SCENARIUSZ ZAJĘĆ NR II DLA UCZNIÓW SZKÓŁ GIMNAZJALNYCH



Podobne dokumenty
Rola poszczególnych składników pokarmowych

Zasady zdrowego żywienia i aktywności fizycznej młodzieży

Folder GENODIET informacje w polskiej wersji językowej

MAGDALENA KRZYSZKA studentka WYDZIAŁU WYCHOWANIA FIZYCZNEGO I PROMOCJI ZDROWIA UNIWERSYTET SZCZECIŃSKI ZDROWY STYL ŻYCIA

SPOŁECZEŃSTWO OD KUCHNI Integracja międzypokoleniowa mieszkańców Śliwkowego Szlaku

Piramida Żywienia. Dominika Kondrak Karina Warwas 1TFS

PRAWIDŁOWE ODŻYWIANIE NASTOLATKÓW

Instrukcja dla Pacjenta i Rodziców/Opiekunów

10 ZASAD ZDROWEGO ŻYWIENIA

ŻYWIENIE DZIECI W WIEKU 1-3

ZALECENIA ŻYWIENIOWE DLA DZIECI I MŁODZIEŻY. Gimnazjum nr 1 w Piastowie Lidia Kaczor, 2011r

Warsztaty Żywieniowe. Temat: Zasady żywienia młodzieży aktywnej

Zajęcia żywieniowe Wymagania podstawowe Zajęcia żywieniowe Wymagania ponadpodstawowe

5t~rOPOllłłłfr ~)~ '_(_r~ \./ ... Nasz przedstawiciel handlowy zawsze chętnie służy pomocą. \.; /.;\- ~'~A ~_~j,\~ ~o. .z 4\ ( ) ~~, o o,. ).

W jaki sposób powinien odżywiać się młody człowiek?

WYMAGANIA EDUKACYJNE Z TECHNIKI:

Piramida zdrowego żywienia w cukrzycy

Zbożowe śniadanie zimowe. dr inż. Marta Jeruszka-Bielak Centrum Komunikacji Społecznej

ZASADY ZDROWEGO ŻYWIENIA DZIECI I MŁODZIEŻY W WIEKU SZKOLNYM

8. Scenariusz lekcji dla klasy IV-VI szkoły podstawowej i I klasy gimnazjum

11. Scenariusz lekcji dla gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych

Szkoła Podstawowa Nr 1 im. Tadeusza Kościuszki w Rudzie Śląskiej

Adres strony internetowej, pod którym dostępne są informacje dotyczące

ZASADY ZDROWEGO ŻYWIENIA DZIECI I MŁODZIEŻY r.

W WIEKU PRZEDSZKOLNYM

Tczew: dostawa warzyw i owoców Numer ogłoszenia: ; data zamieszczenia: OGŁOSZENIE O ZAMÓWIENIU - dostawy

Lista zamienników. 140g cukinii. 80g dyni. 100g bakłażana. 70g kabaczka. 80g papryki czerwonej. 50g papryki czerwonej. 100g pomidora.

Zalecenia dotyczące żywienia dzieci w przedszkolach

Sklepik wzorowy smaczny i zdrowy

Podstawy żywienia w sporcie. Aneta Sojak

ŻYWIENIA C A ZŁOWIEKA

Statystyka - wprowadzenie

Normy wyżywienia Racje pokarmowe. Roman Cichon Katedra Żywienia i Dietetyki CM UMK Bydgoszcz 2015

7 00 L - karnityna + chrom + aminokwasy rozgałęzione, 7 30 I ŚNIADANIE, (głównie węglowodany złożone + owoce + warzywa):*

Pompy ciepła. Podział pomp ciepła. Ogólnie możemy je podzielić: ze wzgledu na sposób podnoszenia ciśnienia i tym samym temperatury czynnika roboczego

Scenariusz zajęć edukacja zdrowotna - gimnazjum

Myślę co jem - profilaktyka otyłości i chorób dietozależnych wśród dzieci. Temat 2: Jak jem? Opracowanie: mgr Agnieszka Augustyniak

Echo Dobrocina. Nr 1 W zdrowym ciele zdrowy duch.

ZBILANSOWANA DIETA TALERZ ZDROWIA SMACZNIE, ZDROWO, KOLOROWO. Anna Oblacińska Instytut Matki i Dziecka

Co jadłem/jadłam wczoraj?

2. Scenariusz zajęć. Temat: Bomby witaminowe o warzywach i owocach

PROGRAM ZAJĘĆ W RAMACH AKADEMII ZDROWEGO ŻYWIENIA. Opis. - praca z materiałami drukowanymi, - pogadanka, - dyskusja problemowa

ZASADY ZDROWEGO Z YWIENIA DZIECI

Adres strony internetowej, na której Zamawiający udostępnia Specyfikację Istotnych Warunków Zamówienia:

ZSGH BYTOM, BON APPÉTIT, NUMER 11

OGŁOSZENIE O ZAMÓWIENIU

WSKAZÓWKI PRAWIDŁOWEGO śywienia DLA DZIECI

Czym jest program Trzymaj

Koalicja na Rzecz Walki z Cukrzycą

Powiatowa Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna Cieszyn ul. Liburnia 2 asystent Teresa Kopiec asystent Halina Dziadek st. asystent Czesława Lis

Załącznik bez tytułu css; Załącznik bez tytułu css

Znaczenie pierwszego śniadania, czyli zdrowe odżywianie dzieci i młodzieży. Na podstawie materiałów ORE- Anna Pisowacka

RACJONALNE ŻYWIENIE. Zespół Szkół Rolnicze Centrum Mokrzeszów r.

I. 1) NAZWA I ADRES: Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, Al. Racławickie 14,

Adres strony internetowej, na której Zamawiający udostępnia Specyfikację Istotnych Warunków Zamówienia:

Adres strony internetowej, na której Zamawiający udostępnia Specyfikację Istotnych Warunków Zamówienia: bip.warmia.mazury.

Prezentacja materiałów przygotowanych. programu edukacyjnego Trzymaj formę!

Materiałpomocniczy dla nauczycieli kształcących w zawodzie:

Zdrowe odżywianie - sposób odżywiania, polegający na przyjmowaniu substancji korzystnych dla zdrowia w celu zapewnienia lub poprawy zdrowia.

Numer ogłoszenia: ; data zamieszczenia:

DIETA I SUPLEMENTACJA W SPORCIE CZEMU JEST TO ISTOTNY ELEMENT U SPORTOWCA?

W JAKI SPOSÓB BIAŁKA WPŁYWAJĄ NA WAGĘ

KRYTERIA OCENIANIA Z BIOLOGII. Klasa I

PO CO BAJCE KOLOR- SCENARIUSZ ZAJĘĆ CZYTELNICZO - EDUKACYJNYCH DLA DZIECI SZEŚCIOLETNICH

Adres strony internetowej, na której Zamawiający udostępnia Specyfikację Istotnych Warunków Zamówienia:

Adres strony internetowej, na której Zamawiający udostępnia Specyfikację Istotnych Warunków Zamówienia: bip.mazowia.eu/zamowienia-publiczne/

Znakowanie opakowań cukru białego i cukrów surowych

Adres strony internetowej, na której Zamawiający udostępnia Specyfikację Istotnych Warunków Zamówienia:

Czy warto jeść kasze i płatki? dr inż. Dorota Czerwińska Katedra Żywienia Człowieka, SGGW

Odżywiamy się zdrowo! PREZENTACJA DLA PRZEDSZKOLAKÓW

Produkty Mleczne Tłuszcze Mięso, ryby, jaja Piramida żywienia Czego powinniśmy unikać Napoje gazowane, Chipsy Słodycze, Fast Foody PAMIĘTAJ!!

I. 1) NAZWA I ADRES: Szkoła Podstawowa im. Stefana Żeromskiego w Bielowicach, Bielowice 56,

WYDAWNICTWA INFORMACYJNE - konspekt lekcji bibliotecznej dla klasy v szkoły podstawowej

Zasady zdrowego żywienia

W JAKI SPOSÓB BIAŁKA WPŁYWAJĄ NA WAGĘ

Prawo do studiowania bez wnoszenia opłat. 1. Limit punktów ECTS w ramach, którego student ma prawo do studiowania bez wnoszenia opłat

Lublin: DOSTAWA ARTYKUŁÓW MLECZARSKICH, WARZYW, OWOCÓW, OWOCÓW CYTRUSOWYCH, JAJ, PRZETWORÓW. OWOCOWYCH I WARZYWNYCH, PRODUKTÓW GŁĘBOKO MROśONYCH.

Przedmiotowy System Oceniania Szkoły Podstawowej i Gimnazjum

ZDROWO AKTYWNI SZKOŁA PODSTAWOWA NR 8 W TARNOWIE

Adres strony internetowej, na której Zamawiający udostępnia Specyfikację Istotnych Warunków Zamówienia:

Żywienie w sporcie, czyli po co mojemu dziecku dietetyk?

WYMAGANIA EDUKACYJNE Z PRZEDMIOTU SIECI KOMPUTEROWE. dla klasy 2

"Zarządzanie kompetencjami w realizacji strategii firmy"

PSO matematyka I gimnazjum Szczegółowe wymagania edukacyjne na poszczególne oceny

Adres strony internetowej, na której Zamawiający udostępnia Specyfikację Istotnych Warunków Zamówienia: bip.mazowia.eu/zamowienia-publiczne/

I. 1) NAZWA I ADRES: Śląskie Centrum Chorób Serca, ul. M. Curie-Skłodowskiej 9,

Marta Kotecka. Klasa PdP gotuje. Program nauczania Przysposobienia do pracy zajęcia kuchenne. w Szkole Przysposabiającej do Pracy

Recepta na zdrowie - dlaczego warto żyć aktywnie

Adres strony internetowej, na której Zamawiający udostępnia Specyfikację Istotnych Warunków Zamówienia:

Dieta DASH i produkty lokalne jako żywieniowa profilaktyka nadciśnienia. Prof. dr hab. n. med. Danuta Pawłowska

SEKCJA I: ZAMAWIAJĄCY SEKCJA II: PRZEDMIOT ZAMÓWIENIA. Zamieszczanie ogłoszenia: obowiązkowe. Ogłoszenie dotyczy: zamówienia publicznego.

Adres strony internetowej, na której Zamawiający udostępnia Specyfikację Istotnych Warunków Zamówienia:

Adres strony internetowej, na której Zamawiający udostępnia Specyfikację Istotnych Warunków Zamówienia:

Adres strony internetowej, na której Zamawiający udostępnia Specyfikację Istotnych Warunków Zamówienia:

Żywność. zapewnia prawidłowe funkcjonowanie. poprawia samopoczucie

Adres strony internetowej, na której Zamawiający udostępnia Specyfikację Istotnych Warunków Zamówienia:

Adres strony internetowej, na której Zamawiający udostępnia Specyfikację Istotnych Warunków Zamówienia:

I. 1) NAZWA I ADRES: Przedsiębiorstwo Usługowo-Handlowo-Produkcyjne PILAWA Eugeniusz Pilawa, ul.

Materiał pomocniczy dla nauczycieli kształcących w zawodzie:

Jawor: Remont cząstkowy dróg gminnych Numer ogłoszenia: ; data zamieszczenia: OGŁOSZENIE O ZAMÓWIENIU - roboty budowlane

Transkrypt:

Prjekt Bądźmy zdrwi wiemy, więc działamy SCENARIUSZ ZAJĘĆ NR II DLA UCZNIÓW SZKÓŁ GIMNAZJALNYCH Tytuł: Matematyka ma wielkie czy Wybrane elementy edukacji zbilanswanej diecie. Temat: Racjnalne dŝywianie w liczbach. 1. Cel gólny Wykrzystanie prstych działań matematycznych w edukacji zbilanswanej diecie. Cele szczegółwe - p zakńczeniu zajęć uczniwie pwinni: wyjaśnić pjęcia: racjnalneg dŝywiania, zbilanswanej diety, bjaśnić Nwą Piramidę Zdrwia, 1

wskazać własną nrmę zaptrzebwania na energię uwzględniając pdział na płeć i rdzaj aktywnści fizycznej, wyjaśnić definicję GDA (Wskazane Dzienne SpŜycie) i jeg rlę w przygtwywaniu psiłków, bliczyć GDA (wartść kalryczna) dla wybraneg prduktu spŝywczeg (prcji), uwzględniając własną nrmę zaptrzebwania na energię, wyjaśnić definicję BMI (Bdy Mass Index) i jeg znaczenie dla edukacji na temat zbilanswanej diety, bliczyć własny wskaźnik BMI. 2. Czas: 45 min (jednstka lekcyjna). 3. Uczestnicy : uczniwie szkół gimnazjalnych (klasa). 4. Materiały edukacyjne: materiały infrmacyjn edukacyjne dstępne w ramach Prjektu Bądźmy zdrwi wiemy, więc działamy : pradnik dla edukatrów, pradnik dla uczniów szkół gimnazjalnych, załączniki d scenariusza zajęć (załącznik 1; 2; 3; 4; 5; 6). Ddatkwe infrmacje mŝna znaleźć na strnach internetwych: www.badzmyzdrwi.pl, www.gdainf.pl, www.izz.waw.pl. 2

5. Śrdki dydaktyczne: kalkulatr, etykiety z ulubinych prduktów spŝywczych zawierające masę prduktu i jeg wartść kalryczną dla 100 g, klrwa kreda. 6. Opis przebiegu zajęć: ZADANIE 1 Nwa Piramida Zdrweg śywienia (wprwadzenie d tematu zajęć, pgadanka, praca z całą klasą) Nauczyciel przedstawia ucznim pjęcia: racjnalne dŝywianie, zbilanswana dieta. W trakcie dyskusji z uczniami bjaśnia graficzny wzór Nwej Piramidy Zdrwia, krótk mawiając pszczególne jej elementy. W celu przybliŝenia wizerunku Piramidy nauczyciel mŝe psłuŝyć się gólndstępnym schematem graficznym, bądź na tablicy ryswać w trakcie mawiania pszczególnych elementów - własny wzór Piramidy. Materiały edukacyjne i śrdki dydaktyczne: materiały infrmacyjn edukacyjne d Prjektu Bądźmy zdrwi wiemy, wiec działamy, załączniki d scenariusza zajęć: 1; 2, schemat graficzny Nwej Piramidy Zdrwia, klrwa kreda. Przewidywany czas na realizację zadania: k. 15 min. ZADANIE 2 Nrma zaptrzebwania na energię (praca indywidualna). Nauczyciel prezentuje ucznim nrmy zaptrzebwania na energię z pdziałem na płeć i rdzaj aktywnści fizycznej. KaŜdy z uczniów, w zaleŝnsci d płci i rdzaju aktywnści fizycznej wybiera wskaźnik nrmy dpwiedni dla siebie. 3

Materiały edukacyjne i śrdki dydaktyczne: materiały infrmacyjn edukacyjne d Prjektu Bądźmy zdrwi wiemy, wiec działamy, załącznik 3 d scenariusza zajęć. Przewidywany czas na realizację zadania: k. 5 min. ZADANIA 3 GDA (praca indywidualna) Nauczyciel wyjaśnia definicję GDA (Wskazane Dzienne SpŜycie) i jeg znaczenie w przygtwywaniu psiłków. Następnie dla przykładu blicza % wskazaneg dzienneg spŝycia dla prcji prduktu. Przykładwe zadanie na bliczanie % wskazaneg dzienneg spŝycia: prcja wynsi 150 g, a prdukt w 100 g ma 80 kcal w dniesieniu d zaptrzebwania na energię dla 14 letnieg chłpca duŝej aktywnści fizycznej. Rzwiązanie: prdukt 150 g zawiera 120 kcal; nrma zaptrzebwania na energię dla 14-letnieg chłpca duŝej aktywnści fizycznej wynsi 2800 kcal/dbę. GDA dla teg prduktu t: 120 kcal c stanwi 4% dzienneg spŝycia dla chłpca w wieku 14 lat duŝej aktywnści fizycznej. Następnie kaŝdy uczeń blicza % wskazaneg dzienneg spŝycia dla swjeg ulubineg prdukty spŝywczeg (napju, czeklady, jgurtu, itp.) uwzględniając swją nrmę zaptrzebwania na energię (w zaleŝnści d płci i rdzaju aktywnści fizycznej). 4

Materiały edukacyjne i śrdki dydaktyczne: materiały infrmacyjn edukacyjne d Prjektu Bądźmy zdrwi wiemy, wiec działamy, załączniki d scenariusza zajęć: 3; 4, kalkulatry, etykiety z ulubinych prduktów spŝywczych zawierające masę prduktu i jeg wartść kalryczną dla 100 g. Przewidywany czas na realizację zadania: k. 15 min. ZADANIE 4 Tabela spalania kalrii (praca indywidualna). P przeliczeniu w zadaniu 3, ile kcal zawiera prcja ulubineg prduktu uczniwie wybierają z tabeli spalania kalrii ulubiny rdzaj aktywnści fizycznej i sprawdzają ile czasu wlneg muszą pświęcić na spalenie swjeg przysmaku. Materiały edukacyjne i śrdki dydaktyczne: materiały infrmacyjn edukacyjne d Prjektu Bądźmy zdrwi wiemy, wiec działamy, załączniki d scenariusza zajęć: 3; 4; 6. Przewidywany czas na realizację zadania: k. 5 min. ZADANIE 5 Mje BMI (praca indywidualna). Nauczyciel przedstawia ucznim zasady bliczania Indeksu Masy Ciała (wg. wzru matematyczneg). Następnie kaŝdy z uczniów blicza własne BMI (wykrzystując d teg dane: wzrst w centymetrach i masę ciała w kilgramach). P trzymaniu wyniku interpretują swój wskaźnik BMI zgdnie z tabelą umieszczna w załączniku 5 d scenariusza. Nauczyciel jedncześnie wyjaśnia ucznim pzimy ceny stpnia nadwagi. 5

Materiały edukacyjne i śrdki dydaktyczne: materiały infrmacyjn edukacyjne d Prjektu Bądźmy zdrwi wiemy, wiec działamy, załączniki 5 d scenariusza zajęć, kalkulatry. Przewidywany czas na realizację zadania: k. 5 min. 7. Załączniki: ZAŁĄCZNIK 1 wyjaśnienie pjęć: RACJONALNA ODśYWIANIE t przemyślany, rzsądny spsób dŝywiania się party na wynikach naukwych, dających dbre efekty w rezultacie czeg uzyskuje się prawidłwy rzwój i zdrwie. Jest t Ŝywienie pzwalające na siągnięcie pełneg rzwju psychsmatyczneg raz utrzymanie rganizmu w zdrwiu i maksymalnej sprawnści d starści. Plega na regularnym dstarczaniu rganizmwi dpwiednich d wieku, płci, stanu fizjlgiczneg i aktywnści fizycznej ilści energii raz składników dŝywczych w pstaci prawidłw przygtwanych i zestawinych dań i psiłków. śywnść wykrzystana d ich przyrządzenia pwinna być bezpieczna dla zdrwia. Racjnalne (prawidłwe) Ŝywienie wymaga zbilanswania energii, tzn. utrzymania równwagi między ilścią energii dstarcznej z pkarmem a jej wydatkwaniem. ZBILANSOWANA DIETA (zbilanswane Ŝywienie) - Ŝywienie zbilanswane uwzględnia dpwiednie rzłŝenie psiłków w ciągu dnia i dbór prduktów przeznacznych d jednrazweg spŝycia w taki spsób, aby w całdziennej diecie prócz dpwiedniej ilści energii znalazły się wszystkie ptrzebne składniki dŝywcze (białka, tłuszcze, węglwdany, witaminy i sle mineralne). 6

ZAŁĄCZNIK 2 bjaśnienie Piramidy Zdrweg śywienia 7

Piramida Zdrweg śywienia (PZś) zstała pracwana w Stanach Zjedncznych przez Departament Rlnictwa raz Departament Zdrwia i Opieki Spłecznej i jest zestawieniem zaleceń Ŝywieniwych. Nie istnieje prdukt spŝywczy, który zawierałby wszystkie niezbędne składniki dŝywcze w dpwiednich, ptrzebnych dla rganizmu ilściach. Tylk wykrzystanie wielu róŝnych prduktów pzwala na zbilanswanie diety. Zasada Piramidy Zdrweg śywienia jest prsta wszystkie śrdki spŝywcze pdzielne są na grupy. W cdziennej diecie pwinny znaleźć się prdukty z kaŝdej grupy. U pdstawy PZś znajduje się aktywnść fizyczna. Następne elementy Piramidy twrzą prdukty Ŝywnściwe. Największą grupę stanwią te, które pwinny być spŝywane najczęściej i w największej ilści. Im bliŝej wierzchłka, tym mniej prduktów z danej grupy naleŝy spŝywać, kaŝda z nich wnsi wyjątkwy wkład w cdzienną dietę. Zbilanswana, róŝnrdna dieta daje zdrwie, energię i dbre sampczucie. Zapewniając dziecku kmpletny zestaw ptrzebnych składników z kaŝdej grupy Ŝywieniwej mŝemy mieć pewnść, Ŝe będzie się prawidłw rzwijać i rsnąć. Bardz waŝnym aspektem jest dpwiednie nawdnienie rganizmu. PRODUKTY ZBOśOWE - pwinny stanwić pdstawwe źródł energii i występwać w kaŝdym psiłku w ciągu dnia. Prdukty z tej grupy są bgatym źródłem węglwdanów złŝnych, białka rślinneg, witamin z grupy B: B1, B2, B6 i PP raz błnnika pkarmweg ułatwiająceg trawienie i regulująceg pracę jelit. Dstarczają równieŝ składników mineralnych, takich jak: Ŝelaz, miedź, magnez, cynk raz ptas i fsfr. Wartść Ŝywieniwa prduktów zbŝwych jest uzaleŝnina d stpnia przemiału ziarna, w trakcie któreg usuwane są zewnętrzne części bgate w składniki dŝywcze. Mniejszą zawartścią witamin i składników mineralnych charakteryzują się prdukty trzymane z wyŝszeg stpnia przemiału, wówczas mąka i pieczyw są bielsze, a kasza drbniejsza. Natmiast pieczyw razwe raz grube kasze dznaczają się wyŝszą zawartścią witamin i składników mineralnych raz błnnika pkarmweg. Prdukty zalecane d spŝycia: pieczyw - przede wszystkim grubziarniste, z pełneg ziarna, np. razwe, Ŝytnie, graham, pszenne, 8

płatki zbŝwe: wsiane, kukurydziane, Ŝytnie, pszenne, kasze: gryczana, kukurydziana, pęczak, jęczmienna, kuskus, makarn - wszystkie rdzaje z mąki pszennej (szczególnie durum), Ŝytniej, wsianej, ptrawy z mąki i zbóŝ (naleśniki, kluski). WARZYWA I OWOCE (5 x dziennie) - Zaleca się spŝywanie warzyw 3 5 razy dziennie, natmiast wców 2 4 razy (są bardziej kalryczne). C t jest prcja? Prcja - t średniej wielkści wc lub warzyw (jabłk, marchew) lub kilka mniejszych sztuk (truskawki, czereśnie, wingrna). T takŝe miseczka sałatki lub szklanka sku. Warzywa i wce pwinny znaleźć się w kaŝdym psiłku. Zarówn dziecim, jak i drsłym pleca się wszystkie warzywa i wce świeŝe, mrŝne, a takŝe w pstaci sków. Są bgatym źródłem witamin (zwłaszcza witaminy C raz beta-kartenu i innych kartenidów), sli mineralnych i błnnika. Witaminy i flawnidy (substancje własnściach przeciwutleniających) zawarte w warzywach i wcach mają działanie przeciwnwtwrwe i przeciwmiaŝdŝycwe. Ptas występujący w duŝych ilściach w warzywach bniŝa ciśnienie krwi. Większść warzyw i wców dznacza się wyską zawartścią wdy (80-90%), z czeg wynika ich niska wartść kalryczna. NaleŜy pamiętać, Ŝe wce t naturalne słdycze, i niektóre z nich zawierają duŝ cukru, który w nadmiernych ilściach mŝe być niekrzystny dla rganizmu. Warzywa naleŝy spŝywać na surw lub krótk gtwane na parze. Gtując w wdzie wypłukujemy z nich cenne składniki. Prdukty zalecane d spŝycia: świeŝe wce np.: jabłka, kiwi, gruszki, wce seznwe, jak truskawki, czereśnie, śliwki, maliny, wiśnie, przeczki, wce cytruswe, 100-prcentwe ski wcwe (bez ddatkwej zawartści cukru), wce suszne np.: rdzynki, figi, mrele, śliwki, banany, ananas, 9

wce mrŝne, jak: truskawki, śliwki, przeczki, wiśnie, warzywa surwe szczególnie w pstaci surówek i sków: marchew, seler, buraki, kalarepa, kapusty, sałata, pr naciwy, pmidry, górki zielne i kiszne, kapusta kiszna, dynia, kalafir, kiełki i in., warzywa mrŝne - mieszanki warzywne, grszek, kalafir i in.; gtuj na parze, pdawaj w pstaci jarzynki raz sałatek jarzynwych; ddawaj d zup i ssów. NABIAŁ - Cdziennie naleŝy spŝywać 3-4 prcje mleka i prduktów mlecznych. Są ne pdstawwym źródłem łatwprzyswajalneg wapnia, który jest niedzwnym budulcem kści i zębów. Mlek jest równieŝ źródłem wyskwartściweg białka i witamin (A, D, B2) raz innych składników mineralnych (magnez, ptas i cynk). NaleŜy graniczać spŝycie Ŝółtych serów ze względu na duŝą zawartść tłuszczu, który pdnsi chlesterl. Prdukty zalecane d spŝycia: mlek - pełne, z bniŝną ilścią tłuszczu, smakwe, jgurt, maślanka, kefir, sery białe - wszystkie rdzaje, Ŝółte i tpine, budynie i inne ptrawy z mleka, kktajle mleczne, masł. Szczyt piramidy t mięs (czerwne, drób, wędliny, ryby, jaja), rzechy, nasina strączkwe raz słdycze. 10

Mięs jest dbrym źródłem pełnwartściweg białka, a takŝe witamin z grupy B, szczególnie B1, B12, PP raz łatw przyswajalneg Ŝelaza. Czerwne gatunki mięsa: wieprzwina, włwina, baranina są bardz kalryczne, duŝ w nich kwasów tłuszczwych nasycnych i chlesterlu, a wszystk t sprzyja tyłści. Najlepsze jest mięs chude niskiej zawartści tłuszczu. NaleŜy preferwać dania duszne, gtwane nie smaŝne. Ryby raz jaja są dbrym źródłem pełnwartściweg białka. Tłuszcz ryb mrskich dstarcza kwasów mega - 3 pprawiają pracę mózgu, chrnią przed chrbami serca i układu krąŝenia, zapbiegają zakrzepm i zatrm, bniŝają pzim chlesterlu i regulują pzim trójglicerydów we krwi, są dbre dla czu i kści, hamują rzwój kmórek nwtwrwych. Jaja pdbnie jak mięs zawierają prawie wszystkie składniki dŝywcze ptrzebne rganizmwi. śółtk jaj zawiera duŝą ilść lecytyny, ptrzebnej d prdukcji chliny, która jest składnikiem błn kmórkwych i dgrywa waŝną rlę w układzie nerwwym (m.in. pprawia pamięć). Pnadt zawiera substancje birące udział w usuwaniu tłuszczu z wątrby. Orzechy laskwe, pistacjwe, włskie i w mniejszym stpniu arachidwe są źródłem niezbędnych nienasycnych kwasów tłuszczwych, białka, błnnika, ptasu, magnezu, wapnia, Ŝelaza, witaminy E i witamin z grupy B. Ze względu na kalrycznść nie naleŝy jednak zjadać więcej niŝ 8-10 sztuk dziennie. Rśliny strączkwe sja, sczewica, fasla, grch, bób, ciecierzyca są waŝnym źródłem białek i skrbi. Dstarczają dbrych tłuszczów i witaminy E, zawierają teŝ witaminy z grupy B, ptas, wapń, Ŝelaz raz błnnik. Orzechy i rśliny strączkwe pmagają bniŝyć pzim złeg chlesterlu, uczestniczą w regulwaniu pzimu cukru, ciśnienia, chrnią przed nwtwrami. Cukier i słdycze zawierają łatwprzyswajalne węglwdany (puste kalrie), które w rganizmie szybk są zamieniane na tkankę tłuszczwą. Szczególnie kalryczne są ldy i czeklada, które pza cukrem zawierają duŝ tłuszczu. NaleŜy unikać takŝe słdkich napjów gazwanych (typu cla, ranŝada), słdznych sków tzw. nektarów wcwych, a zastępwać je np. wdą mineralną, 100% skami lub 11

lekką herbatą bez cukru. Zamiast cukierków, ciastek, batników i innych słdyczy krzystniej jest zjeść słdki wc, który zaspki "smak na cś słdkieg", ale teŝ dstarczy witamin i sli mineralnych. Prdukty zalecane d spŝycia: wszystkie rdzaje włwiny, wieprzwiny i innych gatunków mięs (chude), drób, ryby, chude wędliny, warzywa strączkwe, jak: fasla biała, fasla czerwna, sczewica, grch łuskany, jaja, kaŝdy rdzaj rzechów czy ziaren, masł rzechwe i inne pasty z rzechów. Aktualnie prpaguje się tzw. Nwą Piramidę śywienia, w pdstawie której jest aktywnść fizyczna. KaŜde dzieck pwinn pświęcać k. 60 min. dziennie na zabawę lub aktywnść fizyczną (w pstaci ćwiczeń, spacerów, jazdy na rwerze itp.) umiarkwanej lub duŝej intensywnści. Alkhl wymieniny w nwej piramidzie Ŝywienia dtyczy sób drsłych, a witaminy i składniki mineralne w pstaci suplementów, dla dzieci i młdzieŝy mgą być pdawane w kresie zwiększneg wysiłku lub braku seznwych wców i warzyw. 12

ZAŁĄCZNIK 3 nrma zaptrzebwania na energię dla uczniów w wieku gimnazjalnym z pdziałem na płeć i rdzaj aktywnści fizycznej. Człwiek d Ŝycia ptrzebuje energii, która pchdzi ze spŝywanych psiłków zawierających dpwiednie ilści składników dŝywczych. Instytut śywnści i śywienia w Warszawie w 2008 rku wydał zaktualizwane nrmy Ŝywienia, które naleŝy rzumieć, jak ilść energii raz niezbędnych składników dŝywczych, wyraŝne w przeliczeniu na 1 sbę na jeden dzień. Ile wynsi nrma na energię? Aktualne nrmy na energię uwzględniają róŝny stpień aktywnści fizycznej. Zstały ustalne średni dla grupy, w przeliczeniu na 1sbę/dbę. Chłpiec gimnazjalista średni ptrzebuje: aktywnść fizyczna mała 2600 kcal/dbę aktywnść fizyczna umiarkwana 3000 kcal/dbę aktywnść fizyczna duŝa 3500 kcal/dbę Dziewczyna gimnazjalistka średni ptrzebuje: aktywnść fizyczna mała 2100 kcal/dbę aktywnść fizyczna umiarkwana 2450 kcal/dbę aktywnść fizyczna duŝa 2800 kcal/dbę 13

Energia gółem (kcal lub kj) = energia pchdząca z białka + energia pchdząca z tłuszczu + energia pchdząca z węglwdanów D przeliczenia ilści energii wyraŝnej w kalriach na dŝule i dwrtnie stsuje się następujące współczynniki (p zakrągleniu): 1 kcal = 4,18 kj 1 kj = 0,24 kcal ZAŁĄCZNIK 4 najwaŝniejsze infrmacje GDA (Wskazane Dzienne SpŜycie) GDA (Wskazane Dzienne SpŜycie) t dbrwlne, ddatkwe znaczenie graficznymi, które mŝe pjawić się na prduktach spŝywczych. 14

GDA infrmuje wartści energetycznej prduktu i zawartści składników dŝywczych, które dstarczane są przez prdukt w dniesieniu d całdbweg zaptrzebwania (www.gdainf.pl). W pdanym przykładzie prdukt dstarczy 140 kcal energii, c stanwi 7% Wskazaneg Dzienneg SpŜycia; pzstanie jeszcze 93% wlnej energii na inne prdukty ZAŁACZNIK 5 najwaŝniejsze infrmacje BMI (Indeksie Masy Ciała) Ilść tkanki tłuszczwej mŝna kreślić dzięki Indekswi Masy Ciała (BMI - Bdy Mass Index). KaŜdy w prsty i łatwy spsób mŝe sprawdzić czy jeg waga jest dpwiednia d wzrstu. Stwierdzn, na pdstawie wielu badań, Ŝe BMI umŝliwia cenę zagrŝenia chrbami wynikającymi z nadwagi i tyłści. 15

Interpretacja BMI dla dzieci w wieku 14 lat Ocena stpnia nadwagi Dziewczynki Chłpcy niedwaga BMI < 16,4 BMI < 16,5 waga prawidłwa 16,4 < BMI < 23 16,5 < BMI < 23,2 nadwaga 23 < BMI < 23,9 23 < BMI < 24,2 tyłść BMI >23,9 BMI >24,2 ZAŁĄCZNIK 6 - tabela spalania kalrii wg Instytutu śywnści i śywienia w Warszawie Ilść spalnych kalrii pdczas róŝnych czynnści mŝe się róŝnić, w zaleŝnści d metablizmu pszczególnych sób. 16

TABELA SPALANIA KALORII WG INSTYTUTU śywności I śywienia W WARSZAWIE RODZAJ RODZAJ AKTYWNOŚCI FIZYCZNEJ Kcal/ 1 gdz Kcal/ 30 min Kcal/ 15 min AKTYWNOŚCI FIZYCZNEJ Kcal/ 1 gdz Kcal/ 30 min Kcal/ 15 min Aerbik 550 275 138 Praca ekspedientki 280 140 70 Aerbik w wdzie 580 290 145 Praca kamieniarska 400 200 100 Badmintn 400 200 100 Praca w gródku 250 125 63 Bieg (km przez 3,40 min) 1200 600 300 Pranie ręczne 150 75 38 Bieg (km przez 5 min) 1000 500 250 Praswanie 144 72 36 Ćwiczenia na siłwni 400 200 100 Prwadzenie samchdu 126 63 32 Chdzenie p sklepie 250 125 63 Rbienie na drutach 55 27,5 14 Czytanie 25 12,5 6 Rbienie zakupów 300 150 75 Czytanie głśn 150 75 38 Schdzenie ze schdów 364 182 91 Glf 250 125 63 Ścieranie kurzy 240 120 60 Gtwanie 105 52,5 26 Siatkówka 450 225 113 17

Gra na pianinie 15 min. 120 60 30 Siatkówka plaŝwa 588 294 147 Gra w kręgle 300 150 75 Skakanie na skakance 574 287 144 Gra w piłkę nŝną 650 325 163 Słanie łóŝka 200 100 50 Yga 288 144 72 Spacer szybkim tempie 300 150 75 Intensywna gimnastyka 300 150 75 Spacer w umiarkwanym 200 100 50 tempie Jazda knna 650 325 163 Sen 62 31 16 Jazda na deskrlce 371 185,5 93 Śpiew 122 61 31 Jazda na nartach biegwych 574 287 144 Sprzątanie łazienki 240 120 60 Jazda na nartach wdnych 441 220,5 110 Sprzątanie pkju 180 90 45 Jazda na nartach zjazdwych 511 255,5 128 Squash 497 248,5 124 Jazda na rlkach 400 200 100 Stanie na bacznść 115 57,5 29 Jazda na rwerze (10 km/h) 300 150 75 Stanie swbdne 100 50 25 Jazda na rwerze (20 km/h) 600 300 150 Szrwanie pdłóg 426 213 107 Jgging 600 300 150 Szybki marsz 6 km/h 150 75 38 Kpanie, grabienie 500 250 125 Szycie na maszynie 135 67,5 34 18

Kszykówka 550 275 138 Szycie ręczne 111 55,5 28 Lekka gimnastyka 210 105 53 Taniec w dysktece 500 250 125 Lekka praca biurwa 140 70 35 Tenis 450 225 113 Marszbieg 500 250 125 Trzepanie dywanów 260 130 65 Mycie kien 240 120 60 Ubieranie się i rzbieranie 118 59 29,5 Mycie pdłgi 250 125 63 Układanie dkumentów 200 100 50 Odkurzanie 260 130 65 Wchdzenie p schdach 1100 550 275 Piłwanie drewna 450 225 113 Wędkwanie 300 150 75 Ping-png 280 140 70 Wisłwanie 500 250 125 Pływanie 400 200 100 Zamiatanie pdłgi 100 50 25 Zmywanie naczyń 114 57 28,5 OPRACOWANIE SCENARIUSZA pracwnicy Wjewódzkiej Stacji Sanitarn Epidemilgicznej w Pznaniu 19