Integracja polskiego sektora energetycznego z europejskim rynkiem energii

Transkrypt

1 Zbigniew Łucki, Bartosz Soliński, Mateusz Wiernek Akademia Górniczo-Hutnicza w Krakowie, Wydział Zarządzania Stosunki gospodarcze integrującej się Europy - Lubiatów, 2-3 czerwiec 2004 Joanicjusz Nazarko, Arkadiusz Jurczuk, Katarzyna Halicka Politechnika Białostocka, Wydział Zarządzania Integracja polskiego sektora energetycznego z europejskim rynkiem energii

2 Stosunki gospodarcze integrującej się Europy - Lubiatów, 2-3 czerwiec ENERGIA NAPĘDZA GOSPODARKĘ I DECYDUJE O POZIOMIE ŻYCIA Premier Tony Blair na Zamku Królewskim w Warszawie (30 maja 2003): Musimy być zdolni do rywalizacji z innymi w skali całego globu. Musimy dążyć do liberalizacji energetyki, telekomunikacji i innych działów gospodarki. Musimy zakończyć pracę nad stworzeniem jednolitego europejskiego rynku. Ceny energii w Europie były wyższe o 30% niż w USA, wprowadzenie konkurencji ma dać oszczędność do 40%. PODSTAWOWE RODZAJE ENERGII U ODBIORCÓW energia elektryczna gaz ziemny Jak wprowadzić konkurencję, jeśli są to monopole naturalne?

3 Stosunki gospodarcze integrującej się Europy - Lubiatów, 2-3 czerwiec Na czy polega liberalizacja energetyki? oddzielenie operacji zakupu energii jako towaru od usługi jej przesyłu powstanie firm zajmujących się wyłącznie handlem energią powstanie przedsiębiorstw multienergetycznych (produkty i usługi) nowa struktura kontraktów na zakup prądu lub gazu i na usługi powstanie rynku fizycznego i papierowego obrotu energią wprowadzenie zasady przejrzystości i niedyskryminacji konsolidacja sektora (elektroenergetyki z gazownictwem) rozpoczęcie wprowadzania konkurencji w handlu detalicznym energią wprowadzenie technik marketingowych i handlu elektronicznego podział sektora na dwie części - techniczną i handlową powołanie urzędów regulacji energetyki Liberalizacja (deregulacja) trwa w USA, w Wielkiej Brytanii zakończona w 1998 roku, w Unii Europejskiej 2004 i 2007 (dwie dyrektywy i 2003)

4 Stosunki gospodarcze integrującej się Europy - Lubiatów, 2-3 czerwiec DWIE CECHY NOWEGO RYNKU TPA (Third Party Access) - dostęp stron trzecich do infrastruktury energetycznej oddzielenie i kontrolowanie firm zajmujących się transportem energii (przesyłem i dystrybucją) a także magazynowaniem gazu wolny rynek i rynek wtórny mocy przesyłowej konieczność bilansowania przepływów w sieci Prawo wyboru dostawcy energii przez odbiorcę klienci chcą prawa wyboru tak jak w przypadku każdego innego towaru (na podstawie ceny, marki handlowej, jakości obsługi i innych atrybutów) handel energią nie jest regulowany i wykorzystuje całą sztukę marketingu trudna walka z dotychczasowymi monopolistami, obecnymi od dawna na rynku (administracyjne odbieranie części rynku)

5 Stosunki gospodarcze integrującej się Europy - Lubiatów, 2-3 czerwiec z up. PB Kraj Deklarowane otwarcie rynku Realizacja dyrektywy elektrycznej Oddzielenie operatora/ właściciela systemu przesyłowego Oddzielenie operatora systemu dystrybucyjnego 1 Urząd regulacji Warunki bilansowania (czy są korzystne dla nowo wchodzących) Udział największego wytwórcy w mocy (%) 2 Udział 3 największych wytwórców w mocy (%) 3 Austria 100 prawne księgowe ex ante korzystne 6 33 Belgia 80 prawne prawne ex ante niekorzystne Dania 100 prawne prawne ex ante korzystne 0 25 Finlandia 100 własnośc. księgowe ex post korzystne Francja 37 menedżer. księgowe ex ante umiarkowane Niemcy 100 prawne księgowe planowany niekorzystne Grecja 34 pr./men. księgowe ex ante niekorzystne Irlandia 56 pr./men. menedżer. ex ante umiarkowane W łochy 66 własn./pr. prawne ex ante umiarkowane Luksemburg 57 księgowe księgowe ex ante niekorzystne 0 0 Holandia 63 własnośc. prawne ex-ante korzystne b. d. 33 Hiszpania 100 własnośc. prawne ex ante korzystne Szwecja 100 własnośc. prawne ex post korzystne Wlka Bryt. 100 własnośc. prawne ex ante korzystne Norwegia 100 własnośc. księgowe ex ante korzystne Estonia 10 księgowe księgowe ex ante niekorzystne Łotwa 11 prawne prawne ex-ante b. d. 0 0 Litwa 17 prawne prawne ex ante umiarkowane 0 29 Polska 51 menedżer. księgowe ex ante umiarkowane 4 25 Czechy 30 prawne księgowe ex ante niekorzystne Słowacja 41 prawne prawne ex ante umiarkowane W ęgry 30 księgowe księgowe b. d. umiarkowane 5 41 Słowenia 64 prawne księgowe ex ante niekorzystne Cypr 0 menedżer. brak ex ante brak decyzji Malta 0 derogacja brak b. d. brak decyzji Kraje kandydackie Rumunia 33 prawne księgowe ex ante umiarkowane b. d. 44 Bułgaria 15 księgowe księgowe ex ante umiarkowane b. d. 45 Turcja 23 prawne księgowe ex ante niekorzystne b. d. 62 1/ tj. oddzielenie od działalności dostawczej 2/ po uwzględnieniu mocy importowej: czerwony jeśli >40%, zielony jeśli <20%% 3/ po uwzględnieniu mocy importowej: czerwony jeśli >70%, zielony jeśli <40%%

6 GAZOWNICTWO POLSKIE niedorozwinięte wskutek dominacji węgla reforma opóźniona w stosunku do elektroenergetyki brak prywatyzacji brak giełdy brak kilku źródeł dostaw (bezpieczeństwa energetycznego) opóźniona realizacja dyrektyw unijnych bardzo duże zagrożenie bytu PGNiG wskutek przymusowego otwarcia rynku od 1 lipca 2004 r. zaniedbania ze strony rządu i Urzędu Regulacji Energetyki (URE) Stosunki gospodarcze integrującej się Europy - Lubiatów, 2-3 czerwiec

7 Stosunki gospodarcze integrującej się Europy - Lubiatów, 2-3 czerwiec % Energia wodna 80% 60% Węgiel 40% 20% Gaz ziemny 0% Ropa naftowa Rys. 1. Zmiana struktury zużycia pierwotnych nośników energii w Polsce

8 Stosunki gospodarcze integrującej się Europy - Lubiatów, 2-3 czerwiec % Energia wodna Energia nuklearna 80% Węgiel 60% 40% Gaz ziemny 20% Ropa naftowa 0% Rys. 2. Zmiana struktury zużycia pierwotnych nośników energii w Niemczech

9 Stosunki gospodarcze integrującej się Europy - Lubiatów, 2-3 czerwiec % Energia wodna Energia nuklearna 80% 60% Węgiel 40% 20% Gaz ziemny Ropa naftowa 0% Rys. 3. Zmiana struktury zużycia energii pierwotnej w Czechach

10 Stosunki gospodarcze integrującej się Europy - Lubiatów, 2-3 czerwiec % Energia nuklearna 80% Węgiel 60% Gaz ziemny 40% 20% Ropa naftowa 0% Rys. 4. Zmiana struktury zużycia pierwotnych źródeł energii na Węgrzech

11 Stosunki gospodarcze integrującej się Europy - Lubiatów, 2-3 czerwiec Realizacja dyrektywy gazowej Kraj Deklarowane otwarcie rynku Oddzielenie operatora systemu przesyłowego Oddzielenie operatora systemu dystrybucyjnego Urząd regulacji Struktura taryfy przesyłowej Procedury rezerwacji mocy przesyłowej Warunki bilansowania (czy są korzystne dla nowo wchodzących) Koncentracja handlu hurtowego Austria 100 prawne prawne ex ante poczt./dyst. elastyczne tak tak Belgia 83 prawne prawne ex ante wejś.-wyjś. umiarkow. umiarkow. tak Dania 100 własnośc. prawne ex post zn. pocztow. elastyczne tak. tak Francja 37 księgowe księgowe ex ante wejś.-wyjśc. umiarkow. umiarkow. umiarkow. Niemcy 100 menedżer. księgowe planowane dystansowa umiarkow. nie umiarkow. Irlandia 85 menedżer. menedżer. ex ante wejś.-wyjśc. umiarkow. tak nie Włochy 100 prawne prawne ex ante wejś.-wyjśc. elastyczne tak tak Luksemburg 72 menedżer. menedżer. ex ante zn. pocztow. umiarkow. umiarkow. tak Holandia 60 menedżer. prawne ex-ante wejś.-wyjś. elastyczne umiarkow. umiarkow. Hiszpania 100 prawne prawne ex ante zn. pocztow. elastyczne tak tak Szwecja 51 księgowe księgowe ex post zn. pocztow. umiarkow. umiarkow. tak Wlka Bryt. 100 własnośc. własnośc. ex ante wejś.-wyjśc. elastyczne tak nie Estonia 80 brak brak ex ante brak decyzji tak Łotwa 0 prawne prawne ex-ante brak decyzji tak Litwa 80 księgowe księgowe ex ante zn. pocztow. umiarkow. Polska 34 księgowe księgowe ex ante zn. pocztow. tak Czechy 0 księgowe księgowe ex ante brak decyzji brak brak tak Słowacja 33 prawne prawne ex ante zn. pocztow. informacji informacji tak Węgry 0 prawne. księgowe ex ante brak decyzji tak Słowenia 50 księgowe księgowe ex ante zn. pocztow. tak Kraje kandydackie Rumunia 25 prawne księgowe ex ante zn. pocztow. umiarkow. Bułgaria 80 księgowe brak ex ante zn. pocztow. tak Turcja 80 księgowe księgowe ex ante brak decyzji tak

12 Stosunki gospodarcze integrującej się Europy - Lubiatów, 2-3 czerwiec Szacunek zmiany dostawcy gazu za okres Kraj Duzi odbiorcy uprawnieni Mali odbiorcy komercyjni i gospodarstwa domowe Zmiana dostawcy Zmiana lub renegocjacja Zmiana dostawcy Zmiana lub renegocjacja Austria <2% nieznana Nieuprawnieni Belgia nieznana nieznana Nieuprawnieni Dania 2-5% nieznana Nieuprawnieni Finlandia nieuprawnieni Nieuprawnieni Francja 20-30% nieznana Nieuprawnieni Niemcy <2% 1 nieznana <2% nieznana Grecja nieuprawnieni Nieuprawnieni Irlandia nieznana Nieuprawnieni Włochy 10-20% nieznana 2-5% nieznana Luksemburg 5-10% 100% Nieuprawnieni Holandia 30-50% nieznana Nieuprawnieni Portugalia nieuprawnieni Nieuprawnieni Hiszpania 20-30% nieznana Nieuprawnieni Szwecja <2% nieznana Nieuprawnieni Wlka Brytania >50% nieznana 30-50% >50%

13 Stosunki gospodarcze integrującej się Europy - Lubiatów, 2-3 czerwiec Kraj Szacunek zmiany dostawcy prądu i gazu za rok 2002 Duzi uprawnieni odbiorcy przemysłowi 1 Energia elektryczna Mali komercyjni i gospodarstwa domowe Duzi uprawnieni odbiorcy przemysłowi 2 Gaz ziemny Mali komercyjni i gospodarstwa domowe Austria 15% 5% 6% 0% Belgia 5% 3 b. d. Dania 45% 17% 4 Finlandia 10% Francja 15% 20% Niemcy 20% 5% 5% <2% Grecja 0% Irlandia 20% 2% 100% 5 W łochy 15% 10% 0% Luksemburg 10% 6 0% Holandia 20% 15% Portugalia 10% Hiszpania 20% 38% 1% 1 Szwecja 10% 7 0% Wlka Brytania 15% 12% 16% 19% Norwegia 12% 14% Estonia 0% 0% Łotwa 0% 0% Litwa 0% 0% Polska 2-5% 0% Czechy 8% 0% Słowacja b. d. <5% W ęgry >50% b. d. Słowenia b. d. 6% 0% Cypr 0% Malta 0%

14 POLSKA - SCENARIUSZE Nazwa scenariusza Opis scenariusza Konsekwencje dla rynku Scenariusz pasywnej realizacji Dyrektywy Gazowej 1 Scenariusz aktywnej realizacji Dyrektywy Gazowej 2 Na skutek działania lobby górniczego polityka energetyczna rządu zamraża na wiele lat obecną strukturę zużycia energii pierwotnej. Wydobyciem, przesyłem i dystrybucja zajmuje się zintegrowane pionowo przedsiębiorstwo gazownicze, a wymogi dyrektywy spełniane są w minimalnym możliwym zakresie. Liberalizacja rynku powoduje pojawienie się nowych segmentów rynku np. energetyka oraz wyższa dynamikę zużycia w przemyśle. Następuje dezintegracja pionowa sektora, pojawiają się nowi Najniższy z możliwych poziom zużycia gazu Wysoki poziom cen, niewielkie zróżnicowanie cen związane z poziomem odbioru Wysoki poziom cen pozostałych mediów energetycznych i w konsekwencji ograniczane tempo rozwoju Kraju Niski poziom obsługi klienta Realny spadek cen u odbiorcy końcowego w wyniku obniżenia cen zakupu gazu za granicą, obniżenia kosztów transportu oraz marży handlowej. Następuje wzrost zużycia gazu w strukturze paliw Stosunki gospodarcze integrującej się Europy uczestnicy - Lubiatów, w obrocie 2-3 pierwotnych czerwiec

15 wyprzedzający model brytyjski realizacji Dyrektywy Gazowej 3 oznaczający powstanie na rynku przedsiębiorstw multienergetycznych, powstanie wielu nowych produktów u usług gazowniczych. Nastąpi liberalizacja rynku detalicznego rodzaju produktu i dostawcy wg kryterium ceny, jakości usługi i marki handlowej Nastąpi dalsza poprawa jakości usług i wzmocnienie pozycji odbiorcy. Następuje dalszy wzrost zużycia gazu w strukturze paliw pierwotnych Scenariusz ultra Nastąpi Dalszy rozwój liberalnego rynku wykorzystanie zużycia gazu jako położenia paliwa pierwotnego. geograficznego Nastąpi rozwój firm 4 Polski do rozbudowy kooperujących i europejskiej sieci obsługujących nowe gazowej. struktury Powstaną centra Efektem końcowym handlu gazem w tym wzrost rynku pracy giełda gazu ziemnego. Gazownictwo stanie się wiodącym w kraju sektorem gospodarczym powodując wzrost dynamiki rozwoju gospodarczego Stosunki gospodarcze integrującej się Europy - Lubiatów, 2-3 czerwiec

16 Stosunki gospodarcze integrującej się Europy - Lubiatów, 2-3 czerwiec ENERGIA ODNAWIALNA Energia odnawialna 13,5% Energia nuklearna 6,9% Ropa naftowa 35,0% Gaz ziemny 21,2% Węgiel 23,4% Całkowite zużycie energii pierwotnej Mtoe Struktura zużycia energii pierwotnej na świecie w roku 2001

17 Stosunki gospodarcze integrującej się Europy - Lubiatów, 2-3 czerwiec Energia wiatrowa 0,2% Energia wodna 16,4% Energia słoneczna 0,3% Energia geotermalna 3,2% Biomasa 79,9% Całkowite zużycie energii odnawialnej Mtoe Struktura zużycia energii odnawialnej na świecie w roku 2001

18 Produkcja energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych w Polsce w roku 2002 Stosunki gospodarcze integrującej się Europy - Lubiatów, 2-3 czerwiec

19 Austria Belgia Dania Finlandia Francja Niemcy Grecja Irlandia Włochy Luksemburg Holandia Portugalia Hiszpania Szwecja Wielka Brytania Cypr Czechy Estonia Węgry Łotwa Litwa Malta Polska Słowenia Słowacja udział procentowy % w produkcji energii elektrycznej udział % dla roku 1997/1999 udział % dla roku 2010 Udział odnawialnych źródeł energii w produkcji energii elektrycznej w poszczególnych państwach UE Stosunki gospodarcze integrującej się Europy - Lubiatów, 2-3 czerwiec

20 Udziały procentowe poszczególnych źródeł energii odnawialnych w zainstalowanej mocy w elektroenergetyce według dwu scenariuszy rozwoju (7,5 i 12,5%) Stosunki gospodarcze integrującej się Europy - Lubiatów, 2-3 czerwiec

21 Stosunki gospodarcze integrującej się Europy - Lubiatów, 2-3 czerwiec Kraj Całkowita moc zainstalowana na koniec roku 1996 Przyrost mocy w roku Całkowita moc zainstalowana na koniec roku 2002 Niemcy USA Hiszpania Dania Indie Włochy UK Francja Polska 0,9 1,9 0 0,7 0, Świat Zainstalowana moc i roczne przyrosty mocy elektrowni wiatrowych w wybranych krajach i świecie [MW]