Ubezpieczenie jako instrument transferu ryzyka kredytowego

Patrycja Kowalczyk-Rólczyńska Ubezpieczenie jako instrument transferu ryzyka kredytowego Wstęp Ryzyko kredytowe towarzyszy w zasadzie każdej prowadzonej działalności gospodarczej, jak również osobom fizycznym oraz przedsiębiorstwom korzystającym z usług instytucji finansowych, głównie bankowych. Oznacza to, że zarówno przedsiębiorstwa, które udzielają kredytu kupieckiego, jak i instytucje finansowe, które przez swoje usługi (m.in. kredyt, leasing, factoring) przejmują na siebie ryzyko kredytowe, powinny odpowiednio zarządzać tym ryzykiem, tak aby skutki ewentualnej realizacji tego ryzyka były jak najmniejsze. Zarządzanie ryzykiem kredytowym jest procesem złożonym, w którym można wykorzystywać różne instrumenty. Jednym z nich jest ubezpieczenie, w którym za cenę składki ubezpieczeniowej następuje transfer ryzyka kredytowego na wyspecjalizowany podmiot, jakim jest zakład ubezpieczeń. Celem artykułu jest wskazanie znaczenia ubezpieczenia jako instrumentu transferu ryzyka kredytowego oraz analiza polskiego rynku ubezpieczenia kredytu i gwarancji ubezpieczeniowych. 1. Rodzaje instrumentów transferu ryzyka kredytowego Instrumenty transferu ryzyka kredytowego są umowami między podmiotami przejmującymi ryzyko kredytowe i przerzucającymi ryzyko kredytowe [Olszak, 2006]. Instrumenty te najczęściej zabezpieczają kredytodawcę przed podejmowaniem ryzyka kredytowego z tytułu: utraty płynności dłużnika, trwałej niewypłacalności, odmowy spłaty długu, upadłości kredytobiorcy, opóźnienia w spłacie. Istnieją różne kryteria podziału instrumentów transferu ryzyka kredytowego. Można wyróżnić takie, które są charakterystyczne dla rynku bankowego i rynku kapitałowego, oraz takie, które funkcjonują na rynku ubezpieczeniowym. Dr, Katedra Ubezpieczeń, Wydział Zarządzania, Informatyki i Finansów, Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu, ul. Komandorska 118/120, 53 345 Wrocław, patrycja. kowalczyk@ue.wroc.pl

80 Patrycja Kowalczyk-Rólczyńska Na rynku finansowym istotną rolę odgrywają kredytowe instrumenty pochodne. Są dwie podstawowe klasy kredytowych instrumentów pochodnych [Jajuga, 2007, s. 162]: kredytowe instrumenty pochodne typu default, kredytowe instrumenty pochodne typu spread. Instrumenty typu default bezpośrednio zabezpieczają przed niedotrzymaniem warunków wywiązania się ze zobowiązań. Najczęściej stosowanym instrumentem jest credit default swap. Swap kredytowy umożliwia transfer niewypłacalności i zabezpiecza przed określonym zdarzeniem, którym może być zarówno bankructwo i niewypłacalność, jak i zaniechanie płatności przez dłużnika [Kasapi, 2002, s. 47]. Kontrakt ten jest podobny do opcji lub polisy ubezpieczeniowej. W kredytowych instrumentach pochodnych typu spread indeksem podstawowym jest spread kredytowy 1. W grupie tych instrumentów należy wyróżnić opcję kredytową, której przepływy pieniężne zależą od kształtowania się wiarygodności kredytowej określonego dłużnika. Oprócz credit default swap i credit spread option wśród instrumentów transferu ryzyka kredytowego w obszarze instrumentów pochodnych wyróżnić należy: total return swap oraz credit-linked note 2. Innym rodzajem instrumentów służących do transferu ryzyka kredytowego są produkty strukturyzowane, które można podzielić na dwie grupy: papiery wartościowe zabezpieczone aktywami (asset-backed securities ABS) oraz papiery wartościowe syntetyczne (synthetic products). W pierwszej grupie znajdują się m.in. Asset-backed commercial paper, Mortgage-backed securities (MBS), Collateralised debt obligation (CDO), w drugiej zaś Synthetic CDO [European Central Bank, 2004, s. 11]. Instrumenty te powstają w procesie sekurytyzacji, która polega na refinansowaniu określonej kategorii aktywów na rynku kapitałowym przez emisję papierów wartościowych zabezpieczonych aktywami dłużnika. Nadaje się zatem wybranym aktywom o niskim stopniu płynności formy papieru wartościowego, który dzięki zorganizowanemu obrotowi na rynku wtórnym staje się instrumentem płynnym. Wiele rodzajów wierzytelności podlega sekurytyzacji. Warto wspomnieć tutaj o: kredytach konsumenckich, należnościach z kart kredytowych, ratach leasingowych, kredytach dla przedsiębiorstw, należnościach 1 Spread kredytowy to różnica między stopą zwrotu danego instrumentu a stopą odpowiadającego mu instrumentu wolnego od ryzyka. 2 Szerzej na ten temat [European Central Bank, 2004, s. 12].

Ubezpieczenie jako instrument transferu ryzyka kredytowego 81 przyszłych, np. za sprzedaż gazu i energii elektrycznej, oraz kredytach hipotecznych. Jednakże należy pamiętać, że transakcje sekurytyzacyjne, choć są projektowane w celu ograniczenia ryzyka finansowego, same także generują ryzyko, które musi być uwzględnione przez inicjatora sekurytyzacji 3. Pewną metodą wyróżnianą wśród metod transferu ryzyka kredytowego jest kredyt konsorcjalny. Dzięki przystąpieniu kilku banków do finansowania jednego projektu następuje rozłożenie ryzyka kredytowego na te podmioty. Powyższe instrumenty są charakterystyczne przede wszystkim dla rynku bankowego oraz kapitałowego. Na rynku ubezpieczeniowym istnieją inne instrumenty transferu ryzyka kredytowego, do których należą głównie: ubezpieczenia kredytu oraz gwarancje ubezpieczeniowe. 2. Transfer ryzyka kredytowego przez ubezpieczenie Ubezpieczenie ryzyka kredytowego jest metodą, która zawiera w sobie kilka innych metod zarządzania ryzykiem kredytowym, tj. transfer ryzyka kredytowego na zakład ubezpieczeń (przeniesienie ryzyka na wyspecjalizowany podmiot), kontrolę ryzyka kredytowego (stosowne działania zakładu ubezpieczeń mające na celu ocenę ryzyka kredytowego oraz odpowiednie wymogi określane w umowie ubezpieczenia), a także dystrybucję ryzyka (może być dokonywana przez reasekurację oraz sekurytyzację ubezpieczeniową). Na rynku ubezpieczeniowym produktami, które służą do zabezpieczania transakcji kredytowych, są przede wszystkim różne formy ubezpieczeń finansowych. Należy tutaj rozróżnić gwarancje ubezpieczeniowe oraz ubezpieczenia kredytu. Gwarancje ubezpieczeniowe zabezpieczające transakcje kredytowe to przede wszystkim tzw. gwarancje finansowe [szerzej: Kukiełka, Poniewierka, 2003, s. 252], do których zalicza się: gwarancje zapłaty za dostarczony towar lub usługę (tzw. gwarancje handlowe), gwarancje zapłaty rat z tytułu sprzedaży ratalnej, gwarancje spłaty kredytu bankowego, gwarancje zwrotu zaliczki 4, gwarancje zapłaty czynszu leasingowego, 3 Szerzej na ten temat [Kania, Rosiński, 2007, s. 264]. 4 Jeśli zwrot zaliczki następuje w formie właściwego wykonania zobowiązania (np. wykonania zlecenia), wówczas nie jest to gwarancja o charakterze finansowym.

82 Patrycja Kowalczyk-Rólczyńska czynszu z tytułu umowy najmu, dzierżawy, gwarancje wydania towarów przez kontrahenta w transakcji barterowej. Gwarancje ubezpieczeniowe są stosowane zazwyczaj w takich transakcjach, w których pozycja kredytodawcy (czyli beneficjenta gwarancji) jest na tyle silna w stosunku do kredytobiorcy (czyli zobowiązanego), że kredytobiorca jest w stanie zaakceptować wymóg stawiany przez kredytodawcę, dotyczący zabezpieczenia właśnie w formie gwarancji. Wystawienie gwarancji na rzecz kredytodawcy jest dla kredytobiorcy istotnym obciążeniem, gdyż z ustanowieniem gwarancji są związane koszty (np. prowizja za udzielenie gwarancji), a kredytobiorca jest zobowiązany do złożenia zabezpieczenia na rzecz gwaranta, czyli zakładu ubezpieczeń. Ponadto kredytobiorca jest zobowiązany do przedłożenia wszystkich wymaganych dokumentów oraz przekazania stosownych informacji, tak aby gwarant mógł dokonać stosownej oceny ryzyka kredytowego [szerzej: Holly, s. 95]. Zakład ubezpieczeń przez wystawienie gwarancji potwierdza także wiarygodność kredytobiorcy, co dla kredytodawcy jest cenną informacją. Warto podkreślić, iż gwarancja jest dobrym zabezpieczeniem dla kredytodawcy z racji na rygorystyczny charakter zobowiązania gwaranta, szybkość realizacji gwarancji, wzmocnienie swojej pozycji przy ewentualnym dochodzeniu roszczeń z tytułu transakcji kredytowej oprócz majątku kredytobiorcy pojawia się majątek gwaranta, z którego można zaspokoić roszczenia [Kukiełka, Poniewierka, s. 254]. Zakłady ubezpieczeń, które udzielają gwarancji zabezpieczających ryzyko transakcji kredytowych, są narażone na tzw. selekcję negatywną. Pojawia się ona w sytuacji, kiedy kredytodawca (np. bank) w ramach zabezpieczenia transakcji kredytowej oczekuje od kredytobiorcy zabezpieczenia w postaci gwarancji ubezpieczeniowej. W wypadku sporej konkurencji na rynku kredytodawca może się narazić na utratę kredytobiorcy, któremu stawia wymóg złożenia gwarancji ubezpieczeniowej. Dlatego też kredytodawca, chcąc uniknąć selekcji negatywnej, powinien stawiać wymagania dotyczące zabezpieczenia w formie gwarancji ubezpieczeniowej tylko wtedy, gdy obawy związane z niewykonaniem zobowiązania przez kredytobiorcę są uzasadnione. Poza gwarancjami ubezpieczeniowymi do zabezpieczania transakcji kredytowych są wykorzystywane także ubezpieczenia kredytu. Najczęściej wykorzystywaną formą jest umowa ubezpieczenia zawierana z kredytodawcą. Inną możliwością jest umowa ubezpieczenia zawierana

Ubezpieczenie jako instrument transferu ryzyka kredytowego 83 z kredytobiorcą na rzecz kredytodawcy, jednakże obecnie jest bardzo rzadko spotykana. Umowa ubezpieczenia zawierana z kredytodawcą to umowa zawierana pomiędzy zakładem ubezpieczeń a kredytodawcą, którym może być leasingodawca, bank, pożyczkodawca, faktor, strona sprzedająca w kredycie kupieckim. W relacji umowy ubezpieczenia nie występuje tutaj kredytobiorca, choć to on jest źródłem ryzyka i przez jego brak obsługi długu pojawia się ryzyko, które podlega ubezpieczeniu. Umowa ubezpieczenia zawierana z kredytodawcą może obejmować: jedną transakcję kredytową, gdzie przedmiotem ubezpieczenia są zobowiązania finansowe jednego dłużnika, dotyczące jednej transakcji 5, wiele transakcji kredytowych zawieranych z jednym kontrahentem, pojedyncze transakcje zawierane z wieloma podmiotami, transakcje cykliczne z wieloma kredytodawcami. Dwa pierwsze przypadki to tzw. ubezpieczenia pojedyncze (polisa pojedyncza), a dwa kolejne to tzw. ubezpieczenia portfelowe (polisa zbiorowa) [porównaj: Michalik, Seliga, 2003, s. 289]. Podobnie jak w wypadku gwarancji ubezpieczeniowych także w ubezpieczeniu pojedynczym pojawia się problem tzw. selekcji negatywnej. Z mniejszym natężeniem problem ten może się pojawić w ubezpieczeniach o charakterze portfelowym. Umowa ubezpieczenia zawierana z kredytobiorcą na rzecz kredytodawcy to taka umowa, gdy kredytobiorca jako ubezpieczający zawiera umowę ubezpieczenia z zakładem ubezpieczeń, przy czym w umowie jest zabezpieczane ryzyko ponoszone przez kredytodawcę, który jest ubezpieczonym. Zawieranie takiej umowy jest podobne do zawierania gwarancji zabezpieczających transakcje kredytowe. Wśród produktów ubezpieczeniowych transferujących ryzyko kredytowe na zakład ubezpieczeń wyróżnić należy: ubezpieczenia kredytów bankowych (w tym ubezpieczenia kredytów bankowych zaciąganych przez podmioty prowadzące działalność gospodarczą, ubezpieczenia kredytów konsumpcyjnych zaciąganych przez osoby fizyczne, ubezpieczenia kredytów hipotecznych, ubezpieczenia kart bankowych) ubezpieczenia te są zawierane albo 5 Ten rodzaj umowy jest bardzo rzadko akceptowany przez zakład ubezpieczeń.

84 Patrycja Kowalczyk-Rólczyńska w postaci ubezpieczenia portfelowego, gdzie zabezpieczany jest cały portfel danego rodzaju kredytów, np. portfel kredytów hipotecznych udzielanych osobom fizycznym, albo w postaci pojedynczej umowy ubezpieczenia zawartego z bankiem lub z kredytobiorcą na rzecz banku (z reguły ta forma ubezpieczenia nie odnosi się do kredytobiorców będących osobami fizycznymi); ubezpieczenia kredytu kupieckiego ubezpieczenia te są zawierane albo w postaci ubezpieczenia pojedynczego, albo portfelowego, a umowa ubezpieczenia jest zawierana albo z wierzycielem, czyli kredytodawcą, albo z dłużnikiem, czyli stroną kontraktu, która stwarza ryzyko kredytowe; ubezpieczenia należności leasingowych ubezpieczenia te mogą przybierać formę umowy portfelowej zawieranej z leasingodawcą albo umowy pojedynczej dotyczącej konkretnej umowy leasingu zawieranej z leasingodawcą (wierzycielem) lub leasingobiorcą (dłużnikiem); ubezpieczenia należności faktoringowych ubezpieczenia te mogą być zawierane z faktorem i wtedy dotyczą jednej umowy faktoringowej albo wszystkich lub wybranych umów faktoringowych; umowy mogą być także zawierane na rzecz faktora 6 ; ubezpieczenia spłat ratalnych ubezpieczenia te mają z reguły charakter umów portfelowych (generalnych) i są zawierane ze sprzedawcą, który może tutaj być zarówno ubezpieczającym, jak i ubezpieczonym (a jeśli tylko jest ubezpieczającym, to wówczas jest to ubezpieczenie na rzecz banku), z przedsiębiorstwem pośredniczącym w sprzedaży ratalnej (umowa ubezpieczenia jest zawierana na rzecz banku) lub z bankiem, który jest jednocześnie ubezpieczającym i ubezpieczonym 7. Warto podkreślić, że w niektórych powyżej przedstawionych grupach produktów ubezpieczeniowych ochroną ubezpieczeniową jest objęte także ryzyko (poza ryzykiem kredytowym), które pośrednio wpływa na zaistnienie zdarzenia ubezpieczeniowego, jakim jest realizacja ryzyka kredytowego, należy tutaj m.in. ryzyko katastrofalne, ryzyko polityczne (jest to tzw. ryzyko niehandlowe). Należy zwrócić uwagę na to, że zakłady ubezpieczeń, które przez produkty ubezpieczeniowe przyjmują na siebie ryzyko kredytowe, 6 Szerzej na ten temat [Kukiełka, Poniewierka, 2003, s. 428]. 7 Szerzej na ten temat [Michalik, Seliga, 2003, s. 299].

Ubezpieczenie jako instrument transferu ryzyka kredytowego 85 mogą transferować je dalej na inne zakłady ubezpieczeń lub na zakłady reasekuracyjne. Dzięki procesowi reasekuracji ubezpieczyciele zwiększają swoją pojemność ubezpieczeniową. Oprócz reasekuracji zakłady ubezpieczeń mogą wykorzystywać inne formy dalszego transferu ryzyka kredytowego. Jedną z nich jest rozwijająca się na rynkach światowych sekurytyzacja ubezpieczeniowa, a instrumentem sekurytyzacyjnym wykorzystywanym do przenoszenia ryzyka kredytowego (będącego w portfelach ubezpieczycieli kredytów kupieckich) na rynek kapitałowy jest obligacja ubezpieczeń kredytów handlowych 8. 3. Polski rynek ubezpieczeń kredytu oraz gwarancji ubezpieczeniowych Ubezpieczenia finansowe na rynku polskim są produktami ubezpieczeniowymi, które mają kilkuprocentowy udział w rynku. W trzech pierwszych kwartałach 2012 roku było to dokładnie 5,88% przypisu składki brutto z ubezpieczeń bezpośrednich działu II [UKNF, 2013, s. 10]. W analogicznym okresie (tj. w trzech pierwszych kwartałach) w latach 2007 2011 udział ten nie przekroczył 10%, a najwyższy był w roku 2009 9. Należy jednak podkreślić, że dotyczy to wszystkich ubezpieczeń finansowych, tj. grup: 14, 15 i 16. Dostępne dane finansowe uniemożliwiają przeanalizowanie polskiego rynku pod kątem wybranych produktów ubezpieczeniowych, w tym produktów omówionych powyżej. Dlatego też poniższa analiza przeprowadzona zostanie dla całej grupy gwarancji ubezpieczeniowych oraz ubezpieczeń kredytu. Należy jednak podkreślić, że w grupie gwarancji są takie, które stanowią trzon tej grupy. Można tutaj zaliczyć: gwarancję zapłaty długu celnego, gwarancję przetargową (zapłaty wadium), gwarancję zwrotu zaliczki, gwarancję należytego wykonania kontraktu, gwarancję usunięcia wad i usterek. Nie wszystkie te gwarancje dotyczą transferu ryzyka kredytowego. Omawiając sytuację na polskim rynku ubezpieczeń finansowych, należy podkreślić, że w każdym roku z całego analizowanego okresu wysokość składki przypisanej brutto dla gwarancji ubezpieczeniowych była niższa niż w wypadku ubezpieczeń kredytu (zobacz rysunek 1). 8 Szerzej [Monkiewicz, 2010, s. 366]. 9 Dla porównania w 2011 roku ubezpieczenia finansowe wraz z ubezpieczeniami turystycznymi miały łącznie 5% udziału w europejskim rynku ubezpieczeniowym, szerzej [European Insurance in Figures, styczeń 2013].

86 Patrycja Kowalczyk-Rólczyńska Jednakże od 2004 roku był obserwowany wzrost przypisu składki z gwarancji. Miało to związek z napływem do Polski pierwszych środków finansowych z Unii Europejskiej w ramach programów przedakcesyjnych. W latach 2004 2006 inwestycje dynamicznie poszły w górę, co w dużej mierze było związane z napływem 12,8 mld euro z Unii Europejskiej w ramach Narodowego Planu Rozwoju. Od 2007 roku zaś zwiększenie poziomu inwestycji wynikało z uruchomienia kolejnego strumienia środków z Unii Europejskiej, tym razem w kwocie 67,3 mld euro, w ramach Narodowej Strategii Spójności na lata 2007 2013. Zwiększona liczba inwestycji korzystnie wpłynęła na zapotrzebowanie na gwarancje ubezpieczeniowe, będące jedną z form zabezpieczenia realizowanych inwestycji infrastrukturalnych, począwszy od etapu przetargu, poprzez okres realizacji i eksploatacji przedsięwzięcia inwestycyjnego [ Gazeta Ubezpieczeniowa, 2009]. Rysunek 1. Wysokość składki przypisanej brutto dla gwarancji ubezpieczeniowych oraz ubezpieczeń kredytu w latach 2002 2011 (w tys. zł) Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych KNF. W wypadku ubezpieczeń kredytu istotny wzrost przypisu składki był obserwowany w latach 2002 2007. Kolejne dwa lata przyniosły spadek przypisu składki. Spowodowane to było m.in. spowolnieniem gospodarczym na rynku polskim, zaostrzonymi kryteriami udzielania ochrony ubezpieczeniowej oraz zaostrzeniem polityki kredytowej banków. Niewielki wzrost przypisu składki zanotowano w 2010 roku, a w roku 2011 już znaczący. Należy podkreślić, iż rok 2011 przyniósł najwyższy od momentu rozpoczęcia kryzysu finansowego w 2008 roku przyrost czynnych umów o kredyt mieszkaniowy w polskich bankach, który wyniósł 181 866 umów [Raport Amron-Sarfin, 2012, s. 5].

Ubezpieczenie jako instrument transferu ryzyka kredytowego 87 Dalsze zaostrzanie polityki kredytowej banków mogło wpłynąć na wysokość składki przypisanej brutto (np. przez wymóg dodatkowych zabezpieczeń w postaci polis ubezpieczeniowych). Zestawiając powyższe z liczbą sprzedanych gwarancji ubezpieczeniowych oraz ubezpieczeń kredytu (zobacz rysunek 2), można zauważyć, że w wypadku gwarancji rosnący przypis składki od roku 2004 pokrywa się z rosnącą liczbą sprzedanych polis. Wyjątek stanowi rok 2009, w którym liczba sprzedanych gwarancji była prawie trzykrotnie wyższa niż w roku 2008, podobnie zresztą jak w latach 2010 2011. Tak duża liczba sprzedanych gwarancji była spowodowana także unijnymi projektami realizowanymi na rynku polskim, głównie w obszarze inwestycji infrastrukturalnych. Analizując liczbę sprzedanych ubezpieczeń kredytu, należy podkreślić, iż zarówno w przypadku ubezpieczeń spłat ratalnych, jak i ubezpieczeń kredytów hipotecznych umowy są zawierane głównie w postaci portfelowej, co oznacza, że z tytułu jednej podpisanej umowy ubezpieczenia wpływają składki ubezpieczeniowe od wielu kredytobiorców. Ma to wpływ na liczbę zawartych umów ubezpieczenia i na przypis składki, który może być znaczący, choć zawarto niewiele umów. Liczba sprzedanych polis ubezpieczeń kredytu fluktuowała w analizowanym okresie. Przyczyną małej liczby sprzedanych polis ubezpieczeń kredytu w roku 2003 mogła być wysoka wartość wskaźnika szkodowości w roku 2002 (zobacz rysunek 5). Rysunek 2. Liczba sprzedanych gwarancji ubezpieczeniowych oraz ubezpieczeń kredytu w latach 2002 2011 (w sztukach) Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych KNF.

88 Patrycja Kowalczyk-Rólczyńska Istotną kwestią w rozwoju rynku ubezpieczeń kredytu ma także liczba wypłacanych odszkodowań. Rysunek 3 wskazuje, że liczba wypłaconych odszkodowań z tytułu zawartych ubezpieczeń kredytu malała w latach 2003 2005, a w kolejnych trzech latach kształtowała się na zbliżonym poziomie. Wpływ na tę sytuację zapewne miała zmniejszająca się w tym czasie liczba upadłości przedsiębiorstw funkcjonujących na polskim rynku [Coface, 2012]. Jednakże wzrost liczby upadłości przedsiębiorstw w latach 2009 2011 miał wpływ na wzrost liczby oraz wzrost wysokość wypłaconych odszkodowań (zobacz rysunek 4). Mając na uwadze fakt, że w 2012 roku upadłość ogłosiła jeszcze większa liczba przedsiębiorstw [Euler Hermes, 2013], należy się spodziewać, że zarówno liczba wypłaconych odszkodowań, jak i wartość wypłaconych odszkodowań może być większa. Rysunek 3. Liczba wypłaconych odszkodowań i świadczeń dla gwarancji ubezpieczeniowych oraz ubezpieczeń kredytu w latach 2002 2011 (w sztukach) Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych KNF. Choć w latach 2009 2011 liczba wypłaconych odszkodowań w ramach gwarancji ubezpieczeniowych była kilkakrotnie wyższa niż w latach poprzednich, to jednak wysokość wypłaconych odszkodowań aż tak bardzo nie przewyższała wartości z lat ubiegłych. Sytuacja taka jest możliwa, jeżeli z dużej liczby zawartych umów gwarancji polis ubezpieczeniowych następuje wypłata niedużych wartości odszkodowań.

Ubezpieczenie jako instrument transferu ryzyka kredytowego 89 Rysunek 4. Wysokość odszkodowań i świadczeń wypłaconych brutto dla gwarancji ubezpieczeniowych oraz ubezpieczeń kredytu w latach 2002 2011 (w tys. zł) gwarancje ubezpieczeniowe ubezpieczenia kredytu Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych KNF. Dla zakładów ubezpieczeń istotne znaczenie ma wartość współczynnika szkodowości (zobacz rysunek 5). Rosnące wartości tego wskaźnika mogą powodować m.in. zaostrzanie warunków ubezpieczenia i warunków udzielania gwarancji, wzrost składki ubezpieczeniowej, a także wzmożony monitoring sytuacji finansowej ubezpieczanych podmiotów. W analizowanym okresie poza latami 2004 2005 wartość współczynnika szkodowości 10 dla ubezpieczeń kredytu była wyższa niżdla gwarancji ubezpieczeniowych. Rysunek 5. Wartość współczynnika szkodowości brutto dla gwarancji ubezpieczeniowych oraz ubezpieczeń kredytu w latach 2002 2011 (w proc.) gwarancje ubezpieczeniowe ubezpieczenia kredytu Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych KNF. 10 Współczynnik szkodowości brutto został policzony według formuły: (Odszkodowania i świadczenia wypłacone brutto + zmiana stanu rezerw na nie wypłacone odszkodowania i świadczenia brutto) / składka zarobiona brutto) * 100%.

90 Patrycja Kowalczyk-Rólczyńska Zakończenie Przedstawione powyżej rozważania wskazują, że ubezpieczenia są pewnym rodzajem instrumentów transferu ryzyka kredytowego. Dwie podstawowe kategorie tych ubezpieczeń sukcesywnie rozwijają się na polskim rynku, a zakłady ubezpieczeń włączają do swojej oferty coraz większą liczbę produktów zabezpieczających właśnie ryzyko kredytowe. Ponadto rosnąca świadomość ubezpieczeniowa przedsiębiorców, instytucji finansowych, jak również osób fizycznych powinna mieć pozytywny wpływ na rozwój tych produktów. Literatura 1. European Central Bank (2004), Credit risk transfer by EU banks: activities, risks and risk management, Frankfurt am Main. 2. Holly R. (2003), Ubezpieczenia finansowe i gwarancje ubezpieczeniowe, Poltext, Warszawa. 3. Jajuga K. (2007), Zarządzanie ryzykiem kredytowym, w: Zarządzanie ryzykiem, Jajuga K. (red.), WN PWN, Warszawa. 4. Kasapi A. (2002), Kredytowe instrumenty pochodne, Oficyna Ekonomiczna, Kraków. 5. Kania E., Rosiński P. (2007), Ryzyko kredytowe w banku, w: Zarządzanie ryzykiem, Jajuga K. (red.), WN PWN, Warszawa. 6. Kukiełka J., Poniewierka D.(2003), Ubezpieczenia finansowe, Oficyna Wydawnicza Branta, Bydgoszcz Warszawa. 7. Michalik L., Seliga D. (2003), Ubezpieczenia finansowe, w: Ubezpieczenia, Monkiewicz J. (red.), Poltext, Warszawa. 8. Monkiewicz J. (2010), Ubezpieczenia na rynku finansowym, w: Ubezpieczenia, Handschke J., Monkiewicz J. (red.), Poltext, Warszawa. 9. Olszak M.A. (2006), Międzynarodowy rynek transferu ryzyka kredytowego, Bank i Kredyt nr 3. 10. Polska w 2012 roku znalazła się na podium europejskich upadłości z wynikiem 941 firm, Euler Hermes, Informacja prasowa, Warszawa, 8 stycznia 2013. 11. Raport o stanie sektora ubezpieczeń po III kw. 2012 roku (2013), UKNF, Warszawa, www.knf.gov.pl, dostęp dnia 10.04.2013. 12. Rynek ubezpieczeń: ponad 300 mln zł z gwarancji na koniec 2009 r.?, Gazeta Ubezpieczeniowa, 11 grudnia 2009 r. 13. Raport Amron-Sarfin 4/2011 (2012), Związek Banków Polskich.

Ubezpieczenie jako instrument transferu ryzyka kredytowego 91 14. Raport Coface nt. upadłości firm w Polsce w I półroczu 2012 roku (2012), Coface Poland, Informacja prasowa, Warszawa, 2 lipca. 15. European Insurance in Figures, styczeń 2013. Streszczenie Na rynku finansowym istnieje wiele rodzajów instrumentów transferu ryzyka kredytowego. Jednym z nich jest ubezpieczenie, dzięki któremu za cenę składki ubezpieczeniowej następuje transfer ryzyka kredytowego na wyspecjalizowany podmiot, jakim jest zakład ubezpieczeń. Celem artykułu jest wskazanie znaczenia ubezpieczenia jako instrumentu transferu ryzyka kredytowego oraz analiza polskiego rynku ubezpieczenia kredytu i gwarancji ubezpieczeniowych. Słowa kluczowe ryzyko kredytowe, gwarancja ubezpieczeniowa, ubezpieczenie kredytu Insurance as an instrument of credit risk transfer (Summary) In the financial market there are many types of credit risk transfer instruments. One of them is an insurance. Credit risk is transferred to a spe-cialized entity insurance company. Premium is the cost of risk transfer. The aim of this article is to identify the importance of insurance as an nstrument of credit risk transfer and analysis of the Polish market of credit insurance and guarantees. Keywords credit risk, suretyship (financial guarantee), credit insurance

92 Patrycja Kowalczyk-Rólczyńska