RE Wprowadzenie Wykład 1
Specyfika systemu elektroenergetycznego Nie ma możliwości magazynowania energii Konieczność bilansowania produkcja-odbiór Duże ograniczenia techniczne (wytwarzanie, przesył) Zależność całej gospodarki od dostaw i cen energii Naturalny monopol (firmy która ma sieć) PSE (sieci przesyłowe kraj 750-110 kv) Dystrybutorzy lokalnie na terenie
Aby istniał rynek (1) TPA Third Party Access każdy sprzedający ma równy dostęp do sieci unboundling rozdzielenie firm (dystrybutorzy, PSE) na: Tylko przesył (równe prawa dla wszystkich) Tylko handel działające na rynku (konkurencyjne)
Aby istniał rynek (2) Oferty kupna i sprzedaży energii Giełda Kontrakty Platformy handlu Zbilansowanie ofert dzień przed dostawą (RDN) Transakcje natychmiastowe (rynki rozwinięte) Mechanizm bilansowania (pokrycia niedoborów) Rynek bilansujący Operator Systemu Przesyłowego
Aby istniał rynek (3) Regulator systemu Kontrola TPA Czy nie tworzą się monopole Koordynacja strategii długoterminowej rozwoju energetyki z rynkiem
System energetyczny Przypomnienie
Polski system energetyczny Praktycznie monokultura węgla (33 000 MW a 95 % bloków na węgiel ; 2 000 MW hydro (gł. szczytowo pompowe); 700 MW gaz) Od 15 lat praktycznie nie zmienia się zapotrzebowanie na moc eklektyczną Duża liczna bloków jest mocno wyeksploatowana (ponad 30 lat, były co prawda remontowane i odtwarzane wielokrotnie natomiast technologia jest przestarzała)
Polskie elektrownie (węglowe) elektrownia moc Bloki MW paliwo właściciel Bełchatów 4400 12x360 brunatny BOT (PGE) Turów 2100 8x225 brunatny BOT (PGE) Opole 1450 4x360 kamienny BOT (PGE) PAK 2700 8(6)x2 + 1 brunatny Elektrim (Solorz) PKE (Jaworzno, Łagisza, Siersza..) 4800 0, 1, mniejsze kamienny PKE (Tauron) Kozienice 2800 2x500, 8 x225 kamienny SP, Enea Połaniec 00 8x225 kamienny Elecractabel Rybnik 00 8x225 kamienny EdF/eBW Dolna Odra 1750 6x225 kamienny BOT (PGE) Ostrołeka 675 3x225 kamienny SP, Energa
Wybrane dane największych firm energetycznych w Europie W wyniku rozdrobnienia polskie firmy nie tylko są znacznie mniejsze na tle firm europejskich lecz mają także znacznie bardziej zawężony profil działalności. Przychody, wielkość sprzedaży energii oraz obszar działalności największych firm energetycznych w Europie Sprzedaż energii (TWh) Wydobycie Wytwarzanie Przesył Dystrybucja Obrót Inne rynki paliw energii energii energii energią np. gaz 49,1 42,2 12,6 36,5 Przychody (mld EUR) 570 46,9 EdF 341 E.ON 283 RWE 184 Vattenfall 163 Enel 137 Electrabel 11,0 112 Endesa 13,8 100 EnBW 11,0 90 Iberdrola 61 CEZ 46 BOT 0 Źródło: Raporty roczne spółek 3,4 0,8 100 0 300 400 500 600 8,6 2,0 18 PKE 15
Dlaczego konsolidacja Konsolidacja energetyki w Europie i na świecie (trend ogólny) Problem KDT (Kontraktów Długoterminowych) w Polsce Wielkie moce i majątek potrzebny dla inwestycji Od początku lat 90-tych dla finansowanie inwestycji Pozostało część az do 25 Niedozwolona pomoc państwa (wg UE) Połączenie elektrownia spółka dystrybucyjna (dla większości KDT) eliminuje koszty dla skarbu państwa Przyczyny polityczne
Struktura polskiego rynku elektroenergetycznego Udział rynkowy trzech największych graczy pod względem zainstalowanej mocy 15% Grupa 1 (PGE) Dolna Odra PGE 45% 29% BOT Ł2 Grupa 2 (TAURON) L5 + RZE 17% 26% PKE Energia Pro Stalowa Wola Enion 11 % 11 % Grupa 3 (ENEA) Enea Kozienice Grupa 4 (ENERGA) Energa 10% 14% 2% 15% Wytwórca Udział w rynku wytwarzania* *Mierzony produkcją Ostrołęka 11 % Udział w rynku dystrybucji Francja 97% Łotwa 96% Belgia 94% Estonia 94% Irlandia 92% Litwa 91% Słowacja 87% Słowenia 87% Luksemburg 87% Czechy 75% Niemcy 73% Hiszpania 70% Holandia 68% Węgry 67% Włochy 65% Polska 60% Austria 55% Kraje Skandynawskie 40% Wielka Brytania 40%
Nowoczesny koncern w warunkach polskich Struktura podstawowa Spółka wydzielona
PGE jest liczącym się graczem w Europie Środkowo-Wschodniej Najwięksi producenci energii w Europie, moc zainstalowana w GW 128,2 86,4 69,2 59,1 44,5 42,5 32,9 & Sc ot tis h 10,1 8,2 7,8 7,7 So ut he D rn ni pr oe ne rg C o en tr en er go Ve rb un d Fo rtu m 10,8 4,5 C en tr ic a 12,5 PG E C EZ Ib er dr ol In te a rn.p ow er R W E G df /S ue z E. O N Ed EN F EL /E nd es a 14,4
15 krajów UE
Struktura paliw w produkcji energii elektrycznej obecna (06) 16% Polska 30%37% 32% EU Gaz 18% Świat 23 Węgiel 96% Ropa 18% 14% 6% 8% 21% Ministerstwo Gospodarki
Wytwarzanie prognoza (Moce w systemie po planowanych wycofaniach oraz zapotrzebowanie na moc) 50000 Moc osiągalna brutto [MW] 45000 40000 35000 30000 25000 000 15000 10000 5000 29 Węgiel Kamienny Ec Przemysłowe 29 30 28 26 25 27 3 24 2 22 21 18 17 19 16 14 13 15 2 Węgiel Brunatny Elektrownie wodne 1 11 09 10 08 06 07 05 0 Gaz ziemny Ministerstwo Zapotrzebowanie mocy Gospodarki
Polska energetyka Przewidywany brak mocy elektrycznej (09-) konieczność budowy nowych bloków energetycznych Na węgiel (ale problem z CO2) Energetyka atomowa Jedna z większych w europie ale koncerny energetyczne wciąż bardzo małe (w porównaniu do europejskich)
Rynki Energii Podstawy
Rynki energii Próba mechanizmów rynkowych (konkurencja) Tańsza energia elektryczna bardziej rynkowa gospodarka Energia towar jak każdy inny Wyważone ryzyko Oszczędności ekonomiczne Bezpieczeństwo Straty w przypadku awarii lub gwałtownych zmian cen
Naturalny monopol tak było zawsze Elektrownie produkują i sprzedają całość produkcji do przedsiębiorstwa kontrolującego rynek (monopolista) (zwykle państwowe) Monopolista kupuje całość produkcji i przesyła po swoich sieciach przesyłowych Monopolista sprzedaje dystrybutorom (zakładom energetycznym), które dostarczają elektryczność końcowym odbiorcom Ceny są regulowane (taryfy) ustalane przez monopolistę
Rynek energii koncepcja działania Kto na rynku Wytwórcy Dystrybutorzy Firmy przesyłowe Firmy handlowe (obrotowe) Rynek hurtowy Wytwórcy dystrybutorzy spółki obrotu detaliczny Dystrybutorzy / sp. obrotu konsumenci (mali i duzi)
Koncepcja zmiany w kierunku konkurencji hurt detal Sieć PSE Operator Sieć spółek (ZE) Wydzielone!
Obecnie w Polsce Wytwórcy energii elektrycznej 1 koncesjonowanych wytwórców (12 elektrowni, 18 EC) najwięksi wytwórcy największy 38 % (BOT) 3 największych 65,5 % (BOT, PKE, PAK) Bez taryfowania (regulacji) swobodne ceny
Obecnie w Polsce Przesył (kraj) monopol (ale unboundling PSE Operator Przesył) szeroki (praktycznie pełna) zakres regulacji (zatwierdzania) koncesjonowanie Taryfy Wymiana transgraniczna Plany rozwojowe sieci Instrukcja sieci (zatwierdzanie)
Obecnie w Polsce Dystrybucja monopole naturalne 6 (32) spółek dystrybucyjnych (koncerny 4 PL, RWE, Vatenfall) silna regulacja (praktycznie jak przesył) w strukturach koncernów było - brak rozdziału obrotu od przesyłu (nie ma niezależnych Operatorów Sieci Przesyłowych) - od 1 lipca 07 JEST ; rozdzielony (unboundling) każda spółka podzieliła się RWE Przesył / RWE Obrót
Obecnie w Polsce Obrót energią (handlowcy) 300 koncesjonowanych podmiotów około aktywnych około -25 % energii
Obecnie w Polsce problem koncernów Koncerny (pionowe) maja zarówno wytwórców jak i dystrybutorów (własny odbiór) Tylko GE (BOT) ma nadwyżkę mocy nad odbiorem (reszta musi dokupować energię od innych wytwórców na potrzeby własnych klientów detalicznych) Konsolidacja ograniczyła konkurencję (trudniejsza rola spółek handlowych)
Koncepcja zmiany w kierunku konkurencji hurt detal Sieć PSE Operator Sieć spółek (ZE) Wydzielone!
Rynek hurtowy Koncerny Koncerny Koncerny Wytwórcy (elektrownie) Rynek Odbiorcy (dystrybutorzy) Zakłady energetyczne Spółki handlowe wytwórców Elektrownie (wytwórcy pozostali) PAK, Połaniec, Rybnik Spółki handlowe (np. ATEL, PKP energetyka, Eon)
Rynek detaliczny (handel) Koncerny Koncerny Koncerny Wytwórcy (elektrownie) Odbiorcy (dystrybutorzy) Zakłady energetyczne Mały Odbiorca Dom, mieszkanie Sieć (unboundling) Sieć (unboundling) Duży odbiorca Blue City, PKP Spółki handlowe wytwórców Elektrownie (wytwórcy pozostali) PAK, Spółki handlowe (np. ATEL, PKP energetyka, Eon)
Rynek detaliczny (dostawa) Koncerny Koncerny Koncerny Wytwórcy (elektrownie) Odbiorcy (dystrybutorzy) Zakłady energetyczne Mały Odbiorca Sieć (unboundling) Sieć (unboundling) Dom, mieszkanie Duży odbiorca Blue City, PKP Spółki handlowe (np. ATEL, PKP energetyka, Eon) Kontrakt (umowa) Dostawa fizyczna Płatności
Rynek dlaczego zwolniło w Polsce Konsolidacja pionowa TPA i unboundling dopiero teraz Elektrownie i spółki dystrybucyjne razem Mniejsza konkurencja na rynku hurtowym Wprowadzane procedury jak zapewnić kupno-sprzedaż w korporacji Wprowadzane procedury jak zmusić spółki w koncernie do przestrzegania reguł rynkowych Wprowadzone niedawno (07 lipiec) Wciąż w organizacji biurokracja Tendencje globalne Bezpieczeństwo energetyczne (brak energii i ceny) Krajowe przedsiębiorstwa państwowe
Rynek detaliczny (dostawa) 09: Ciągle taryfa URE!!! Koncerny Koncerny Wytwórcy (elektrownie) Odbiorcy (dystrybutorzy) Zakłady energetyczne Mały Odbiorca Sieć (unboundling) Dom, mieszkanie Mały: 159 zmiany w 08 (13,5 mln) Średni: 24 zmiany w 08 (2,5 mln) Sieć (unboundling) Duży odbiorca Blue City, PKP Spółki handlowe (np. ATEL, PKP energetyka, Eon) Dostawa fizyczna Płatności
Dziękuję na dziś
RE Wprowadzenie Wykład 1 1
2
Specyfika systemu elektroenergetycznego Nie ma możliwości magazynowania energii Konieczność bilansowania produkcja-odbiór Duże ograniczenia techniczne (wytwarzanie, przesył) Zależność całej gospodarki od dostaw i cen energii Naturalny monopol (firmy która ma sieć) PSE (sieci przesyłowe kraj 750-110 kv) Dystrybutorzy lokalnie na terenie 3
4
Aby istniał rynek (1) TPA Third Party Access każdy sprzedający ma równy dostęp do sieci unboundling rozdzielenie firm (dystrybutorzy, PSE) na: Tylko przesył (równe prawa dla wszystkich) Tylko handel działające na rynku (konkurencyjne) 5
Aby istniał rynek (2) Oferty kupna i sprzedaży energii Giełda Kontrakty Platformy handlu Zbilansowanie ofert dzień przed dostawą (RDN) Transakcje natychmiastowe (rynki rozwinięte) Mechanizm bilansowania (pokrycia niedoborów) Rynek bilansujący Systemu Przesyłowego Operator 6
Aby istniał rynek (3) Regulator systemu Kontrola TPA Czy nie tworzą się monopole Koordynacja strategii długoterminowej rozwoju energetyki z rynkiem 7
System energetyczny Przypomnienie 8
9
10
11
Polski system energetyczny Praktycznie monokultura węgla (33 000 MW a 95 % bloków na węgiel ; 2 000 MW hydro (gł. szczytowo pompowe); 700 MW gaz) Od 15 lat praktycznie nie zmienia się zapotrzebowanie na moc eklektyczną Duża liczna bloków jest mocno wyeksploatowana (ponad 30 lat, były co prawda remontowane i odtwarzane wielokrotnie natomiast technologia jest przestarzała) 12 Podsumowanie statusu polskiego systemu energetycznego 12
13
Polskie elektrownie (węglowe) elektrownia moc Bloki MW paliwo właściciel Bełchatów 4400 12x360 brunatny BOT (PGE) Turów 2100 8x225 brunatny BOT (PGE) Opole 1450 4x360 kamienny BOT (PGE) PAK 2700 8(6)x2 + 1 brunatny Elektrim (Solorz) PKE (Jaworzno, Łagisza, Siersza..) 4800 0, 1, mniejsze kamienny PKE (Tauron) Kozienice 2800 2x500, 8 x225 kamienny SP, Enea Połaniec 00 8x225 kamienny Elecractabel Rybnik 00 8x225 kamienny EdF/eBW Dolna Odra 1750 6x225 kamienny BOT (PGE) Ostrołeka 675 3x225 kamienny SP, Energa 14 Specyfikacja największych polskich elektrowni, poza parametrami technicznymi stan własnościowy 14
Wybrane dane największych firm energetycznych w Europie W wyniku rozdrobnienia polskie firmy nie tylko są znacznie mniejsze na tle firm europejskich lecz mają także znacznie bardziej zawężony profil działalności. Przychody, wielkość sprzedaży energii oraz obszar działalności największych firm energetycznych w Europie Sprzedaż energii (TWh) Wydobycie Wytwarzanie Przesył Dystrybucja Obrót Inne rynki paliw energii energii energii energią np. gaz 49,1 42,2 Przychody (mld EUR) 570 46,9 EdF 341 E.ON 283 RWE 184 Vattenfall 12,6 163 Enel 36,5 137 Electrabel 11,0 112 Endesa 13,8 100 EnBW 11,0 90 Iberdrola 61 CEZ 46 BOT 0 Źródło: Raporty roczne spółek 8,6 3,4 2,0 18 PKE 0,8 100 0 300 400 500 600 15 15 15
Dlaczego konsolidacja Konsolidacja energetyki w Europie i na świecie (trend ogólny) Problem KDT (Kontraktów Długoterminowych) w Polsce Wielkie moce i majątek potrzebny dla inwestycji Od początku lat 90-tych dla finansowanie inwestycji Pozostało część az do 25 Niedozwolona pomoc państwa (wg UE) Połączenie elektrownia spółka dystrybucyjna (dla większości KDT) eliminuje koszty dla skarbu państwa Przyczyny polityczne 16
Struktura polskiego rynku elektroenergetycznego Udział rynkowy trzech największych graczy pod względem zainstalowanej mocy 15% Grupa 1 (PGE) Dolna Odra PGE 45% 29% BOT Ł2 Grupa 2 (TAURON) L5 + RZE 17% 26% PKE Energia Pro Stalowa Wola Enion 11 % 11 % Grupa 3 (ENEA) Enea Kozienice Grupa 4 (ENERGA) Energa 10% 14% 2% 15% Wytwórca Udział w rynku wytwarzania* *Mierzony produkcją Ostrołęka 11 % Udział w rynku dystrybucji Francja 97% Łotwa 96% Belgia 94% Estonia 94% Irlandia 92% Litwa 91% Słowacja 87% Słowenia 87% Luksemburg 87% Czechy 75% Niemcy 73% Hiszpania 70% Holandia 68% Węgry 67% Włochy 65% Polska 60% Austria 55% Kraje Skandynawskie 40% Wielka Brytania 17 40%
18
Nowoczesny koncern w warunkach polskich Struktura podstawowa Spółka wydzielona 19
PGE jest liczącym się graczem w Europie Środkowo-Wschodniej Najwięksi producenci energii w Europie, moc zainstalowana w GW 128,2 86,4 69,2 59,1 44,5 42,5 32,9 7,8 7,7 4,5 ric a 8,2 en t 10,1 Sc ot tis h & Fo rtu m So ut he D rn ni pr oe ne rg C o en tr en er go Ve rb un d 10,8 C 12,5 PG E EZ C R W E Ib er dr ol In te a rn.p ow er E. O N G df /S ue z Ed EN F EL /E nd es a 14,4
15 krajów UE 21
22
Struktura paliw w produkcji energii elektrycznej obecna (06) 16% Polska 30%37% 32% EU Gaz 18% Świat 23 Węgiel 96% Ropa 18% 14% 6% 8% 21% Ministerstwo 23 Gospodarki 23
24
25 Ilość mocy zainstalowanej na mieszkańca w porównaniu z krajami Unii Europejskiej. 25
26
27
28
Wytwarzanie prognoza (Moce w systemie po planowanych wycofaniach oraz zapotrzebowanie na moc) 50000 Moc osiągalna brutto [MW] 45000 40000 35000 30000 25000 000 15000 10000 5000 06 07 08 09 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 05 0 Węgiel Brunatny Elektrownie wodne 29 Węgiel Kamienny Ec Przemysłowe Gaz ziemny Ministerstwo Zapotrzebowanie mocy 29 Gospodarki
Polska energetyka Przewidywany brak mocy elektrycznej (09-) konieczność budowy nowych bloków energetycznych Na węgiel (ale problem z CO2) Energetyka atomowa Jedna z większych w europie ale koncerny energetyczne wciąż bardzo małe (w porównaniu do europejskich) 30
Rynki Energii Podstawy 31
Rynki energii Próba mechanizmów rynkowych (konkurencja) Tańsza energia elektryczna bardziej rynkowa gospodarka Energia towar jak każdy inny Wyważone ryzyko Oszczędności ekonomiczne Bezpieczeństwo Straty w przypadku awarii lub gwałtownych zmian cen 32
Naturalny monopol tak było zawsze Elektrownie produkują i sprzedają całość produkcji do przedsiębiorstwa kontrolującego rynek (monopolista) (zwykle państwowe) Monopolista kupuje całość produkcji i przesyła po swoich sieciach przesyłowych Monopolista sprzedaje dystrybutorom (zakładom energetycznym), które dostarczają elektryczność końcowym odbiorcom Ceny są regulowane (taryfy) ustalane przez monopolistę 33
34
Rynek energii koncepcja działania Kto na rynku Wytwórcy Dystrybutorzy Firmy przesyłowe Firmy handlowe (obrotowe) Rynek hurtowy Wytwórcy dystrybutorzy spółki obrotu detaliczny Dystrybutorzy / sp. obrotu konsumenci (mali i duzi) 35
Koncepcja zmiany w kierunku konkurencji hurt detal Sieć PSE Operator Sieć spółek (ZE) Wydzielone! 36
Obecnie w Polsce Wytwórcy energii elektrycznej 1 koncesjonowanych wytwórców (12 elektrowni, 18 EC) najwięksi wytwórcy największy 38 % (BOT) 3 największych 65,5 % (BOT, PKE, PAK) Bez taryfowania (regulacji) swobodne ceny 37
Obecnie w Polsce Przesył (kraj) monopol (ale unboundling PSE Operator Przesył) szeroki (praktycznie pełna) zakres regulacji (zatwierdzania) koncesjonowanie Taryfy Wymiana transgraniczna Plany rozwojowe sieci Instrukcja sieci (zatwierdzanie) 38
Obecnie w Polsce Dystrybucja monopole naturalne 6 (32) spółek dystrybucyjnych (koncerny 4 PL, RWE, Vatenfall) silna regulacja (praktycznie jak przesył) w strukturach koncernów było - brak rozdziału obrotu od przesyłu (nie ma niezależnych Operatorów Sieci Przesyłowych) - od 1 lipca 07 JEST ; rozdzielony (unboundling) każda spółka podzieliła się RWE Przesył / RWE Obrót 39
Obecnie w Polsce Obrót energią (handlowcy) 300 koncesjonowanych podmiotów około aktywnych około -25 % energii 40
Obecnie w Polsce problem koncernów Koncerny (pionowe) maja zarówno wytwórców jak i dystrybutorów (własny odbiór) Tylko GE (BOT) ma nadwyżkę mocy nad odbiorem (reszta musi dokupować energię od innych wytwórców na potrzeby własnych klientów detalicznych) Konsolidacja ograniczyła konkurencję (trudniejsza rola spółek handlowych) 41
Koncepcja zmiany w kierunku konkurencji hurt detal Sieć PSE Operator Sieć spółek (ZE) Wydzielone! 42
43
Rynek hurtowy Koncerny Koncerny Koncerny Wytwórcy (elektrownie) Rynek Odbiorcy (dystrybutorzy) Zakłady energetyczne Spółki handlowe (np. ATEL, PKP energetyka, Eon) Spółki handlowe wytwórców Elektrownie (wytwórcy pozostali) PAK, Połaniec, Rybnik 44
Rynek detaliczny (handel) Koncerny Koncerny Koncerny Wytwórcy (elektrownie) Odbiorcy (dystrybutorzy) Zakłady energetyczne Mały Odbiorca Dom, mieszkanie Sieć (unboundling) Sieć (unboundling) Duży odbiorca Blue City, PKP Spółki handlowe wytwórców Elektrownie (wytwórcy pozostali) PAK, Połaniec, Rybnik Spółki handlowe (np. ATEL, PKP energetyka, Eon) 45
Rynek detaliczny (dostawa) Koncerny Koncerny Koncerny Wytwórcy (elektrownie) Odbiorcy (dystrybutorzy) Zakłady energetyczne Mały Odbiorca Sieć (unboundling) Sieć (unboundling) Dom, mieszkanie Duży odbiorca Blue City, PKP Spółki handlowe (np. ATEL, PKP energetyka, Eon) Kontrakt (umowa) Dostawa fizyczna Płatności 46
Rynek dlaczego zwolniło w Polsce Konsolidacja pionowa TPA i unboundling dopiero teraz Elektrownie i spółki dystrybucyjne razem Mniejsza konkurencja na rynku hurtowym Wprowadzane procedury jak zapewnić kupno-sprzedaż w korporacji Wprowadzane procedury jak zmusić spółki w koncernie do przestrzegania reguł rynkowych Wprowadzone niedawno (07 lipiec) Wciąż w organizacji biurokracja Tendencje globalne Bezpieczeństwo energetyczne (brak energii i ceny) Krajowe przedsiębiorstwa państwowe 47
Rynek detaliczny (dostawa) 09: Ciągle taryfa URE!!! Koncerny Koncerny Wytwórcy (elektrownie) Odbiorcy (dystrybutorzy) Zakłady energetyczne Mały Odbiorca Sieć (unboundling) Dom, mieszkanie Mały: 159 zmiany w 08 (13,5 mln) Średni: 24 zmiany w 08 (2,5 mln) Sieć (unboundling) Duży odbiorca Blue City, PKP Spółki handlowe (np. ATEL, PKP energetyka, Eon) Dostawa fizyczna Płatności 48
Dziękuję na dziś 49