PRACE NAUKOWE POLITECHNIKI WARSZAWSKIEJ z. 95 Transport 2013 Bogdan Chojnacki, Marian Kowalewski, Andrzej P kalski Instytut czno ci - Pa stwowy Instytut Badawczy ZNACZENIE KRAJOWEJ ARCHITEKTURY ITS R kopis dostarczono, marzec 2013 Streszczenie: Architektura inteligentnych systemów transportowych (ITS) jest zestawem stwierdze ogólnych, które pozwalaj na planowanie realizacji wspó pracuj cych ze sob aplikacji i us ug. Ze wzgl du na uwarunkowania formalne i praktyczne powinna to by architektura wype niaj ca uwarunkowania krajowe. Nagromadzona wiedza, do wiadczenia i opracowania, w szczególno ci zwi zane z europejsk ramow architektur ITS, mog by po ytecznym punktem wyj cia zarówno do opracowania polskiej krajowej architektury ITS, jak i przyj cia rozwi za instytucjonalnych, pozwalaj cych na jej efektywne zastosowania. S owa kluczowe: inteligentny system transportowy, ITS, C-ITS, architektura, Polska 1. WPROWADZENIE Wizja wspó pracuj cych systemów transportowych i ich us ug wspieranych systemami teleinformatycznymi daje z o ony obraz. Wynika on z tradycyjnych podzia ów technicznych (drogi, kolej, lotnictwo, transport wodny). Transport jest realizowany przez organizacje o ró nym statusie prawnym (pa stwowe, samorz dowe, prywatne, mieszane), o ró nym zasi gu terytorialnym, nierzadko b d ce naturalnymi lub zadekretowanymi monopolami. U ytkownicy transportu oczekuj mo liwo ci skutecznego i bezpiecznego przemieszczania towarów i osób, przy posiadaniu informacji pozwalaj cej decydowa o najkorzystniejszych formach korzystania ze rodków transportu. Maj tu do odegrania swoj rol rozwi zania teleinformatyczne (nazywane równie telematycznymi), wnosz ce do systemów transportowych szersze i atwiejsze formy operowania informacjami o stanie tych systemów oraz umo liwiaj ce sterowanie ich dzia aniem w sposób inteligentny. Ju dawno stwierdzono, e wyizolowana elektronizacja czy automatyzacja poszczególnych rozwi za transportowych nie daje oczekiwanych efektów, gdy mo e to prowadzi do trudno ci w przypadku potrzeby wspó pracy poszczególnych rodków transportu. Dlatego te obecnie zaznacza si, e inteligentne systemy transportowe (ITS) maj ze sob wspó pracowa (C-ITS) czyli, mówi c innym j zykiem, maj by interoperacyjne.
30 Bogdan Chojnacki, Marian Kowalewski, Andrzej P kalski W mandacie normalizacyjnym Unii Europejskiej M/453 [10] stwierdzono: Wspó pracuj ce systemy s systemami ITS wykorzystuj cymi do wymiany informacji komunikacj pojazd-pojazd (V2V), pojazd-infrastruktura (V2I, I2V) i infrastrukturainfrastruktura (I2I). Wspó pracuj ce systemy maj potencja do dalszego wzrostu korzy ci z aplikacji i us ug ITS. Korzystaj c z do wiadcze w tworzeniu systemów telekomunikacyjnych, informatycznych i teleinformatycznych dochodzi si do wniosku, e bez systematycznego, uporz dkowanego i kompleksowego podej cia do realizacji systemów ITS trudno liczy na satysfakcjonuj cy efekt, zw aszcza dla u ytkowników. Literatura wiatowa na temat architektur ITS jest bogata (patrz bibliografia). Równie dokonania praktyczne - zarówno rozwi za koncepcyjnych, narz dzi jak i zastosowa architektur ITS s w skali wiatowej - znacz ce. W Polsce problem jest otwarty. Nie dosz o do opracowania i zaakceptowania przez rodowisko transportowców dokumentu o charakterze formalnego lub faktycznego standardu, na którym mog yby si opiera realizacje wszystkich systemów ITS. Dlatego warto jeszcze raz przyjrze si tematowi, zw aszcza z punktu widzenia realizacji oraz wykorzystania aplikacji ITS i to nie tylko w transporcie, lecz tak e traktuj c ITS jako znacz ce komponenty szeroko rozumianej infrastruktury. Mo e to by podstaw do sformu owania wniosków na dzi oraz propozycji dzia a w przysz o ci. 2. CZYM JEST ARCHITEKTURA ITS? Opisy architektury ITS mo na formu owa w ró ny sposób, ale istota pozostaje ta sama. Pos uguj c si stwierdzeniem z Dyrektywy 2010/40/UE [2] architektura oznacza projekt koncepcyjny okre laj cy struktur, zachowanie i integracj danego systemu w otaczaj cym go kontek cie. Definicje architektury ITS wed ug FRAME [4] Definicja nieformalna Architektura inteligentnych systemów transportowych (ITS) jest zestawem stwierdze ogólnych, które pozwalaj na planowanie realizacji zintegrowanych aplikacji i us ug. Zwykle obejmuje to aspekty techniczne oraz zwi zane z nimi zagadnienia organizacyjne, prawne i ekonomiczne. Ma to zapewni, e wdro enie ITS: mo e by logicznie zaplanowane; skutecznie integruje si z innymi systemami, dzia a z oczekiwan wydajno ci ; zachowuje si zgodnie z oczekiwaniami; jest atwe do zarz dzania; jest atwe do utrzymania; jest atwe do rozbudowy;
Znaczenie krajowej architektury ITS 31 wype nia oczekiwania u ytkowników. Definicja formalna Architektura ITS jest projektem koncepcyjnym, który definiuje struktur oraz/lub zachowanie si zintegrowanego inteligentnego systemu transportowego (ITS). Opis architektury jest formalnym opisem systemu, definiuj cym komponenty systemu lub bloki, z których ten system si sk ada. Architektura obejmuje równie plan wytworzenia produktów sk adaj cych si na system uwzgl dniaj cy aspekty u ytkowe i ekonomiczne. Definicja techniczna Architektura ITS jest: zakresem prac najwy szego poziomu; strategicznym, niedeterministycznym planem projektowania, który: stwierdza co jest potrzebne a nie jak to b dzie zaimplementowane ; jest niezale ny od technologii - czas ycia architektury ITS jest normalnie d u szy od czasu wykorzystywania jakiejkolwiek szczególnej technologii; zbiorem za o e najwy szego poziomu - minimum tego, co jest potrzebne a nie maksimum tego, co jest mo liwe. Szerokie podej cie do architektur ITS przedstawiono w ksi ce Bob McQueen, Judy McQueen: Intelligent transportation systems architectures, ARTECH HOUSE, Boston 1999 [7]. Wynika z niej mi dzy innymi, e techniczne aspekty realizacji ITS s konsekwencj zidentyfikowanych wyzwa w zakresie potrzeb u ytkowników i zarz dców transportu. Aktualne mo liwo ci techniczne s czynnikiem, który pozwala na coraz lepsze i coraz bardziej efektywne ekonomicznie zaspokojenie potrzeb. W kontek cie ITS pojawiaj si równie architektury pewnych fragmentów inteligentnego transportu. Przyk adem tego jest kluczowa z punktu widzenia interoperacyjno ci ITS architektura komunikacji [15] 1 oraz [16]. W tym opracowaniu skupiono sie na architekturze ITS najwy szego poziomu, obejmuj cej fundamentalne funkcje i us ugi transportu, zw aszcza drogowego. 3. KTO I PO CO OPRACOWUJE ARCHITEKTURY ITS? Opracowanie architektury ITS jest przedsi wzi ciem wymagaj cym szerokiego spojrzenia na problemy wspó czesnego transportu i znajomo ci realiów praktycznego rozwi zywania tych problemów. Podejmuj si tego o rodki akademickie i badawczorozwojowe z inicjatywy w asnej b d na zapotrzebowanie zainteresowanych s u b administracji pa stwowej i terenowej oraz jednostek gospodarczych. 1 Istnieje potrzeba przet umaczenia i wprowadzenia do zbioru Polskich Norm, ETSI EN 302 665 Intelligent Transport Systems (ITS); Communications Architecture.
32 Bogdan Chojnacki, Marian Kowalewski, Andrzej P kalski Z takiego zapotrzebowania wynik y projekty europejskie z dziedziny ITS, realizowane przez konsorcja naukowo-przemys owe, a zw aszcza: KAREN (Keystone Architecture Required for European Networks) (1998-2000); FRAME-NET (Framework Architecture Made For Europe - Network) oraz FRAME-S (Framework Architecture Made for Europe - Support) (realizacja 2001 2004; E-FRAME (Extend FRAMEwork architecture for cooperative systems) (realizacja 2005-11). Wspólnym efektem tych projektów jest Europejska Ramowa Architektura ITS FRAME [4], która jednak nie ma formalnego statusu w Unii Europejskiej, jak np. architektura w USA, która zosta a opracowana i firmowana przez federalny Departament Transportu [6]. Zgodnie z podan definicj architektura ITS powinna by wykorzystywana przez wszystkich interesariuszy, jako podstawa do ich dzia a w asnych oraz do wzajemnego porozumiewania si. Administracja publiczna wszystkich szczebli pa stwa powinna wykorzystywa architektur ITS do panowania nad wieloma, cz sto z o onymi systemami tworz cymi infrastruktur. Inwestorzy i projektanci powinni wykorzystywa architektur ITS do formu owania za o e i wymaga na budowane systemy oraz okre lania form ich realizacji. O rodki i s u by eksploatacyjne aplikacji transportowych powinny kierowa si architektur ITS w procesach przygotowania i wdro enia systemów do u ytkowania i ich obs ugiwania. 5. METODY OPRACOWANIA, PREZENTOWANIA I STOSOWANIA ARCHITEKTURY ITS 5.1. NORMALIZACJA Normalizacja ITS jest prowadzona w skali wiatowej g ównie przez ni ej wymienione organizacje. Szeroki opis stanu normalizacji zawiera ksi ka Williams B.: Intelligent Transport Systems Standards. ARTECH HOUSE, Boston 2008 [3]. 1. ISO TC204 (Intelligent Transport Systems) [12] pracuje w zakresie: normalizacji systemów informacyjnych, komunikacyjnych i sterowania w obszarze miejskiego i pozamiejskiego transportu naziemnego, w tym aspektów intermodalno ci i wielomodalno ci, informacji dla podró nych, zarz dzania ruchem, transportu publicznego, s u b ratunkowych i us ug komercyjnych w inteligentnych systemach transportowych (ITS). 2. CEN/TC278 (Road transport and traffic telematics) [11] dzia a w zakresie rozwoju norm europejskich i specyfikacji technicznych w celu zapewnienia
Znaczenie krajowej architektury ITS 33 interoperacyjno ci i harmonizacji rozwi za technicznych w obszarach. wspó pracy systemów, informacji dla podró nych i o ruchu, wyznaczania tras i nawigacji, transportu publicznego, pojazdów ratownictwa oraz elektronicznego poboru op at. Du rol, ale w zagadnieniach bardziej szczegó owych, dotycz cych komunikacji wspó pracuj cych systemów odgrywaj : 1. ETSI TC ITS opracowuje normy, specyfikacje i inne produkty wspomagaj ce rozwój realizacji us ug ITS w sieci z uwzgl dnieniem pojazdów, u ytkowników, interfejsów, transportu multimodalnego, interoperacyjno ci systemów, ale wy czaj c normy aplikacji ITS oraz zagadnienia radiowe i EMC. 2. IEEE 802.11/p (WAVE) oraz IEEE 1609 odgrywaj kluczow rol w zakresie komunikacji na ma e odleg o ci. Nale y zaznaczy, e kluczowe produkty organizacji normalizacyjnych podlegaj publicznej dyskusji i g osowaniu. Zak ada si tak e ich neutralno wobec konkretnych dost pnych rozwi za sprz tu i oprogramowania a tak e neutralno wobec technologii ich wytwarzania. Dzi ki temu normy powinny by wolne od lokalnych partykularyzmów i orientacji na czyje interesy. Niezale nie od stopnia obligatoryjno ci ich stosowania, normy (jak równie faktyczne standardy nieb d ce formalnymi normami) s podstawowym narz dziem do utrzymania interoperacyjno ci systemów teleinformatycznych. W obszarze normalizacji wa n rol przypisuje si domenom i grupom us ug ITS. Tabela 1 przedstawia struktur aplikacji/us ug ITS opracowan przez komitet techniczny ISO 204 na podstawie ró nych klasyfikacji krajowych i mi dzynarodowych, a tym pochodz cych z USA, Unii Europejskiej i Japonii. Pokazuje ona struktur celów funkcjonowania inteligentnych systemów transportowych. Taki podzia jest najwy szym poziomem architektury ITS. Wyra nie zaznaczono, e nie jest to obowi zkowe dla wszystkich architektur ITS, lecz powinno by wykorzystane stosownie do potrzeb oraz dost pnych mo liwo ci technicznych i technologicznych. Domeny us ug i grupy us ug ITS wed ug ISO 14813-1:2007 [18] 2 Tabela 1 Domena us ug 1. Informacja dla podró nych (Traveller information) Grupa us ug 1.1 Informacja przed podró (Pre-trip information) 1.2 Informacja w trakcie podró y (On-trip information) 1.3 Prowadzenie na trasie i nawigacja przed podró (Route guidance and navigation Pre-trip) 1.4 Prowadzenie na trasie i nawigacja w trakcie podró y Route guidance and navigation On-trip 2 Opis zawarty w [13], Aneks C jest atwiej dost pny ni oryginalny standard ISO.
34 Bogdan Chojnacki, Marian Kowalewski, Andrzej P kalski Domena us ug 2. ruchem i dzia ania operacyjne (Traffic management and operations) Grupa us ug 1.5 Wspomaganie planowania podró y (Trip planning support) 1.6 Informacja o us ugach dla podró nych (Travel services information) 2.1 i sterowanie ruchem (Traffic management and control) 2.2 incydentami zwi zanymi z ruchem (Transport related incident management) 2.3 popytem (Demand management) 2.4 utrzymaniem infrastruktury transportowej (Transport infrastructure maintenance management) 2.5 Tworzenie/egzekwowanie regulacji ruchu (Policing/enforcing traffic regulations) 3. Pojazd (Vehicle) 3.1 Poprawa widoczno ci zwi zanej z transportem (Transport related vision enhancement) 3.2 Zautomatyzowane kierowanie pojazdem (Automated vehicle operation) 3.3 Zapobieganie kolizjom (Collision avoidance) 3.4 Zapewnienie gotowo ci bezpiecze stwa (Safety readiness) 3.5 Wdro enie ogranicze przed wypadkiem (Precrash restraint deployment) 4. Transport adunków (Freight transport) 4.1 Wst pne przygotowanie pojazdu komercyjnego (Commercial vehicle pre-clearance) 4.2 Administrowanie pojazdem komercyjnym (Commercial vehicle administrative processes) 4.3 Zautomatyzowana przydro na kontrola bezpiecze stwa (Automated roadside safety inspection) 4.4 Pok adowe monitorowanie bezpiecze stwa pojazdu komercyjnego (Commercial vehicle onboard safety monitoring) 4.5 flot do transportu adunków (Freight transport fleet management) 4.6 informacj mi dzymodaln (Intermodal information management) 4.7 i sterowanie centrami mi dzymodalnymi (Management and control of intermodal centres) 4.8 adunkami niebezpiecznymi (Management of dangerous freight)
Znaczenie krajowej architektury ITS 35 Domena us ug Grupa us ug 5. Transport publiczny (Public transport) 5.1 transportem publicznym (Public transport management) 5.2 Transport na zamówienie i zbiorowy (Demand responsive and shared transport) 6. Ratownictwo (Emergency) 6.1 Powiadamianie ratunkowe i bezpiecze stwo osobiste zwi zane z transportem (Transport related emergency notification and personal security) 7. Elektroniczne p atno ci zwi zane z transportem (Transport-related electronic payment) 8. Bezpiecze stwo osobiste zwi zane z transportem drogowym (Road transport related personal safety) 9. Monitorowanie pogody i warunków rodowiskowych (Weather and environmental conditions monitoring) 10. i koordynacja reakcj na katastrofy (Disaster response management and coordination) 6.2 Odzyskiwanie ukradzionego pojazdu (After-theft vehicle recovery) 6.3 ratunkowe pojazdem (Emergency vehicle management) 6.4 Powiadamianie o incydentach z niebezpiecznymi materia ami (Hazardous materials and incident notification) 7.1 Elektroniczne transakcje finansowe zwi zane z transportem (Transport related electronic financial transactions) 7.2 Integracja us ug p atniczych zwi zanych z transportem (Integration of transport-related electronic payment services) 8.1 Publiczne bezpiecze stwo podró y (Public travel security) 8.2 Zwi kszanie bezpiecze stwa nieodpornych u ytkowników dróg (Safety enhancements for vulnerable road users) 8.3 Zwi kszanie bezpiecze stwa niepe nosprawnych u ytkowników dróg (Safety enhancements for disabled road users) 8.4 rodki bezpiecze stwa dla pieszych na inteligentnych skrzy owaniach i przej ciach (Safety provisions for pedestrians using intelligent junctions and links) 9.1 Monitorowanie pogody (Weather monitoring) 9.2 Monitorowanie warunków rodowiskowych (Environmental conditions monitoring) 10.1 danymi o katastrofach (Disaster data management) 10.2 reakcjami na katastrofy (Disaster response management) 10.3 Koordynacja s u b ratunkowych (Coordination with emergency agencies) 11. Bezpiecze stwo narodowe (National security) 11.1 Monitorowanie i sterowanie podejrzanymi pojazdami (Monitoring and control of suspicious vehicles)
36 Bogdan Chojnacki, Marian Kowalewski, Andrzej P kalski Domena us ug 12. danymi ITS (ITS Data Management) Grupa us ug 11.2 Monitorowanie dzia ania infrastruktury i ruroci gów (Utility or pipeline monitoring) 12.1 Rejestry danych (Data registries) 12.2 S owniki danych (Data dictionaries) 12.3 Wiadomo ci ratunkowe (Emergency messages) 12.4 Dane centrów sterowania (Control centre data) 12.5 Egzekwowanie prawa (Enforcement) 12.6 Dane zarz dzania ruchem (Traffic management data) Przedmiotem prac normalizacyjnych s nie tylko rozwi zania architektoniczne, lecz równie konkretne us ugi oraz rodki do ich wykorzystywania. Patrz np. [14]. 5.2. ROZWI ZANIA KRAJOWE I APLIKACYJNE Unormowania ogólnokrajowe czy bran owe z regu y s tworzone w oparciu o stan wiedzy, techniki, do wiadczenia i najlepsze praktyki wiod cych o rodków na wiecie. Informacje o tym zawarte s w opracowaniach rodowisk naukowych, normach mi dzynarodowych, dokumentacji czo owych firm, regulacjach administracyjnych najbardziej rozwini tych pa stw oraz organizacji mi dzynarodowych. Rozwi zania krajowe i/lub konkretne aplikacje wymagaj z regu y przystosowania do warunków lokalnych. Polega to na: przet umaczeniu opisów i ustaleniu terminologii; weryfikacji i dostosowaniu do warunków lokalnych rozwi za prawnych (w tym norm); oparcie si na czynnikach politycznych i strategiach rozwojowych; uwzgl dnieniu zastanego i przewidywanego stanu infrastruktury przede wszystkim transportowej i teleinformatycznej; dokonaniu przegl du mo liwo ci kadr, które b d projektowa, wdra a i eksploatowa lokalne systemy; ustaleniu hierarchii celów, w tym uwzgl dnienia mo liwo ci ekonomicznych. Tak zlokalizowane koncepcje, normy czy regulacje staj si atwiejsze do realizacji i skuteczniejsze w osi ganiu praktycznych celów. Pokazane wcze niej ogólna wizja wspó pracuj cych systemów ITS, architektura FRAME czy te niektóre normy mi dzynarodowe powinny by przystosowane do warunków polskich.
Znaczenie krajowej architektury ITS 37 6. PRZYK ADY OPRACOWA ARCHITEKTURY ITS Na potrzeby publikacji przedstawiono przyk ady architektury ITS jakie s zastosowane w USA i UE. Wskazano na ich najbardziej charakterystyczne cechy, które powinny stanowi podstaw do opracowania polskiej krajowej architektury ITS. Krajowa Architektura ITS w USA jest znan i wielokrotnie opisywan w publikacjach [6]. Jej podstawowe sk adniki, elementy i wzajemne relacje organizacyjno funkcjonalne prezentuje rysunek 1. Dokumentacja Krajowej Architektury ITS w USA jest dost pna w internecie i obejmuje kilka tysi cy stron dokumentów oraz ich wersje sieciowe. Jej cz ci s tak e narz dzia wspomagaj ce projektantów i integratorów systemów ITS, którzy bazuj na Krajowej Architekturze. Podró ni Centra Zdalne wspieranie podró nego Dost p do informacji osobistych ruchem Dostawca informacji emisjami ratownictwem Administrowanie op atami tranzytem Administrowa nie pojazdami komercyjnymi adunkami i flot konserwacj danymi archiwalnymi Mobilna WAN Stacjonarna sie punkt-punkt Komunikacja pojazd-pojazd Pojazd ratunkowy Pojazd komercyjny Pojazd tranzytowy Pojazd konserwacyjny Pojazd Pojazdy Komunikacja pojazd-wyposa enie stacjonarne Droga Monitorowanie bezpiecze stwa Wyposa enie stacjonarne Pobór op at parkowaniem Kontrola pojadów komercyjnych Rysunek 1. Struktura funkcji krajowej architektury ITS w USA wed ug [6] Opracowana w UE architektura FRAME (rysunek 2), obejmuje us ugi i aplikacje wspó pracuj cych systemów. Zosta y one uj te na dziewi ciu obszarach funkcjonalnych, obejmuj c swym zakresem obszary funkcjonalne architektury ITS [4] (patrz rysunek 2).
38 Bogdan Chojnacki, Marian Kowalewski, Andrzej P kalski Architektura FRAME ma tak e wymiar praktyczny. Oprócz klasycznych opisów architektury, jej struktury, funkcjonalno ci oraz zastosowa, na uwag zas uguj zwi zane z ni dwa narz dzia, mianowicie: do przegl dania (Browsing Tool) prezentuj ce w sposób graficzny wraz z powi zanymi opisami struktur elementów architektury [4]; do wybierania (Selection Tool) umo liwiaj ce praktyczne wykorzystanie tych fragmentów architektury, które odpowiadaj potrzebom konkretnych u ytkowników [4]. Wspomaganie wspó pracy systemów Wsparcie egzekucji prawnej Wsparcie funkcji bezpiecze stwa i ratownictwa adunkami i dzia aniem floty Pomoc dla podró nych dzia aniem transportu publicznego Funkcje op at elektronicznych ruchem Wsparcie obs ugi pojazdów Rysunek 2. Obszary funkcjonalne FRAME wed ug [4] Ide praktycznego wykorzystania ramowej architektury FRAME, prezentuje rysunek 3. Wykorzystanie ramowej architektury u atwia narz dzie do wybierania z ramowej architektury elementów zgodnych z potrzebami konkretnego u ytkownika i konkretnymi funkcjami, które maj te potrzeby zaspokoi.
Znaczenie krajowej architektury ITS 39 Aspiracje interesariuszy Ramowa architektura Potrzeby u ytkownika Podzbiór potrzeb Dodatkowe potrzeby Funkcjonalny punkt widzenia Podzbiór funkcji Dodatkowe funkcje Praktyczny podzbiór ramowej architektury Fizyczny punkt widzenia Komunikacyjny punkt widzenia Rysunek 3. Praktyczne wykorzystanie ramowej architektury wed ug [1,5] Architektura FRAME jest rozwi zaniem europejskim do wdro enia w krajach UE. Jej stan oraz prezentowane w niej rozwi zania s rozwi zaniami gotowymi do adaptacji i zastosowania w naszym kraju. Zauwa a si te próby rozwi zania aktualnego stanu rzeczy, sprowadzaj ce si do kompleksowego podej cia do ITS w Polsce [8]. Podejmowane s równie dzia ania w zakresie systemów ITS o du ym zasi gu bez uwzgl dniania potrzeby koordynacji z innymi systemami, czego przyk adem jest budowa systemu zarz dzania ruchem na autostradach i drogach ekspresowych [9]. Z uwagi na fakt nie rozwi zania do ko ca tak istotnego problemu, istnieje pilna potrzeba dalszej realizacji prac, które doprowadz do powstania i wdro enia ostatecznych rozwi za. Przy czym nale y stwierdzi, e szereg przyczynkarskich publikacji nie rozwi zuje tak istotnego problemu. 8. WNIOSKI Obecny stan budowy i wdra ania rozwi za i aplikacji ITS w naszym kraju wskazuje na to, e jest potrzeba opracowania i/lub dostosowania i wdro enia oraz korzystania z architektury ITS. Uwa a si, e ze wzgl du na uwarunkowania formalne i praktyczne powinna to by architektura wype niaj ca uwarunkowania krajowe. Istnienie w tym zakresie wiatowych dokumentów normalizacyjnych oraz przyk adów praktycznych rozwi za wspomagaj cych stosowanie architektur ITS, a zw aszcza architektury FRAME stwarza dogodn sytuacj, aby pomin wst pne etapy tworzenia koncepcji i podstaw metodycznych architektury ITS w Polsce.
40 Bogdan Chojnacki, Marian Kowalewski, Andrzej P kalski Nagromadzona wiedza, do wiadczenia i opracowania mog by po ytecznym punktem wyj cia zarówno do opracowania polskiej krajowej architektury ITS, jak i przyj cia rozwi za instytucjonalnych, pozwalaj cych na jej efektywne zastosowania. Dodatkowo krajowa architektura wykorzystuj ca rezultaty projektów europejskich ma szanse automatycznie sta si zgodn z architekturami innych krajów europejskich. Takie stwierdzenia prowadz do jednoznacznego wniosku, e istnieje potrzeba opracowania i wdro enia krajowej architektury ITS w oparciu o rozwi zania europejskie. Takie stanowisko polega oby na: poznaniu i zrozumieniu istoty europejskiej ramowej architektury ITS oraz innych projektów zwi zanych z jej wykorzystaniem; zweryfikowaniu zakresu i zawarto ci tej architektury pod k tem polskich uwarunkowa ; dostosowaniu architektury i narz dzi do jej stosowania do polskich warunków, a w tym nie tylko przet umaczenie kluczowych terminów i opisów ale faktyczne ich zlokalizowanie w polskim s ownictwie technicznym; upowszechnienie tre ci i metod stosowania w zainteresowanych rodowiskach; powi zanie architektury ze rodkami (narz dziami i aplikacjami) zapewniaj cymi wspó prac (interoperacyjno ) ITS. Uwa a si, e zaprezentowane stanowisko wychodzi naprzeciw potrzebom rodowiska, potencjalnych u ytkowników i interesariuszy ITS w kraju. Bibliografia 1. PLANOWANIE NOWOCZESNEGO SYSTEMU TRANSPORTU, PRZEWODNIK PO ARCHITEKTURZE INTELIGENTNYCH SYSTEMÓW TRANSPORTOWYCH, Wersja 2, Home Page of the European Intelligent Transport System (ITS) Framework Architecture. 2. DYREKTYWA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY 2010/40/UE z dnia 7 lipca 2010 r. w sprawie ram wdra ania inteligentnych systemów transportowych w obszarze transportu drogowego oraz interfejsów z innymi rodzajami transportu. 3. Williams B.: Intelligent Transport Systems Standards. ARTECH HOUSE, Boston 2008 4. The home of the FRAME architecture, E-FRAME Project, Home Page of the European Intelligent Transport System (ITS) Framework Architecture. 5. THE FRAME ARCHITECTURE AND THE ITS ACTION PLAN, Booklet of the E-FRAME Project, June 2011, Home Page of the European Intelligent Transport System (ITS) Framework Architecture 6. National ITS Architecture, United States Department of Transportation 7. Bob McQueen; Judy McQueen: Intelligent transportation systems architectures, ARTECH HOUSE, Boston 1999. 8. Strategia rozwoju Inteligentnych Systemów Transportowych (ITS) dla Polski (Etap 1) Syntetyczny raport ko cowy, Egis Poland, Ministerstwo Infrastruktury, 2010 (nieopublikowane) 9. Opracowanie Studium Wykonalno ci dla inwestycji Budowa Systemu Zarz dzania Ruchem na Autostradach i Drogach Ekspresowych, Specyfikacja Istotnych Warunków Zamówienia 10. Standardisation mandate addressed to CEN, CENELEC and ETSI in the field of information and communication technologies to support the interoperability of co-operative systems for intelligent transport in the European community, M/453, October 2009. 11. CEN/TC 278 ITS standardization, Developing Standards for Smart and Sustainable Transport, CEN 2012. 12. ITS Standardization Activities of ISO/TC204 2011, Society of Automotive Engineers of Japan, Inc. 13. ETSI TR 102 762 V1.1.1 (2010-04) Human Factors (HF) (ITS) ICT in cars. 14. ISO Standards catalogue ICS 03.220.01: Transport in general.
Znaczenie krajowej architektury ITS 41 15. ETSI EN 302 665 V1.1.1 (2010-09) Intelligent Transport Systems (ITS); Communications Architecture 16. ISO 21217:2010 Intelligent transport systems -- Communications access for land mobiles (CALM) -- Architecture. 17. Intelligent Transport Systems, ETSI Portal. 18. ISO 14813-1:2007 Intelligent transport systems -- Reference model architecture(s) for the ITS sector -- Part 1: ITS service domains, service groups and services. IMPORTANCE OF NATIONAL ITS ARCHITECTURE Summary: Architecture of intelligent transport systems (ITS) is a set of general statements which let to plan implementation of applications and services, cooperating with each other.. Due to formal and practical requirements it should be architecture fulfilling domestic conditions. The collected knowledge, experience and studies, particularly connected with European Frame ITS architecture, can be a useful point of departure both to drawing up Polish domestic ITS architecture, as well as adopting institutional arrangements, allowing for her effective applications. Keywords: Intelligent Transport System, ITS, C-ITS, architecture, Poland