dr Hubert Wiśniewski 1

Transkrypt

1 dr Hubert Wiśniewski 1

2 Agenda: 1. Ubezpieczenia rolne: a. Obowiązkowe ubezpieczenia w rolnictwie. b. Dobrowolne ubezpieczenia w rolnictwie. 2. Ubezpieczenia finansowe: a. Ubezpieczenie kredytu. b. Gwarancja ubezpieczenia. c. Ubezpieczenia ryzyk finansowych. d. Ubezpieczenie od specyficznych ryzyk instytucji finansowych. e. Ochrona przed finansowymi następstwami sprzeniewierzenia. 2

3 Gospodarstwa rolne, podobnie jak wszystkie podmioty gospodarcze, narażone są na szereg ryzyk w swojej działalności. Największy wpływ na poziom uzyskiwanych wyników ekonomicznych mają ryzyka: produkcyjne; katastroficzne; technologiczne; cenowe; instytucjonalno-polityczne; majątkowe; finansowe; wynikające z procesów globalizacji; inne. 3

4 Obecnie, zgodnie z obowiązującym ustawodawstwem, rolników indywidualnych dotyczą dwa rodzaje obowiązkowych ubezpieczeń: a. ubezpieczenia budynków wchodzących w skład gospodarstwa rolnego od ognia i innych zdarzeń losowych, zwane ubezpieczeniem budynków rolniczych; b. ubezpieczenie od odpowiedzialności cywilnej z tytułu posiadania gospodarstwa rolnego, określane jako ubezpieczenie OC rolników. 4

5 Budynki wchodzące w skład gospodarstwa rolnego narażone są na różnego rodzaju negatywne zdarzenia losowe. Niektórym z nich, takim jak pożar, można i trzeba zapobiegać, lecz innym (np. powodzi) praktycznie zapobiec się nie da. Zasady zawierania i wykonywania ww. umów reguluje ustawa z dnia 21 listopada 2016r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych. Rolnik jest obowiązany zawrzeć umowę ubezpieczenia budynku wchodzącego w skład gospodarstwa rolnego od ognia i innych zdarzeń losowych, a obowiązek ten powstaje z dniem pokrycia budynku dachem (art. 59 i 60). Zgodnie z art. 67 pkt.1 ustawy z tytułu ubezpieczenia budynków rolniczych przysługuje odszkodowanie za szkody powstałe w budynkach na skutek zdarzeń losowych w postaci: ognia, huraganu, powodzi, podtopienia, deszczu nawalnego, gradu, opadów śniegu, uderzenia pioruna, eksplozji, obsunięcia się ziemi, tąpnięcia, lawiny lub upadku statku powietrznego. 5

6 Ubezpieczenie OC rolników obejmuje odpowiedzialność cywilną za szkody powstałe na terytorium Polski z tytułu prowadzenia gospodarstwa rolnego. Umowa odpowiedzialności cywilnej ma na celu zapewnienie wypłaty odszkodowania przez zakład ubezpieczeń w przypadku wyrządzenia szkody przez ubezpieczonego innym osobom, za którą ponosi on odpowiedzialność (na zasadzie winy lub ryzyka). Ubezpieczenie to gwarantuje poszkodowanemu zaspokojenie roszczeń odszkodowawczych i chroni go skutecznie przed ewentualną niewypłacalnością sprawcy szkody zobowiązanego do jej naprawienia. Obowiązek zawarcia ubezpieczenia OC rolników dotyczy tylko osób fizycznych i ten powstaje w dniu objęcia w posiadanie gospodarstwa rolnego. Składkę ubezpieczeniową wylicza się na podstawie wielkości gospodarstwa rolnego w odniesieniu do hektara fizycznego gruntów. 6

7 Oprócz ubezpieczeń obowiązkowych istnieje szereg ubezpieczeń dobrowolnych. Ubezpieczający sam decyduje, czy zawrzeć umowę i na jakich warunkach. Zakłady ubezpieczeń przedstawiają coraz szerszą ofertę produktową. Obejmuje ona: ubezpieczenie mienia ruchomego, upraw polowych, inwentarza żywego oraz maszyn i urządzeń rolniczych. Ubezpieczeniem mienia ruchomego w gospodarstwach rolnych obejmuje się: sprzęt rolniczy, materiały i zapasy, ziemiopłody, zwierzęta gospodarskie, ruchomości domowe. 7

8 Ubezpieczenie finansowe to gwarantowanie przez zakład ubezpieczeń finansowej rekompensaty wierzycielowi z tytułu zrealizowania się ryzyka niewykonania lub niewłaściwego wykonania zobowiązania umownego przez kontrahenta (dłużnika) lub gwarantowanie ubezpieczonemu przez zakład ubezpieczeń finansowej rekompensaty z tytułu zrealizowania się ryzyk nieobjętych innymi umowami ubezpieczenia i powodującymi straty finansowe z powodu np. utraty zatrudnienia, złych warunków atmosferycznych, utraty zysków, niewystarczającego dochodu, stałych wydatków ogólnych, sprzeniewierzenia itd. 8

9 Ubezpieczenia kredytu nie należy utożsamiać tylko z ubezpieczeniem kredytu bankowego, ponieważ najczęściej ubezpieczanym kredytem jest kredyt kupiecki (towarowy, handlowy), w ramach którego ubezpieczane są również inne transakcje o charakterze kredytowym, np. leasing, faktoring, forfaiting. Można więc rozumieć ubezpieczenie: przez ubezpieczenie kredytu a. ogólnej niewypłacalności, b. kredytu eksportowego, c. spłaty rat, d. kredytu hipotecznego, e. kredytu rolniczego, f. zabezpieczone zastawem rejestrowym, g. kredytu towarowego (należności faktoringowych, forfaitingowych). leasingowych, 9

10 Ubezpieczenie kredytu (wierzytelności) to zobowiązanie zakładu ubezpieczeń do wypłaty odszkodowania na wypadek niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania przez dłużnika. Kredyt bankowy to umowa, na mocy której bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do: a. korzystania z kredytu na warunkach określonych w umowie; b. zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty; c. zapłaty prowizji od udzielonego kredytu. Przedmiotem ubezpieczenia jest spłata przez kredytobiorcę kredytu w określonym terminie i na zasadach określonych w umowie kredytowej. 10

11 Kredyt dostawcy to umowa zawarta między dwoma podmiotami w zakresie kupna, sprzedaży lub dostawy, przy czym dostawca produktów lub usług wydaje przedmiot sprzedaży przed otrzymaniem zapłaty. Przedmiot ubezpieczenia wierzytelność przysługująca sprzedającemu od nabywcy towarów lub usług w związku z występowaniem ryzyka handlowego, politycznego, społecznego (zamieszki, strajki), transferowego (ograniczenia w transferze walut), katastroficznego (naturalne, techniczne),terroru. Zakres ubezpieczenia wierzytelność główna (cena brutto, a więc razem z podatkiem VAT) i/lub rozszerzona o np. odsetki z tytułu odroczenia płatności ceny, odsetki za zwłokę w zapłacie ceny itd. Wypadek ubezpieczeniowy zdarzenie określone w umowie, którego zaistnienie powoduje powstanie roszczenia o odszkodowanie z umowy. Okres ubezpieczenia okres, w którym dokonywana jest sprzedaż. Podstawa naliczenia składki odzwierciedla ryzyko oraz koszty zakładu ubezpieczeń, a wysokość składki jest odsetkiem od wartości sprzedaży w kredycie kupieckim lub odsetkiem od stanu należności w stosunku do kredytobiorców. 11

12 Ubezpieczenie kredytu hipotecznego (ubezpieczenie pomostowe) to przejściowa (do momentu uzyskania zabezpieczenia hipoteką) ochrona wierzytelności przysługujących bankowi od kredytobiorców. Ubezpieczenie kredytu hipotecznego stanowi więc formę zabezpieczenia kredytu do czasu uzyskania zabezpieczenia w formie hipoteki. Strony umowy ubezpieczenia: a. zakład ubezpieczeń jako strona zapewniająca ochronę posiadająca zezwolenie na prowadzenie działalności ubezpieczeniowej w grupie; b. ubezpieczający zarówno bank udzielający kredytu, jak i kredytobiorca; c. ubezpieczony kredytodawca (bank). Uprawnionym do odszkodowania z umowy ubezpieczenia kredytu hipotecznego jest zawsze kredytodawca. Przedmiotem ubezpieczenia jest kwota zadłużenia kredytobiorcy wobec banku, wynikająca z objętego ochroną ubezpieczeniową kredytu udzielonego przez bank, w trybie określonym w umowie ubezpieczenia. 12

13 Suma ubezpieczenia obejmuje najczęściej udzielonego kredytu oraz odsetki umowne. kwotę Zakres ubezpieczenia następujące ryzyka: umową objęte są zazwyczaj a. nie wykonanie zobowiązania przez kredytobiorcę, czyli utrata wierzytelności; b. nienależyte wykonanie zobowiązania wobec banku, czyli opóźnienia w spłacie kredytu. Okres ubezpieczenia od dnia zawarcia umowy kredytowej do momentu wpisania hipoteki księgi wieczystej lub do końca okresu ochrony ubezpieczeniowej określonej w umowie. Wypadek ubezpieczeniowy niespłacenie kredytobiorcę określonej w umowie liczby rat. przez Składka ubezpieczeniowa składkę opłaca bank lub kredytobiorca, a jej wysokość jest określana poprzez ustalenie procentu od sumy ubezpieczenia za każdy rozpoczęty miesiąc ochrony ubezpieczeniowej. Świadczenie ubezpieczeniowe odszkodowanie poniesionej szkodzie przez kredytodawcę. równe 13

14 . Bank (Ubezpieczający i Ubezpieczony) Umowa ubezpieczenia (2) Składka (3) Ochrona ubezpieczeniowa (4) Odszkodowanie (6) Zakład ubezpieczeń Umowa kredytowa (1) Brak spłaty raty kredytu (5) Kredytobiorca Regres ubezpieczeniowy (7) 14

15 Umowa ubezpieczenia przybierać formę: należności leasingowych może a. umowy portfelowej (umowy generalnej) zawierana jest z leasingodawcą, obejmuje wszystkie umowy leasingu zawarte w okresie ubezpieczenia; b. umowy jednostkowej zawierana jest jako umowa z wierzycielem (leasingodawcą) bądź dłużnikiem (leasingobiorcą) i dotyczy konkretnej umowy leasingu. Suma ubezpieczenia stanowiąca odpowiedzialności może obejmować: górną granicę a. kilka pierwszych rat czynszu leasingowego, b. kilka kolejnych rat czynszu leasingowego, c. całą należność leasingową. Strony umowy ubezpieczenia leasingodawca lub leasingobiorca, ewentualnie bank oraz zakład ubezpieczeń. 15

16 . Umowa ubezpieczenia (4) Umowa o finansowanie (1) Składka (5) Bank Umowa kupna sprzedaży (3) Leasingodawca (Ubezpieczający i Ubezpieczony) Ochrona ubezpieczeniowa (6) Odszkodowanie (8) Zakład ubezpieczeń Sprzedawca dobra Umowa leasingu (2) Brak spłaty raty (7) Leasingobiorca Regres ubezpieczeniowy (9) 16

17 Funkcje ubezpieczenia kredytów (wierzytelności) to m.in.: kompensata utraconych przez wierzyciela należności pieniężnych; stymulacja procesów gospodarczych poprzez zmniejszenie ryzyka prowadzenia danej działalności; prewencja, czyli selekcja odbiorców, którym przyznawane są kredyty, co zmniejsza ryzyko udzielania kredytu; uzyskanie lepszych warunków płatności w transakcjach krajowych i zagranicznych; monitoring kontrahentów objętych ubezpieczeniem; poprawa konkurencyjności firmy przez możliwość oferowania kontrahentom preferencyjnych warunków płatności; poprawa i zagwarantowanie płynności finansowej firmy, obniżenie kosztów działalności przez możliwość obniżenia tworzonej rezerwy finansowej na nieściągalne należności; zwiększanie zysku dzięki podwyższeniu obrotów i zmniejszeniu kosztów; zwiększanie wiarygodności firmy wobec kontrahentów, banku kredytującego przez wsparcie zakładu ubezpieczeń (wsparcie jego marką). 17

18 Gwarancja i ubezpieczenie zapewniają ochronę wierzytelności. Przy ubezpieczeniu występuje zabezpieczenie przed wystąpieniem szkody, gwarancja zaś jest zabezpieczeniem na wypadek nie nastąpienia określonego rezultatu. Zleceniodawca gwarancji jest zobowiązany do zapłaty prowizji, a ubezpieczyciel do zapłaty sumy gwarancyjnej (brak zapłaty prowizji nie zwalnia jednak ubezpieczyciela z obowiązku zapłaty sumy gwarancyjnej). Gwarancja ubezpieczeniowa to oświadczenie woli zakładu ubezpieczeń (gwaranta), który zobowiązuje się do spełnienia określonego świadczenia pieniężnego na rzecz gwarantariusza (wierzyciela, beneficjenta gwarancji) w przypadku, gdy dłużnik (zobowiązany, zleceniodawca gwarancji) nie wywiąże się z przyjętego zobowiązania wobec beneficjenta gwarancji. 18

19 . Umowa zlecenie udzielenia gwarancji (2) Odbiorca (zobowiązany, dłużnik) Prowizja za udzielenie gwarancji (3) Roszczenie zwrotne (8) Zakład ubezpieczeń (gwarant) Umowa gwarancji (4) Umowa podstawowa (1) Brak zapłaty za dostawę (5) Dostawca (beneficjent gwarancji, gwarantariusz) Żądanie zapłaty (6) Świadczenie zapłaty (gwarancja ubezpieczeniowa) (7) 19

20 1. Gwarancje zapłaty długu celnego to zabezpieczenie pokrycia kwoty wynikającej z długu celnego lub zabezpieczenie należności podatkowych wymaganych ustawą o podatku od towarów i usług oraz o podatku akcyzowym w związku z obrotem towarowym z zagranicą (graniczny podatek od towarów i usług, akcyza, opłaty importowe). 2. Gwarancje handlowe adresowane są do podmiotów gospodarczych, które przy nabywaniu towarów i usług korzystają z odroczonego terminu płatności. Gwarancja potwierdza wiarygodność odbiorcy i daje mu możliwość korzystania z kredytu kupieckiego u dostawcy. Zabezpieczeniu mogą podlegać należności z tytułu jednorazowej transakcji bądź z tytułu cyklicznych dostaw. 20

21 3. Gwarancje kontraktowe: a. wadialna (przetargowa) składana jest przez oferentów w postępowaniu przetargowym zamiast wpłaty wadium, które jest wymagane z tytułu uczestnictwa w przetargu. Zabezpiecza ona organizatora przetargu na wypadek, gdyby podmiot, który wygrał przetarg, odmówił podpisania kontraktu lub odmówił wniesienia zabezpieczenia właściwego wykonania kontraktu. Okres obowiązywania gwarancji wadialnej trwa od dnia otwarcia kopert z ofertami do chwili, gdy upływa czas związania z ofertą. Suma gwarancyjna odpowiada wysokości wadium określonej przez beneficjenta (inwestora organizującego przetarg), które wynosi zwykle 1-10% wartości kontraktu będącego przedmiotem przetargu. 21

22 b. należytego wykonania kontraktu bardzo często zleceniodawca chcąc uniknąć nieterminowej lub wadliwej pod względem jakościowym rodzajowym itp. realizacji prac wymaga aby wykonawca przedstawił zabezpieczenie właściwego wykonania kontraktu. Wtedy zleceniobiorca (wykonawca) może posłużyć się gwarancją należytego wykonania kontraktu, której beneficjentem będzie zleceniodawca. Okres gwarancji powinien być zgodny z terminem wykonania robót, kwota gwarancji stanowi zaś określony procent łączny wartości kontraktu. W razie niesolidności zleceniobiorcy realizacja gwarancji polega zazwyczaj na znalezieniu przez gwaranta wykonawcy zastępczego lub na wypłacie świadczenia pieniężnego. 22

23 c. zwrotu zaliczki w procesie inwestycyjnym zamawiający wypłaca często wykonawcy zaliczkę, aby umożliwić mu rozpoczęcie realizacji kontraktu. W zamian jednak żąda zabezpieczenia zwrotu zaliczki na wypadek niewywiązania się wykonawcy ze zleconych prac, którym może być gwarancja zwrotu zaliczki. Zakład ubezpieczeń, udzielając tej gwarancji zobowiązuje się do zapłaty na rzecz zamawiającego całości lub nierozliczonej części zaliczki, jeżeli wykonawca jej nie zwróci lub nie przedstawi rozliczenia w związku z niewykonaniem umowy. d. właściwego usunięcia wad i usterek stanowi formę zabezpieczenia zobowiązania wykonawcy do właściwego i terminowego usunięcia wad i usterek w okresie gwarancji lub rękojmi, w kwocie nieprzekraczającej sumy gwarancyjnej. Sumę gwarancyjną zwykle ustala beneficjent i nie przekracza ona 10 % wartości kontraktu. 23

24 4. Pozostałe gwarancje m. in.: a. koncesyjna gwarancja tego typu zabezpiecza: określony interes organu koncesyjnego wydającego koncesję lub pozwolenie na prowadzenie danego rodzaju działalności gospodarczej, wykonanie zobowiązań w stosunku do kontrahentów przedsiębiorstwa, które uzyskało licencję, wykonanie zobowiązań jednocześnie w stosunku do organu koncesyjnego i kontrahentów. 24

25 b. kaucyjna - gwarancja tego typu zapewnia wierzycielowi otrzymanie zapłaty w związku z korzystaniem z jego rzeczy (umowa najmu, dzierżawy, użyczenia, umowa użytkowania) lub zabezpiecza inne zobowiązania dłużnika, np. uiszczanie przez najemcę podatków związanych z wynajmowaną rzeczą (podatek od nieruchomości), uiszczanie opłat eksploatacyjnych (energia, telefon), nie oddawanie rzeczy w podnajem, zachowanie wynajmowanej rzeczy w stanie niepogorszonym. c. gwarancja wykupu dłużnych papierów komercyjnych - zabezpiecza nabywców papierów komercyjnych (obligacji, weksli) przed ryzykiem ich niewykupienia przez emitenta. 25

26 Wybrane aspekty wskazujące na różnicę między umową ubezpieczenia a gwarancją ubezpieczeniową to m.in.: gwarancja nie występuje w kodeksie cywilnym jako oddzielny rodzaj umowy jest to więc umowa nienazwana, oparta na przepisach dotyczących zobowiązań, umowa ubezpieczenia jest uregulowana przepisami kodeksu cywilnego jest więc umową nazwaną. ogólne warunki ubezpieczenia nie mają wpływu na stosunek prawny łączący zakład ubezpieczeń z beneficjentem gwarancji, określają one jedynie zależności między dłużnikiem a zakładem ubezpieczeń. umowa ubezpieczenia jest umową dwustronną, natomiast schemat gwarancji ubezpieczeniowej zakłada relację trójstronną; ochrona ubezpieczeniowa jest udzielana dopiero po zapłaceniu składki ubezpieczeniowej, a odpowiedzialność gwaranta istnieje nawet wówczas, gdy dłużnik nie wniósł opłaty za wystawienie gwarancji. świadczenie gwaranta pokrywa na ogół pełną szkodę, świadczenie ubezpieczyciela jest związane zasadą odszkodowania ograniczonego; po wypłacie odszkodowania z umowy ubezpieczenia roszczenie w stosunku do dłużnika przechodzi na zakład ubezpieczeń z mocy prawa, w przypadku gwarancji zakład ubezpieczeń uzyskuje takie uprawnienia tylko wówczas, gdy zastrzegł sobie prawo żądania od dłużnika zwrotu wypłaconego odszkodowania. 26

27 Ubezpieczenie różnych ryzyk finansowych obejmuje produkty ubezpieczeniowe oferowane zarówno osobom fizycznym, jak i przedsiębiorcom. Podstawą wystąpienia wypadku ubezpieczeniowego są ryzyka żywiołowe (np. złych warunków atmosferycznych), handlowe (np. utraty zysków, utraty wartości rynkowej) lub społeczne (np. utraty zatrudnienia, niewystarczającego dochodu). Do cech charakterystycznych tej grupy ubezpieczeń finansowych zalicza się: a. oferowanie przez zakłady ubezpieczeń ochrony zapewniającej osiągnięcie określonego wyniku finansowego; b. stosowanie udziałów własnych i przyjmowanie górnych limitów odpowiedzialności przez ubezpieczyciela; c. występowanie okresu karencji; d. wypadek ubezpieczeniowy jest konsekwencją wcześniejszych zdarzeń głównych (np. utrata zatrudnienia) e. produkty ubezpieczeniowe występują często jako klauzule dodatkowe w innych rodzajach ubezpieczeń. 27

28 Ubezpieczenia ryzyk finansowych, w tym: 1. ryzyka utraty zatrudnienia; 2. niewystarczającego dochodu; 3. złych warunków atmosferycznych; 4. utraty zysków; 5. stałych wydatków ogólnych; 6. nieprzewidzianych wydatków handlowych; 7. utraty wartości rynkowej; 8. utraty stałego źródła dochodu; 9. pośrednich strat handlowych, poza wyżej wymienionymi; 10.innych strat finansowych; 28

29 Ubezpieczenia od specyficznych ryzyk instytucji finansowych dotyczą głównie banków i są związane przede wszystkim z ryzykiem niezgodnego z zasadami prawa przestępczego działania osób lub podmiotów dążących do osiągnięcia znacznych korzyści materialnych. Najpopularniejsza polisą bankową jest polisa BBB (ang. bankers blanket bond) polisa BBB to głównie ubezpieczenie aktywów lub mienia banku z tytułu ryzyka: oszustwa, rabunku, fałszerstwa. Najbardziej popularną wersją polisy BBB jest ubezpieczenie WBP (ang. world wide bankers policy), które pokrywa następujące ryzyka: sprzeniewierzenia / nieuczciwości pracownika; zniszczenia/utraty wartości pieniężnych w lokalach; zniszczenia/utraty wartości pieniężnych w transporcie; straty spowodowanej przyjęciem fałszywych czeków i weksli; straty spowodowanej przyjęciem fałszywych pieniędzy; zniszczenia/utraty wyposażenia. 29

30 Do innych ubezpieczeń od specyficznych ryzyk instytucji finansowych zalicza się m.in.: a. ubezpieczenie CC (ang. Computer crime) jest zwykle uzupełnieniem ochrony ubezpieczeniowej oferowanej w ubezpieczeniu BBB i składa się z wielu klauzul, które określają zakres ochrony ubezpieczeniowej. b. ubezpieczenie PI (ang. professional indemnity) jest niezbędnym uzupełnieniem polisy BBB i dotyczy ubezpieczenia błędów i omyłek pracowników, w wyniku których mogą pojawić się roszczenia klientów banku. c. ubezpieczenie PC (ang. plastic card) pokrywa ryzyka związane z stratami poniesionymi przez bank w wyniku nieuczciwego użycia kart bankowych. d. ubezpieczenie D&O (ang. director s & officers ) to ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej dyrektorów i członków władz banku pokrywa ewentualne roszczenia, z jakimi wobec nich mogą wystąpić akcjonariusze, pracownicy banku, organy państwa w związku z nieprawidłowym zarządzaniem działalnością banku i powstałymi z tego tytułu szkodami/stratami. 30

31 Ubezpieczenie sprzeniewierzenia to zagwarantowanie wypłaty odszkodowania przez ubezpieczyciela w przypadku szkody spowodowanej przez sprzeniewierzenie, określane jako utrata pieniędzy, papierów wartościowych lub innych walorów, w wysokości nieprzekraczającej zadeklarowanego przez ubezpieczającego i wymienionego w polisie limitu, wynikającej bezpośrednio z oszukańczego albo nieuczciwego czynu popełnionego przez pracownika ubezpieczającego, działającego samodzielnie lub w zmowie z innymi osobami. 31