Program edukacji wczesnoszkolnej
Projekt okładki Tomasz Kozłowski Redakcja Andrzej Pustuła Korekta Anna Banasik Skład i łamanie Piotr Jaworski ISBN 978-83-7491-223-5 Grupa Edukacyjna S.A. 2009 Grupa Edukacyjna S.A. 25-655 Kielce, ul. Łódzka 308 tel. 041 366 53 66, faks 041 366 55 55 e-mail:mac@mac.pl, http://www.mac.pl
SPIS TREŚCI 1. Założenia programu...4 2. Cele edukacji wczesnoszkolnej...7 3. Sylwetka dziecka rozpoczynającego naukę w klasie pierwszej...9 4. Strategie osiągania celów kształcenia...12 5. Przewidywane osiągnięcia uczniów...15 6. Tematyka...51 7. Proponowane metody oceniania...55
4 1. ZAŁOŻENIA PROGRAMU Nauczanie w klasach I III szkoły podstawowej, nazywane edukacją wczesnoszkolną, rozpoczyna organizowany przez szkołę proces wszechstronnego rozwoju uczniów: umysłowego, fizycznego, moralnego i estetycznego. Zgodnie z założeniami sześcioklasowej szkoły podstawowej nauczanie w klasach I III jest jednolitym procesem dydaktycznym i wychowawczym. Elementy nauczania, uczenia się, kształcenia i wychowania w tych klasach są ze sobą ściśle zespolone. W klasach I III uczniowie zdobywają wstępne wiadomości o życiu społecznym, przyrodzie i kraju ojczystym, opanowują umiejętności czytania i pisania, wykonywania elementarnych działań arytmetycznych, posługiwania się prostymi narzędziami i przyborami. Rozwija się tu również wrażliwość dzieci na piękno przyrody, na estetykę życia codziennego oraz zainteresowania i uzdolnienia plastyczne i muzyczne. Uczniowie rozwijają również sprawność fizyczną. Zdobyte w klasach I III wiadomości, umiejętności i nawyki stanowią podstawę do dalszej nauki w klasach IV VI szkoły podstawowej. Wyniki pracy dydaktycznej i wychowawczej zależą w dużej mierze od umiejętnego wprowadzania dzieci w społeczne warunki życia w szkole. W domu rodzinnym dziecko było ośrodkiem zainteresowania i przedmiotem zabiegów opiekuńczo-wychowawczych osób najbliższych. Przejście od atmosfery, w której dominuje zaspokajanie potrzeb i zainteresowań dziecka do atmosfery życia szkolnego, gdzie wysuwa się na czoło wykonywanie określonych obowiązków i zadań, przejście od zabawy do zorganizowanej nauki nie może się dokonać od razu i bez trudności. Dla dzieci w wieku 6 9 lat należy tak organizować pracę, by pobudzała do samodzielnego rozwiązywania prostych zagadnień z życia codziennego, zaspokajała naturalne dążenia do ruchu i praktycznego działania. W toku nauczania należy łączyć treści z różnych dziedzin, skupiając je wokół bliskich dzieciom obrazów, zdarzeń i sytuacji.
Z uwagi na zróżnicowanie poziomu umysłowego dzieci w poszczególnych klasach wskazane jest, obok pracy z całą klasą, stosowanie nauczania zindywidualizowanego, które pozwala uwzględnić możliwości i braki dzieci, różne tempo ich pracy, zainteresowania i doświadczenia. Dzięki temu mniej zdolne dzieci pobudzi się do wysiłku. Nawet minimalne, ale widoczne wyniki pracy własnej pobudzą w nich wiarę we własne siły, wyzwolą energię i chęć do dalszej pracy. Zdobywanie określonych przez program nauczania wiadomości i umiejętności powinno odbywać się przede wszystkim w szkole. Od klasy I należy przyzwyczajać uczniów do odrabiania zadań domowych, zwracając uwagę na to, aby praca ta nie przekraczała możliwości dzieci i nie powodowała ich przeciążenia. Prace domowe powinny stanowić część szerzej rozumianej techniki uczenia się, którą uczniowie opanowują w elementarnym zakresie już w klasach początkowych, i dotyczyć materiału opracowanego na zajęciach oraz dobrze zrozumianego przez uczniów. Edukacja wczesnoszkolna powinna zawierać wiele elementów działania praktycznego, które ma duże znaczenie dla rozwoju dzieci, dostarcza im przeżyć, budzi ich aktywność i rozwija myślenie. Działanie praktyczne daje dzieciom okazję do poszerzania wiedzy, do jej stosowania, a także uczy cenić pracę własną i cudzą. W działaniu praktycznym kształtują się szybciej takie cechy charakteru, jak: dokładność, systematyczność, wytrwałość, zdyscyplinowanie i odpowiedzialność, kształtuje się również umiejętność planowania, samodzielnego działania, a także kontrolowania wykonanej pracy. Zadania wychowawcze w klasach I III polegają przede wszystkim na stopniowym kształtowaniu podstawowych nawyków społecznego współżycia. Od pierwszych dni pobytu w szkole nauczyciel kształtuje u uczniów umiejętność zgodnego współżycia w grupie, poprawnego zachowania się wobec rówieśników, dzieci młodszych i osób starszych, dąży do wytworzenia atmosfery wzajemnej życzliwości, uczynności i dobrze zrozumianego koleżeństwa. Uczy poszanowania własności osobistej oraz mienia społecznego, zachęca do podejmowania wspólnych zadań i sumiennego ich wykonywania, do przestrzegania norm życia szkolnego, kształci umiejętność rozróżniania dobrego i złego po- 5
stępowania, wpaja poczucie sprawiedliwości, gotowość przychodzenia z pomocą słabym i pokrzywdzonym, gotowość do naprawiania zła, uwrażliwia na cierpienia i krzywdę. Przez dobór odpowiednich, dostosowanych do poziomu rozwoju umysłowego uczniów obrazów z przeszłości i teraźniejszości, nauczyciel budzi uczucia miłości i przywiązania do ojczyzny. Uczucia patriotyczne należy rozwijać przez poznawanie stron rodzinnych, historii i tradycji regionu, zainteresowanie pracą ludzi, wykonywaną dla najbliższego środowiska, regionu, ojczyzny. Przekazując wiadomości o życiu ludzi i o świecie, nauczyciel stara się wzbudzić u uczniów dążenie do poznawania prawdy i dociekania tajemnic przyrody. Prowadzoną systematycznie pracę wychowawczą należy z reguły opierać na przeżyciach i konkretnym działaniu uczniów, na zdarzeniach i sytuacjach związanych bezpośrednio z ich życiem w rodzinie, z życiem kolegów, klasy, najbliższego otoczenia. Realizacja treści programu Nasza klasa, pisanego z myślą o dzieciach z klas I III szkoły podstawowej, ma na celu wychowanie człowieka, który: czuje się współodpowiedzialny za świat, w którym żyje (swój dom, podwórko, szkołę, miejscowość, swoją ojczyznę, za ludzi i za przyrodę...) potrafi widzieć, słyszeć i czuć więcej (zarówno piękno, jak i cierpienie) potrafi oceniać swoje możliwości i dąży do ich poszerzania; stara się je wykorzystać, pomagając innym i sobie docenia znaczenie wiedzy we współczesnym świecie i świadomie dąży do jej ustawicznego poszerzania i pogłębiania. 6
2. CELE EDUKACJI WCZESNOSZKOLNEJ Zgodnie z Podstawą programową kształcenia ogólnego celem edukacji wczesnoszkolnej jest wspomaganie dziecka w rozwoju intelektualnym, emocjonalnym, społecznym, etycznym, fizycznym i estetycznym. Ważne jest również takie wychowanie, aby dziecko w miarę swoich możliwości było przygotowane do życia w zgodzie z samym sobą, ludźmi i przyrodą. Należy zadbać o to, aby dziecko odróżniało dobro od zła, było świadome przynależności społecznej (do rodziny, grupy rówieśniczej i wspólnoty narodowej) oraz rozumiało konieczność dbania o przyrodę. Jednocześnie dąży się do ukształtowania systemu wiadomości i umiejętności potrzebnych dziecku do poznawania i rozumienia świata, radzenia sobie w codziennych sytuacjach oraz do kontynuowania nauki w klasach IVVI szkoły podstawowej. Analizując powyższy tekst, należy stwierdzić, że nadrzędnym celem kształcenia na pierwszym etapie edukacyjnym jest takie wspomaganie wszechstronnego i harmonijnego rozwoju dziecka, by w miarę swych możliwości mogło osiągnąć maksymalny poziom w sferach: intelektualnej, emocjonalno-społecznej, fizycznej dla dobra własnego i środowiska (przyrodniczego i społecznego), w którym żyje. Cele kształcenia i wychowania rozumiane są jako integralna całość, mająca wpływ na proces edukacji. Edukacja na tym etapie kształcenia ma na celu w szczególności: Rozwijanie procesów poznawczych, takich jak: spostrzeganie, obserwacja, uwaga, pamięć, mowa, myślenie poprzez umiejętność posługiwania się bezpośrednimi i pośrednimi metodami poznawania świata (przyrody, kultury). Rozumienie i używanie słów; posługiwanie się językiem ojczystym w zakresie mówienia, pisania, czytania; wypowiadanie się w określonych formach; przygotowanie do odbioru dzieła literackiego, plastycznego, muzycznego. Kształtowanie umiejętności posługiwania się liczbami; wykonywanie czterech podstawowych działań na konkretach, zastępnikach, liczbach; dokonywanie pomiarów; rozwiązywanie zadań matematycznych; rozpoznawanie prostych figur geometrycznych. 7
8 Wyszukiwanie, selekcjonowanie, gromadzenie informacji z różnych źródeł; korzystanie ze zdobytej wiedzy. Nabywanie doświadczeń i wykorzystywanie ich w nowych sytuacjach. Kierowanie własną aktywnością, rozwiązywanie problemów w twórczy sposób. Kształtowanie takich cech, jak: otwartość, ciekawość świata, cierpliwość i wytrwałość w docieraniu do prawdy, obiektywizm. Kształtowanie i doskonalenie umiejętności rozpoznawania, nazywania i wyrażania własnych emocji językiem mowy, gestu, ruchu, plastyki i muzyki. Wdrażanie do samokontroli i samooceny oraz właściwego reagowania na zewnętrzną ocenę wykonania zadania. Doskonalenie umiejętności inicjowania i organizowania wszelkich form działalności związanych z zainteresowaniami. Rozwijanie umiejętności inicjowania, nawiązywania, podtrzymywania kontaktów społecznych; efektywne komunikowanie się. Wdrażanie do aktywnego uczestnictwa w coraz szerszych kręgach społecznych; rozwijanie zainteresowań poprzez uczestnictwo w różnych formach aktywności społecznej; wywiązywanie się z zadań związanych z funkcjonowaniem w danym środowisku; utrzymywanie więzi rodzinnych, przyjacielskich, koleżeńskich; dzielenie się z innymi. Rozbudzanie zainteresowań przyrodniczych i potrzeby bezpośredniego kontaktu z przyrodą. Wdrażanie do właściwego (zgodnego z przyjętymi normami) zachowania w różnych miejscach i sytuacjach; właściwe korzystanie z dóbr użyteczności publicznej, np.: dróg, komunikacji, instytucji i obiektów kulturalnych, sklepów itp. Rozwijanie własnych zainteresowań poprzez uczestnictwo w różnych formach aktywności artystycznej i sportowej. Kształtowanie umiejętności uczestnictwa w grach i zabawach zgodnie z ustalonymi zasadami; rozpoznawanie i właściwe reagowanie na różne sygnały; troska o własną sprawność fizyczną. Wdrażanie do przestrzegania zasad bezpieczeństwa w różnych sytuacjach; bezpieczne posługiwanie się prostymi narzędziami.
3. SYLWETKA DZIECKA ROZPOCZYNAJĄCEGO NAUKĘ W KLASIE PIERWSZEJ Dziecko rozpoczynające naukę w szkole zmienia tryb życia, jest spostrzegane jako uczeń. Staje przed nowymi oczekiwaniami i wymaganiami dorosłych. Szkoła jest strukturą o wiele bardziej skomplikowaną niż rodzina czy przedszkole. Bombardowany ogromem nowych bodźców pierwszoklasista musi znaleźć swoje miejsce w szkole, poznać zwyczaje, obowiązujące zasady i przystosować się do nich. Sukces szkolny zależy od umiejętności włączenia się w życie szkoły. Wybitny intelekt czy zdyscyplinowanie nie gwarantują powodzenia. Na powodzenie szkolne wpływa wiele czynników. Żaden z nich nie przesądza o sukcesie, ponieważ oddziałują wszystkie razem. Są to: zdolności pracowitość stan zdrowia fizycznego (od niego zależy systematyczność uczęszczania na zajęcia, radzenie sobie ze zmęczeniem) stan zdrowia psychicznego (funkcjonowanie układu nerwowego, odporność na stres, umiejętność koncentracji uwagi) harmonijny rozwój intelektualny, fizyczny, motoryczny, emocjonalny, społeczny (np. bardzo sprawne i zdolne dziecko może mieć słabe wyniki w szkole, jeśli jest słabo uspołecznione, nie reaguje na polecenia nauczyciela albo ma zaburzenia spostrzegania wzrokowego i kłopoty z rozróżnianiem i odwzorowywaniem liter i cyfr) zainteresowanie poznawanymi treściami, motywacja do nauki atmosfera panująca w rodzinie. W dużym stopniu o sukcesach w szkole decydują lata przedszkolne, ponieważ właśnie wtedy dzieci zdobywają doświadczenia, umiejętności i wiedzę, które w przyszłości pomogą im w sprostaniu szkolnym obowiązkom. Dziecko kończące edukację przedszkolną powinno: brać udział w zabawach ruchowych wykonywać zadania ruchowe oraz ćwiczenia fizyczne korygujące postawę ciała 9
10 lepić z plasteliny, ciąć nożyczkami według wytyczonej linii prostej i krzywej prawidłowo wymawiać wszystkie głoski prawidłowo różnicować dźwięki z otoczenia nazywać, jakie zwierzę lub przedmiot wydaje dany dźwięk wyróżniać głoskę na początku wyrazu, np. nazwać głoskę, którą słyszy na początku swojego imienia lub imion rodziców różnicować dźwięki podobne rozwiązywać proste zagadki umieć słuchać baśni, opowiadań i legend, w tym własnego regionu, jako inspiracji do słownego i pozasłownego wyrażania treści i przeżyć uczestniczyć w grach zespołowych, teatralnych i pantomimie wyrażać się poprawnie pod względem gramatycznym orientować się w przestrzeni odróżniać lewą stronę swego ciała od strony prawej posługiwać się zawsze jedną ręką w pracach wymagających wyboru kolorować obrazek, nie wykraczając poza linie prawidłowo posługiwać się przyborami do pisania, rysowania narysować postać ludzką, która jest kompletna, a części ciała rozmieszczone są właściwie śpiewać i tworzyć prosty akompaniament do piosenek, zabaw ruchowych grupować klocki według barwy, kształtu, wielkości znaleźć kilka różnic w dwu obrazkach pozornie identycznych grupować przedmioty i obrazki według określonych kryteriów kojarzyć przedmioty lub obrazki pasujące do siebie dobrać do wzoru takie same obrazki, takie same litery odtworzyć wzór z klocków ułożyć tak samo jak na rysunku skupić się na wykonywanej czynności około 30 minut wysłuchać 4 5 poleceń, następnie zastosować się do nich po skończonej zabawie posprzątać zabawki kończyć rozpoczętą pracę zgodnie bawić się z rówieśnikami
podporządkować się poleceniom dorosłych stosować do ustalonych zasad. Nie zawsze wraz z podjęciem nauki w szkole wszelkie funkcje są już prawidłowo rozwinięte. Zrozumienie tego jest bardzo ważne. Nauczyciel poprzez różne działania powinien tak pracować z dziećmi, aby każde z nich osiągnęło jak najlepsze wyniki w przyswajaniu wiedzy. Wczesne wykrycie zaburzeń w prawidłowym rozwoju i stosowanie odpowiednich ćwiczeń pozwala pokonać trudności. Niestety, czasami na efekty trzeba czekać dłuższy czas. Rozwój jest procesem bardzo skomplikowanym i długotrwałym i zawsze należy o tym pamiętać. 11
12 4. STRATEGIE OSIĄGANIA CELÓW KSZTAŁCENIA Osiąganie zamierzonych celów uwarunkowane jest właściwym doborem treści oraz dostosowaniem treści i wymagań do możliwości rozwojowych dzieci. Równie ważna jest właściwa organizacja i przebieg procesu edukacyjnego, który powinien być oparty na atmosferze zaufania, radości i zabawy. Proces osiągania nakreślonych celów to również odpowiedni dobór treści, form, metod działania i środków dydaktycznych. W ich doborze pomagają nauczycielowi cele operacyjne, które muszą być użyteczne i prowadzić do realizacji celu nadrzędnego, jakim jest rozwijanie aktywności badawczej u dzieci w młodszym wieku szkolnym. Fundamentem najnowszych koncepcji uczenia się jest uczenie się w działaniu, czyli uczenie się przez doświadczenie, które opiera się na trzech zasadach: Najlepiej uczymy się wtedy, gdy jesteśmy włączeni w przeżycia dostarczające nauki. Wiedzę najlepiej odkrywamy samodzielnie. Uczymy się z zapałem jeśli mamy możliwość wyboru celu i sposobu nauki. Aby umożliwić uczniowi uczenie się w działaniu, nauczyciel zobowiązany jest tworzyć jak najwięcej sytuacji bogatych w przeżycia, które będą angażowały aktywność ucznia. Aktywność tę charakteryzują następujące zasady: Zasada aktywności zewnętrznej i wewnętrznej widocznym na zewnątrz działaniom towarzyszy intensywna praca wewnętrzna, gdy pojawiają się różnorodne uczucia i emocje. Zasada aktywności rzeczywistej gdy człowiek zaangażowany w działanie jest doceniany i szanowany przez otoczenie, a szczególnie przez ważne dla niego osoby. Zasada aktywności różnorodnej gdy człowiek jest aktywny w sposób różnorodny, zaś jego działania mają charakter manipulacyjno-eksploracyjny, gdy używa różnorodnych pomocy naukowych i gdy samodzielnie tworzy coś nowego.
Zasada aktywności korzystającej ze wszystkich zasobów gdy człowiek korzysta ze swoich wewnętrznych zasobów i zasobów zewnętrznych, tkwiących w innych ludziach. Zadaniem szkoły na pierwszym etapie edukacji jest ukazywanie dzieciom całościowego obrazu świata, przygotowanie ich do zrozumienia samego siebie, umożliwienie im wszechstronnego i harmonijnego rozwoju, a także podejmowania różnorodnych form aktywności. Koncepcja zintegrowanego nauczania wymogła również konieczność zmian w stylu kierowania zespołem uczniowskim. Wychowawca, jego wiedza, umiejętności i sposób podejścia do ucznia mają podstawowe znaczenie dla kształtowania osobowości dzieci. Powinien to być człowiek otwarty na dziecko i samego siebie, przyjmujący postawę zaciekawienia światem, empatyczny, pozwalający dziecku na bycie sobą, wychodzący poza utarte schematy, mający pomysły i wprowadzający je w życie. Ścisły wpływ na efektywność uczenia się mają właściwie dobrane środki dydaktyczne i metody nauczania. Niezwykle ważna jest ich różnorodność, przemyślane wprowadzanie, a także wpływ na aktywizowanie uczniów, angażowanie różnych zmysłów, wdrażanie do działań twórczych. Każdy nauczyciel powinien opracować własny katalog metod nauczania, biorąc pod uwagę wiek dzieci, ich możliwości, tematykę zajęć, specyfikę szkoły i regionu. Program edukacji wczesnoszkolnej Nasza klasa nastawiony jest na wykorzystanie naturalnej w młodszym wieku szkolnym ciekawości poznawczej, chęci badania świata i wyrażania przeżyć w różnych formach ekspresji. Dlatego oprócz aktywnego działania w naturalnym środowisku, oprócz przeprowadzania doświadczeń, szczególnie warte uwagi są następujące metody i techniki stosowane w realizowaniu zadań efektywnej nauki: słuchanie muzyki superlerning, pozwalające na wprowadzenie umysłu w stan optymalny do nauki mapa mentalna inteligentne notatki służąca do wizualnego opracowania pojęcia z wykorzystaniem symboli, krótkich słów, haseł ćwiczenia na poszerzanie pola widzenia wspomagające proces 13
14 czytania (rozluźnianie oczu i zawieszanie ich nieruchomo na jakimś punkcie, obserwowanie kątem oka, co się dookoła nas dzieje, przeskakiwanie na rozluźnionych oczach z punktu na punkt, rysowanie przy zamkniętych oczach po 7 figur geometrycznych: kwadratów, trójkątów, kół najpierw w jednym kierunku, potem w przeciwnym elementy techniki szybkiego czytania (czytanie globalne z wykorzystaniem flesz kart, czytanie ze wskaźnikiem, codzienne głośne czytanie dzieciom z jednoczesnym wskazywaniem czytanych wyrazów techniki zapamiętywania (piktogramy, zakładkowa metoda zapamiętywania) kinezjologia edukacyjna drama angażuje mowę, myśli, emocje, ruch, wpływa na poprawę zachowań poprzez przeżycie problemu, poszukanie innego rozwiązania; wdraża do kreatywności plastyczna, muzyczna, ruchowa i językowa interpretacja utworu burza mózgów, dywanik pomysłów, metaplan doskonale nadają się do projektowania wielu rozwiązań tej samej sytuacji problemowej linia czasu służy do wizualnego przedstawienia elementów hi- storii (np. kiedy żyły dinozaury) metoda projektu (np. wykonanie albumu o rodzinnej miejscowości, wydanie gazetki klasowej) gwiazda pytań to prosta technika pomocna w planowaniu zmian (np. zachowania). Celowe wydaje się częste wprowadzanie pracy grupowej, gdyż daje ona dzieciom poczucie bezpieczeństwa, stwarza okazję do rozmów, dyskusji, a nawet negocjacji. Grupa musi przecież wypracować jakieś wspólne stanowisko. Nie obejdzie się więc bez mimowolnego kształcenia poczucia odpowiedzialności za wynik pracy zespołu, wyrozumiałości i tolerancji dla odmiennych poglądów, a także konieczności kulturalnego dochodzenia do głosu. Ponieważ droga do pełnego wytworzenia takich cech i umiejętności u dzieci jest bardzo długa, należy ją rozpocząć już w klasach I III podczas rozwiązywania różnorodnych problemów.
5. PRZEWIDYWANE OSIĄGNIĘCIA UCZNIÓW Treści kształcenia i wychowania zostały ujęte jako cele operacyjne, gdyż w aspekcie dalszego kształcenia o sukcesie edukacyjnym decyduje nie dobór treści i zasób wiedzy, lecz opanowanie umiejętności kluczowych, związanych zwłaszcza z mówieniem, czytaniem, pisaniem, liczeniem, świadomym zdobywaniem wiedzy, współpracą z innymi i doskonaleniem się. Nauczyciel może przenosić konieczność nabycia przez uczniów konkretnych osiągnięć na wyższy bądź niższy poziom, mając na uwadze możliwości i zainteresowania konkretnego zespołu klasowego. Każde dziecko rozwija się w swoim tempie i czasami nieosiągnięcie przez nie przewidywanych w danej klasie umiejętności może prowadzić do frustracji, zniechęcenia, braku aktywności poznawczej i chęci do dalszego kształcenia. Osiągnięcia wskazują, co uczeń wie, zna, potrafi wykonać (rozpoznać, wyodrębnić, zaobserwować, przedstawić, wyrazić, dobrać, narysować, zastosować itp.) po zakończeniu pierwszego etapu edukacyjnego. Dzięki temu nauczycielowi łatwiej jest skoncentrować się na funkcjonalnym opanowaniu przez dzieci umiejętności, a nie egzekwowaniu gotowej wiedzy. Podstawa programowa Uczeń kończący klasę I: 1) w zakresie umiejętności społecznych warunkujących porozumiewanie się i kulturę języka: a) obdarza uwagą dzieci i dorosłych, słucha ich wypowiedzi i chce zrozumieć, co przekazują; komunikuje w jasny sposób swoje spostrzeżenia, potrzeby, odczucia, EDUKACJA POLONISTYCZNA Umiejętności ucznia kończącego klasę pierwszą Mówienie i słuchanie Uczeń: mówi zrozumiale, wymawiając słowa poprawnie umie przyjąć w rozmowie rolę słuchacza uczestniczy w rozmowie na określony temat wypowiada się samodzielnie na różne tematy zadaje pytania kolegom i nauczycielowi 15
b) w kulturalny sposób zwraca się do rozmówcy, mówi na temat, zadaje pytania i odpowiada na pytania innych osób, dostosowuje ton głosu do sytuacji, np. nie mówi zbyt głośno, c) uczestniczy w rozmowie na tematy związane z życiem rodzinnym i szkolnym, także inspirowane literaturą; 2) w zakresie umiejętności czytania i pisania: a) rozumie sens kodowania oraz dekodowania informacji; odczytuje uproszczone rysunki, piktogramy, znaki informacyjne i napisy, b) zna wszystkie litery alfabetu, czyta i rozumie proste, krótkie teksty, c) pisze proste, krótkie zdania: przepisuje, pisze z pamięci; dba o estetykę i poprawność graficzną pisma (przestrzega zasad kaligrafii), d) posługuje się ze zrozumieniem określeniami: wyraz, głoska, litera, sylaba, zdanie, e) interesuje się książką i czytaniem; słucha w skupieniu czytanych utworów (np. baśni, opowiadań, wierszy), w miarę swoich możliwości czyta lektury wskazane przez nauczyciela, f) korzysta z pakietów edukacyjnych (np. zeszytów ćwiczeń i innych pomocy dydaktycznych) pod kierunkiem nauczyciela; prosi o wyjaśnienie znaczenia wyrazów, poleceń lub niezrozumiałego fragmentu tekstu słowem, zdaniem odpowiada na pytania nauczyciela, kolegów wypowiada się na temat wysłuchanego tekstu, oglądanej historyjki obrazkowej, przedmiotu, ilustracji, filmu itp. okazuje zainteresowanie wypowiedziami kolegów i nauczycieli słucha i rozumie tekst mówiony, czytany lub odtwarzany z nagrania tworzy swą wypowiedź w formie kilkuzdaniowego tekstu recytuje wiersze uczestniczy w zabawie teatralnej, ilustruje mimiką, gestem, ruchem zachowania bohatera literackiego rozumie umowne znaczenie rekwizytu i umie posłużyć się nim w odgrywanej scence. Czytanie i korzystanie z informacji Uczeń: rozpoznaje litery i łączy je z odpowiednimi głoskami wyróżnia i poprawnie artykułuje głoski odpowiadające poszczególnym literom porównuje liczbę głosek i liter w wyrazach czyta wyrazy i zdania czyta teksty drukowane i pisane czyta głośno i poprawnie, płynnie i wyraziście czyta cicho ze zrozumieniem czyta teksty znane i nowo poznane rozumie znaczenie czytanych wyrazów, zwrotów, zdań, rozumie sens całego tekstu ocenia zdarzenia i postać bohatera samodzielnie czyta wybrane przez siebie książki i czasopisma rozpoznaje niektóre rytmicznie powtarzające się elementy wiersza. 16
3) w zakresie umiejętności wypowiadania się w małych formach teatralnych: a) uczestniczy w zabawie teatralnej, ilustruje mimiką, gestem, ruchem zachowania bohatera literackiego lub wymyślonego, b) rozumie umowne znaczenie rekwizytu i umie posłużyć się nim w odgrywanej scence, c) odtwarza z pamięci teksty dla dzieci, np. wiersze, piosenki, fragmenty prozy. Pisanie Uczeń: zapisuje litery małe i wielkie, odtwarza odpowiednio ich kształty tworzy wyrazy z rozsypanki literowej, sylabowej zapisuje wyrazy i zdania pisze czytelnie, poprawnie łącząc litery przepisuje poprawnie wyrazy, zdania prawidłowo rozmieszcza pisany tekst na kartce podpisuje własne ilustracje i historyjki obrazkowe w książce pisze z pamięci wyrazy i krótkie teksty rozwija zdania nierozwinięte redaguje pisemne odpowiedzi na pytania układa samodzielnie wypowiedź na określony temat i zapisuje ją. Elementy gramatyki i ortografii Uczeń: rozpoznaje zdania w mowie i tekście pisanym wyróżnia wyrazy w zdaniach stosuje wielką literę na początku zdania, kropkę, pytajnik, wykrzyknik na końcu zdania w pisowni imion, nazwisk, nazw geograficznych stosuje wielką literę dzieli wyrazy na głoski i sylaby rozpoznaje i nazywa samogłoski i spółgłoski zna głoski oznaczone dwiema literami pisze poprawnie wyrazy ze spółgłoskami miękkimi, w których miękkość oznaczona jest literą i lub znakiem diakrytycznym pisze poznane wyrazy poprawnie pod względem ortograficznym tworzy wyrazy pokrewne i stosuje je w pracach pisemnych nazywa przedmioty i ich cechy nazywa czynności wykonywane przez osoby i zwierzęta wyjaśnia wyrazy i zwroty spotykane w słuchanych i czytanych tekstach. 17
Podstawa programowa Uczeń kończący klasę III: 1) korzysta z informacji: a) uważnie słucha wypowiedzi i korzysta z przekazywanych informacji, b) czyta i rozumie teksty przeznaczone dla dzieci na I etapie edukacyjnym i wyciąga z nich wnioski, c) wyszukuje w tekście potrzebne informacje i w miarę możliwości korzysta ze słowników i encyklopedii przeznaczonych dla dzieci na I etapie edukacyjnym, d) zna formy użytkowe: życzenia, zaproszenie, zawiadomienie, list, notatka do kroniki; potrafi z nich korzystać; 2) analizuje i interpretuje teksty kultury: a) przejawia wrażliwość estetyczną, rozszerza zasób słownictwa poprzez kontakt z dziełami literackimi, b) w tekście literackim zaznacza wybrane fragmenty, określa czas i miejsce akcji, wskazuje głównych bohaterów, c) czyta teksty i recytuje wiersze z uwzględnieniem interpunkcji i intonacji, d) ma potrzebę kontaktu z literaturą i sztuką dla dzieci, czyta wybrane przez siebie i wskazane przez nauczyciela książki, wypowiada się na ich temat, Umiejętności ucznia kończącego klasę drugą Mówienie i słuchanie Uczeń: mówi zrozumiale, wymawiając słowa wyraziście i poprawnie umie przyjąć w rozmowie rolę słuchacza i osoby zabierającej głos uczestniczy w rozmowie na określony temat (np. na temat tekstu, świąt, bieżących spraw klasowych i szkolnych, zjawisk przyrody, własnych przeżyć, wykonanych prac plastycznych itd.) wypowiada się samodzielnie na różne tematy zadaje pytania kolegom i nauczycielowi prosi o wyjaśnienie znaczenia wyrazów, poleceń lub niezrozumiałego fragmentu tekstu słowem, zdaniem odpowiada na pytania nauczyciela, kolegów wypowiada się na temat wysłuchanego (przeczytanego) tekstu, oglądanej historyjki obrazkowej, przedmiotu, ilustracji, filmu itp. (opowiadając, opisując) okazuje zainteresowanie wypowiedziami kolegów i nauczycieli słucha i rozumie tekst mówiony, czytany lub odtwarzany z nagrania tworzy swą wypowiedź w formie kilkuzdaniowego, spójnego tekstu uczestniczy w zabawie teatralnej, ilustruje mimiką, gestem, ruchem zachowania bohatera literackiego rozumie umowne znaczenie rekwizytu i umie posłużyć się nim w odgrywanej scence. Czytanie i korzystanie z informacji Uczeń: rozpoznaje litery i łączy je z odpowiednimi głoskami 18
e) pod kierunkiem nauczyciela korzysta z podręczników i zeszytów ćwiczeń oraz innych środków dydaktycznych; 3) tworzy wypowiedzi: a) w formie ustnej i pisemnej: kilkuzdaniową wypowiedź, krótkie opowiadanie i opis, list prywatny, życzenia, zaproszenie, b) dobiera właściwe formy komunikowania się w różnych sytuacjach społecznych, c) uczestniczy w rozmowach: zadaje pytania, udziela odpowiedzi i prezentuje własne zdanie; poszerza zakres słownictwa i struktur składniowych, d) dba o kulturę wypowiadania się; poprawnie artykułuje głoski, akcentuje wyrazy, stosuje pauzy i właściwą intonację w zdaniu oznajmującym, pytającym i rozkazującym; stosuje formuły grzecznościowe, e) dostrzega różnicę pomiędzy literą i głoską; dzieli wyrazy na sylaby; oddziela wyrazy w zdaniu, zdania w tekście, f) pisze czytelnie i estetycznie (przestrzega zasad kaligrafii), dba o poprawność gramatyczną, ortograficzną oraz interpunkcyjną, g) przepisuje teksty, pisze z pamięci i ze słuchu; w miarę swoich możliwości samodzielnie realizuje pisemne zadania domowe. wyróżnia i poprawnie artykułuje głoski odpowiadające poszczególnym literom porównuje liczbę głosek i liter w wyrazach czyta teksty drukowane i pisane czyta głośno i poprawnie, płynnie i wyraziście czyta cicho ze zrozumieniem czyta teksty znane i nowo poznane rozumie znaczenie czytanych wyrazów, zwrotów, zdań, rozumie sens całego tekstu czyta ze zrozumieniem komunikaty, polecenia w podręczniku, plany działania, instrukcje obsługi urządzeń szuka informacji w encyklopediach, słownikach ustala kolejność zdarzeń w tekście, wyszukuje fragmenty tekstu potrzebne do tematu ocenia zdarzenia i postać bohatera porównuje zdarzenia fikcyjne z własnymi doświadczeniami samodzielnie czyta wybrane przez siebie książki i czasopisma rozpoznaje niektóre rytmicznie powtarzające się elementy wiersza, np. rym, wers, strofę, refren. Pisanie Uczeń: zapisuje litery małe i wielkie, odtwarza odpowiednio ich kształty tworzy wyrazy z rozsypanki literowej, sylabowej zapisuje wyrazy i zdania pisze czytelnie, poprawnie łącząc litery przepisuje poprawnie wyrazy, zdania, fragmenty tekstów prawidłowo rozmieszcza pisany tekst na kartce podpisuje własne ilustracje i historyjki obrazkowe w książce pisze z pamięci i ze słuchu wyrazy i krótkie teksty 19
rozwija zdania nierozwinięte redaguje pisemne odpowiedzi na pytania do tekstu potrafi tworzyć własne teksty, zapisując swoje myśli w formie zdań układa samodzielnie wypowiedź na określony temat i zapisuje ją redaguje pisma użytkowe, np.: zaproszenie, zawiadomienie, list, komunikat układa i zapisuje plan opowiadania, plan pracy. Elementy gramatyki i ortografii Uczeń: rozpoznaje zdania w mowie i tekście pisanym wyróżnia wyrazy w zdaniach stosuje wielką literę na początku zdania, kropkę, pytajnik, wykrzyknik na końcu zdania rozpoznaje zdania pojedyncze oznajmujące i pytające rozwija zdania w pisowni imion, nazwisk, nazw geograficznych stosuje wielką literę dzieli wyrazy na głoski i sylaby rozpoznaje i nazywa samogłoski i spółgłoski zna głoski oznaczone dwiema literami pisze poprawnie wyrazy ze spółgłoskami miękkimi, w których miękkość oznaczona jest literą i lub znakiem diakrytycznym pisze poprawnie wyrazy z ą i ę o pisowni zgodnej z wymową pisze poprawnie wyrazy, w których spółgłoska miękka traci dźwięczność na końcu wyrazu pisze wyrazy z ó i rz wymiennym w zakresie opracowanego słownictwa pisze poznane wyrazy poprawnie pod względem ortograficznym 20
porządkuje wyrazy alfabetycznie według pierwszej, pierwszej i drugiej, pierwszej, drugiej i trzeciej litery pisze i odczytuje pospolite skróty spotykane w otoczeniu dziecka tworzy wyrazy pokrewne i stosuje je w pracach pisemnych wyszukuje wyrazy bliskoznaczne i zastępuje nimi powtarzające się wyrazy grupuje wyrazy będące nazwami osób, rzeczy, przedmiotów, zwierząt i roślin, wyrazy oznaczające czynności, wyrazy oznaczające cechy przedmiotów, osób wyjaśnia wyrazy i zwroty spotykane w słuchanych i czytanych tekstach. Umiejętności ucznia kończącego klasę trzecią Mówienie i słuchanie Uczeń: mówi zrozumiale, wymawiając słowa wyraziście i poprawnie umie przyjąć w rozmowie rolę słuchacza i osoby zabierającej głos uczestniczy w rozmowie na określony temat (np. na temat tekstu, świąt, bieżących spraw klasowych i szkolnych, zjawisk przyrody, własnych przeżyć, wydarzeń historycznych, wykonanych prac plastycznych itd.) wypowiada się samodzielnie na różne tematy zadaje pytania kolegom i nauczycielowi prosi o wyjaśnienie znaczenia wyrazów, poleceń lub niezrozumiałego fragmentu tekstu słowem, zdaniem lub dłuższą wypowiedzią odpowiada na pytania nauczyciela, kolegów 21
22 wypowiada się na temat wysłuchanego (przeczytanego) tekstu, oglądanej historyjki obrazkowej, przedmiotu, ilustracji, filmu itp. (opowiadając, opisując, oceniając) stosuje w wypowiedziach nowo poznane wyrazy i zwroty okazuje zainteresowanie wypowiedziami kolegów i nauczycieli słucha i rozumie tekst mówiony, czytany lub odtwarzany z nagrania tworzy swą wypowiedź w formie kilkuzdaniowego, spójnego tekstu potrafi uporządkować swą wypowiedź, uwzględniając następstwo przyczynowo- -skutkowe uczestniczy w zabawie teatralnej, ilustruje mimiką, gestem, ruchem zachowania bohatera literackiego rozumie umowne znaczenie rekwizytu i umie posłużyć się nim w odgrywanej scence. Czytanie i korzystanie z informacji Uczeń: rozpoznaje litery i łączy je z odpowiednimi głoskami wyróżnia i poprawnie artykułuje głoski odpowiadające poszczególnym literom porównuje liczbę głosek i liter w wyrazach czyta teksty drukowane i pisane czyta głośno i poprawnie, płynnie i wyraziście czyta cicho ze zrozumieniem czyta teksty znane i nowo poznane rozumie znaczenie czytanych wyrazów, zwrotów, zdań, rozumie sens całego tekstu czyta ze zrozumieniem komunikaty, polecenia w podręczniku, spisy treści w książce, przepisy, plany działania, instrukcje obsługi urządzeń szuka informacji w folderach, przewodnikach turystycznych, encyklopediach, słownikach języka polskiego
czyta teksty literackie, potrafi je analizować, np.: ustala kolejność zdarzeń, wyszukuje fragmenty potrzebne do tematu, ocenia zdarzenia i postać bohatera, porównuje zdarzenia fikcyjne z własnymi doświadczeniami samodzielnie czyta wybrane przez siebie książki i czasopisma, rozpoznaje tytuły i nazwiska znanych autorów rozpoznaje niektóre rytmicznie powtarzające się elementy wiersza, np. rym, wers, strofę, refren potrafi odczytać stosowane w słowniku ortograficznym skróty i oznaczenia graficzne. Pisanie Uczeń: zapisuje litery małe i wielkie, odtwarza odpowiednio ich kształty tworzy wyrazy z rozsypanki literowej, sylabowej zapisuje wyrazy i zdania pisze czytelnie, poprawnie łącząc litery przepisuje poprawnie wyrazy, zdania, fragmenty tekstów prawidłowo rozmieszcza pisany tekst na kartce podpisuje własne ilustracje i historyjki obrazkowe w książce pisze z pamięci i ze słuchu wyrazy i krótkie teksty rozwija zdania nierozwinięte układa i zapisuje kilkuzdaniową wypowiedź na określony temat redaguje pisemne odpowiedzi na pytania do tekstu potrafi tworzyć własne teksty, zapisując swoje myśli w formie zdań układa samodzielnie wypowiedź na określony temat i zapisuje ją, np. w formie opowiadania, pamiętnika, opisu 23
redaguje pisma użytkowe, np.: zaproszenie, zawiadomienie, list, komunikat o pogodzie, hasło reklamowe, telegram, przepis na zrobienie czegoś tworzy własne teksty na dowolny lub zaproponowany temat notuje obserwacje na wycieczkach układa i zapisuje plan opowiadania, plan pracy zachowuje logiczny układ treści w samodzielnej wypowiedzi pisemnej. Elementy gramatyki i ortografii Uczeń: rozpoznaje zdania w mowie i tekście pisanym wyróżnia wyrazy w zdaniach stosuje wielką literę na początku zdania, kropkę, pytajnik, wykrzyknik na końcu zdania rozpoznaje zdania pojedyncze oznajmujące i pytające, rozkazujące, wykrzyknikowe rozwija zdania w pisowni imion, nazwisk, nazw geograficznych, czasopism, tytułach książek stosuje wielką literę dzieli wyrazy na głoski i sylaby rozpoznaje i nazywa samogłoski i spółgłoski zna głoski oznaczone dwiema literami pisze poprawnie wyrazy ze spółgłoskami miękkimi, w których miękkość oznaczona jest literą i lub znakiem diakrytycznym pisze poprawnie wyrazy z ą i ę o pisowni zgodnej z wymową pisze poprawnie wyrazy, w których spółgłoska miękka traci dźwięczność na końcu wyrazu pisze wyrazy z ó i rz wymiennym w zakresie opracowanego słownictwa pisze wyrazy z ó i rz niewymiennym w zakresie opracowanego słownictwa 24
pisze poprawnie wyrazy z zakończeniem: -ów, -ówka, -ówna pisze wyrazy z rz po spółgłoskach pisze wyrazy z h i ch w zakresie opracowanego słownictwa pisze wyrazy z ż wymiennym i niewymiennym w zakresie opracowanego słownictwa pisze nie z czasownikami i przymiotnikami stosuje znaki przestankowe: przecinek, dwukropek, średnik pisze poznane wyrazy poprawnie pod względem ortograficznym porządkuje wyrazy alfabetycznie według pierwszej, pierwszej i drugiej, pierwszej, drugiej i trzeciej litery pisze i odczytuje pospolite skróty spotykane w otoczeniu dziecka tworzy wyrazy pokrewne i stosuje je w pracach pisemnych wyszukuje wyrazy bliskoznaczne i zastępuje nimi powtarzające się wyrazy grupuje wyrazy będące nazwami osób, rzeczy, przedmiotów, zwierząt i roślin, wyrazy oznaczające czynności, wyrazy oznaczające cechy przedmiotów, osób nazywa rzeczowniki, czasowniki i przymiotniki określa czas czasowników stosuje poprawne formy gramatyczne, łącząc rzeczowniki z czasownikami i przymiotnikami określa rodzaje rzeczowników i przymiotników w liczbie pojedynczej określa osoby czasowników wyjaśnia wyrazy i zwroty spotykane w słuchanych i czytanych tekstach. 25
26 EDUKACJA SPOŁECZNA Podstawa programowa Umiejętności ucznia kończącego klasę pierwszą Uczeń kończący klasę I: 1) potrafi odróżnić, co jest dobre, a co złe w kontaktach z rówieśnikami i dorosłymi; wie, że warto być odważnym, mądrym i pomagać potrzebującym; wie, że nie należy kłamać lub zatajać prawdy; 2) współpracuje z innymi w zabawie, w nauce szkolnej i w sytuacjach życiowych; przestrzega reguł obowiązujących w społeczności dziecięcej oraz w świecie dorosłych, grzecznie zwraca się do innych w szkole, w domu i na ulicy; 3) wie, co wynika z przynależności do swojej rodziny, jakie są relacje między najbliższymi, wywiązuje się z powinności wobec nich; 4) ma rozeznanie, że pieniądze otrzymuje się za pracę; dostosowuje swe oczekiwania do realiów ekonomicznych rodziny; 5) zna zagrożenia ze strony ludzi; wie, do kogo i w jaki sposób należy się zwrócić o pomoc; 6) wie, gdzie można bezpiecznie organizować zabawy, a gdzie nie można i dlaczego; 7) potrafi wymienić status administracyjny swojej miejscowości (wieś, miasto); wie, czym zajmuje się np. policjant, strażak, lekarz, weterynarz; wie, jak można się do nich zwrócić o pomoc; Uczeń: zna i respektuje prawa i obowiązki ucznia, w tym zasady bycia dobrym kolegą; uczestniczy w szkolnych wydarzeniach, na miarę swych możliwości stara się dbać o swoje bezpieczeństwo, wie, gdzie można organizować bezpieczne zabawy odróżnia dobro od zła; stara się być sprawiedliwym i prawdomównym wie, jak zachować się w szkole i jakie są obowiązki ucznia zastanawia się nad mocnymi i słabymi cechami swojego charakteru, dokonuje samooceny rozumie pojęcia: rodzina, rodzice, dziecko, rodzeństwo, dziadkowie, wnuki identyfikuje się ze swoją rodziną podejmuje obowiązki domowe i rzetelnie je wypełnia rozumie, co to jest sytuacja ekonomiczna rodziny i wie, że trzeba do niej dostosowywać swe oczekiwania pomaga potrzebującym wie, jak należy zachowywać się w stosunku do dorosłych i rówieśników (stosuje formy grzecznościowe) wie, że każda praca jest ważna i potrzebna; wie, że należy szanować pracę każdego człowieka potrafi opowiedzieć o pracy w wybranych (poznanych) zawodach rozumie pojęcia: miejscowość, województwo, kraj zna nazwy kilku miast i wsi położonych najbliżej swojej miejscowości potrafi określić krajobraz swojej okolicy określa swą przynależność narodową
8) wie, jakiej jest narodowości, że mieszka w Polsce, a Polska znajduje się w Europie; zna symbole narodowe (flaga, godło, hymn narodowy), rozpoznaje flagę i hymn Unii Europejskiej. zna symbole narodowe (nazwę kraju, barwy narodowe, hymn, godło) zna nazwy wybranych krajów należących do Unii Europejskiej rozpoznaje flagę i hymn Unii Europejskiej szanuje odmienność każdego człowieka rozumie, że ludzie mają te same prawa niezależnie od wyglądu czy koloru skóry dba o zdrowie i bezpieczeństwo swoje i innych (w miarę swoich możliwości). Uczeń kończący klasę III: 1) odróżnia dobro od zła, stara się być sprawiedliwym i prawdomównym; nie krzywdzi słabszych i pomaga potrzebującym; 2) identyfikuje się ze swoją rodziną i jej tradycjami; podejmuje obowiązki domowe i rzetelnie je wypełnia; rozumie, co to jest sytuacja ekonomiczna rodziny i wie, że trzeba do niej dostosować swe oczekiwania; 3) wie, jak należy zachowywać się w stosunku do dorosłych i rówieśników (formy grzecznościowe); rozumie potrzebę utrzymywania dobrych relacji z sąsiadami w miejscu zamieszkania; jest chętny do pomocy, respektuje prawo innych do pracy i wypoczynku; 4) jest tolerancyjny wobec osób innej narodowości, tradycji kulturowej itp.; wie, że wszyscy ludzie mają równe prawa; 5) zna prawa ucznia i jego obowiązki (w tym zasady bycia dobrym kolegą), respektuje je; uczestniczy w szkolnych wydarzeniach; Umiejętności ucznia kończącego klasę drugą Uczeń: zna i respektuje prawa i obowiązki ucznia, w tym zasady bycia dobrym kolegą; uczestniczy w szkolnych wydarzeniach, na miarę swych możliwości odróżnia dobro od zła; stara się być sprawiedliwym i prawdomównym wie, jak zachować się w szkole i jakie są obowiązki ucznia zastanawia się nad mocnymi i słabymi cechami swojego charakteru, dokonuje samooceny rozumie pojęcia: rodzina, rodzice, dziecko, rodzeństwo, dziadkowie, wnuki identyfikuje się ze swoją rodziną podejmuje obowiązki domowe i rzetelnie je wypełnia rozumie, co to jest sytuacja ekonomiczna rodziny i wie, że trzeba do niej dostosowywać swe oczekiwania pomaga potrzebującym wie, jak należy zachowywać się w stosunku do dorosłych i rówieśników (stosuje formy grzecznościowe) rozumie potrzebę utrzymywania dobrych relacji z innymi ludźmi; jest chętny do pomocy zna zawody, jakie wykonują dorośli w jego otoczeniu 27
6) zna najbliższą okolicę, jej ważniejsze obiekty, tradycje; wie, w jakim regionie mieszka; uczestniczy w wydarzeniach organizowanych przez lokalną społeczność; 7) zna symbole narodowe (barwy, godło, hymn narodowy) i najważniejsze wydarzenia historyczne; orientuje się w tym, że są ludzie szczególnie zasłużeni dla miejscowości, w której mieszka, dla Polski i świata; 8) wie, jak ważna jest praca w życiu człowieka; wie, jakie zawody wykonują jego najbliżsi i znajomi; czym zajmuje się np. kolejarz, aptekarz, policjant, weterynarz; 9) zna zagrożenia ze strony ludzi; potrafi powiadomić dorosłych o wypadku, zagrożeniu, niebezpieczeństwie; zna numery telefonów: pogotowia ratunkowego, straży pożarnej, policji oraz ogólnopolski numer alarmowy: 112. potrafi opowiedzieć o pracy ludzi w poznanych zawodach; wie, czym zajmują się osoby pracujące w danym zawodzie wie, że każda praca jest ważna i potrzebna; wie, że należy szanować pracę każdego człowieka rozumie pojęcia: miejscowość, województwo, kraj zna nazwy kilku miast i wsi położonych najbliżej swojej miejscowości potrafi określić krajobraz swojej okolicy określa swą przynależność narodową zna nazwy kolejnych stolic Polski zna symbole narodowe (nazwę kraju, barwy narodowe, hymn, godło) zna nazwy wybranych krajów należących do Unii Europejskiej rozpoznaje flagę i hymn Unii Europejskiej szanuje odmienność każdego człowieka rozumie, że ludzie mają te same prawa niezależnie od wyglądu czy koloru skóry dba o zdrowie i bezpieczeństwo swoje i innych (w miarę swoich możliwości) potrafi zawiadomić dorosłych o wypadku zna ogólnopolskie numery alarmowe. Umiejętności ucznia kończącego klasę trzecią Uczeń: zna i respektuje prawa i obowiązki ucznia, w tym zasady bycia dobrym kolegą; uczestniczy w szkolnych wydarzeniach, na miarę swych możliwości odróżnia dobro od zła; stara się być sprawiedliwym i prawdomównym wie, jak zachować się w szkole i jakie są obowiązki ucznia zastanawia się nad mocnymi i słabymi cechami swojego charakteru, dokonuje samooceny rozumie pojęcia: rodzina, rodzice, dziecko, rodzeństwo, dziadkowie, wnuki 28
identyfikuje się ze swoją rodziną podejmuje obowiązki domowe i rzetelnie je wypełnia rozumie, co to jest sytuacja ekonomiczna rodziny i wie, że trzeba do niej dostosowywać swe oczekiwania pomaga potrzebującym wie, jak należy zachowywać się w stosunku do dorosłych i rówieśników (stosuje formy grzecznościowe) rozumie potrzebę utrzymywania dobrych relacji z innymi ludźmi; jest chętny do pomocy zna zawody, jakie wykonują dorośli w jego otoczeniu potrafi opowiedzieć o pracy ludzi w poznanych zawodach; wie, czym zajmują się osoby pracujące w danym zawodzie wie, że każda praca jest ważna i potrzebna; wie, że należy szanować pracę każdego człowieka rozumie pojęcia: miejscowość, gmina, powiat, województwo, kraj zna nazwy kilku miast i wsi położonych najbliżej swojej miejscowości potrafi określić krajobraz swojej okolicy zna wybrane wydarzenia historyczne określa swą przynależność narodową zna nazwy kolejnych stolic Polski zna symbole narodowe (nazwę kraju, barwy narodowe, hymn, godło) zna nazwy wybranych krajów należących do Unii Europejskiej rozpoznaje flagę i hymn Unii Europejskiej szanuje odmienność każdego człowieka rozumie, że ludzie mają te same prawa niezależnie od wyglądu czy koloru skóry jest tolerancyjny wobec osób innych narodowości czy tradycji kulturowej dba o zdrowie i bezpieczeństwo swoje i innych (w miarę swoich możliwości) potrafi zawiadomić dorosłych o wypadku zna ogólnopolskie numery alarmowe. 29
30 EDUKACJA PRZYRODNICZA Podstawa programowa Umiejętności ucznia kończącego klasę pierwszą Uczeń kończący klasę I: 1) w zakresie rozumienia i poszanowania świata roślin i zwierząt: a) rozpoznaje rośliny i zwierzęta żyjące w takich środowiskach przyrodniczych, jak: park, las, pole uprawne, sad i ogród (działka), b) zna sposoby przystosowania się zwierząt do poszczególnych pór roku: odloty i przyloty ptaków, zapadanie w sen zimowy, c) wymienia warunki konieczne do rozwoju roślin i zwierząt w gospodarstwie domowym, w szkolnych uprawach i hodowlach itp.; prowadzi proste hodowle i uprawy (w szczególności w kąciku przyrody), d) wie, jaki pożytek przynoszą zwierzęta środowisku: niszczenie szkodników przez ptaki, zapylanie kwiatów przez owady, spulchnianie gleby przez dżdżownice, e) zna zagrożenia dla środowiska przyrodniczego ze strony człowieka: wypalanie łąk i ściernisk, zatruwanie powietrza i wód, pożary lasów, wyrzucanie odpadów i spalanie śmieci itp.; chroni przyrodę: nie śmieci, szanuje rośliny, zachowuje ciszę w parku i w lesie, pomaga zwierzętom przetrwać zimę i upalne lato, Uczeń: przeprowadza proste doświadczenia przyrodnicze potrafi obserwować i wiązać przyczynę ze skutkiem wyciąga wnioski z prowadzonych obserwacji potrafi opisać życie roślin i zwierząt w poznanych ekosystemach: w lesie, na polu, na łące, w ogrodzie, w sadzie, nad wodą, w parku rozpoznaje drzewa, krzewy i rośliny zielne rosnące w parku, wokół szkoły, wokół domu, w lesie, na łące, na polu zna czynniki warunkujące rozwój roślin umie pielęgnować rośliny ozdobne dostrzega związek między warunkami życia a rozwojem rośliny zna nazwy niektórych owoców, drzew i krzewów uprawianych w sadach zna nazwy wybranych warzyw uprawianych w Polsce potrafi wymienić nazwy niektórych zwierząt żyjących w ogrodzie, w parku, w lesie, na polu, na łące, w wodzie wie, jak opiekować się zwierzętami wie, jak zwierzęta przygotowują się do zmian zachodzących w przyrodzie umie wymienić nazwy zwierząt hodowanych w Polsce zna nazwy zwierząt żyjących w różnych częściach świata zna zagrożenia ze strony zwierząt wie, jak zachować się w sytuacji zagrożenia nazywa i wskazuje części ciała zna nazwy poszczególnych pór roku, potrafi je scharakteryzować
f) zna zagrożenia ze strony zwierząt (niebezpieczne i chore zwierzęta) i roślin (np. trujące owoce, liście, grzyby) i wie, jak zachować się w sytuacji zagrożenia, g) wie, że należy oszczędzać wodę; wie, jakie znaczenie ma woda w życiu człowieka, roślin i zwierząt, h) wie, że należy segregować śmieci; rozumie sens stosowania opakowań ekologicznych; 2) w zakresie rozumienia warunków atmosferycznych: a) obserwuje pogodę i prowadzi obrazkowy kalendarz pogody, b) wie, o czym mówi osoba zapowiadająca pogodę w radiu i w telewizji, i stosuje się do podanych informacji o pogodzie, np. ubiera się odpowiednio do pogody. Uczeń kończący klasę III: 1) obserwuje i prowadzi proste doświadczenia przyrodnicze, analizuje je i wiąże przyczynę ze skutkiem; 2) opisuje życie w wybranych ekosystemach: w lesie, ogrodzie, parku, na łące i w zbiornikach wodnych; 3) nazywa charakterystyczne elementy typowych krajobrazów Polski: nadmorskiego, nizinnego, górskiego; 4) wymienia nazwy zwierząt i roślin typowych dla wybranych regionów Polski; rozpoznaje i nazywa niektóre zwierzęta egzotyczne; rozumie konieczność ochrony środowiska naturalnego przez człowieka, nie śmieci, szanuje rośliny i zwierzęta wie, jakie znaczenie dla życia ludzi, zwierząt i roślin ma powietrze, woda, słońce wie, jakie bogactwa naturalne kryje w swoim wnętrzu ziemia; wie, jak powstały złoża węgla i soli zna stany skupienia wody wie, jak człowiek wykorzystuje wodę wie, jakie są elementy pogody potrafi w znanej sobie okolicy wskazać wschód, zachód, północ, południe umie wskazać główne kierunki na mapie Polski potrafi wskazać na mapie granice Polski dba o higienę osobistą, umie się odpowiednio ubrać w zależności od pory roku i komunikatu o pogodzie wie, co powinien jeść, aby być zdrowym rozumie, jakie zagrożenia niosą ze sobą takie zjawiska, jak: burza, huragan, śnieżyca, lawina; wie, jak trzeba zachować się w takich sytuacjach. Umiejętności ucznia kończącego klasę drugą Uczeń: przeprowadza proste doświadczenia przyrodnicze potrafi obserwować i wiązać przyczynę ze skutkiem wyciąga wnioski z prowadzonych obserwacji potrafi opisać życie roślin i zwierząt w poznanych ekosystemach: w lesie, na polu, na łące, w ogrodzie, w sadzie, nad wodą, w parku rozpoznaje drzewa, krzewy i rośliny zielne rosnące w parku, wokół szkoły, wokół domu, w lesie, na łące, na polu zna czynniki warunkujące rozwój roślin umie pielęgnować rośliny ozdobne 31
5) wyjaśnia zależności funkcjonowania przyrody od pór roku; 6) podejmuje działania na rzecz ochrony przyrody w swoim środowisku; wie, jakie zniszczenia w przyrodzie powoduje człowiek (wypalanie łąk, zaśmiecanie lasów, nadmierny hałas, kłusownictwo); 7) zna wpływ przyrody nieożywionej na życie ludzi, zwierząt i roślin: a) wpływ światła słonecznego na cykliczność życia na Ziemi, b) znaczenie powietrza i wody dla życia, c) znaczenie wybranych skał i minerałów dla człowieka (np. węgla i gliny); 8) nazywa części ciała i organy wewnętrzne zwierząt i ludzi (np. serce, płuca, żołądek); 9) zna podstawowe zasady racjonalnego odżywiania się; rozumie konieczność kontrolowania stanu zdrowia i stosuje się do zaleceń stomatologa i lekarza; 10) dba o zdrowie i bezpieczeństwo swoje i innych (w miarę swoich możliwości); orientuje się w zagrożeniach ze strony roślin i zwierząt, a także w zagrożeniach typu: burza, huragan, śnieżyca, lawina, powódź itp.; wie, jak trzeba zachować się w takich sytuacjach. potrafi wymienić nadziemne i podziemne części roślin dostrzega związek między warunkami życia a rozwojem rośliny zna nazwy niektórych owoców, drzew i krzewów uprawianych w sadach zna nazwy wybranych warzyw uprawianych w Polsce oraz niektóre sposoby przechowywania i przetwarzania warzyw i owoców potrafi wymienić nazwy niektórych zwierząt żyjących w ogrodzie, w parku, w lesie, na polu, na łące, w wodzie wie, jak opiekować się zwierzętami umie wymienić nazwy zwierząt hodowanych w Polsce zna nazwy zwierząt żyjących w różnych częściach świata nazywa i wskazuje części ciała zna nazwy poszczególnych pór roku, potrafi je scharakteryzować rozumie konieczność ochrony środowiska naturalnego przez człowieka wie, jakie znaczenie dla życia ludzi, zwierząt i roślin ma powietrze, woda, słońce wie, jakie bogactwa naturalne kryje w swoim wnętrzu ziemia; wie, jak powstały złoża węgla i soli zna stany skupienia wody wie, na czym polega krążenie wody w przyrodzie zna rodzaje zbiorników wodnych wie, jak człowiek wykorzystuje wodę wie, jakie są elementy pogody potrafi w znanej sobie okolicy wskazać wschód, zachód, północ, południe umie wskazać główne kierunki na mapie Polski potrafi wskazać na mapie granice Polski dba o higienę osobistą, umie się odpowiednio ubrać w zależności od pory roku i komunikatu o pogodzie 32