DOLNOŚLĄSKI ZESPÓŁ POREJESTROWEGO DOŚWIADCZALNICTWA ODMIANOWEGO Wyniki Porejestrowych Doświadczeń Odmianowych na Dolnym Śląsku PSZENICA JARA 2017(2015-2017) Bukówka.Październik 2017
Dolnośląski Zespół Porejestrowego Doświadczalnictwa Odmianowego przewodniczący: mgr inż. Tomasz Kulon z-ca: prof. dr hab. Andrzej Kotecki z-ca: dr inż. Paweł Dopierała sekretarz: mgr inż. Regina Karkoszka Stacja Koordynująca PDO na Dolnym Śląsku COBORU Stacja Doświadczalna Oceny Odmian w Zybiszowie 55-080 Kąty Wrocławskie Dyrektor: mgr inż. Marcin Włodarczyk e-mail sdoo.zybiszow@coboru.pl www.zybiszow.coboru.pl tel. 71 334 20 10 fax 71 334 20 17 Opracował: mgr inż. Tomasz Kulon Rozpowszechnianie danych zawartych w publikacji wyłącznie z podaniem COBORU jako źródła informacji Wydawca: COBORU SDOO Zybiszów
PSZENICA JARA I. WSTĘP. W syntezie wykorzystano wyniki 17 doświadczeń z odmianami pszenicy jarej przeprowadzonych na Dolnym Śląsku w latach 2015 2017. Liczba i lokalizacja doświadczeń wydaje się wystarczająca do uzyskania reprezentatywnych wyników. Wiosną 2017roku założono na Dolnym Śląsku 6 doświadczeń z odmianami pszenicy jarej. Obecnie w Krajowym Rejestrze znajduje się 29 odmian pszenicy jarej. Spośród tych odmian Zespół Wojewódzki PDO, wybrał do doświadczeń na Dolnym Śląsku 12 odmian. W dalszej części publikacji podano charakterystyki tych odmian. Doświadczenia prowadzono w dwóch powtórzeniach na dwóch poziomach agrotechnicznych: a1 podstawowym, a2 wysokim (zwiększone o 40 kg nawożenie azotowe, zwalczanie chorób grzybowych, stosowanie antywylegacza i dolistne dokarmianie mikronawozami). II. ANALIZA WYNIKÓW DOŚWIADCZEŃ. Poziom plonowania pszenicy jarej w doświadczeniach był niższy w porównaniu do poprzedniego roku i bardzo zróżnicowany w poszczególnych miejscowościach, od 51,3 dt/ha w Tomaszowie Bol. na a1 do 99,0 dt/ha na a2 w Kondratowicach. Przyrost plonu w wyniku dodatkowych nakładów zwiększył się o 8,1 dt/ha. W roku 2017 na podstawowym poziomie agrotechniki najwyżej plonowały odmiany: Harenda i Jarlanka. W zestawieniu trzyletnim najwyżej na obu poziomach agrotechniki plonowała odmiana Harenda. W roku 2017 porażenie roślin przez choroby niewiele różniło się w porównaniu do roku poprzedniego. W trzech doświadczeniach zanotowano porażenie roślin przez Septoriozę liści na obu poziomach agrotechnicznych, septorioza plew wystąpiła w jednym doświadczeniu. Mączniak prawdziwy zbóż i Rdza brunatna nie wystąpiły. Rośliny były nieco wyższe w porównaniu do poprzedniego roku, niewielkie wyleganie roślin przed zbiorem wystąpiło w dwóch doświadczeniach natomiast nieco większe w kolejnych trzech na obu poziomach agrotechnicznych.
III. CHARAKTERYSTYKA ODMIAN BADANYCH W ROKU 2017. (Sporządzona przez specjalistów COBORU na podstawie wieloletnich wyników doświadczeń przeprowadzonych na terenie całego kraju) ODMIANY JAKOŚCIOWE TYBALT - odmiana jakościowa (grupa A). Odporność na ważniejsze choroby średnia, przy dużej - na mączniaka i dość dużej - na rdzę brunatną. Rośliny niskie, o dość dużej odporności na wyleganie. Termin kłoszenia późny, dojrzewania średni. Masa 1000 ziaren dość duża, gęstość w stanie zsypnym mała. Liczba opadania średnia, zawartość białka mała, wskaźnik sedymentacji SDS duży do bardzo dużego. Ilość glutenu dość duża. Plenność bardzo dobra. Tolerancja na zakwaszenie gleby przeciętna. (W sezonie 2001/2002 testowana również w serii badań wstępnych z pszenicą ozimą, w których dała plon nieco wyższy od Tonacji. Mogłoby to wskazywać na jej przydatność do bardzo wczesnych siewów wiosennych). OSTKA SMOLICKA - odmiana jakościowa (grupa A). Plenność dobra. Przyrost plonu przy uprawie na wysokim poziomie agrotechniki większy niż średnio dla gatunku. Odporność na septoriozę plew duża, na fuzariozę kłosów dość duża, na rdzę brunatną, septoriozę liści i choroby podstawy źdźbła średnia, na mączniaka i brunatną plamistość liści dość mała, na rdzę żółtą bardzo mała. Rośliny średniej wysokości, o przeciętnej odporności na wyleganie. Termin kłoszenia średni, dojrzewania dość późny. Masa 1000 ziaren dość duża, wyrównanie dość dobre, gęstość w stanie zsypnym bardzo duża. Odporność na porastanie ziarna dość duża, liczba opadania duża. Zawartość białka i ilość glutenu średnie. Wskaźnik sedymentacyjny SDS bardzo duży. Wydajność ogólna mąki dość słaba. Tolerancja na zakwaszenie gleby przeciętna. KANDELA - odmiana jakościowa (grupa A). Plenność dobra. Przyrost plonu przy uprawie na wysokim poziomie agrotechniki średni. Odporność na mączniaka, rdzę brunatną i żółtą duża, na septoriozę liści i plew średnia, na brunatną plamistość liści, fuzariozę kłosów oraz choroby podstawy źdźbła dość mała. Rośliny średniej wysokości, o małej odporności na wyleganie. Termin kłoszenia i dojrzewania średni. Masa 1000 ziaren średnia, wyrównanie przeciętne, gęstość w stanie zsypnym bardzo duża. Odporność na porastanie ziarna przeciętna, liczba opadania duża do bardzo dużej. Zawartość białka i ilość glutenu duże. Wskaźnik sedymentacyjny SDS bardzo duży. Wydajność ogólna mąki dość dobra. Tolerancja na zakwaszenie gleby przeciętna. ARABELLA - odmiana jakościowa (grupa A). Odporność na mączniaka i rdzę żółtą duża, na rdzę brunatną dość duża, na septoriozę liści i plew, fuzariozę kłosów oraz brunatną plamistość liści średnia, na choroby podstawy źdźbła dość mała. Rośliny średniej wysokości, o przeciętnej odporności na wyleganie. Termin kłoszenia wczesny, dojrzewania dość wczesny. Masa 1000 ziaren dość mała, wyrównanie przeciętne, gęstość w stanie zsypnym duża do bardzo dużej. Odporność na porastanie w kłosie dość mała, liczba opadania duża. Zawartość białka duża, ilość glutenu dość duża. Wskaźnik sedymentacyjny SDS bardzo duży. Wydajność ogólna mąki średnia. Plenność bardzo dobra. Tolerancja na zakwaszenie gleby przeciętna.
KWS TORRIDON - odmiana jakościowa (grupa A). Odporność na rdzę brunatną i rdzę żółtą duża, na septoriozę liści i brunatną plamistość liści dość duża, na mączniaka, septoriozę plew, fuzariozę kłosów oraz choroby podstawy źdźbła średnia. Rośliny niskie, o dużej odporności na wyleganie. Termin kłoszenia dość późny, dojrzewania średni. Masa 1000 ziaren średnia, wyrównanie przeciętne, gęstość w stanie zsypnym dość duża. Odporność na porastanie w kłosie średnia, liczba opadania bardzo duża. Zawartość białka duża, ilość glutenu duża do bardzo dużej. Wskaźnik sedymentacyjny SDS duży do bardzo dużego. Wydajność ogólna mąki średnia. Plenność dobra. Tolerancja na zakwaszenie gleby przeciętna. STRUNA - odmiana jakościowa (grupa A). Plenność dość dobra. Przyrost plonu przy uprawie na wysokim poziomie agrotechniki większy niż średnio dla gatunku. Odporność na rdzę żółtą duża, na mączniaka prawdziwego, rdzę brunatną i septoriozę liści dość duża, na choroby podstawy źdźbła, septoriozę plew, brunatną plamistość liści oraz fuzariozę kłosów średnia. Rośliny dość wysokie, o dość małej odporności na wyleganie. Termin kłoszenia i dojrzewania średni. Masa 1000 ziaren przeciętna, wyrównanie dość słabe, gęstość w stanie zsypnym duża do bardzo dużej. Odporność na porastanie w kłosie mała do bardzo małej, liczba opadania i zawartość białka dość duża. Wskaźnik sedymentacyjny SDS bardzo duży. Wydajność ogólna mąki duża. Tolerancja na zakwaszenie gleby przeciętna. GOPLANA - odmiana jakościowa (grupa A). Plenność dobra. Odporność na mączniaka prawdziwego, rdzę brunatną i choroby podstawy źdźbła dość duża, na septoriozy liści, septoriozę plew, fuzariozę kłosów oraz brunatną plamistość liści średnia, na rdzę żółtą dość mała. Rośliny średniej wysokości, o dość małej odporności na wyleganie. Termin kłoszenia późny, dojrzewania średni. Masa 1000 ziaren średnia, wyrównanie słabe, gęstość w stanie zsypnym duża. Odporność na porastanie w kłosie średnia, liczba opadania duża do bardzo dużej. Zawartość białka duża, ilość glutenu duża do bardzo dużej. Wskaźnik sedymentacyjny SDS duży. Wydajność ogólna mąki dość duża. Tolerancja na zakwaszenie gleby przeciętna. ODMIANY CHLEBOWE HARENDA - odmiana chlebowa (grupa B). Plenność bardzo dobra. Przyrost plonu przy uprawie na wysokim poziomie agrotechniki średni. Odporność na rdzę brunatną duża, na septoriozę plew, fuzariozę kłosów, brunatną plamistość liści i choroby podstawy źdźbła dość duża, na mączniaka, septoriozę liści średnia, Rośliny średniej wysokości, o dość dużej odporności na wyleganie. Termin kłoszenia średni, dojrzewania dość późny. Masa 1000 ziaren i wyrównanie dość duże, gęstość w stanie zsypnym bardzo duża. Odporność na porastanie w kłosie dość mała, liczba opadania duża. Zawartość białka dość duża, ilość glutenu dość duża. Wskaźnik sedymentacyjny SDS bardzo duży. Wydajność ogólna mąki średnia. Tolerancja na zakwaszenie gleby dość duża. RUSAŁKA (d. KOH 5513) - odmiana jakościowa (grupa A). Plenność dość dobra (poziom a1) lub dobra do bardzo dobrej (poziom a2). Odmiana predysponuje do uprawy na wysokim poziomie agrotechniki z uwagi na małą do bardzo małej odporność na rdzę żółtą. Przyrost plonu przy uprawie na wysokim poziomie agrotechniki średni. Odporność na brunatną plamistość liści dość duża, na choroby podstawy źdźbła, mączniaka prawdziwego, rdzę brunatną, septoriozy liści i fuzariozę kłosów średnia, na septoriozę plew dość mała. Rośliny średniej wysokości, o przeciętnej odporności na wyleganie. Termin kłoszenia i dojrzewania średni. Masa 1000 ziaren średnia, wyrównanie dość dobre, gęstość w stanie
zsypnym duża. Odporność na porastanie w kłosie dość mała, liczba opadania duża do bardzo dużej. Zawartość białka duża, ilość glutenu bardzo duża. Wskaźnik sedymentacyjny SDS duży do bardzo dużego. Wydajność ogólna mąki dość mała. Tolerancja na zakwaszenie gleby przeciętna. VARIUS (d. STRU 112231.1) - odmiana chlebowa (grupa A). Plenność bardzo dobra. Przyrost plonu przy uprawie na wysokim poziomie agrotechniki poniżej średniej. Odporność na mączniaka prawdziwego i rdzę żółtą dość duża, na choroby podstawy źdźbła, rdzę brunatną, brunatną plamistość liści, septoriozy liści, septoriozę plew i fuzariozę kłosów średnia. Rośliny dość niskie, o dość dużej odporności na wyleganie. Termin kłoszenia i dojrzewania średni. Masa 1000 ziaren mała, wyrównanie słabe, gęstość w stanie zsypnym dość duża. Odporność na porastanie w kłosie mała, liczba opadania duża do bardzo dużej. Zawartość białka duża, ilość glutenu duża do bardzo dużej. Wskaźnik sedymentacyjny SDS duży do bardzo dużego. Wydajność ogólna mąki dość mała. Tolerancja na zakwaszenie gleby dość duża. Odmiany wpisane do krajowego rejestru w 2017 roku SMJ 613 (Jarlanka) Jakościowa odmiana chlebowa (A), badana trzy sezony wegetacyjne. Plenność dobra. Dość duża odporność na mączniaka prawdziwego. KOH 5714 (Frajda) Odmiana chlebowa (B), badana dwa sezony wegetacyjne. Plenność dobra do bardzo dobrej. Dość duża odporność na mączniaka prawdziwego.
IV. Wyniki doświadczeń. Tabela 1. Pszenica jara. Odmiany badane. Rok zbioru: 2017 Lp. Odmiana Rok wpisania do Krajowego Rejestru w Polsce 1 Kandela 2010 2 Arabella 2011 3 Struna 2013 4 Goplana 2015 5 Harenda 2014 Adres jednostki zachowującej odmianę, a w przypadku odmian zagranicznych dodatkowo pełnomocnika w Polsce DANKO Hodowla Roślin Sp. z o.o. Choryń, 64-005 Racot, 65/5134888 Małopolska Hodowla Roślin-HBP Sp. z o.o. Ul. Zbożowa 4 30-002 Kraków 6 KWS Torridon 2012 KWS Lochow Polska Sp. z o.o. Lochow-Petkus Polska Sp. z o.o. ul. Słowiańska 5 57-150 Prusy tel. 71/3927310 7 Varius 2016 Strube Research GmbH & Co. KG DE - 38387 Söllingen Saaten-Union Polska sp. z o.o. ul. Straszewska 70 62-100 Wągrowiec B.V. Landbouwbureau Wiersum 8 Tybalt 2005 Irena Szyld ul. Cieszyńska 11 62-800 Kalisz 9 Ostka Smolicka 2010 Hodowla Roślin Smolice sp. z o.o. Grupa IHAR 10 Jarlanka 2017 Smolice 146 63-740 Kobylin 11 Rusałka 2016 Hodowla Roślin Strzelce Sp. z o.o., 12 Frajda 2017 99-307 Strzelce, tel. 24/3566900
Tabela 2. Pszenica jara. Warunki polowe doświadczeń. Rok zbioru: 2017 Cecha Zybiszów Tomaszów Bolesławiecki Jelenia Góra Bukówka Kobierzyce Kondratowice Kompleks gleb 5 11 11 2 2 Klasa bonitacyjna gleby II IVb IVa IVb IIIa IIIa Zasobność gleby P2O5 wysoka wysoka b. wysoka niska średnia srednia Zasobność gleby K2O średnia b. wysoka b. wysoka średnia średnia średnia Zasobność gleby Mg wysoka średnia wysoka średnia średnia średnia ph gleby w KCl 6,4 6,3 6,0 6,1 6,7 6,7 Przedplon Groch pastewny Groch siewny Groch pastewny Groch pastewny Bobik Rzepak ozimy Nawożenie N na poz. a1 86 118 65 90 96 76 Nawożenie N na poz. a2 127 158 105 140 136 116 Nawożenie P2O5 (kg/ha) 60 60 50 60 74 40 Nawożenie K2O (kg/ha) 90 90 75 90 112 60 Data siewu 27.03.17 28.03.17 21.03.17 10.04.17 25.03 28.03.17 Obsada nasion na 1m 2 450 500 500 500 450 450 Insektycyd Herbicyd Sparviero 0,075 l Ammo Super 0,1 l Lintur 150 g Dursban 0,6 l Bi 58 0,5l Fastac 0,1l Puma u+sekator 1,0 +0,1 l Biathlon 0,05 l R Ammo Super 0,1 l Danadin 0,5 l Chisel nowy 51,6 WG 60g Lintur 70 150g Fraxial 0,7l Granstar Ultra 50g Fungicyd a2 (pierwszy zabieg) Duett Star 1,0 l Duett Star 1 l Topsin M1,4 l Capallo 1,5l Seguris 0,7 l Fungicyd a2 (drugi zabieg) Regulator wzrostu na a2 Falcon 0,6 l Moddus 0,2 l Cerone 0,4 l Tazer 0,6 l + Artea 0,4 l Picaro 48 g Trend 100 ml Tern Premium 1,0 l Falcon 0,6l Falcon 0,6l Soligor 0,8 l Prewentor 0,2 l Medax Max 0,5 l Modus 0,4 l Moddus 0,4 l Cerone 0,7l Moddus 0,4l Nawóz dolistny na a2 Basfoliar 8 l Basfoliar 6 l Basfoliar 6 l Basfoliar 8l - Moddus 0,4l Nutrifoliar PK 2 l
Tabela 3. Pszenica jara. Wyniki ogólne doświadczeń. Rok zbioru: 2017 Cecha Zybiszów Tomaszów Bolesławiecki Jelenia Góra Bukówka Kobierzyce Kondratowice Poziom agrotechniczny a1 a2 a1 a2 a1 a2 a1 a2 a1 a2 a1 a2 Termin krzewienia (data) 08.05.17 04.05.17 24.04.17 27.05.17 - - Termin kłoszenia (data) 12.06 14.06 13.06 13.06 12.06 13.06 26.06 28.06 9-16.06 12.06 14.06 Termin dojrzałości wosk. (data) 14.07 16.07 19.07 21.07 26.07 28.07 07.08 10.08 - - - Zbiór omłot (data) 02.08.17 02.08.17 18.08.17 22.08 13.08 07.08.17 Wysokość roślin (cm) 95 83 75 70 96 87 73 67 90 83 91 90 Wyleganie przed zbiorem (sk.9 0 ) 4,7 8,1 8,5 8,8 6,7 7,4 9 9 7,8 8,2 5,1 7,8 Mączniak prawdziwy (sk.9 0 ) 6,5 7,4 8,1 8,5 - - - - - - - - Rdza brunatna (sk.9 0 ) - - 7,9 8,8 - - - - 7,9 8,0 - - Septorioza liści (sk.9 0 ) - - 6,9 7,5 7,3 7,7 6,5 7,5 8,2 8,3 - - Septorioza plew (sk.9 0 ) - - 7,4 8,4 - - - - - - - - Masa 1000 ziaren (g) 30,8 40,4 39,1 40,5 40,3 41,3 - - - - 39,4 41,3 Plon ziarna dt/ha 71,7 87,3 51,3 51,7 62,9 71,7 56,7 65,1 64,8 69,9 88,7 99,0 Wyniki średnie z wszystkich badanych odmian w doświadczeniu. - brak danych
Tabela 4. Pszenica jara. Plon ziarna odmian w miejscowościach (%wzorca). Rok zbioru: 2017 Poziom a1 Poziom a2 Odmiana Zybiszów Jelenia Góra Bukówka Kobierzyce Kondratowice Tomaszów Bol. Zybiszów Jelenia Góra Bukówka Kobierzyce Kondratowice Tomaszów Bol. wzorzec, dt/ha 71,7 62,9 56,7 64,8 88,7 51,3 87,3 71,7 65,1 69,9 99,0 51,7 TYBALT 104 104 92 102 100 97 103 97 93 111 95 102 HARENDA 108 103 94 110 110 102 102 105 91 100 107 100 JARLANKA 109 107 94 114 103 110 104 102 92 103 102 108 OSTKA SMOLICKA 84 94 96 78 82 98 95 97 93 87 89 94 KANDELA 103 90 98 102 100 96 98 92 97 97 100 96 ARABELLA 100 97 100 106 107 97 95 97 100 99 102 103 KWS TORRIDON 106 103 104 94 104 98 100 104 105 100 102 93 STRUNA 91 97 100 92 98 95 97 99 101 87 103 101 GOPLANA 95 100 107 103 98 106 103 101 109 105 101 102 RUSAŁKA 90 104 107 94 99 100 99 108 111 99 99 106 VARIUS 108 103 102 106 98 96 103 96 101 115 96 96 FRAJDA 103 99 106 99 102 105 102 102 105 96 105 98 Wzorzec średnia z wszystkich badanych odmian w doświadczeniu.
Tabela 5. Pszenica jara. Plon ziarna odmian. Lata zbioru: 2015-2017 Lp. Odmiana Poziom a1 2015 2016 2017 2016-2017 2015-2017 Poziom a2 2015 2016 2017 Wzorzec, dt/ha 64,1 55,9 66,0 61,0 62,0 74,9 63,1 74,1 68,6 70,7 1 TYBALT 104 96 100 98 100 98 99 100 100 99 2 HARENDA 109 109 105 107 108 105 109 102 106 105 3 JARLANKA - - 106 106 106 - - 102 102 102 4 OSTKA SMOLICKA 88 95 88 92 90 95 100 92 96 96 5 KANDELA 106 99 98 99 101 101 97 97 97 98 6 ARABELLA 106 101 102 102 103 105 97 99 98 100 7 KWS TORRIDON 100 101 102 102 101 100 100 101 101 100 8 STRUNA 100 103 95 99 99 101 104 98 101 101 9 GOPLANA 101 100 101 101 101 101 99 103 101 101 10 RUSAŁKA - 109 99 104 - - 108 103 106-11 VARIUS - 100 102 101 - - 99 101 100-12 FRAJDA - - 102 - - - - 102 - - Liczba doświadczeń 5 6 6 12 17 5 6 6 12 17 Wzorzec - średnia odmian badanych w doświadczeniach w danym roku 2016-2017 2015-2017
Tabela 6. Pszenica jara. Porażenie odmian przez ważniejsze choroby (odchylenie od wzorca). Rok zbioru: 2017 Lp. Odmiana Mączniak prawdziwy (skala 9 0 ) Rdza brunatna (skala 9 0 ) Septorioza liści (skala 9 0 ) Septorioza plew (skala 9 0 ) a1 a2 a1 a2 a1 a2 a1 a2 Wzorzec (skala 9 0 ) 9 9 9 9 6,9 7,6 7,4 8,4 1 TYBALT - - - - -0,3-0,1 0,1 0,1 2 HARENDA - - - - -0,1 0,1 0,1 0,1 3 JARLANKA - - - - 0,1-0,1 0,6 0,6 4 OSTKA SMOLICKA - - - - 0,1 0,1 0,1 0,1 5 KANDELA - - - - -0,3-0,1-0,4-0,4 6 ARABELLA - - - - 0,1-0,1-0,4-0,4 7 KWS TORRIDON - - - - 0,3 0,3-0,9-0,9 8 STRUNA - - - - -0,1-0,1 0,1 0,1 9 GOPLANA - - - - 0,1-0,3 0,6 0,6 10 RUSAŁKA - - - - 0,1-0,1 0,1 0,1 11 VARIUS - - - - 0,3 0,3 0,1 0,1 12 FRAJDA - - - - -0,3 0,1-0,4-0,4 Liczba doświadczeń 6 6 3 1 W tabeli zamieszczono jedynie średnią z tych doświadczeń w których choroba wystąpiła. Wzorzec - średnia odmian badanych w doświadczeniach w danym roku,
Tabela 7. Pszenica jara. Ważniejsze właściwości rolniczo-użytkowe odmian (odchylenia od wzorca). Rok zbioru: 2017 Lp. Odmiana Wysokość roślin (cm) Dojrzałość pełna (dni od 1.01) Wyleganie przed zbiorem (skala 9 0 ) Masa 1000 ziarn (g) a1 a2 a1 a2 a1 a2 a1 a2 Wzorzec 85 81 207 208 6,6 8,0 34,3 35,8 1 TYBALT -4-5 -2-1 0,0-0,3 0,8 0,4 2 HARENDA -1-1 0 0 0,4 0,2 1,0 0,6 3 JARLANKA -3-2 1 1 0,5 0,5 1,1 0,6 4 OSTKA SMOLICKA 4 2 0 1 0,9-0,4-1,4 0,9 5 KANDELA 1 5 1 0-0,9-1,2 0,5 0,6 6 ARABELLA 4 1-2 -2 0,4 0,7-2,2-2,9 7 KWS TORRIDON -2-1 -1 0 1,0-0,3-0,3-0,5 8 STRUNA 7 4 2 2-0,7 0,0 1,2 0,6 9 GOPLANA -1 1 1 1-0,8-0,7 1,0 1,2 10 RUSAŁKA -1 1-1 -1-0,3 0,0 0,8 1,5 11 VARIUS -5-4 0 0 1,1 0,8-1,4-1,6 12 FRAJDA 1 1-1 -2-1,2 0,3-1,2-1,5 Liczba doświadczeń 6 3 5 6 Wyniki wylegania w tabeli zamieszczono jedynie z tych doświadczeń w których zjawisko to wystąpiło. wzorzec - średnia odmian badanych w doświadczeniach w danym roku.