A) Pytania sprawdzające: 1. Kogo uważamy za producenta? PRODUCENT zorganizowany w formie przedsiębiorstwa. Powstał w drodze ewolucji. To podmiot sfery realnej. Aktywny uczestnik procesów rynkowych. Realizuje swoje cele i podejmuje ryzyko, cechy: - odrębność ekonomiczna, - odrębność organizacyjna, - odrębność prawna. Producent może: - obniżać koszty transakcji (pozyskiwanie i przetwarzanie informacji), - odnosić korzyści skali produkcji, przy masowej produkcji, im wyższa produkcja, tym lepiej rozkładają się koszty stałe, - odnosić korzyści zespołowego wytwarzania może zastosować specjalizację, która doprowadza do ciągu produkcyjnego wyższa efektywność. Funkcje przedsiębiorstwa: - Funkcja podażowa, - Funkcja popytowa, - Funkcja społeczna. 2. Jakich producentów możemy wyróżnić na rynku? Na rynku możemy wyróżnić producentów (przedsiębiorstwa) charakteryzujące się: odrębnością ekonomiczną (własność), odrębnością organizacyjna (np. spółka), odrębnością prawną (strona prawna, pełna osobowość prawna). PRODUCENT (PRZEBSIĘBIORSTWO) publiczne prywatne państwowe lokalne indywidualne zbiorowe (spółki ) 3. Jak należy rozumieć prawo zmniejszającego się przychodu? Prawo zmniejszających się przychodów ze skali produkcji opisuje zjawisko niekorzyści skali i odnosi się do sytuacji, kiedy wszystkie czynniki produkcji ulegają zmianom. Odnosi się to do długiego okresu, czasu, w którym przedsiębior-
stwo może w pełni dostosować wszystkie swoje nakłady do zmieniających się warunków. 4. Wyjaśnij zasady konstrukcji krzywej produktu całkowitego i jej związki z krzywą przeciętnej i krańcowe produkcyjności pracy. KRZYWA PRODUKCJI CAŁKOWITEJ pokazuje wielkość produkcji w wyniku zmian nakładu na siłę roboczą, przy niezmienionej technologii i nakładach. Produkcja całkowita (PC) Liczba zatrudnionych pracowników (L) Wzrost liczby pracowników (L) powoduje wzrost produkcji, przy jednakowej ilości sprzętu i nakładach, jednak po przyjęciu kolejnych pracowników produkcja zacznie spadać, bo zabraknie sprzętu, na którym przyjęty pracownik będzie mógł produkować (może np. robić kawę pozostałym pracownikom). Przeciętny produkt pracy (PP L ) jest stosunkiem produkcji całkowitej (PC) do liczby pracowników (L) i oznacza wielkość produkcji w danym czasie na jednego pracownika. Produkt przeciętny, przy jednakowej ilości sprzętu i nakładach, na początku wzrasta potem zaczyna spadać szybciej niż przy produkcji całkowitej. Marginalny produkt pracy (PM L ) jest stosunkiem przyrostu produkcji całkowitej ( PC) do przyrostu liczby pracowników ( L) jednego czynnika zmiennego i oznacza wielkość produkcji w danym czasie na dodatkowo zatrudnionego pracownika. Produkt przeciętny, przy jednakowej ilości sprzętu i nakładach, na początku wzrasta potem zaczyna gwałtownie spadać. Dobrze jest utrzymać marginalny produkt pracy (PM L ) powyżej przeciętnego produkt pracy (PP L ) wtedy wzrośnie produkt przeciętny i wiąże się to z odpowiednim doborem liczby pracowników. 5. Co to jest produktywność krańcowa? Produktywność krańcowa to zmniejszenia liczby pracowników w danym przemyśle poprzez przeniesienie ich do innego przemysłu, wtedy liczba pracowników danego przemysłu maleje w wyniku czego ich produkt krańcowy wzrasta.
6. Jaki wpływ ma wielkość produkcji na koszty? Dla każdego przedsiębiorstwa istotne jest jak kształtują się koszty wytwarzania oraz ile wyniesie utarg. Dlatego przedsiębiorstwo dąży do maksymalizacji zysku przez wytworzenie swojej produkcji przy minimalnych kosztach. Wielkość produkcji zależy od włożonych kosztów (zastosowanej technologii, wielkości nakładów, cen poszczególnych czynników). Przychody uzyskane ze sprzedaży produkcji pomniejszone o koszty dadzą zysk przedsiębiorstwa. Dlatego wielkość produkcji kształtuje wielkość kosztów poniesionych kosztów na wyprodukowanie towaru. 7. Omów rodzaje kosztów produkcji. Do kosztów produkcji zaliczamy: koszty całkowite, krańcowe i przeciętne. Koszty całkowite to minimalne koszty wytwarzania poszczególnych rozmiarów produkcji, występujące wówczas, gdy przedsiębiorstwo jest w stanie optymalnie dostosować wszystkie nakłady do nowych warunków. Koszty krańcowe to przyrost długotrwałych kosztów całkowitych przy różnym poziomie produkcji, wywołanymi kolejnymi przyrostami produkcji o jednostkę. Koszty przeciętne są równe kosztom całkowitym podzielonym przez wielkość produkcji. 8. Scharakteryzuj pojęcie zysku w przedsiębiorstwie. Zysk to nadwyżka przychodów, czyli utargu przedsiębiorstwa pochodzącą ze sprzedaży dóbr i usług, nad kosztami, czyli wydatkami poniesionymi w związku z prowadzeniem produkcji i sprzedaży. Przedsiębiorstwo dąży do maksymalizacji zysków. 9. Co to jest bilans przedsiębiorstwa? Bilans to zestawienie wszystkich posiadanych przez firmę aktywów oraz wszystkich jej zobowiązań (pasywów) za jakiś okres czasu, np. na koniec roku. 10. Jaką rolę odgrywa czas w procesie produkcji? Czas jest to okres niezbędny do wykonanie wszystkich rodzajów czynności produkcyjnych w przedsiębiorstwie w celu otrzymania produktu. Skracając minimalnie czas produkcji możemy wytworzyć więcej produktów. 11. O czym mówi prawo malejących przychodów? Malejące przychody występują wtedy, kiedy długookresowe koszty przeciętne rosną wraz ze wzrostem produkcji. 12. Jaka jest podstawowa forma konkurencji na rynku?
Podstawowe formy konkurencji to, konkurencja cenowa (narzędziem konkurencji jest cena) i konkurencja niecenowa (strategia marketingowa) promocja, reklama, serwis, usługi. 13. Wymień kilka cech konkurencji. - Na rynku występuje wielu producentów, z których żaden nie jest na tyle wielki, aby wpływać na bieżące ceny rynkowe przedsiębiorstwo jest cenobiorcą. - Wszyscy producenci sprzedają produkty homogeniczne (jednorodne), ceny są jednakowe a towar nie do odróżnienia. - Producenci cieszą się pełną wolnością wejścia i wyjścia z rynku, a koszty są niewielkie. - Przedsiębiorca poszukuje optymalnych rozwiązań i rozmiarów produkcji, przy których może maksymalizować zysk. 14. Kiedy firma w warunkach wolnej konkurencji może osiągnąć zysk nadzwyczajny? Zysk nadzwyczajny to zysk pozostający właścicielowi po odtrąceniu kosztów alternatywnych i ekonomicznych. Zysk nadzwyczajny to zysk przekraczający dochód, który właściciel przedsiębiorstwa mógłby otrzymać w postaci odsetek, wypożyczając swój kapitał według rynkowej stopy procentowej. 15. Co to jest nadwyżka konsumenta? Stanowi różnicę między całkowitą gotowością konsumentów do zapłacenia za dane dobro, a kwotą rzeczywiście wydaną na zakup. 16. Jaki wpływ ma konkurencja na cenę? Konkurencja powoduje obniżenie ceny towarów, ze względu na zwiększenie ich liczby (produkcji), dużą ilość sprzedających i kupujących oraz zwiększenie informacji o towarze na rynku. 17. Czy doskonała konkurencja jest bardzo efektywna? Konkurencja doskonała jest: - Jednorodność produktu, - Pełna mobilność czynników, - Duża liczba sprzedających i kupujących, - Pełna, doskonała informacja o rynku. Konkurencja doskonała nie jest efektywna. Siła wielu producentów jest wyrównana. Produkt nie różni się cechami jakościowymi wyrób jest standaryzowany, wybierany na podstawie ceny (konkurencja cenowa). Podmioty (producent,
sprzedawca) pełnią role cenobiorcy, także kupujący pełni rolę cenobiorcy. Cenodawcą jest rynek. Każdy podmiot przyjmuje, akceptuje cenę, która jest wynikiem gry rynkowej. Nie każdy produkt może być spostrzegany jako jednorodny wówczas zmienia się model konkurencji. Doskonała informacja o rynku jest założeniem modelowym, bo nigdy nie ma pełnej informacji. Gdy jest dużo podmiotów, to traci się możliwość dostania informacji o wszystkich produktach i podmiotach. 18. Co to jest monopol? Monopol to potencjalnie jedyny sprzedawca danego towaru, któremu nawet w długim okresie czasu nie zagraża konkurencja. Przedsiębiorca ma możliwość wyznaczania ceny. 19. Czym ograniczona jest siła monopolu? Przy dowolnych rozmiarach produkcji, cena przewyższa utarg krańcowy uzyskiwany przez monopolistą, bo krzywa popytu opada. Monopolista ustala cenę, która przewyższa koszt krańcowy, bo dla niego cena jest jego utargiem krańcowym. Stąd wynika, że siłę monopolu można traktować jako nadwyżkę ceny na kosztami krańcowymi. Siła monopolu ograniczona jest tylko kosztami krańcowymi. Przedsiębiorstwo wolnokonkurencyjne nie może podnieść ceny powyżej kosztu krańcowego, nie dysponuje, więc żadną siłą monopolistyczną. 20. Porównaj cechy charakterystyczne rynku konkurencyjnego i monopolistycznego. Na rynku konkurencyjnym żaden z producentów nie jest wielki, cenobiorca jest na tyle mały, że jego sprzedaż nie może wpływać na ceny rynkowe, cenodawca jest na tyle znaczący że jego sprzedaż czy zakupy wpływają na cenę rynkową. Natomiast monopolista jest jeden i wielki. Na rynku konkurencyjnym wszyscy sprzedają wyroby homogeniczne, natomiast monopoliści sprzedają różne charakterystyczna dla siebie wyroby. Na rynku konkurencyjnym producenci cieszą się wolnością wejścia i opuszczenia rynku, przy minimalnych kosztach, natomiast monopoliści mają ograniczoną możliwość wejścia i wyjścia z powodu wysokich kosztów. 21. Dlaczego siła monopolu nie może być pełna? Siła monopolu nie może być pełna, ponieważ uzależniła by konsumenta od jednego monopolisty, który dyktował by ceny przewyższając znacznie koszty krańcowe. 22. Co to jest dumping cenowy? Jest to sprzedaż towarów za granicę po cenach niższych od pobieranych w kraju.
23. Jakie są kryteria maksymalizacji zysku w warunkach monopolistycznej konkurencji? Cel działania przedsiębiorstwa to maksymalizacja zysku. Taka pozycja na rynku jest pożądana. Firma realizująca strategię maksymalizacji zysku może optymalizować swą sytuację posługując się kombinacją cena wielkość produkcji. Te dwie wielkości nie są niezależne. Nie możemy dowolnie zmieniać jednej bez wpływu na drugą. Nie można zwiększyć np. tylko produkcji, bo wtedy zmieni się krzywa popytu i zmieni się cena. Można wykorzystać te narzędzia, ale trzeba pamiętać, że są one ze sobą powiązane. 24. Co to jest konkurencja monopolistyczna? Konkurencja monopolistyczna wyróżnia się tym, że jej uczestnicy dostarczają produkty różniące się między sobą i mogą wpływać na swój udział na rynku zmieniając stosunek własnych cen do cen konkurentów. 25. Jakie skłonności (tendencje) przejawiają firmy w warunkach konkurencji monopolistycznej? Przedsiębiorstwa działające w warunkach konkurencji monopolistycznej mają swobodę wejścia i wyjścia z gałęzi, ale każde z nich samo jest małe i wytwarza podobne, chociaż nieidentyczne produkty. Każde rozporządza pewną ograniczoną siłą monopolistyczną, związaną z jego specyficznym znakiem firmowym. Konkurencja monopolistyczna ma do czynienia z malejącą krzywą popytu i dotyczy gałęzi, w której każda firma do pewnego stopnia może wpływać na wielkość swojego udziału w rynku, zmieniając stosunek własnych cen do cen konkurentów. 26. Co to są bariery wejścia na rynek? Bariery, czyli przeszkody mają różny charakter. O charakterze ekonomicznym, małe firmy nie mogą zaistnieć, ponieważ na rynku działają duże firmy, (postęp techniczny) nowoczesne, tworzące duże konkurencje pozacenowe 9reklama, promocja, usługi dodatkowe, serwis). Mała firma mogłaby wejść na rynek, ale musi być lepsza od już istniejących. Jest to bardzo trudne. Istnieją sytuacje, że można wejść na rynek teoria rynków spornych, czyli rynki działające na zasadzie swobodnej konkurencji. Przy monopolu pełnym bariery wejścia / wyjścia na rynek mogą mieć charakter administracyjny. 27. Jakie są ceny i rozmiary produkcji w warunkach oligopolu? W oligopolu firmy stosują względnie wysokie ceny w stosunku do niewielkiej produkcji. Przy mniejszej liczbie konkurentów mamy do czynienia z mniej elastyczną krzywą popytu. Oligopolista może sobie pozwolić na ograniczenie produkcji. Obniżenie cen jednostkowych przy utrzymaniu produkcji może spowodować nieefektywność.
28. Kiedy w krótkim okresie czasu firma w konkurencji monopolistycznej osiąga równowagę? Firma osiąga stan równowagi długookresowej, kiedy cena równa się kosztowi przeciętnemu, przewyższa jednak utarg krańcowy i koszt krańcowy. B) Podkreśl prawidłową odpowiedź: 1. Funkcja produkcji: a) Przedstawia maksymalną wielkość produkcji, którą można uzyskać z danej ilości czynników produkcji, b) Przedstawia zależność funkcjonowania między czynnikami produkcji i wielkością produkcji, c) Oznacza minimum produkcji, jaka winna być uzyskana z dostępnych czynników produkcji. 2. Zysk osiągnięty z każdej wyprodukowanej jednostki może być obliczony przez: a) Odjęcie utargu całkowitego od kosztów całkowitego, b) Odjęcie utargu krańcowego od kosztów krańcowych, c) Odjęcie kosztu krańcowego od utargu krańcowego. 3. Cena na rynku w warunkach konkurencji doskonałej jest wynikiem: a) Decyzji producentów (podaży), b) Decyzji konsumentów (popytu), c) Oddziaływania podaży i popytu. 4. W warunkach konkurencji doskonałej przesunięcie krzywej popytu w górę powoduje: a) Obniżkę ceny równowagi, b) Wzrost ceny równowagi, c) Brak zmiany ceny równowagi. 5. Którą z podanych niżej form rynku cechuje występowanie najsilniejszej siły monopolowej? a) Konkurencja doskonała, b) Czysty monopol, c) Oligopol. 6. Firma monopolistyczna może ponieść straty, jeśli: a) Popyt na jej wyroby jest względnie niski, b) Jej koszty produkcji są względnie niskie, c) Popyt na jej wyroby jest względnie wysoki.
7. W modelu konkurencji monopolistycznej występuje: a) Wielu kupujących i wielu sprzedających, b) Jeden sprzedający i wielu kupujących, c) Jeden kupujący wielu sprzedających. 8. Równowaga firmy w warunkach konkurencji monopolistycznej w krótkim okresie osiągana jest, gdy: a) Firma nie jest zainteresowana w dalszych zmianach cen, b) Firma wytwarza maksymalną produkcję, c) Przychód marginalny przecina krzywą kosztu marginalnego. 9. Oligopol: a) Jest zawsze związany z dużymi firmami, b) Przybiera wyższe ceny i produkuje mniej na rynek doskonale konkurencyjny i monopolistycznie konkurencyjny, c) Styka się z bardziej nieelastyczną krzywą popytu niż monopol. 10. Przesunięcie linii budżetowej następuje w przypadku zmiany: a) Wyłącznie cen dóbr, b) Wyłącznie gustów konsumentów, c) Dochodu konsumenta i / lub cen dóbr.