Magdalena Sitko Przyroda Szkoła Podstawowa nr 316 w Warszawie im. A. Lindgren Dojrzewanie to czas, w którym dziecko przekształca się w dorosłego człowieka. Wiadomo, że mechanizm tego procesu jest bardzo złożony i zależy od wielu czynników, m.in. od cech genetycznych, czynników ekonomicznych czy stanu zdrowia. Przemiany biologiczne i hormonalne pozostają w ścisłym związku z dojrzewaniem psychospołecznym i emocjonalnym. N. Wolański uważa, że dojrzewanie płciowe wraz ze zmianami przedpokwitaniowymi i popokwitaniowymi trwa około 10 lat. Należy stwierdzić, że czas dojrzewania jest bardzo zróżnicowany u obu płci. Dziewczęta dojrzewają na ogół wcześniej niż chłopcy. Zarówno u dziewcząt jak i u chłopców kolejność zachodzących zmian somatycznych i hormonalnych ma charakter chronologiczny i może świadczyć o prawidłowości przebiegu całego okresu dojrzewania. Przedstawione poniżej scenariusze są częścią napisanej przeze mnie, pod kierunkiem dr Marioli Bieńko, pracy dyplomowej złożonej w bibliotece Instytutu Stosowanych Nauk Społecznych Uniwersytetu Warszawskiego ( Dojrzewanie dziewcząt i chłopców - Magdalena Sitko, ISNS UW, W-wa 2002) Scenariusze zajęć z uczniami i spotkania z rodzicami Zajęcia z dziećmi przeprowadzone zostaną w oddzielnych grupach: chłopców (moduł I) i dziewcząt (moduł II) w klasie V, w II semestrze. Jako dopełnienie zajęć dla młodzieży można zaproponować spotkanie z ich rodzicami lub opiekunami, na którym omawiane będą zagadnienia dotyczące okresu dojrzewania (moduł III) 1. Scenariusze zajęć z uczniami (moduł l / II) Temat: Dojrzewanie: co się ze mną dzieje? Cele:
1) przypomnienie budowy i nazewnictwa męskich / żeńskich narządów rozrodczych 2) zaznajomienie uczniów z przejawami okresu dojrzewania 3) pomoc w szukaniu rozwiązań pojawiających się w tym okresie problemów Realizacja na realizację jednego modułu należy przeznaczyć około 90 minut. Metody: 1) warsztatowa 2) pogadanki lub w miarę potrzeb krótkiego wykładu 3) film Środki dydaktyczne: W sali, w której będą odbywać się zajęcia musi być tablica oraz telewizor i magnetowid. Oprócz tego potrzebne będą: 1) G. Węglarczyk, Poznaj siebie - zestaw plansz dydaktycznych. Rubikon, Kraków 1998 Z zestawu wykorzystujemy plansze dotyczące budowy wewnętrznych narządów rozrodczych. Plansze te ustawiamy w widocznym miejscu. 2) zdjęcia uczniów z dzieciństwa 3) kserokopie rysunków męskich i żeńskich narządów rozrodczych (zał.4) 4) kartki samoprzylepne 5) flamastry, długopisy 6) filmy do modułu l (ok. 25 minut) lub a) Chłopcy: przemiany wieku dojrzewania, Wyd. Naukowe PWN 1997 b) Tajemnice męskości, z serii Człowiek Miłość Rodzina", Fundacja Źródło, Zakład Wychowawca" 1998 7) filmy do modułu II (ok. 25 minut) a) Dziewczęta: przemiany wieku dojrzewania, Wyd. Naukowe PWN 1997 lub b) Tajemnice kobiecości, z serii Człowiek Miłość Rodzina", Fundacja Źródło, Zakład Wychowawca" 1998 8) pudełko, do którego uczniowie mogą wrzucać kartki z pytaniami do nauczyciela, tzw. skrzynka pytań 9) ewentualnie 4-5 sztuk lusterek
Przebieg zajęć: 1. Podanie i wyjaśnienie tematu zajęć. 2. Postawienie w wybranym miejscu skrzynki pytań. Poinformowanie uczniów (uczennic) o tym, że mogą wrzucać do niej kartki z pytaniami w dowolnym momencie zajęć. 3. Nauczyciel każdemu uczniowi (uczennicy) daje do wypełnienia kserokopie z rysunkami narządów rozrodczych męskich / żeńskich. Prosi, żeby uczniowie (uczennice) podpisali je - mogą korzystać z wystawionych w sali plansz G. Węglarczyk Poznaj siebie. Ćwiczenie to jest przypomnieniem i utrwaleniem materiału z przyrody. Jeżeli okaże się, że uczniowie (uczennice) nie mogą poradzić sobie z tym zadaniem, nauczyciel powinien służyć pomocą. 4. Podział uczniów (uczennic) na 2-4 osobowe grupy. Każda grupa siada przy oddzielnym stoliku, mogą to być dwie złączone ze sobą ławki, poczym wybiera sekretarza. Omówienie zmian fizycznych w okresie dojrzewania. 5. Nauczyciel prosi uczniów (uczennice), żeby ułożyli w porządku chronologicznym przyniesione przez siebie zdjęcia. Grupa ogląda wszystkie skompletowane zdjęcia. Prowadzący prosi aby uczestnicy grup popatrzyli na siebie i porównali swój obecny wygląd ze zdjęciami. Następnie, aby zwrócili uwagę na zmiany w proporcjach ciała, typie sylwetki, kolorze włosów, rodzaju cery. Przy tych czynnościach przydatne mogą być lusterka. Sekretarz grupy wypisuje wszystkie zaobserwowane zmiany na kartce samoprzylepnej, którą przykleja do lewego brzegu tablicy. Nauczyciel dzieli tablicę na dwie części. Na lewej części kolorową kredą wypisuje zauważone przez uczniów (uczennice) zmiany w wyglądzie. Zmiany te krótko komentuje i ewentualnie uzupełnia ich listę. 6. Omówienie zmian w zachowaniu i odczuwaniu w okresie dojrzewania. Tym razem uczestnicy spotkania omawiają w grupach zmiany, jakie zaobserwowali w swoim zachowaniu, myśleniu i uczuciach. Sekretarz grupy wypisuje wszystkie obserwacje na kartce samoprzylepnej i przykleja ją do prawego brzegu tablicy. Nauczyciel na prawej części tablicy wypisuje zauważone przez uczniów (uczennice) zmiany w zachowaniu, myśleniu, odczuwaniu. Następnie krótko
komentuje je starając się rozwiać różne obawy i niepokoje młodych ludzi dotyczące ich rozwoju. 7. Jeżeli w skrzynce pytań znajdą się kartki z pytaniami, nauczyciel odczytuje zadane pytania i udziela odpowiedzi na nie. Jeżeli nie może tego zrobić, deklaruje przygotowanie odpowiedzi na następne spotkanie. 8. Projekcja filmu dotyczącego okresu dojrzewania. Po projekcji nauczyciel prosi o ewentualne uwagi i komentarze związane z treścią filmu.
5 2. Spotkanie z rodzicami (moduł III) Celowość przeprowadzenia spotkania Dojrzewanie jest jednym z najważniejszych etapów życia, gdyż jest to czas, w którym dziecko przekształca się w dorosłego człowieka. Dla dzieci jest to trudny okres życia, bowiem w nich samych zachodzi szereg zmian zarówno fizycznych jak i psychicznych. Nie zawsze umieją poradzić sobie z tym sami, nie zawsze wiedzą, gdzie powinni szukać odpowiedzi na niepokojące ich pytania. Najczęściej wstydzą się rozmawiać z dorosłymi o swoich problemach. Rodzice nierzadko unikają takich rozmów tłumacząc się brakiem dostatecznej wiedzy i czasu. W tym względzie liczą głównie na to, że szkoła w całości przejmie na siebie obowiązek edukacji seksualnej. W szkole, bez względu na jej szczebel jest niewiele (10-14 rocznie) godzin przeznaczonych na wychowanie do życia w rodzinie. Młodzieży potrzebna jest osoba, która na co dzień będzie towarzyszem w tych trudnych latach i będzie dyskretnie wskazywać właściwą drogę postępowania. Najlepiej byłoby, gdyby tym dorosłym przyjacielem był rodzic lub inna osoba z najbliższej rodziny. W świetle powyższych faktów wydaje się uzasadnione zaproszenie rodziców lub opiekunów dzieci klas piątych na spotkanie poświęcone okresowi dojrzewania. 2. 1 Scenariusz spotkania z rodzicami Temat: Dojrzewanie dziewcząt i chłopców Cele: 1) przypomnienie i rozszerzenie wiedzy rodziców dotyczącej okresu dojrzewania 2) wskazówki praktyczne dla rodziców na temat pomocy dzieciom w okresie dojrzewania Realizacja - na realizację tego modułu należy przeznaczyć około 45-50 minut.
Metody: 1) rozmowa 2 rodzicami 2) projekcja filmu wykładu prof. Zbigniewa Lwa Starowicza Środki dydaktyczne: 1) kserokopie rysunków przedstawiających rozwój piersi i owłosienia łonowego u dziewcząt (zał. 2 i 3) oraz kserokopie tabel 1, 2 i 3 2) film Gdy twoje dziecko dojrzewa wykład prof. Zbigniewa Lwa Starowicza (ok. 35 min); prod. Stowarzyszenie Oświatowców Polskich Film Video Studio Roman Wionczek 1993 Przebieg zajęć: Spotkanie należy rozpocząć od krótkiego wstępu, w którym nauczyciel przedstawia powody zaproszenia rodziców do szkoły: prowadzenie przez szkołę zajęć wychowania do życia w rodzinie oraz początek wchodzenia ich dzieci w okres dojrzewania, którego przebieg może rzutować na ich późniejsze życie. Prowadzący w kilku zdaniach podkreśla jak bardzo młodzi ludzie potrzebują teraz mądrej rady i wsparcia. Nauczyciel prosi następnie rodziców o podanie pierwszych symptomów dojrzewania zauważonych u swoich dzieci. Wyniki obserwacji zapisuje na tablicy dzieląc je na dwie kolumny (w zależności od płci) i krótko komentując. Podkreśla, że każde dziecko dojrzewa we właściwym dla siebie czasie i tempie, jednakże powinna być zachowana prawidłowa chronologia pojawiających się określonych przemian. Do zorientowania się, na jakim etapie dojrzewania znajduje się aktualnie dziecko pomocne mogą być plansze przedstawiające rozwój piersi i owłosienia łonowego u dziewcząt oraz plansze przedstawiające rozwój narządów płciowych i owłosienia u chłopców. Kserokopie tych plansz należy rozdać rodzicom. Następna część spotkania związana jest z projekcją fragmentu filmu pt. Gdy twoje dziecko dojrzewa". W czasie swego filmowego wykładu prof. Zbigniew Lew Starowicz omawia specyfikę okresu dojrzewania, m in. zmiany zachodzące w organizmie i w psychice, erotyzm młodzieżowy, pojawienie się miesiączki, polucji, zagadnienia masturbacji. Po emisji filmu nauczyciel prosi rodziców o uwagi i komentarze dotyczące spraw poruszanych w wykładzie. Na koniec prosi o wypełnienie ankiety
ewaluacyjnej (ankieta w załączeniu), zainteresowanym przedstawia spis literatury. Literatura Jaczewski A., Woynarowska B., Dojrzewanie, WSiP, Warszawa 1982 Pułtorak M., Rozwój somatyczny dziewcząt w okresie dojrzewania, w: [w Rzepka J. (red.), Zagadnienia prorodzinnej edukacji seksuologicznej i profilaktyki HIV/AIDS], Studio Wydawnicze AGAT, Katowice 1998
A N K I E T A E W A L U A C Y J N A 1. Czy temat poruszony na dzisiejszym spotkaniu był dla Pani / Pana interesujący? TAK NIE NIE MAM ZDANIA 2. Czy odpowiadała Pani / Panu forma zajęć? TAK NIE NIE MAM ZDANIA 3. Czy uzyskane informacje będą Pani / Panu pomocne w wychowaniu dziecka? TAK NIE NIE MAM ZDANIA 4. Jakie zagadnienia związane z wychowaniem i rozwojem dziecka chciałaby Pani / chciałby Pan aby zostały poruszone na kolejnych spotkaniach?