UKŁAD POKARMOWY PTAKÓW

Transkrypt

1 UKŁAD POKARMOWY PTAKÓW DZIÓB Rogowa pochwa szczęk, służy do pobierania pokarmu, charakteryzuje się bardzo dużym zróżnicowaniem gatunkowym. Pokryty nabłonkiem wielowarstwowym płaskim rogowaciejącym, zbudowanym z dwóch warstw: o zewnętrzna warstwa zrogowaciała składająca się z łusek (płytek) rogowych ściśle przylegających do siebie, ulegających złuszczeniu; o wewnętrzna warstwa tworzywa cienka warstwa rozrodcza składająca się z komórek walcowatych i kolczystych. W obrębie tworzywa występują ciałka dotykowe wrażliwe na ucisk - obecne także w obrębie języka. Dziób kaczki jest bardziej miękki niż u kury ze względu na silniejszy rozwój tworzywa, a słabszy warstwy rogowej, pokryty od zewnątrz woskówką. Pisklęta przed wykluciem na końcu dzioba maja wyrostek rogowy (processuscornalis) służący do przebicia skorupy jaja (zanika on po wykluciu). JAMA GĘBOWA Nie występują wargi, dziąsła, policzk i zęby (jedynie u rybitwy rozwijają się zawiązki zębów bez narządu szkliwo twórczego). Brak podniebienia miękkiego nie ma wyraźnej granicy pomiędzy jamą gębowąi gardłem. Podniebienie twarde wyposażone w kilka rzędów brodawek W linii strzałkowej podniebienia występuje szczelina podniebienna łączącą jamę ustną z jamą nosową. Błona śluzowa pokryta nabłonkiem wielowarstwowym płaskim rogowaciejącym W obrębie blaszki właściwej błony śluzowej gruczoły ślinowe. JĘZYK Kształtem dopasowany do dolnej części dzioba. Może mieć postać rynienki u ptaków pijących nektar kwiatów, np. kolibra. Pokryty nabłonkiem wielowarstwowym płaskim rogowaciejącym z brodawkami nitkowatymi. 1

2 Zamiast kubków smakowych występują pojedyncze ciałka smakowe. Mięśnie języka znacznie gorzej rozwinięte niż u ssaków. W osi środkowej występuje kość lub chrząstka języka. U niektórych gatunków wnętrze języka zawiera dużą ilość tkanki tłuszczowej. W blaszce właściwej błony śluzowej występują gruczoły ślinowe, często bardzo dobrze rozwinięte. PRZEŁYK Błona śluzowa pokryta nabłonkiem wielowarstwowym płaskim, tworzy podłużne fałdy. Blaszka właściwa błony śluzowej zawiera liczne, duże gruczoły śluzowe i skupienia tkanki limfoidalnej. o U ptaków odżywiających się rybami gruczoły przełyku wydzielają substancję tworzącą elastyczna błonę powlekającą pokarm. o U kaczki skupienia tkanki limfatycznej są bardzo liczne i tworzą migdałek przełykowy. Blaszka mięśniowa błony śluzowej komórki mięśniówki gładkiej ułożone podłużnie. Błona podśluzowa bardzo cienka. Błona mięśniowa zbudowana z tkanki mięśniowej gładkiej, składa się grubej warstwy okrężnej i cienkiej podłużnej. Przydanka otacza przełyk od zewnątrz. Samce niektórych gatunków posiadają zachyłki przełykowe, które mogą być nadmuchiwane w sezonie godowym WOLE Brzuszne uwypuklenie przełyku. Występuje u kury, indyka, perliczki i gołębia, u kaczki i gęsi - wole rzekome. Czasowy zbiornik pokarmu (magazynowanie treści w obrębie wola następuje dopiero po napełnieniu żołądka, na drodze odruchów wymiotnych). Pokarm w wolu zostaje rozmiękczony wydzieliną gruczołów ślinowych i śluzem wytwarzanym w przełyku, z którymi miesza się podczas przechodzenia do wola. W wolu pokarm ulega nadtrawieniu w skutek działania enzymów obecnych w ślinie. Błona śluzowa wytwarza fałdy, jest wyścielona nabłonkiem wielowarstwowym płaskim miejscami rogowaciejącym. 2

3 Na granicy pomiędzy wolem a przełykiem występują (w blaszce właściwej błony śluzowej) gruczoły cewkowe złożone, wydzielające śluz. U gołębi w okresie wylęgu wytwarzanejest mleczko wola tzw. ptasie mleczko stanowiące pokarm dla piskląt. Powstaje ono z powierzchownych komórek nabłonka (zawierających krople tłuszczu), które zostają rozpulchnione i rozpuszczone CZĘŚĆ GRUCZOŁOWA ŻOŁĄDKA Mniejsza niż mięśniowa, kształtu wrzecionowatego, położona między płatami wątroby. Błona śluzowa pokryta nabłonkiem jednowarstwowym walcowatym. Blaszka właściwa tworzy okrężne fałdy otaczające brodawki, na których znajdują się ujścia gruczołów żołądkowych głębokich. W blaszce właściwej występują gruczoły powierzchniowe. W błonie podśluzowej występują odcinki wydzielnicze gruczołów głębokich o specyficznej budowie (złożone cewkowe, uchodzące dużymi otworami na szczycie brodawek). Komórki gruczołów produkują pepsynogen i kwas solny; zawierają ziarnistości kwasochłonne; brak zróżnicowania komórek. W tkance podśluzowej pomiędzy gruczołami głębokimi występują pasma tkanki łącznej luźnej, naczynia krwionośne i skupiska limfocytów. Błona mięśniowa zbudowana z 2 warstw: zewnętrznej - podłużnej, wewnętrznej okrężnej. Od zewnątrz żołądek pokrywa błona surowicza. Pomiędzy żołądkiem gruczołowym a mięśniowym występuje strefa pośrednia zona intermedia. CZĘŚĆ MIĘŚNIOWA ŻOŁADKA (MIELEC) Błona śluzowa pokryta nabłonkiem sześciennym. Nabłonek błony śluzowej wytwarza proste gruczoły cewkowe wydzielające substancje śluzową, która krzepnie na powierzchni i tworzy wewnętrzną kutikularną płytkę (u kury 1mm grubości, przypomina gruby arkusz celofanu). Płytka ta jest twarda i szorstka, działa podobnie jak tarka, służy do zgniatania i mielenia treści pokarmowej, funkcjonalnie zastępuje zęby, zużywa się w trakcie miażdżenia, zużyta odrywa się płatami i jest usuwana. Blaszka właściwa błony śluzowej zbudowana z tkanki łącznej, zawiera naczynia krwionośne. Brak blaszki mięśniowej błony śluzowej. Tkanka podśluzowa zbudowana z warstwy tkanki łącznej zbitej, stanowi ścięgnistą pochewkę błony mięśniowej. 3

4 Błona mięśniowa zbudowana z mięśni gładkich, stanowi główną masę ściany żołądka, mięśnie tworzą jedną funkcjonalną całość w postaci sieci poprzeplatanych włókien. Cały żołądek leży pozaotrzewnowo, tylko jego prawa część otoczona jest otrzewną. JELITO CIENKIE Układ warstw typowy dla cewy pokarmowej. Zbudowane jednolicie na całym przebiegu, nie występują wyraźne różnice pomiędzy poszczególnymi odcinkami. Błona śluzowa we wszystkich odcinkach pokryta kosmkami. W obrębie blaszki właściwej gruczoły jelitowe. Błona podśluzowa słabo wykształcona. Brak gruczołów dwunastniczych. W obrębie błony śluzowej i podśluzowej liczne elementy limfatyczne. DWUNASTNICA Kształt wydłużonej litery U, której ramiona obejmują trzustkę. W tym odcinku zachodzi właściwe trawienie żołądkowe odczyn silnie kwaśny. Ujścia przewodów żółciowych i trzustki wyznaczają koniec dwunastnicy. Błona śluzowa pokryta nabłonkiem jednowarstwowym walcowatym z rąbkiem wchłaniającym i komórkami kubkowymi. Błona śluzowa tworzy kosmki, tu są najwyższe (1,5mm), w dalszych odcinkach jelita stają się grubsze i niższe. Gruczoły jelitowe liczne. W blaszce właściwej błony śluzowej skupienia tkanki limfatycznej. Blaszka mięśniowa błony śluzowej złożona z mięśni gładkich o podłużnym ułożeniu. Tkanka podśluzowa słabo wykształcona, nie zawiera gruczołów dwunastniczych. Błona mięśniowa zbudowana z warstwy wewnętrznej okrężnej i zewnętrznej podłużnej. JELITA CZCZE I BIODROWE Błona śluzowa pokryta nabłonkiem jednowarstwowym walcowatym (z enterocytami z rąbkiem wchłaniającym i komórkami kubkowymi). Kosmki jelitowe dobrze rozwinięte, wydłużone u mięsożernych, u roślinożernych płaskie i w kształcie liścia. 4

5 W blaszce właściwej błony śluzowej występują gruczołu jelitowe oraz kępki Peyera w postaci wydłużonych owalnych płytek w liczbie 5-15 (u kury 6-8). Blaszka mięśniowa błony śluzowej zbudowana z mięśni gładkich o podłużnym ułożeniu. Tkanka podśluzowa słabo wykształcona. W połowie długości jelita pozostałość po umocowanej w tym miejscu szypule pęcherzyka żółtkowego tzw. zachyłek Mekla(diverticulumMeckeli.) JELITO GRUBE Błona śluzowa wytwarza kosmki jelitowe oraz gruczoły jelitowe. JELITA ŚLEPE Dwa symetryczne jelita, choć są przypadki występowania pojedynczego jelita lub całkowitego ich braku. Odchodzą od miejsca połączenia jelita cienkiego z grubym. Występują mięśniowe zastawki biodrowo-ślepe. Błona śluzowa pokryta jest nabłonkiem cylindrycznym z licznymi komórkami kubkowymi, posiada krypty jelitowe. Wyróżniamy 3 odcinki różniące się budową histologiczną: o odcinek proksymalny zawiera wysokie kosmki, w blaszce właściwej błony śluzowej liczne skupiska kanki limfatycznej (migdałek jelita ślepego); skupienia te mają charakter rozlany u gęsi i kaczki, a jako pojedyncze grudki chłonne występują u kury, perliczki i indyka; o odcinek środkowy zawiera niskie, szerokie kosmki, błona śluzowa tworzy fałdy; o w końcowym odcinku nie występują kosmki i fałdy. Pozostałe warstwy ściany mają układ typowy. JELITO PROSTE Rozpoczyna się w miejscu ujścia jelit ślepych, wpada do kloaki. Błona śluzowa wytwarza kosmki jelitowe. W błonie śluzowej skupienia tkanki limfatycznej. Stopniowo zmniejsza się liczba gruczołów jelitowych. Ściana nie posiada taśm ani kieszonek. Oddzielone od steku zwieraczem zbudowanym z mięśni poprzecznieprążkowanych 5

6 STEK Rozszerzona końcowa cześć przewodu pokarmowego, dwa okrężne fałdy dzielą go na trzy części: przednią - coprodeum, środkową - urodeum i końcową - proctodeum Nabłonek jednowarstwowy cylindryczny z licznymi komórkami kubkowymi Błona śluzowa tworzy niskie, szerokie kosmki Gruczoły jelitowe nie wnikają głęboko w warstwę właściwą błony śluzowej W obrębie błony śluzowej liczne elementy limfatyczne W grzbietowej ścianie steku występuje zagłębienie zwane kieszonką Fabrycjusza otwierające się do proctodeum Ujście steku posiada silny zwieracz, tworząc wzniesienie sterczące do środka steku TOREBKA FABRYCJUSZA Woreczkowate uwypuklenie grzbietowej części kloaki. Budowa ściany ma budowę czterowarstwową. Błona śluzowa tworzy podłużne fałdy. W obrębie fałdów usytuowane są grudki chłonne, zazwyczaj w dwóch lub trzech szeregach Grudki posiadają część korową i rdzenną. Część korowa i rdzenna oddzielone są od siebie warstwą nabłonka. Grudki są miejscem produkcji limfocytów B. WĄTROBA Budowa histologiczna podobna do budowy tego gruczołu u ssaków. TRZUSTKA Wąski blado-żółtawy narząd leżący w ramionach pętli dwunastnicy, na ogół trójpłatowy Budowa histologiczna części zewnątrz-wydzielniczej podobna do budowy u ssaków Trzustka wewnątrz-wydzielnicza składa się z wysepek jasnych (komórki beta), ciemnych (komórki alfa) i mieszanych. 6