzeń, pytań, własnych sądów, wniosków i ocen, rozumienie symboli, koncentracja uwagi.
Dojrzałość do pisania: stopień orientacji przestrzennej, pamięć ruchowa, umiejętność wykonywania linii ciągłych, kontrolowanie wzrokiem własnych ruchów i świadome nimi kierowanie.
Sprawności ruchowe, które dzieci muszą opanować, aby osiągnąć niezależność: Sprawności samoobsługowe. Sprawności społeczne. Sprawności zabawowe. Sprawności szkolne.
Czy zatem dziecko 6-letnie jest na tyle dojrzałe, aby rozpocząć naukę w szkole?
Gotowość do podjęcia nauki w szkole należy ujmować: statycznie jako: moment równowagi między wymaganiami szkoły a możliwościami rozwojowymi dziecka, dynamicznie jako: długotrwały proces przemian psychofizycznych, który prowadzi do przystosowania się dziecka do szkolnego systemu nauczania początkowego. (M. Przetacznikowa)
Trzy sfery rozwoju dziecka: rozwój fizyczny rozrost, różnicowanie i dojrzewanie; rozwój ruchowy (motoryczny) siła, zwinność, szybkość, wytrzymałość, wydolność, równowaga; rozwój psychiczny intelekt, emocje, uspołecznienie.
W wieku 6 lat wzmacnia się wydatnie cały kościec i muskulatura oraz ustalają się naturalne krzywizny kręgosłupa a ruchy mięśni dziecka są już całkiem swobodne. Jednak proces różnicowania w obrębie układu kostnego i mięśniowego nie jest jeszcze zakończony.
W rozwoju procesów nerwowych obserwuje się następujące zmiany: Wzrasta wpływ kory mózgowej na niższe części układu nerwowego. Wzrasta ogólna zdolność do pracy komórek nerwowych. Zwiększa się tempo wytwarzania połączeń nerwowych w mózgu. Wzrasta wpływ drugiego układu sygnałowego na pierwszy. Procesy pobudzania rozwijają się wydatniej niż procesy hamowania. Układ nerwowy dziecka 6-letniego jest nadal podatny na zmęczenie, co sprawia, że dziecko zdobywa się z trudem na dłuższy i jednostajny wysiłek, a woli zabawy i zajęcia bardziej urozmaicone.
Zmiany rozwojowe nie implikują wygaśnięcia sygnałów świadczących o moralnej i społecznej niedojrzałości. W wielu grupach rówieśniczych dzieci 6-letnich można zaobserwować przejawy egoizmu, zniecierpliwienia i niezgody.
Osobowość dziecka pod koniec 6 roku życia nie jest jeszcze całkowicie ukształtowana i skrystalizowana. Dopiero w wieku 7 lat przygotowuje się w dziecku przejście do następnego okresu rozwojowego, okresu, w którym zacznie ono wypełniać określone obowiązki społeczne, jakie nałoży na nie szkoła.
W zachowaniu dziecka sześcioletniego wyraźny jest okres braku równowagi. Dziecko jest przeważnie podniecone i agresywne. Jego zachowanie cechuje niekiedy okrucieństwo wobec zwierząt i młodszych dzieci. Jest ekspansywne i wybuchowe. Kryzys ten mija u siedmiolatka, u którego wyraźnie zmniejsza się impulsywność uczuciowa, wzrasta zaś ocena intelektualna sytuacji i umiejętność panowania nad emocjami.
Sześciolatek przechodzi kryzys uczuciowy. Skłócony z całym światem, ekspansywny i gwałtowny, potrafi, gdy chce, zachowywać się grzecznie i układnie. Takie chwile równowagi trwają zwykle krótko. Przeważa podniecenie, nasilają się skłonności agresywne, które znajdują nierzadko wyraz w czynnościach destrukcyjnych, napaściach słownych i w okrucieństwie w stosunku do zwierząt i dzieci. Kryzys ten mija dopiero u siedmiolatka. Dziecko wstępuje w wiek rozumu, potrafi lepiej panować nad swymi afektami i impulsami, jego pobudliwość uczuciowa zmniejsza się.
Uwaga dzieci 6-letnich nie jest ani zbyt trwała, ani też przerzutna i podzielna. Pamięć ma charakter mimowolny, podobnie jak wyobraźnia czy uwaga. Dziecko nie stawia sobie jeszcze specjalnego zadania zapamiętania jakiegoś materiału w tym celu, aby go później odtworzyć. Dopiero pod koniec tego wieku obserwuje się u dzieci zaczątki pamięci dowolnej, chociaż jest ona jeszcze bardzo nietrwała. Dopiero dzieci 7- letnie odtwarzają lepiej materiał sensoryczny niż werbalny. Obrazki tematyczne są przez nie zapamiętywane bardziej trwale, co świadczy o tym, że pamięć w tym wieku staje się bardziej sensowna.
Dopiero w wieku 7 lat mowa dziecka staje się mową kontekstową (wiązaną, ścisłą), ponieważ jest zrozumiała w swej strukturze językowej we wzajemnych związkach między słowami tworzącymi wypowiedź, czyli w kontekście, natomiast niezależnie od sytuacji i jej pozawerbalnych składników.
Rozumowanie dzieci 6-letnich ma charakter synpraktyczny, tzn. nie stanowi zinterioryzowanej i wyodrębnionej w samodzielną operację czynności umysłowej, lecz jest uwikłane w różnorodne formy aktywności dziecka, w jego zabawy, zajęcia, w jego zachowanie się w sytuacjach codziennych.
Podstawową formą aktywności dziecka 6-letniego jest zabawa.
Czy dziecko 6-letnie jest rzeczywiście na tyle dojrzałe, aby rozpocząć naukę w szkole? Czy szkoła jest gotowa na przyjęcie takiego ucznia? Czy rodzice są na tyle świadomi, aby odroczyć dziecku obowiązek szkolny?
Dziękuję za uwagę