Mechanizmy i źródła finansowania mikro i małych przedsiębiorstw

Transkrypt

1 Mechanizmy i źródła finansowania mikro i małych przedsiębiorstw Mechanizm działalności poręczycielskiej w Polsce: instytucje, rozwiązania organizacyjne, działalność Wykład M. Gajewski (2016)

2 Przedmiot wykładu Przedmiot: Tło problematyki wspierania dostępu do zewnętrznych źródeł kapitału mikro i mali przedsiębiorcy; instrumentarium wsparcia; czynnik kapitałowy. Postać instytucjonalna systemu pozabankowych instrumentów wspierania działalności gospodarczej: działalność pożyczkowa i mikropożyczkowa, działalność poręczycielska / gwarancyjna, kapitał zalążkowy. Punkty koncentracji: Postać instytucjonalna instrumentu (struktury organizacyjne), modele działalności, regulacje / standardy działalności (rozwijane obecnie w Europie, z uwzględnieniem doświadczeń światowych). Perspektywy rozwoju instrumentów inżynierii finansowej w świetle programów wsparcia publicznego. 2

3 Działalność poręczeniowa - istota działalności operacyjnej Przedsiębiorca / osoba podejmująca działalność gospodarczą Poszukiwanie finansowania Bank / instytucja finansująca Historia finansowa (?) Wykonalność przedsięwzięcia (?) Dostępność zabezpieczeń (?) Jakość zabezpieczeń (?) Wynik oceny wiarygodności finansowej przedsiębiorcy i przedsięwzięcia Finansowanie Fundusz poręczeniowy (produkt finansowy, warunki formalne, procedura, zabezpieczenia) Zdolność kapitałowa funduszu NIE TAK 3

4 Działalność poręczeniowa na tle schematu źródeł finansowania Źródła finansowania Zewnętrzne Wewnętrzne Własne Kapitał podstawowy i zapasowy Emisja papierów udziałowych Obce Majątkowe Bieżące wpływy Amortyzacja Sprzedaż majątku Rotacja majątku obrotowego Kapitałowe Zysk zatrzymany Fundusze celowe Rezerwy Długoterminowe Kredyt inwestycyjny Pożyczka Leasing Emisja obligacji Inne Krótkoterminowe Kredyt obrotowy Pożyczka Factoring Kredyt kupiecki Emisja papierów dłużnych Inne Funkcja: zabezpieczenie zobowiązań wynikających z pozyskiwanego finansowania Zakres skala instrumentu (wielkość i okres finansowania) Zastosowanie z punktu widzenia fazy rozwojowej Instrument bardzo uniwersalny 4

5 Źródła finansowania a fazy rozwoju przedsiębiorstwa (zastosowanie pożyczek ze źródeł pozabankowych) Działalność poręczeniowa: głównie kredyty, rzadziej pożyczki i (w Polsce) bardzo rzadko inne instrumenty 5

6 Specyfika działalności poręczeniowej na tle innych instrumentów finansowania Instr. Sektor bankowy Fundusze pożyczkowe Fundusze mikropożyczkowe Działalności poręczeniowa Fundusze zalążkowe Faza rozwoju 6

7 Specyfika działalności poręczeniowej główne kierunki oddziaływania Fundusze pomagają uzyskać dostęp do finansowania bankowego i (rzadziej) innych źródeł pozabankowych poprzez: zabezpieczenie części (zwykle 50-80%) kredytu; mniejsze wartości w przypadku zabezpieczania transakcji leasingowych; uzyskanie dla klienta korzystniejszych warunków finansowania; wadia przetargowe i zabezpieczenia należytego wykonania kontraktu (sfera zamówień publicznych). Oddziaływanie (ogólne): sektor przedsiębiorstw; sektor instytucji finansowych dostarczycieli finansowania dłużnego; gospodarka. 7

8 Instrumentarium operacyjne poręczenie a gwarancja (różnice i podobieństwa) Poręczenie umowa, w której poręczyciel zobowiązuje się zaspokoić zobowiązanie na wypadek, gdyby dłużnik jego nie wykonał zobowiązania Wymagana forma pisemna. Dowolność w sprawie odpłatności. Regulacja Kodeks cywilny (art ). Kodeks cywilny - poręczenie Poręczenie ma charakter akcesoryjny dług poręczyciela zależny od istnienia długu głównego jeśli umowa główna (tworząca wierzytelność) okaże się nieważna, w takiej sytuacji zwalnia się odpowiedzialność poręczyciela. Gwarancja zobowiązanie gwaranta jest samodzielne i nieakcesoryjne. Gwarant ponosi odpowiedzialność nie wystąpienia gwarantowanego stanu (dłużnik nie spełni zobowiązania). Gwarant nie może podnosić jakichkolwiek zarzutów, które mogą przysługiwać dłużnikowi ( szersza odpowiedzialność; np. odpowiada także wtedy, gdy dłużnik powołuje się na siłę wyższą). Prawo bankowe gwarancja bankowa Inny rodzaj: Gwarancja, jako instrument zabezpieczenia jakości. Gwarant zobowiązuje się do usunięcia wady fizycznej rzeczy lub dostarczenia rzeczy wolnej od wad (to zupełnie inna instytucja zabezpieczająca nie dotyczy zabezpieczenia zobowiązania finansowego) (regulacja w Kodeksie cywilnym, art ). 8

9 Geneza i rozwój funduszy poręczeniowych w Polsce początki i stan obecny Trzy szczeble organizacyjne systemu funduszy, ukształtowane historycznie pod wpływem procesów wsparcia publicznego: Szczebel centralny: : Krajowy Fundusz Poręczeń Kredytowych BGK oraz : Fundusz Poręczeń Unijnych, 2009 Bank Gospodarstwa Krajowego (samodzielna ograniczona działalność poręczeniowa), 2013 Bank Gospodarstwa Krajowego zarządzający ogólnokrajowym programem poręczeń portfelowych tzw. gwarancja de minimis. Szczebel regionalny:(kształtowany głównie z udziałem wsparcia ze środków europejskich i i obecnie ). 16 funduszy regionalnych, kształtowanych począwszy od 2002 r., w tym dwa zapoczątkowane w połowie lat 90. XX w. Szczebel lokalny: (kształtowany j.w.) Kształtowany od 1994 r. europejski Program Inicjatyw Lokalnych pierwsze fundusze poręczeniowej, sytuowane w gminach zagrożonych bezrobociem strukturalnym. Rozwój oparty o środki wsparcia publicznego poręczenie jako instrument interwencji publicznej, służącej aktywizacji finansowania z innego źródła). 9

10 Mechanizmy / zasady działalności poręczycielskiej Modele organizacyjne (model indywidualny vs. Portfelowy); Zasada zmiennej wielkości poręczenia; Limity maksymalnego zaangażowania w ramach zabezpieczanej transakcji; Pola oddziaływania poręczyciela na główne źródło finansowania; Mnożnik kapitałowy; Wiarygodność poręczyciela ( lokalizacja kapitału) model tradycyjny vs. Model akredytywy. Model logiczny działalności poręczeniowej 10

11 Działalność poręczeniowa mechanizm operacyjny Modele indywidualne W warunkach polskich modele indywidulane dominują na szczeblu funduszy o zasięgu regionalnym (lokalnym). Model portfelowy: Ocena indywidualnych transakcji pozostawiona wyłącznie beneficjentowi poręczenia portfela. Kluczowego znaczenia nabiera określenie charakterystyk przedsięwzięć, które mogą zostać zakalkulowane do zabezpieczanego portfela warunków kwalifikacji oraz wypłaty zabezpieczenia Na szczeblu krajowym jest to obecnie mechanizm portfelowy gwarancja de minimis BGK 11

12 Zasada maksymalnego pokrycia zobowiązań oraz zmiennej wartości poręczenia Poręczenie stanowi zawsze x% aktualnych zobowiązań kredytowych % % Max. = 80% Kolejny okres 12

13 Logika poręczenia Kredyt (kwota podstawowa) Wsk. zabezpieczenia 1,5 Wymagane zabezpieczanie 150 Poręczenie (np. 70%) 70 Finansowanie niezabezpieczone 30 Wsk. zabezpieczenia 1,5 Wymagane zabezpieczenia 45 Razem

14 Zasada mnożnika kapitałowego Kapitał funduszu = 1,000,000 zł. Łączna masa poręczeń = 3,000,000 zł. np. 100 poręczeń każde na kwotę 30,000 zł. Mnożnik =

15 Dwa główne modele operacyjne (pozabankowe fundusze poręczeniowe w Polsce) Dwa modele współpracy operacyjnej: Model tradycyjny oparty na współpracy z grupą banków, z transferem lub bez transferu kapitału zabezpieczającego udzielane poręczenia. Wypłaty poręczenia dokonuje fundusz w odpowiedzi na wezwanie banku; Model akredytywy oparty na współpracy funduszu poręczeniowego z jednym bankiem wiodącym, a za jego pośrednictwem z bankami finansującymi (wartość zobowiązania poręczeniowego wypłacana przez bank depozytariusza kapitału funduszu, w ramach wystawionej akredytywy). 15

16 Model akredytywy Zlecenie akredytywy stand-by [1] Bank depozytariusz Otwarcie akredytywy stand-by [2] Fundusz Analiza, decyzja Wniosek o poręczenie [4] Poręczenie [5] Bank współpracujący Klient Wniosek o kredyt [3] Udzielenie o kredytu [6] 16

17 Działalność poręczeniowa całościowy mechanizm finansowy (model logiczny) (minus) koszty operacyjne Mnożnik (teoretyczny / nominalny a realny) Portfel poręczanych zobowiązań (wartościowo) x- krotnie przekraczający wartość kapitału zabezpieczającego udzielone zabezpieczenia. Kapitał Masa zabezpieczanych zobowiązań 17

18 Aktualny obraz polskiego sektora funduszy poręczeniowych Sektor funduszy poręczeniowych kształtują : (1) segment jednostek działających na szczeblu regionalnym (rzadziej lokalnym), składający się z ok. 45 funduszy. Program ogólnokrajowy, prowadzony przez Bank Gospodarstwa Krajowego (tzw. gwarancja de minimis - PLD) początkowo, obejmujący jedynie kredyty obrotowe, ale od listopada 2013 r. także inwestycyjne. Efektywność (zaangażowanie) dyskusyjna. Główne przyczyny: Brak instrumentów skłaniających do akceptacji większego ryzyka (brak mechanizmów regwarancyjnych), Stały dopływ środków publicznych w ramach programów wspierających i związany z tym rosnący mianownik ułamka, opisującego zaangażowanie kapitału, Działalność poręczeniowa (pozabankowa) realizowana jest w oparciu o ogólne przepisy prawa, co ma określone konsekwencje: Przepisy dotyczące tworzenia rezerw w bankach dopiero od niedawna (2010 r.) poręczenie zmniejsza podstawę tworzenia rezerw, o ile wystawiane jest przez instytucję pozabankową, ale: Konieczność posiadania ratingu, nadanego przez agencję ratingową, Konsekwencje dotyczą również bankowej oceny wiarygodności funduszu poręczeniowego (zwykle traktowany jest jak każdy inny przedsiębiorca). 18

19 Działalność poręczeniowa sytuacja bieżąca sektora poręczeniowego w Polsce Szczebel krajowy (BGK, de minimis) (dane w mln zł) Średnia wartość poręczenia (BGK, program de minimis) wynosi ok. 203,1 tys. zł. (wg danych na koniec sierpnia 2013 r. z poręczeń skorzystało przedsiębiorstw). 19

20 Działalność poręczeniowa gwarancja de minimis Z punktu widzenia dostępności gwarancji de minimis to produkt bardzo skuteczny. Funkcjonowanie programu nie bierze jednak pod uwagę obecności w systemie funduszy lokalnych / regionalnych problem koordynacji oferty poręczeniowej. 20

21 Wybrane charakterystyki działalności poręczeniowej na szczeblu regionalnym i lokalnym Kapitalizacja Udzielane poręczenia, wartość 833 Kapitały funduszy poręczeniowych (w mln zł, na koniec roku). Wartość poręczeń udzielonych w 2014 r. = 833 mln zł (rok wcześniej 877 mln zł) - spadek w stosunku do roku poprzedniego. KSFP, raport r. Wartość poręczeń udzielonych w danym roku (mln zł, na koniec roku) Liczba poręczeń udzielonych w 2014 r. = szt. (ok. 10% spadek w stosunku do roku ubiegłego). 21

22 Wybrane charakterystyki działalności poręczeniowej na szczeblu regionalnym i lokalnym Portfel wartość poręczeń aktywnych Zaangażowanie kapitału 117% Wartość zaangażowania funduszy poręczeń kredytowych (w mln zł, stan na koniec roku) Wskaźnik zaangażowania kapitału funduszy poręczeń kredytowych (stan na koniec roku) KSFP, raport r. 22

23 Wybrane charakterystyki działalności poręczeniowej na szczeblu regionalnym i lokalnym Banki Mikrofirmy Cele obrotowe KSFP, raport r. 23

24 Wybrane charakterystyki działalności poręczeniowej na szczeblu regionalnym i lokalnym Liczba poręczeń średnie Wartość poręczeń średnie małe małe mikro mikro Beneficjenci poręczeń Średnia wielkość poręczeń udzielonych w 2014 r. wyniosła ok. 149 tys. zł. (w roku 2013 było to ok. 140 tys. zł). KSFP, raport r. 24

25 Wybrane charakterystyki działalności poręczeniowej na szczeblu regionalnym i lokalnym Ryzyko / stratowość Wartość należności dochodzonych, z tytułu wypłaconych poręczeń, do wartości poręczeń aktywnych powiększonych o wartość kwot dochodzonych (stan na koniec roku) (dane zweryfikowane). Wartość poręczeń wypłaconych (w danym roku) do wartości poręczeń aktywnych (stan na koniec roku) (dane zweryfikowane). KSFP, raport r. 25

26 Rynek kredytowy (w kontekście działalności poręczeniowej) 26

27 Główne wyznaczniki działalności funduszy poręczeniowych Działalność poręczeniowa ma charakter pośredni decyduje fakt potrzeby zabezpieczenia finansowania dłużnego ze źródła głównego (np. banku) w tym sensie jest zależna. (ww. powoduje) Konieczność utrzymywania współpracy z dostarczycielami finansowania dłużnego (bankami, funduszami pożyczkowymi ). Współpraca nie będzie efektywna, jeśli będzie incydentalna. Maksymalna wielkość zabezpieczanego zobowiązania (w wymiarze udziałowym, max = 80%, wartościowo dość duże zróżnicowanie). Odpłatność za udzielenie poręczenie prowizja podwyższa koszt finansowania stawki minimalne, zależnie od oceny ryzyka poręczeniowego (rating wewnętrzny). Problem oceny wiarygodności poręczyciela szczególnie we współpracy z sektorem bankowym. Specyfika produktowa poręczenia transakcji finansowych oraz w mniejszym stopniu niefinansowych (np. poręczenie jako wadium przetargowe). 27

28 Dziękuję za uwagę!