STUDIA OECONOMICA POSNANIENSIA 2016, vol. 4, no. 10 DOI: 10.18559/SOEP.2016.10.0 WPROWADZENIE Oddawany w ręce Czytelników kolejny numer STUDIA OECONOMICA POSNANIENSIA jest poświęcony systemowemu i procesowemu podejściu do zarządzania w organizacji w aspekcie jakości, środowiska i bezpieczeństwa. Służą temu liczne narzędzia, do których można zaliczyć międzynarodowe standardy czy metody i techniki doskonalenia procesów. Należy podkreślić, że na funkcjonowanie organizacji ma bardzo duży wpływ jej mikro- i makrootoczenie. Dlatego w systemowym podejściu do zarządzania ważne jest zrozumienie ekonomicznych, środowiskowych i społecznych uwarunkowań organizacji oraz potrzeb i oczekiwań zainteresowanych stron przy uwzględnieniu wpływu produkowanych wyrobów i (lub) świadczonych usług na zdrowie i życie konsumenta. Otwierający numer artykuł zatytułowany Istota kontekstu organizacji w systemowym podejściu do zarządzania dotyczy znaczenia kontekstu (otoczenia) organizacji w systemowym podejściu do zarządzania w aspekcie wymagań międzynarodowych norm ISO. Autorzy starali się wskazać, w jaki sposób można określić kontekst organizacji w praktyce gospodarczej uwzględniając różne czynniki zewnętrzne i wewnętrzne oraz jak duże znaczenie dla wdrażania i utrzymania systemu zarządzania jakością i środowiskowego ma zdefiniowanie otoczenia (kontekstu) organizacji oraz zrozumienie potrzeb i oczekiwań zainteresowanych stron. Wykazali, że określenie kontekstu organizacji wymaga szczegółowej znajomości wszystkich procesów realizowanych w organizacji, aspektów środowiskowych i związanych z nimi wpływów na środowisko oraz czynników zewnętrznych w jakimkolwiek stopniu wpływających na organizację. Ma to olbrzymi wpływ na planowanie systemu zarządzania, co wymaga zaangażowania wielu pracowników reprezentujących poszczególne obszary działalności, z uwzględnieniem cyklu życia produktu oraz realizowanych przez organizację usług. Przedmiotem następnego artykułu pt. Wolontariat pracowniczy jako przejaw społecznej odpowiedzialności nie tylko dużych przedsiębiorstw jest pokazanie roli wolontariatu pracowniczego w organizacjach. W obszarze
4 Wprowadzenie społecznej odpowiedzialności ważną rolę odgrywają trzy aspekty: społeczny, ekonomiczny i środowiskowy. W artykule autorka skupiła się na aspekcie społecznym. Angażowanie w inicjatywy społeczne pracowników przedsiębiorstw, np. przez wolontariat pracowniczy, staje się jedną z bardziej popularnych form działań w obszarze społecznej odpowiedzialności biznesu. Autorka przeprowadziła analizę jego przydatności, omówiła podstawowe jego zasady i formy, a także korzyści z realizacji programów wolontariackich. Wykazała, że wolontariat pracowniczy uczy nowych umiejętności, przede wszystkim interpersonalnych, które pracownicy mogą wykorzystać potem w firmie. Ponadto rozwija umiejętność pracy w zespole, wzmacnia poczucie satysfakcji zawodowej oraz skutecznie wpływa na wizerunek organizacji i pomaga w budowaniu trwałych więzi z udziałowcami, klientami i całym otoczeniem. Rozwój wolontariatu pracowniczego jest działaniem perspektywicznym nie tylko dla organizacji, ale również dla jej pracowników oraz środowiska lokalnego. Wolontariat pracowniczy to świadomy krok odpowiedzialnej, społecznie zaangażowanej organizacji. Problematyka następnego artykułu pt. Business continuity management system BS 25999-2 in Poland: empirical studies dotyczy organizacji dążących do zapewnienia ciągłości działania. Artykuł prezentuje wyniki pierwszych w Polsce badań nad zagadnieniami systemowego zarządzania ciągłością działania. Badania zostały przeprowadzone wśród organizacji posiadających certyfikowany system zarządzania ciągłością działania, a następnie dokonano analizy wśród organizacji posiadających certyfikowany system zarządzania bezpieczeństwem informacji. W tym badaniu zidentyfikowano możliwe przesłanki wdrożenia kolejnego znormalizowanego systemu zarządzania oraz potencjalne rezultaty oraz bariery związane z jego wdrożeniem i funkcjonowaniem. Generalnie największą barierę stanowi konieczność dostosowania działań do kolejnych wymagań podlegających ocenie podczas audytu zewnętrznej jednostki certyfikującej. Z kolei w sferze oczekiwanych efektów wskazano na zapewnienie bezpieczeństwa w działaniu organizacji, przy zastrzeżeniu, że system zarządzania ciągłością działania dotyczy tylko wybranego zakresu działalności. Tym samym certyfikat potwierdzający wdrożenie takiego systemu zarządzania może budować złudne przekonanie o bezpieczeństwie organizacji, co ogranicza się jedynie do wybranego zakresu, i to w odniesieniu do przewidywalnych zdarzeń. Oczywiście różnorodność zdarzeń gospodarczych sprawia, że nie można przewidzieć wszystkich zagrożeń, ale przygotowanie procedur na wypadek sytuacji awaryjnych zminimalizuje negatywne skutki zdarzeń, niezależnie od ich źródła.
Wprowadzenie 5 Autorka kolejnego artykułu, zatytułowanego Quality assurance systems in the food production, wskazała możliwości wykorzystania znormalizowanych narzędzi dotyczących bezpieczeństwa zdrowotnego żywności w organizacjach branży spożywczej. Dokonała analizy systemów wspomagających dążenia organizacji wytwarzających produkty pierwotne do zapewnienia ich właściwej jakości zdrowotnej. Organizacje produkcyjne funkcjonujące w obszarze produkcji pierwotnej żywności mają w większości przypadków obowiązek wdrożenia systemów zapewnienia jakości gwarantujących bezpieczeństwo zdrowotne oferowanej konsumentom żywności. Wskazała również uregulowania prawne na poziomie unijnym i krajowym wprowadzające obowiązek stosowania systemów zapewnienia jakości zdrowotnej żywności w produkcji podstawowej realizowanej na poziomie gospodarstw rolnych. Nakreślono przepisy mające zastosowanie do produkcji podstawowej i działań powiązanych na rzecz podnoszenia stanu bezpieczeństwa żywności. Kolejny artykuł pt. The implementation of the requirements of the ISO 22000 standard on the basis of an integrated management system of food industry organization a model solution dotyczy analizy możliwości wdrożenia systemu zarządzania bezpieczeństwem żywności zgodnie z międzynarodową normą ISO 22000 na bazie istniejącego i funkcjonującego systemu zarządzania jakością, przeprowadzonej na podstawie wyników badań, które pozyskano w organizacji branży spożywczej. Autor starał się uzyskać informacje nt. zagadnień związanych z funkcjonującym zintegrowanym systemem zarządzania jakością w kontekście wymagań systemu zarządzania bezpieczeństwem żywności zgodnie z normą ISO 22000. Przeprowadzona ocena i wyniki niniejszej pracy mogą być pomocne kierownictwom firm branży spożywczej w podjęciu decyzji o ewentualnym dostosowaniu funkcjonujących, obligatoryjnych systemów zarządzania do wymagań międzynarodowej normy ISO 22000 i poddaniu procesowi certyfikacji celem uzyskania potwierdzenia wdrożenia tego systemu zarządzania. Artykuł zatytułowany Zarządzanie incydentami i wycofanie wyrobu z rynku stanowi kontynuację zastosowania systemowego podejścia do zarządzania w organizacji branży spożywczej. W celu zapewnienia bezpieczeństwa żywności organizacje przetwórstwa spożywczego muszą się wykazać dużą inicjatywą w zakresie przygotowania się na potencjalne sytuacje kryzysowe, ponieważ wymagania prawne obligują je do podjęcia natychmiastowych działań w momencie kiedy okaże się, że produkt, który jest na rynku, może zagrażać zdrowiu lub życiu konsumenta. Obszar tych wymagań bardzo szczegółowo jest uregulowany w prywatnych standardach
6 Wprowadzenie zapewnienia bezpieczeństwa i jakości żywności, takich jak np. BRC, IFS czy w międzynarodowej normie ISO 22000. Skuteczne zarządzanie incydentami i potencjalnymi sytuacjami kryzysowymi wymaga od przedsiębiorstwa przygotowania odpowiedniej procedury zarządzania incydentami i wycofaniem wyrobu z rynku oraz wytycznych do jej testowania, co stanowiło cel niniejszego artykułu. Autorzy kolejnego artykułu, zatytułowanego ISO 14001 certification: benefits, costs and expectations for organizations, przedstawili wyniki badań dotyczących korzyści wynikających z wdrożenia systemu zarządzania środowiskowego zgodnego z wymaganiami międzynarodowej normy ISO 14001, a także koszty i oczekiwania organizacji wynikające z wdrożenia tego systemu zarządzania. Badania te zostały przeprowadzone w organizacjach funkcjonujących na terenie Włoch w prowincji Foggia. Autorzy starali się wykazać, w jaki sposób można wzmocnić te elementy normy ISO 14001, aby organizacje mogły osiągnąć większe korzyści. Wskazali również trudności, jakie organizacje osiągnęły, wdrażając system zarządzania środowiskowego. Ponadto autorzy starali się wskazać możliwości ocenienia poziomu zdolności organizacji do oszacowania zarówno poniesionych ekonomicznych, organizacyjnych i środowiskowych kosztów, jak i osiągniętych korzyści wynikających z wdrażania i utrzymania SZŚ. Celem artykułu było również zrozumienie przyszłych wizji organizacji w powiązaniu z zaangażowaniem kierownictwa w kontynuację działań w celu wykorzystania dodatkowych narzędzi do ciągłego doskonalenia efektów działalności środowiskowej. Artykuł zatytułowany Eco-balanced scorecard as supporting tool in EMAS system jest kontynuują problematyki dotyczącej systemowego podejścia do zarządzania środowiskowego. Artykuł ma na celu przedstawienie przykładów integracji celów środowiskowych organizacji z czterema perspektywami zrównoważonej karty wyników. W wielu przypadkach systemy zarządzania są prowadzone na poziomie operacyjnym i często nie są dostatecznie związane z zarządzaniem i planowaniem strategicznym. Integracja celów środowiskowych ze strategią organizacji odgrywa znaczącą rolę i może być dokonana za pomocą zrównoważonej karty wyników zmodyfikowanej dla celów użytku środowiskowego. Badania przeprowadzono na podstawie analizy studiów przypadków dotyczących deklaracji środowiskowych zarejestrowanych w EMAS organizacji. Wyniki wskazują, że najwięcej celów środowiskowych jest stawianych w obszarze procesów wewnętrznych, a najmniej w obszarze finansów. Ponadto zauważono dysproporcję pomiędzy liczbą celów operacyjnych i celów zarządczych, co potwierdza,
Wprowadzenie 7 że wiele systemów zarządzania środowiskowego jest prowadzonych na poziomie operacyjnym. Celem artykułu zatytułowanego Benefits of management systems integration było wskazanie korzyści wynikających z procesu integracji wdrożonych systemów w polskich organizacjach na podstawie badań przeprowadzonych w 81 organizacjach posiadających wdrożone i zintegrowane co najmniej dwa systemy zarządzania. Za najważniejsze korzyści z integracji systemów uznano: ujednolicenie celów, procesów i zasobów, poprawę skuteczności i efektywności działań organizacji oraz unikanie powielania się dokumentacji systemowej. Autor wykazał, że organizacje, które zintegrowały swoje systemy zarządzania na średnim poziomie, osiągnęły największe korzyści z tego procesu. Przedmiotem artykułu pt. Praktyczne zastosowanie 5S w wybranych fabrykach branży motoryzacyjnej jest ukazanie korzyści wynikających ze stosowania narzędzia dotyczącego usprawniania procesów, jakim jest 5S, na przykładzie organizacji z branży motoryzacyjnej. 5S to praktyczne narzędzie tworzenia porządku i optymalnej organizacji miejsca pracy. Jest ono coraz powszechniej wykorzystywane w różnych organizacjach i ma coraz częstsze zastosowanie, nie jest już tylko dobrą praktyką, ale znaczącym instrumentem zarządzania przedsiębiorstwem. Z uwagi na możliwość jej zaaplikowania do różnych scenariuszy, jak i natychmiastowego zwrotu inwestycji, narzędzie 5S jest uważane za jedno z najbardziej efektywnych w odniesieniu do pozostałych metod z zakresu filozofii lean manufacturing. Jego funkcjonowanie można podzielić na trzy najważniejsze fazy: szkolenie, wdrażanie oraz monitorowanie zamykające się w cykl wymagający nieustannego doskonalenia. Obok korzyści jakościowych oraz środowiskowych, na podstawie przytoczonych przykładów autorka zwróciła uwagę również na poprawę wyników przedsiębiorstwa, w szczególności pozycji konkurencyjnej na rynku. Brak błędów oznacza poprawę produktywności organizacji, co z kolei prowadzi do redukcji kosztów wytwarzania oraz zabezpieczenia miejsc pracy i sukcesu przedsiębiorstwa. Autorzy kolejnego artykułu pt. Treats to consumers using weight on Polish market of measuring instruments podjęli próbę zaprezentowania aspektów prawnych kontroli wag wprowadzanych na rynek polski albo bezpośrednio do użytkowania. Poddali analizie zagrożenia dla konsumentów jako wynik stosowania niezgodnych z wymaganiami przyrządów pomiarowych. W artykule starali się wykazać, jak ważna jest ocena ryzyka w odniesieniu do wag nieautomatycznych przeznaczonych do stosowania w handlu. Pokazali wpływ zagrożeń/nieprawidłowości wag nieautomatycznych na obszarze
8 Wprowadzenie Wielkopolski na interes prawny rozumiany jako: ochrona konsumentów, etyczne postępowanie producentów, zaufanie do oznakowania zgodności oznaczające pośrednio zaufanie konsumentów do producentów i dostawców przyrządów. Ostatni artykuł, zatytułowany Trends in website development based on the chosen functionalities in qualitative aspect, dotyczy kierunków rozwoju aplikacji opartej na wybranych funkcjonalnościach w aspekcie jakościowym, co wiąże się z doskonaleniem działań organizacji z uwzględnieniem jej interesariuszy. Autorka podjęła próbę zbadania istotnych cech, którymi powinna się charakteryzować biznesowa strona internetowa. W artykule przedstawiono sposoby poprawy zarówno jakości użytkowania strony internetowej, jak i wydajności systemu informatycznego. Metoda opiera się na literaturze naukowej i analizie źródeł internetowych, ponieważ są to najbardziej aktualne informacje na temat nowych trendów w rozwoju stron internetowych. Poddano analizie główne elementy dobrej jakościowo strony internetowej oraz niezbędne informacje, które świadczą o wysokiej jakości treści na niej zamieszczonej. Szczególna uwaga została poświęcona trendom, które w przyszłości mogą skutkować znaczną poprawą jakości wizerunku organizacji bez ponoszenia wysokich wydatków. Większość stron internetowych zawiera błędy wynikające z różnych powodów, związanych nie tylko z ograniczeniem zasobów, ale także z ignorancją bądź nieuwagą administratorów. Dlatego też wskazane przez autorkę aspekty jakościowe witryny internetowej w odniesieniu do nowych trendów mogą zostać wykorzystane na rzecz poprawy jakości stron internetowych. Zamieszczone artykuły stanowią rozważania Autorów na temat systemowego i procesowego podejścia do zarządzania w szeroko rozumianym aspekcie zarządzania jakością, środowiskiem i bezpieczeństwem przy uwzględnieniu potrzeb i oczekiwań interesariuszy organizacji. Mam nadzieję, że spotkają się one z zainteresowaniem Czytelników oraz będą stanowić inspirację do dalszych badań i rozwoju naukowego. Alina Matuszak-Flejszman