Mara L. Ekel-Jeżewska 1 Odnalezone akta Bblotek Oddzału Powatowego ZNP w Mńsku Mazoweckm Na podstawe archwalów dotyczących ośwaty życa społecznego w powece mńskm, odnalezonych w meszkanu nauczycel Janny Józefa Sylwestrowczów, można opowedzeć wele cekawych hstor. Jako przykład nech posłuży klka słów o przechowanych tam aktach Bblotek Oddzału Powatowego Zwązku Nauczycelstwa Polskego w Mńsku Mazoweckm. Na podstawe odnalezonych nedawno dokumentów, które trafły w moje ręce, mogę sprostować uzupełnć nformacje na temat hstor tej bblotek 2 jej ksęgozboru 3. Dzś, w czasach Internetu łatwośc sprowadzena dowolnej ksążk nawet z odległego zakątka śwata, trudno zrozumeć, jak ważną rolę w okrese mędzywojennym odgrywały bblotek ZNP w środowsku nauczycelskm. Za czasów carskch stan ośwaty na terene Królestwa Kongresowego był nsk, szczególne na ws. Przykładowo, w 1913 roku na tysąc meszkańców przypadało tam w szkołach elementarnych średno 29,9 uczna, podczas gdy w Poznańskem - 193, czyl ponad sześcokrotne węcej 4. Aż do 1905 r. szersze formy stowarzyszana sę były zakazane 5, a węc nauczycele ne mel swojego zwązku, który dbałby o stworzene środowska kultury wspomagających nauczane szkolne umożlwających wymanę dośwadczeń oraz samokształcene. Istnało wtedy newele bblotek ksęgarn, ch otworzene wymagało specjalnego pozwolena, dzałalność podlegała kontrol a skład ksęgozboru ne odpowadał stotnym potrzebom czytelnków. Polska Macerz Szkolna 6 stworzyła po 1905 roku seć szkół bblotek, ale po dwóch latach została rozwązana 7 stała sę ponowne legalna dopero w 1916 r. Dzałalność utworzonego w 1905 roku Polskego Zwązku Nauczycelskego zapoczątkowała postępowy ruch ośwatowy, który rozwjał sę systematyczne ale powol, ze względu na zależność od władz rosyjskch. Gdy w 1916 roku Królestwo Polske stało sę nepodległe Rosj, wększość pedagogów ne posadała kwalfkacj zawodowych. W 1917 roku zaledwe 18% nauczycel ukończyło pełną szkołę średną, a tylko 0,4% wyższy zakład naukowy 8. Nauczycele podjęl wyzwane zorganzowana odpowednch warunków do rozwoju swoch umejętnośc gromadzena wedzy potrzebnej w pracy szkolnej spontanczne zrzeszal sę w lokalnych oddza- 1 Instytut Podstawowych Problemów Technk PAN, ul. Pawńskego 5B, 02-106 Warszawa. Opracowane grafczne lustracj do artykułów autork: Potr Jeżewsk. 2 Jadwga Czajka, Bbloteka Pedagogczna w Mńsku Mazoweckm 1945-2000, Rocznk Mńskomazoweck z. 9, 2002, s. 104-121. 3 Ewa Kopka, Wydawnctwa mędzywojenne w zborach Bblotek Pedagogcznej fl tv Mńsku Mazoweckm, Rocznk Mńskomazoweck" z. 11,2003-2004, s. 106-114. 4 Józef Mąso, Hstora wychowana. Wek XX. Państwowe Wydawnctwo Naukowe, Warszawa 1984. 5 Jerzy Bartkowsk, Tradycja poltyka. Wpływ tradycj kulturowych polskch regonów na współczesne zachowana społeczne poltyczne, Wydawnctwo Akademcke Żak", Warszawa 2003, s. 169-180. 6 Józef Stemler, Dzeło samopomocy narodowej: Polska Macerz Szkolna 1905-1935, Wydawnctwo Zarządu Głównego Polskej Macerzy Szkolnej, Warszawa, 1935. 7 Jerzy Bartkowsk, dz. cyt., s. 178. * Józef Mąso, dz. cyt., s. 13. 124 2010 ZESZYT 1»
łach ognskach. Tak też stało sę w Mńsku Mazoweckm 9. Nazwa zwązku na przestrzen lat 1905-30 ulegała zmanom 10, przy zachowanu struktury organzacyjnej. Podstawowym zadanem stowarzyszena była pomoc nauczycelom w samokształcenu ch dzałanach w kerunku lkwdacj analfabetyzmu, obejmującego w 1921 roku 33,1% ludnośc w weku powyżej 10 lat w skal całego państwa 11. Ognska oddzały zaczęły gromadzć ksążk potrzebne w pracy nauczycelskej. W zborach Janny Józefa Sylwestrowczów zachował sę jeden tom z takego ksęgozboru lat dwudzestych, ewdentne przydatny w praktyce szkolnej 12, ze stemplem Zwązek Polsk. Nauczycelstwa Szkół Powszechnych, OGNISKO w Mńsku-Mazoweckm" 13. Trzy nne tomy o tematyce pedagogcznej z tym samym stemplem znajdują sę obecne w zborach Bblotek Pedagogcznej w Mńsku Mazoweckm 14. Dokumentacja Ognska ZPNSP w Mńsku Mazoweckm z lat 1922-27, przechowana przez Jannę Józefa Sylwestrowczów, zawera wadomośc warte oddzelnego opracowana 15. W szczególnośc można doszukać sę tam cekawych nformacj na temat dzałalnośc ognskowej bblotek w latach dwudzestych. Na konferencj nauczycelskej Ognska Mńsk-Mazoweck w dnu 26 styczna 1924 roku dyskutowano m.n. otrzymaną wtedy od Ksążncy Polskej Towarzystwa Nauczycel Szkół Wyższych propozycję zakupu Encykloped Pedagogcznej F. Kerskego (tom I) Rocznka Pedagogcznego za rok 1921 16. Aby nauczycele mogl zapoznać sę z treścą obu tomów ocenć ch przydatność, Ksążnca przysłała ksążk do Ognska, psząc: Prosmy o łaskawe przysłane nam odnośnego zamówena ne późnej nż do dna 15 lutego 1924 r. O le by reflektantów na dzeło to ne było, prosmy o zwrot obu wymenonych ksążek w tym samym termne". Przewodnczący oznajmł zebranym, że dzeła te są bardzo pożądane dla bblotek, ale Ognsko ne ma penędzy opłacć ch ze składek członkowskch. Po dyskusj przyjęto wnosek, że wszyscy, którzy chcą (także nauczycele ne należący do Ognska) mogą korzystać z bblotek, o le zapłacą składkę wysokośc 1/4 złotego polskego czyl 500 tysęcy marek polskch mesęczne do kasy Ognska. Tak węc dalej znajdujemy w aktach psmo do Ksążncy Polskej, w którym,zarząd Ognska komunkuje, że oba przysłane dzeła nabywa dla Ognska na pro- Wktor Mrozek, Krótka hstora Oddzału Powatowego Zwązku Nauczycelstwa Polskego w Mńsku azoweckm od roku 1915 do 1972, opracowane neopublkowane (w zborach Oddzału Zwązku Nauczycelstwa Polskego w Mńsku Mazoweckm); Mara Górska Janna Przyłucka, 90-lece ZNP w Oddzale Mńsk Mazoweck, Rocznk Mńskomazoweck" z. 3,1995-1996, s.172-183. Warto sprostować nazwę organzacj nauczycelskej w opracowanach: Wktor Mrozek, dz. cyt., s. 8, oraz: Mara Górska Janna Przyhcka, dz. cyt, s. 172 - Nowe Tory" powstały w 1906 roku jako czasopsmo Polskego wązku Nauczycelskego (Józef Mąso, dz. cyt., s. 19), tak węc ne były nazwą organzacj nauczycelskej. 2001 K3 199 Bartnclca ' 116113 Szybak, Zarys hstor wychowana. Wydawnctwo Akademcke Żak", Warszawa Potr Chmelowsk, Hstorya lteratury polskej. Tom V. Drukarna A.T. Jezerskego Nowy-Śwat 47, arszawa 1900. Stron 280, z lustracjam wkładkam czarno-bałym: podobzn lteratów odbtkam ch lstów. Zwązek Polsk. Nauczycelstwa Szkół Powszechnych OGNISKO w Mńsku-Mazoweckm. Nr Bbloteczny: N 50/11 (w zborach rodznnych). okre ' Polskego Nauczycelstwa Szkół Powszechnych"" nosło stowarzyszene nauczycel w R. M. Brzezńska, Początk poprawnego psana. Stopeń I-szy. Zeszyt A. Z obrazkam Jacka T en *J ew skego. Wydawnctwo Ośwata" T. N. S. W., 1922. Nr bbloteczny 32; Rocznk Pedagogczny. Serja 2. 34 m J R k 1921 Ksążnca Polska Towarzystwa Nauczycel Szkół Wyższych, Warszawa 1923. Nr bbloteczny ^ lerwastkowe przepsy pedagogczne Komsj Edukacj Narodowej z lat 1773-1776. Wydał wstępem opatrzył ygmunt Kukulsk, Lubln, 1923. Nr bbloteczny 59 (w zborach Bblotek Pedagogcznej w Mńsku Mazoweckm). (w zbo^h 08 "" 1 " Zwązku Polske g Nauczycelstwa Szkół Powszechnych w Mńsku-Mazoweckm, 1922-1927 Rocznk Pedagogczny, dz. cyt. ZESZYT 18 2010 125
ponowanych cenach". Był to wydatek nemały - 35 mlonów 325 tysęcy marek polskch. Potrzeba było ponad sedemdzesąt mesęcznych składek, aby zakupć obe ksążk - dwa razy węcej nż lczba członków Ognska. W podsumowanu stanu Ognska w Mńsku-Mazoweckm sporządzonym 9 maja 1924 roku czytamy, że lczba członków wynos 34 na ogólną lczbę 58 nauczycel pracujących w danym rejone, a czytelnctwo opsane jest następująco: Ognsko w Mńsku- Mazoweckm prenumeruje Ruch pedagogczny, Przyjacela szkoły, poza tym Głos nauczycelsk Ośwatę pozaszkolną [...]. Ognsko posada bbljotekę składającą sę z 41 tomów. Na terene Mńska dzec szkolne prenumerują 5 egzemplarzy Płomyka 4 Isker". Składka mesęczna na potrzeby Ognska wynosła wtedy 120 tysęcy marek, a na bblotekę - 500 tysęcy marek, czyl znaczne węcej, przy czym płacl także neczłonkowe. Lczby te śwadczą wymowne o trudnoścach w dostępe do ksążek czasopsm, jake pokonywal mńscy nauczycele ch zwązek w latach dwudzestych. A jak wkład w czytelnctwo nauczycel regonu mńskego wnosła organzacja nauczycelska w latach trzydzestych? W lpcu 1930 roku powstała jedna organzacja zrzeszająca nauczycel na wszystkch szczeblach nauczana: Zwązek Nauczycelstwa Polskego. Taką też nazwę nosł odtąd Oddzał Powatowy w Mńsku Mazoweckm. W roku 1931 rozpoczęła przy nm swoją dzałalność Powatowa Bbloteka Nauczycelska ZNP w Mńsku Mazoweckm 17. Jej ksęgozbór był tworzony nezależne od tomów zgromadzonych w ognskach ZPNSP (wcześnej) ZNP 18 (w tym samym okrese). Dzeń 4 lpca 1931 roku to najwcześnejsza 19, a 8 styczna 1940 r. to ostatna data wpsu do nwentarza bblotek 20. Zbory gromadzono spsywano w nwentarzu w trzech odrębnych dzałach: pedagogcznym (255 pozycj), poezj (7 pozycj) beletrystycznym (780 pozycj). Jak dotąd, wszystke dostępne pamątk dotyczące dzałalnośc Powatowej Bblotek Nauczycelskej ZNP przed wojną znajdowały sę w zborach Bblotek Pedagogcznej w Mńsku Mazoweckm: nwentarz, 15 ksążek beletrystycznych, 31 pedagogcznych oraz jeden tomk poezj. Teraz w tropenu śladów hstor czytelnctwa mogą pomóc także zbory Janny Sylwestrowcz 21 : 21 przedwojennych tomów bblotek (w tym 9 beletrystycznych, 9 pedagogcznych 3 poezje), wyszczególnonych w anekse 1, dokumentacja wypożyczeń czytelnków oraz katalog dzału naukowego poezj, pokazany na fotograf 1. 17 Data powstana Powatowej Bblotek Nauczycelskej ZNP podana w Kronce Bblotek Pedagogcznej oraz opracowanach: Jadwga Czajka, dz. cyt., s. 1, Ewa Kopka, dz. cyt, s. 1, okazuje sę błędna. " W przedwojennych zborach Bblotek Pedagogcznej w Mńsku Mazoweckm znajduje sę jedna ksążka ze stemplem Ognska ZNP w Jakubowe trzy ksążk Ognskowej Bblotek Nauczycelskej ZNP w Kałuszyne. " Początkowe wpsy do dzału beletrystycznego ne są opatrzone datam. 20 Inwentarz Powatowej Bbljotek Nauczycelskej, w przedwojennych zborach Bblotek Pedagogcznej w Mńsku Mazoweckm. 21 Mara Ekel-Jeżewska, Janna Sylwestrowcz, w: Maranna Górska, Ocalć od zapomnena. Słownk bografczny nauczycel zasłużonych dla ośwaty Zwązku Nauczycelstwa Polskego w powece Aftk* Mazoweck, zeszyt drug. Stowarzyszene Absolwentów Wychowanków Szkół Sennckch Oddzał ZNP * Mńsku Mazoweckm, Mńsk Mazoweck 2006, s.286-288. 126 2010 ZESZYT 18
WYSPIAŃSKI ARTYSTA C&U1WT&K 1\C1K IOW Fot. 1. Katalog dzału naukowego poezj przedwojennej Powatowej Bblotek Nauczycelskej ZNP w Mńsku Mazoweckm, wraz z przykładową pozycją ksęgozboru ze stemplem Powatowa Bbljoteka Nauczycelska Z.N.P. w Mnsku-Mazoweckm". Katalog lczy 240 pozycj uporządkowanych alfabetyczne według nazwsk autorów, z czego 7 to utwory poetycke (oznaczone obok numeru lterą P), a pozostałe 233 ksążk opsane są jako naukowe" (oznaczone obok numeru lterą N). Zestaw ten został staranne dobrany tak, aby zapewnć lekturę o różnorodnej tematyce na najwyższym śwatowym pozome. Dzeła pedagogczne takch autorów jak Bertrand Russel, John Dewey czy Jean Paget sąsadują z opracowanam uwzględnającym specyfczne potrzeby polskch ucznów, m.n. autorstwa Janusza Korczaka, Stansława Kota, a nawet Hpolty Gnońskej (!), a także lteraturą pogłębającą znajomość przedmotów czasopsmam. Jak to sę stało, że ksążk katalog znalazły sę w domu u Janny Sylwestrowcz? - może zapytać wnklwy Czytelnk. Otóż to właśne ona w późnych latach trzydzestych Prowadzła Powatową Bblotekę Nauczycelską ZNP w Mńsku Mazoweckm. Byławtedy nauczycelką Szkoły Powszechnej nr 1 m. Mkołaja Kopernka, członkem Zarządu Oddzału Powatowego ZNP oraz przewodnczącą Wydzału Pedagogcznego Ognska w Mnsku- ZESZYT 18 2010 127
Mazoweckm 22. Ne jest do końca jasne, od kedy opekowała sę bbloteką. W brulone jej życorysu zachowanym w domowych paperach można odcyfrować zamazaną datę 1936, ale jej charakter psma pojawa sę w nwentarzu dopero przy wpse dokonanym 4 lutego 1938 r. Janna Sylwestrowcz ne tylko wypożyczała ksążk na mejscu, ale także, jak psze w swom życoryse, co mesąc wysyłała komplety po trzydześc ksążek do ognsk w powece, dołączając wykaz członków ognska, skorowdz wypożyczeń oraz kartę życzeń ognska. Zachowały sę skorowdze trzech kompletów: nr 1, 6 8. Zawerają one nazwska autorów, tytuły sygnatury ksążek lteratury pęknej oraz nazwska nauczycel ognsk ZNP w Mńsku, Cegłowe, Senncy, Glnance, Dębem Mrozach. W datach wypożyczeń najczęścej brakuje roku. Na podstawe sporadyczne pojawających sę lat wadomo jednak, że perwszy komplet (pokazany na lustracj 2) rozpoczął swoją wędrówkę po ognskach w drugej połowe paźdzernka 1931 roku w Dębem. Przez necałe 5 mesęcy z 32 tomów kompletu skorzystało 8 członków tamtejszego ognska; najwytrwalszy czytelnk pożyczył w tym czase 18 ksążek, a w sume zarejestrowano 58 wypożyczeń. Najchętnej (po 6 wypożyczeń) czytano poweść Potra Choynowskego Dom w śródmeścu oraz poweść Gustawa Olechowskego Wódz o Józefe Płsudskm (była aż tak cekawa, że w końcu uległa zagubenu...). Komplet nr 1 był późnej czytany w Mrozach, Senncy, Cegłowe Mńsku. Ostatne wpsy pochodzą z czerwca 1934 roku. W lece 1931 roku, po dokonanu zakupów, bbloteka Uczyła sto sześćdzesąt klka ksążek 23. Jeseną 1931 roku zebrano je w komplety rozesłano po ognskach. Prawdopodobne kompletów było pęć. Przypuszczene, że cały (lub nemal cały) ksęgozbór został początkowo podzelony na komplety po około 30 tomów, znajduje potwerdzene na podstawe lektury zachowanych kompletów 1, 6 8, gdze numery nwentarzowe tomów bblotecznych ne przekraczają dwustu sześćdzesęcu, a ścślej, stanu lczebnego bblotek w lece 1932 roku, zwększonego po czerwcowych zakupach. Stan ten mnej węcej odpowada właśne ośmu kompletom. Tak węc Powatowy Oddzał Zwązku Nauczycelstwa Polskego posadał bblotekę ruchomą. Jak długo komplet pozostawał w jednym ognsku? Z wpsów do zeszytu wypożyczeń kompletu nr 8 wynka, że od paźdzernka 1935 do czerwca 1937 był on czytany w czterech ognskach. Podobne dane dla kompletu nr 1 wskazują że komplety pozostawały w tym samym ognsku średno po około pół roku. 22 Nazwsko Janny Sylwestrowcz jako członka Zarządu przewodnczącej Wydzału Pedagogcznego Oddzału Powatowego ZNP w opracowanu Wktora Mrożka, dz. cyt, s. 33-34, pojawa sę obok daty 7 lstopada 1937 roku. 23 Inwentarz Powatowej Bbljotek Nauczycelskej, dz. cyt. 128 2010 ZESZYT 18
53 OJ HAjTaLt+f A. JtM/UKmJtA. t. 3 jcjl&m.j^ 'r C '. < 's «\ n-v n-s a- rs \ U-u /s-z s-z t-ą r-f //-«/r-t n-r c -l u', «"t 44? J- w, *.r- 1 c % ł K A.' t ' V.' r At A a* u. -t- 1 W. 37- W. V f - J f y f o " U A-^Gwe*,. P- / - 1- o-e»'j. c\ J- o- to-7 MS Ł-S.-q /r-s j-r H-V t l % % \ W W #7* 11 C Ł f A L for. H I" 1! H-JS 1. - ' Fol 2. Fragment perwszej strony zeszytu wypożyczeń (1931-34) kompletu nr 1 wysyłanego przez Powatowy Oddzał ZNP do ognsk w powece. Interesująco wygląda struktura zakupów do bblotek. W początkowym okrese zaopatrywano sę bowem nemal wyłączne w beletrystykę, dbając o wybór jak najwartoścowszych dzeł lterackch. Wdoczne takej właśne lektury potrzebowal nauczycele. Cekawe opoweśc wartka akcja z przeczytanych kart często potem w głowach nauczycel ulegały przetworzenu na scenarusze takch lekcj, że ucznowe słuchal z zapartym tchem". - Jak ona umała opowadać! - wspomna Jannę Sylwestrowcz jeden z jej ucznów 24. W 1933 roku bbloteka posadała już ponad czterysta pozycj beletrystycznych, a pozostałych ne mała nawet dwudzestu. Czterysta to mnej węcej tyle, aby każde z trzynastu ognsk 25 w powece mało jakś komplet do czytana. W 1934 roku zaczęto węc myśleć o tworzenu ksęgozboru pedagogcznego, przy nesłabnącym tempe zakupów lteratury Jan Tauzowsk, przekaz ustny. Wktor Mrozek, dz. cyt, s. 28. ZESZYT 18 2010
pęknej. W roku 1936 radykalne zmnejszono lczbę nowych nabytków beletrystycznych. Za to pod konec tegoż roku ksęgozbór naukowy Uczył już 183 tomy, co stanowło ponad jedną pątą całośc. Ksążk były także wypożyczane na mejscu, o czym śwadczą zachowane w zborach Janny Sylwestrowcz przedwojenne karty wypożyczeń 26, każda opatrzona nazwskem nnego mńskego nauczycela. Daty wypożyczeń to znów na ogół tylko mesąc jego dzeń. Najwcześnejsza udokumentowana data to luty 1939. Przyszła wojna. Przedwojenne karty wypożyczeń nadal jednak upstrzone są datam, aż do czerwca 1940 roku. Najwyraźnej, Janna Sylwestrowcz kontynuowała pracę bblotekark przez perwszy rok szkolny okupacj. Potem nastąpła przerwa... Janna Sylwestrowcz wedzała, gdze są ksążk, tak węc po wyzwolenu to właśne ona ponowne uruchomła dalej prowadzła Bblotekę Oddzału Powatowego ZNP. W zachowanych przez ną aktach znajdują sę m.n. zeszyt wypożyczeń z wpsam lat 1945, 47, 48 49, podpsane przez ną sprawozdana za lata 1950 1951, psma do bblotek z lat 1949-53. Z dokumentów tych wynka, że w 1950 r. bbloteka wspólne z Wydzałem Ośwaty zajmowała lokal o powerzchn 40 m 2 w budynku przy ul. Śwerczewskego 33. Ne wypożyczała kompletów punktom bblotecznym an ne posadała czyteln. Wypożyczać ksążk mogl wyłączne członkowe ZNP ch rodzny, raz w tygodnu przez godznę. W latach 1950-51 Janna Sylwestrowcz była jedyną bblotekarką. Pracowała społeczne bez wynagrodzena, w 1951 r. przez 5 godzn tygodnowo. Czytelnctwo w tym okrese podsumowane jest w tabel I. Rok Lczba Lczba Lczba ksążek 31.XH czytelnków wypożyczeń 1949 192 42 360 1950 244 46 607 1951 269 31 701 Tabela I. Dzałalność Bblotek Oddzału Powatowego ZNP w latach 1949-51. Jak wdać w powyższych danych, pod konec 1949 roku lczba ksążek w bblotece (192) ne stanowła nawet jednej pątej stanu sprzed dzesęcu lat (1042). Co stało sę z przedwojennym tomam? W chwh wybuchu wojny wększość lub znaczna część ksęgozboru była zapewne rozesłana do wszystkch ognsk w powece, a tam wypożyczona przez nauczycel. Uważna analza zachowanych przedwojennych dokumentów wskazuje, gdze dzś można by odnaleźć pojedyncze tomy bbloteczne: w domach dzec wnuków dawnych członków ZNP na terene całego powatu lub w sedzbach zwązanych z ognskam zwązkowym. Informacje na ten temat przesłane do autork artykułu lub do Bblotek Pedagogcznej w Mńsku Mazoweckm na pewno pomogłyby pogłębć wedzę o hstor czytelnctwa na naszych terenach. W odnalezonych powojennych aktach Bblotek znajdujemy nteresujące nformacje dotyczące struktury zman lczby ksążek wyszczególnonych w powyższej tabel. Przykładowo, na początku 1950 roku Wydzał Społećzno-Pedagogczny Zarządu Głównego ZNP przysłał bblotece 68 nowych nabytków, razem z lstą psmem pokazanym na fotograf 3. 26 Jest ch ponad trzydześc. 130 2010 ZESZYT 18
wązektekzycestwapolskego Zarząd Okręgu /arc^awskega Ąfarszawa, ul. Smul" L d. f S 'jego Urł.dj :ar*«ra -Itrts 0 lataff* l'»* T. *o* *towyołl Mr * 1 Jtrssn lurunu W tmow Utu. «U jotu» MUtk) wfmał to M««uwuluum; Sr. Br. a» Sctrj «ostał;»^l«' yxs*»«6 40 t/doał* a#ouoauo-/«>ł>. >ó oxnco W 1 t P «1 k r«jtt«o/ Fot. 3. Dokument nakazujący włączene do bblotek Oddzału Powatowego ZNP zestawu 68 ksążek propagandowych wyszczególnonych w tekśce powyżej. Lsta obejmuje następujące pozycje: Hstora Wszechzwązkowej Komunstycznej Part (bolszewków) (3 szt.). Zagadnena lennzmu Stalna (3 szt.), Manfest komunstyczny O materalzme hstorycznym Marksa Engelsa (po 3 szt.), Walk klasowe we Francj 1848-50, 18 brumare'a Ludwka Bonaparte, Wojna domowa we Francj, Płaca, cena zysk Marksa (po 3 szt.), Rozwój socjalzmu od utop do nauk Ludwk Feuerbach Engelsa (po 3 szt.), Imperalzm jako najwyższe stadum kaptalzmu, O zwązkach zawodowych, Dzecęca choroba lewcowośc" w komunzme, Marks, Engels, markszm Lenna (po 3 szt.), Pogadank o materalzme hstorycznym Schaffa (5 szt.), O spółdzelczośc produkcyjnej na ws autorstwa Lenna Stalna (1 szt.) oraz 20 egzemplarzy wyboru tekstów w opracowanu J. Swka pt. Podstawowe zagadnena społeczne. Bbloteka lczyła wtedy newelu ponad czterdzestu czytelnków... Nowe proradzecke dzeła pedagogczne stemplowano tak samo jak przed wojną 27, ale... klasyfkowano je do dzału beletrystycznego, jak wdać na przykładze ksążk Makarenk N 166 B (patrz aneks 1), jednej z trzech powojennych ksążek bblotek zachowanych w zb 'orach Janny Sylwestrowcz. W tym samym czase ksęgozbór przedwojenny zmnejszał sę, także z powodów Poltycznych. Na przykład jeseną 1950 r. Wydzał Ośwaty Prezydum Powatowej Rady Narodowej w Mńsku Mazoweckm zażądał (patrz fotografa 4) wykreślena z nwentarza, wycofana z katalogów odesłana do Inspektoratu Szkolnego następujących sedmu tytuow: Zofa Kossak-Szczucka, Pożoga; Julusz Kaden-Bandrowsk, Masto mojej matk; Jan z ygma, Igraszk lwowske; Julusz Kaden-Bandrowsk, Mateusz Bgda. Masło; Julusz Ka- ^zedwojenny stempel Powatowa Bbljoteka Nauczycelska Z.N.P. M... w Mnsku-Mazoweclcm" używany kże po wojne, nawet jeszcze w 1950 roku (patrz Aneks 1, pozycje wydane po 1945 r.). ZESZYT 18 2010 131
I Rodzna oddaje ten cekawy ksęgozbór w depozyt Muzeum Zem Mńskej, razem z kompletnym wyposażenem meszkana - antycznym meblam, własnoręczne malowanym obrazam, drobazgam sztuk użytkowej tym wszystkm, co tworzy klmat sprzed osemdzesęcu lat, co sprawa wrażene, że czas sę zatrzymał po otwarcu drzw tajemne czary przenoszą nas w lata trzydzeste ubegłego weku. Oprócz ekspozycj muzealnej, na tropcel mńskej przeszłośc czeka też lektura materałów źródłowych zachowanych w zborach Janny Józefa Sylwestrowczów, dotyczących dzałalnośc ośwatowej społecznej w Mńsku Mazoweckm od lat dwudzestych po sześćdzesąte ubegłego weku. Opoweść o Powatowej Bblotece Nauczycelskej ZNP w Mńsku Mazoweckm wskazuje, jak ważną rolę odgrywają te dokumenty w poznanu hstor regonu w określenu jej zwązku z procesam zachodzącym w całym państwe polskm w tym okrese. Bardzo stotne jest równeż to, że dane zawarte w tych materałach źródłowych weryfkują wadomośc oparte tylko na przekaze ustnym. Pamęć ludzka jest zawodna, co wdzmy w tym artykule na przykładach takch nformacj jak zmenające sę nazwy przedwojennej organzacj nauczycelskej, data powstana Powatowej Bblotek Nauczycelskej ZNP, nazwsko perwszej bblotekark w latach czterdzestych początku pęćdzesątych28. Na podstawe lcznych dokumentów zachowanych w zborach Janny Józefa Sylwestrowczów możlwe jest głębsze poznane hstor życa społecznego dzejów nauczycel w Mńsku Mazoweckm w XX weku. W szczególnośc, analza materałów źródłowych ma szansę stać sę udzałem zarówno młodzeży szkolnej jak pedagogów oraz nnych osób zwązanych z systemem kształcena, w ramach lekcj muzealnych warsztatów edukacyjnych organzowanych w Muzeum Zem Mńskej29. Ksążk dokumenty czekają aby odpowedne ręce" zadbały o ożywene ch treśc. den-bandrowsk, Mateusz Bgda. Spżarna-, Stefan Pollatschek, Człowek w trybach maszyny, Julusz Kaden-Bandrowsk, Życe Chopna. Hlrtk Uaw* «k d».i9.xi.50r. Prttydu PwJta* arodowj «Itfeta?rs«jł«jąo sałącsenu rotokół w fr»«l«kaletek p«l»g<.j*oyo Bjoof«u pros««saatm»wó alf do X. lec ULU &* «ftsgo w protokol«.za PrMjdam Pw.lato fcurodowj Klsrornlk tjdł.gswstj Fot. 4. Psmo nakazujące wycofane z ksęgozboru ZNP ksążek wymenonych w tekśce. W wynku takej poltyk pod konec 1951 r. około jedną trzecą ksęgozboru bblotek pedagogcznej stanowły tomy markszmu lennzmu (48) oraz społecznopoltyczne (39). Pozostałe 87 tomów zawodowo-naukowych 96 pozycj lteratury pęknej odpowedno" wyselekcjonowano. A zatem czyż można sę dzwć, że przedwojenny ksęgozbór Powatowej Bblotek Nauczycelskej ZNP uległ rozproszenu, że cenne wolumny, ukryte podczas wojny przed Nemcam, przechowane w domach nauczycel, ne wrócły późnej na bbloteczne półk0 Podczas wojny Janna Sylwestrowcz powtarzała synow córce: - Pamętajce, że u nas w domu, mędzy naszym ksążkam, w tej szafe schowanych jest klka tomów z bblotek. Trzeba je oddać w odpowedne ręce, kedy nadejdze właścwy czas. Szafa do dzś sto tam, gdze nauczycele Janna Józef Sylwestrowczowe umeścl ją sześćdzesąt lat temu - w meszkanu wynajętym od Mar Magdaleny Łubeńskej w jej wll przy ul. Okrze. Ksążk należące kedyś do ZNP to newelka część skarbów, które szafa kryje w swom wnętrzu. Wydawnctwa przydatne w pracy szkolnej gromadzono tam od wczesnych lat XX weku. Podręcznk dla ucznów, poradnk czasopsma dla nauczycel sąsadują z pozycjam wzbogacającym zarówno wedzę z nauczanych przedmotów jak metody pedagogczne; na półkach stoją słownk, encyklopede, albumy sztuk, lteratura pękna, poezje, a także cekawe pouczające opoweśc dla dzec. Samych ksążek przedwojennych jest ponad dweśce, czyl węcej nż w mńskej Bblotece Pedagogcznej. 132 2010 Kronka Bblotek Pedagogcznej w Mńsku Mazoweckm, Jadwga Czajka, dz. cył; Ewa Kopka, dz. cyt.; ktor Mrozek, dz. cyt.; Mara Góraka Janna Przy łucka, dz. cyt. Mana L. Ekel-Jeżewska, W Muzeum Zem Mńskej ożyją przedwojenne tradycje polskch nauczycel, znk Mńskomazoweck" z. 18 (2010), s. 190-1%. ZESZYT 1» ZESZYT 18 2010 133
I Rodzna oddaje ten cekawy ksęgozbór w depozyt Muzeum Zem Mńskej, razem z kompletnym wyposażenem meszkana - antycznym meblam, własnoręczne malowanym obrazam, drobazgam sztuk użytkowej tym wszystkm, co tworzy klmat sprzed osemdzesęcu lat, co sprawa wrażene, że czas sę zatrzymał po otwarcu drzw tajemne czary przenoszą nas w lata trzydzeste ubegłego weku. Oprócz ekspozycj muzealnej, na tropcel mńskej przeszłośc czeka też lektura materałów źródłowych zachowanych w zborach Janny Józefa Sylwestrowczów, dotyczących dzałalnośc ośwatowej społecznej w Mńsku Mazoweckm od lat dwudzestych po sześćdzesąte ubegłego weku. Opoweść o Powatowej Bblotece Nauczycelskej ZNP w Mńsku Mazoweckm wskazuje, jak ważną rolę odgrywają te dokumenty w poznanu hstor regonu w określenu jej zwązku z procesam zachodzącym w całym państwe polskm w tym okrese. Bardzo stotne jest równeż to, że dane zawarte w tych materałach źródłowych weryfkują wadomośc oparte tylko na przekaze ustnym. Pamęć ludzka jest zawodna, co wdzmy w tym artykule na przykładach takch nformacj jak zmenające sę nazwy przedwojennej organzacj nauczycelskej, data powstana Powatowej Bblotek Nauczycelskej ZNP, nazwsko perwszej bblotekark w latach czterdzestych początku pęćdzesątych28. Na podstawe lcznych dokumentów zachowanych w zborach Janny Józefa Sylwestrowczów możlwe jest głębsze poznane hstor życa społecznego dzejów nauczycel w Mńsku Mazoweckm w XX weku. W szczególnośc, analza materałów źródłowych ma szansę stać sę udzałem zarówno młodzeży szkolnej jak pedagogów oraz nnych osób zwązanych z systemem kształcena, w ramach lekcj muzealnych warsztatów edukacyjnych organzowanych w Muzeum Zem Mńskej29. Ksążk dokumenty czekają aby odpowedne ręce" zadbały o ożywene ch treśc. den-bandrowsk, Mateusz Bgda. Spżarna-, Stefan Pollatschek, Człowek w trybach maszyny, Julusz Kaden-Bandrowsk, Życe Chopna. Hlrtk Uaw* «k d».i9.xi.50r. Prttydu PwJta* arodowj «Itfeta?rs«jł«jąo sałącsenu rotokół w fr»«l«kaletek p«l»g<.j*oyo Bjoof«u pros««saatm»wó alf do X. lec ULU &* «ftsgo w protokol«.za PrMjdam Pw.lato fcurodowj Klsrornlk tjdł.gswstj Fot. 4. Psmo nakazujące wycofane z ksęgozboru ZNP ksążek wymenonych w tekśce. W wynku takej poltyk pod konec 1951 r. około jedną trzecą ksęgozboru bblotek pedagogcznej stanowły tomy markszmu lennzmu (48) oraz społecznopoltyczne (39). Pozostałe 87 tomów zawodowo-naukowych 96 pozycj lteratury pęknej odpowedno" wyselekcjonowano. A zatem czyż można sę dzwć, że przedwojenny ksęgozbór Powatowej Bblotek Nauczycelskej ZNP uległ rozproszenu, że cenne wolumny, ukryte podczas wojny przed Nemcam, przechowane w domach nauczycel, ne wrócły późnej na bbloteczne półk0 Podczas wojny Janna Sylwestrowcz powtarzała synow córce: - Pamętajce, że u nas w domu, mędzy naszym ksążkam, w tej szafe schowanych jest klka tomów z bblotek. Trzeba je oddać w odpowedne ręce, kedy nadejdze właścwy czas. Szafa do dzś sto tam, gdze nauczycele Janna Józef Sylwestrowczowe umeścl ją sześćdzesąt lat temu - w meszkanu wynajętym od Mar Magdaleny Łubeńskej w jej wll przy ul. Okrze. Ksążk należące kedyś do ZNP to newelka część skarbów, które szafa kryje w swom wnętrzu. Wydawnctwa przydatne w pracy szkolnej gromadzono tam od wczesnych lat XX weku. Podręcznk dla ucznów, poradnk czasopsma dla nauczycel sąsadują z pozycjam wzbogacającym zarówno wedzę z nauczanych przedmotów jak metody pedagogczne; na półkach stoją słownk, encyklopede, albumy sztuk, lteratura pękna, poezje, a także cekawe pouczające opoweśc dla dzec. Samych ksążek przedwojennych jest ponad dweśce, czyl węcej nż w mńskej Bblotece Pedagogcznej. 132 2010 Kronka Bblotek Pedagogcznej w Mńsku Mazoweckm, Jadwga Czajka, dz. cył; Ewa Kopka, dz. cyt.; ktor Mrozek, dz. cyt.; Mara Góraka Janna Przy łucka, dz. cyt. Mana L. Ekel-Jeżewska, W Muzeum Zem Mńskej ożyją przedwojenne tradycje polskch nauczycel, znk Mńskomazoweck" z. 18 (2010), s. 190-1%. ZESZYT 1» ZESZYT 18 2010 133
Aneks 1. Alfabetyczny wykaz ksążek czasopsm należących kedyś do Bblotek Oddzału Powatowego Zwązku Nauczycelstwa Polskego w Mńsku Mazoweckm, przechowanych przez Jannę Sylwestrowcz. Wszystke pozycje zawerają foletowy stempel Powatowa Bbljoteka Nauczycelska Z.N.P. M... w Mnsku-Mazoweckm". Sps został przygotowany wspólne z Arturem Pętką z Muzeum Zem Mńskej w Mńsku Mazoweckm. Pozycje wydane przed 1939 r. 1. Asnyk Adam, Psma. Wydane nowe uzupełnone, w układze z objaśnenam F. Hoescka. Tom I. Warszawa 1924, Nakładem Ksęgarn F. Hoescka. Zelona płócenna oprawa. Na stemplu wpsany M 5 P. 2. Asnyk Adam, Psma. Wydane nowe uzupełnone, w układze z objaśnenam F. Hoescka. Tom II. Warszawa 1924, Nakładem Ksęgarn F. Hoescka. Zelona płócenna oprawa. Na stemplu wpsany TV? 6 P. 3. Asnyk Adam, Psma. Wydane nowe uzupełnone, w układze z objaśnenam F. Hoescka. Tom ID. Warszawa 1924, Nakładem Ksęgarn F. Hoescka. Zelona płócenna oprawa. Na stemplu wpsany Nq 7 f. 4. Dckens Karol. Dzeła, Lttle Dorrt (Mała Dorrt). Przekład Zofj Wktora Popławskch. Warszawa, Wydawnctwo Gutenberga. Tom I-II. Stron 344, twarda oprawa. Na stemplu wpsany N 17 8. 5. Dostojewsk, Zbrodna kara. Tom I, Bbljoteka Rodznna, Warszawa 1928. Drukarna Wł. Łazarskego, Warszawa. Stron 281, twarda oprawa, lustracje czarno-bałe. Na stemplu wpsany Ne 27 s. 6. Dostojewsk, Zbrodna kara. Tom II, Bbljoteka Rodznna, Warszawa 1928. Drukarna Wł. Łazarskego, Warszawa. Stron 277, twarda oprawa, lustracje czarno-bałe. Na stemplu wpsany Ne 28. 7. Gnońska H., Nauczane werszy, w I-ym oddzale szkoły powszechnej, Wydane II. Sera: Z praktyk szkolnej, Nr 7. Wydawnctwo Nasza Ksęgarna" Sp. Akc. Zwązku Nauczycelstwa Polskego, Warszawa 1932. Stron 79, twarda oprawa. Na stemplu wpsany N 62 s. 8. Hesse Herman, Narcyz Złotousty, Towarzystwo Wydawncze Rój", Warszawa 1932. Stron 320, twarda oprawa ntrolgatorska. Na stemplu wpsany N 232 s. 9. Karpńska Irena, Dekoracje kostumy. Estetyka wnętrza. Zajęca zdobncze w śwetlcy, Skład Główny w Instytuce Ośwaty Dorosłych, Warszawa 1936. Stron 88, lustracje czarnobałe, oprawa ntrolgatorska, ale brak twardych okładek. Na stemplu brak wpsu Ns... 10. Marguertte Vctor, Dzewczęta (Jeunes flles). Poweść, Wydawnctwo Globus" we Lwowe. Autoryzowany przekład Kazmerza Bukowskego. Czconkam drukarn Sztuka" we Lwowe. Stron: 186, twarda oprawa ntrolgatorska. Na stemplu wpsany N 215 B. 11. du Maurer Daphne, Rebeka, Towarzystwo Wydawncze Rój", Warszawa, Przekreślony (zamazany) stempel, obok wpsany Ns 780. 12. Mesęcznk Lteratury Sztuk, 1934-1935, Warszawa. Organ Komsj Artystycznej Zwązku Nauczycelstwa Polskego, Rok I, Numery 1-9. Stron 284, lustracje czarno-bałe, twarda oprawa ntrolgatorska. Na stemplu wpsany N 202 N. 13. Ostrowsk Jerzy, Realzacja wychowana obywatelskego w szkole, Nakładem Naszej Ksęgarn" Sp. Akc. Zwązku Nauczycelstwa Polskego, Warszawa 1938 Wlno. Stron 92, mękka okładka. Na stemplu wpsany Ns 228. 14. Podkulska Helena, Środowsko wejske. Skład Główny: Ksęgarna R. Schwetzera, Lwów 1938. Stron 32, broszura. Na stemplu wpsany N 239. 134 2010 ZESZYT I»
15. Podkulska Helena, Środowsko w śwetle badań współczesnej pedagogk. Sera: Lwowska Bbljoteczka Pedagogczna, 5. Lwów 1936, Skład Główny w Ksęgarn Ksążka" A. Mazzucato, Lwów 1936. Stron 30, broszura. Na stemplu wpsany Ne 241. 16. Przybyłowcz Stansław, Ogród - Pracowna. Dośwadczena obserwacje przyrodncze na nższym pozome nauczana, z 17 rycnam w tekśce. Sera: Z praktyk szkolnej Nr 13. Nakładem Naszej Ksęgarn" Sp. Akc. Zwązku Nauczycelstwa Polskego, Warszawa 1931. Stron: 84, lustracje czarno-bałe, twarda oprawa. Na stemplu wpsany N 82 N. 17. Rodzewczówna Maja, Psma, tom I. Dewajts. Poweść współczesna, Nakładem Wydawnctwa Polskego, Poznań 1929 (?). Stron 353, twarda oprawa. Na stemplu wpsany Nq 254". 18. Rodzewczówna Maja, Psma, tom XVII, Na fal, Nakładem Wydawnctwa Polskego, Poznań. Stron 274, twarda oprawa. Na stemplu wpsany N 269. 19. Rodzewczówna Maja, Psma, tom XXV, Neoswojone ptak. Poweść, Nakładem Wydawnctwa Polskego, Poznań. Stron 236, twarda oprawa. Na stemplu wpsany N 277. 20. Trojanowsk Wncenty, Wyspańsk. Artysta - człowek - życe. Warszawa 1927, Nakładem Ksęgarn F. Hoescka. Stron 237, twarda oprawa. Na stemplu wpsany N 3(f. 21. Zemnowcz Meczysław, Rodzna a wychowane państwowe. Wydane druge nezmenone, Ksążnca - Atlas, Lwów-Warszawa 1933. Sera: Współpraca domu szkoły w dzele wychowana młodzeży. Bbljoteczka wydawana staranem Stow. Dyrektorów Polskch Szkół Średnch Państwowych pod redakcją dr. E. Łozńskego. Stron 40, twarda oprawa. Na stemplu wpsany N 86 N. Pozycje wydane po 1945 r. 23. Hstora wszechzwązkowej komunstycznej part (bolszewków). Krótk kurs. Ksążka Wedza, Warszawa 1949. Obok stempla wpsany JV? 134. 24. Makarenko Anton, Ksążka dla rodzców, Nasza Ksęgarna, Warszawa 1950. Stron 359. Na stemplu wpsany M 166". 25. Pancz M.S., Droga nauczycela ludowego, Nasza Ksęgarna, Warszawa 1950. Stron 87. Na stemplu wpsany M 169 8. ZESZYT 18 2010 135