Wykłady z anatomii dla studentów pielęgniarstwa i ratownictwa medycznego
|
|
- Przybysław Maj
- 5 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 Wykłady z anatomii dla studentów pielęgniarstwa i ratownictwa medycznego
2 Przewód pokarmowy Przewód pokarmowy zaczyna się w jamie ustnej, przechodzi przez klatkę piersiową, jamę brzuszną i miednicę, kończy się zaś odbytem.
3 Przewód pokarmowy Procesy trawienne powodują stopniowe rozkładanie się spożywanych pokarmów do postaci nadającej się do wchłaniania. Enzymy trawienne, od których zależą te zmiany, są wydzielane do przewodu pokarmowego przez wyspecjalizowane gruczoły, których część znajduje się w ścianach przewodu, a część poza nimi, połączona z nim przewodami wiodącymi. Po wchłonięciu substancje odżywcze są wykorzystywane do syntezowania składowych elementów ciała.
4 Czynność układu pokarmowego Spożywanie. Pobieranie pokarmów i płynów do przewodu pokarmowego, tj. jedzenie i picie. Propulsja, przesuwanie. Mieszanie się zawartości przewodu pokarmowego i jej przemieszczanie na dalsze jego poziomy. Trawienie. 1. Mechaniczne rozkładanie pokarmu, np. przez żucie. 2. Chemiczne trawienie przez jego rozkład małe cząsteczki pod działaniem enzymów. Wchłanianie. Przechodzenie strawionych substancji zawartych w pożywieniu przez ściany niektórych narządów przewodu pokarmowego do włośniczek krwionośnych i chłonnych. Eliminacja. Wydalanie spożytych substancji pokarmowych, które nie mogą ulec strawieniu ani wchłonięciu.
5 Przewód pokarmowy Stanowi długą rurę, przez którą przechodzi pokarm. Zaczyna się w jamie ustnej, a kończy odbytem; poszczególne jego części mają odrębne nazwy, choć pod względem strukturalnym wykazują zadziwiające podobieństwo. Są to: - gardło - przełyk - żołądek - jelito cienkie - jelito grube - odbytnica i kanał odbytniczy
6 Podstawowa budowa przewodu pokarmowego Ściany przewodu pokarmowego są utworzone przez cztery warstwy tkanek: - przydankę lub błonę surowiczą - warstwę mięśniową - warstwę podśluzową - błonę śluzową
7 Przydanka lub błona surowicza Jest to warstwa leżąca najbardziej zewnętrznie. W klatce piersiowej składa się z luźnej tkanki łącznej, natomiast jama brzuszna i narządy są pokryte błoną surowiczą, która nosi nazwę otrzewnej.
8 Otrzewna Ta najobszerniejsza błona surowicza w ustroju stanowi zamknięty worek w jamie brzusznej, zawierający niewielka ilość surowiczego płynu. Stanowi fizyczną barierę chroniącą przed miejscowym szerzeniem się zakażenia i jest w stanie izolować ognisko zakażenia. Otrzewna składa się z dwóch warstw: - otrzewnej ściennej, która wyściela ścianę brzucha - otrzewnej trzewnej, która pokrywa narządy w jamie brzusznej i miednicy.
9 Otrzewna Jest ułożona w ten sposób, że poszczególne narządy w różnym stopniu wpuklają się w worek otrzewnej, są więc co najmniej częściowo pokryte blaszką trzewną, a jednocześnie bezpiecznie umocowane w jamie brzusznej.
10
11 Otrzewna Narządy miednicy mają pokryte tylko swoje górne powierzchnie. Żołądek, śledziona i jelita niemal w całości są otoczone przez otrzewną i maja zdwojony jej fałd (krezkę), który przymocowuje je do tylnej jamy brzucha. Fałd otrzewnej okrywający żołądek rozciąga się poza jego krzywiznę większą i zwisa z przodu narządów jamy brzusznej na kształt fartucha. Jest to sieć większa, w której gromadzi się tłuszcz, zapewniający zarówno izolację, jak i zasoby energii na dłuższy okres. Trzustka, śledziona, nerki i nadnercza są wpuklone od tyłu, mają pokryte przednie powierzchnie (leżą zaotrzewnowo). Wątroba jest wpuklona od góry i niemal całkowicie pokryta otrzewną, która przymocowuje ją do dolnej powierzchni przepony.
12
13
14 Warstwa mięśniowa Z pewnymi wyjątkami składa się z dwóch warstw mięśni gładkich. Kurczenie się i rozkurczanie tych warstw mięśniowych przebiega falami, dzięki czemu zawartość przewodu przesuwa się ku przodowi. Ten rodzaj kurczu mięśnia gładkiego nosi nazwę perystaltyki. Ruch treści przewodu ku przodowi jest w różnych punktach kontrolowany przez zwieracze, czyli pogrubione okrężne pierścienie mięśniowe.
15 Warstwa śluzówkowa (śluzówka) Błona śluzowa, utworzona przez nabłonek walcowaty, stanowi warstwę leżącą najbardziej wewnętrznie i spełniającą trzy ważne funkcje: ochrony, wydzielania i wchłaniania. Blaszka właściwa, składająca się z luźnej tkanki łącznej, która wspiera naczynia krwionośne i zapewnia odżywienie wewnętrznej warstwie nabłonkowej, oraz zmiennej ilości tkanki limfoidalnej o funkcjach ochronnych. Blaszka mięśniowa, cienka zewnętrzna warstwa mięśnia gładkiego, która tworzy wpuklenia w warstwie śluzowej, np. dla gruczołów żołądka czy kosmków.
16 Błona śluzowa W częściach przewodu pokarmowego, najbardziej narażonych na zużywane lub na uraz mechaniczny, warstwa ta składa się wielowarstwowego nabłonka płaskiego z wydzielającymi śluz gruczołami tuż pod powierzchnią. W okolicach, gdzie pokarm ma już miękką i wilgotną konsystencje i gdzie dochodzi do wydzielania soków trawiennych oraz wchłaniania, błona śluzowa składa się z walcowatych komórek nabłonkowych, przemieszanych z wydzielającymi śluz komórkami kubkowymi. Śluz nadaje ścianom przewodu poślizg i chroni je przed uszkadzającym działaniem enzymów trawiennych. Pod powierzchnią okolic wyścielonych nabłonkiem kolumnowym znajdują się skupiska wyspecjalizowanych komórek, czyli gruczoły, które uwalniają swe wydzieliny do światła przewodu pokarmowego : Ślina wytwarzana przez ślinianki,sok żołądkowy z gruczołów żołądkowych, sok jelitowy z gruczołów jelitowych, sok trzustkowy z trzustki, żółć z wątroby. Są to soki trawienne, z których większość zawiera enzymy, rozkładające na drodze chemicznej pokarm. Pod wyściółką nabłonkową znajduje się zmienna ilość tkanki limfoidalnej, której zadaniem jest ochrona przed drobnoustrojami połkniętymi z pokarmami.
17
18 Jama ustna Jama ustna jest ograniczona przez mięsnie i kości: - od przodu przez wargi - od tyłu stanowi ciągłość z jamą ustnogardłową - z boku przez mięśnie policzków - od góry przez kostne podniebienie twarde i mięśniowe podniebienie miękkie - od dołu przez mięśniowy język i tkanki miękkie dna jamy ustnej
19
20 Jama ustna Jama ustna jest w całości wyścielona błoną śluzową składającą się z wielowarstwowego nabłonka płaskiego, który zawiera niewielkie gruczoły wydzielające śluz. Część jamy ustnej pomiędzy dziąsłami a policzkami i wargami zwana jest przedsionkiem, pozostała zaś część nosi nazwę jamy ustnej. Błona śluzowa wyściełająca policzki i wargi zagina się na dziąsła, pokrywając wyrostki zębodołowe. Podniebienie, stanowiące sklepienie jamy ustnej,dzieli się na przednie podniebienie twarde i tylne podniebienie miękkie. Podniebienie twarde jest utworzone przez szczękę i kość podniebienną, z kolei-podniebienie miękkie, zbudowane z mięśni, zgina się w dół od tylnego końca podniebienia twardego i łączy się po bokach ze ścianami gardła. Języczek jest zakrzywionym fałdem mięśnia pokrytego błoną śluzową, zwisającym ku dołowi ze środka wolnego brzegu podniebienia miękkiego. Z górnego końca języczka odchodzą cztery fałdy błony śluzowej, z których dwie, biegnące w dół po każdej stronie, tworzą błoniaste łuki. Fałdy tylne, jeden po każdej stronie, noszą nazwę łuków podniebienno-gardłowych, natomiast dwa przednie fałdy nazywa się łukami podniebno-językowymi. Po każdej stronie pomiędzy łukami znajduje się skupisko tkanki limfoidalnej, zwane migdałkiem podniebiennym.
21
22
23 Język Język jest strukturą z zależnego od woli mięśnia, zajmującą dno jamy ustnej, swą podstawą umocowaną do kości gnykowej, a fałdem pokrywającej go błony śluzowej, zwanym wędzidełkiem, do dna jamy ustnej. Górna powierzchnia języka składa się z wielowarstwowego nabłonka płaskiego z licznymi brodawkami. Wiele z nich zawiera receptory czuciowe, służące do odczuwania smaku przez kubki smakowe.
24 Zęby Żeby są osadzone w wyrostkach, czyli w zębodołach wyrostków zębodołowych żuchwy i szczęki. Zęby trwałe zaczynają zastępować zęby mleczne w 6 roku życia; uzębienie to, składające się z 32 zębów, uzyskuje swą pełną postać do 21 roku życia. Żeby mają różne kształty, stosownie do swej funkcji. Siekacze i kły służą do odcinania cząstek pokarmu, podczas gdy zęby przedtrzonowe i trzonowe, o szerokich i płaskich powierzchniach, spełniają funkcję rozcierania, czyli żucia pokarmu.
25 Budowa zęba Korona część wystająca ponad dziąsło Korzeń część pogrążona w kości Szyjka lekko zwężona część, miejsce przejścia korony w korzeń W środku zęba znajduje się komora zęba, zawierająca naczynia krwionośne, naczynia chłonne i nerwy, a otacza ją substancja o twardości kości słoniowej, zwana zębiną. Na zewnątrz zębiny występuje cienka warstwa bardzo twardej substancji, czyli szkliwa (emalii).
26 Gruczoły ślinowe (ślinianki) Ślinianki uwalniają swą wydzielinę do przewodów wiodących do jamy ustnej. Występują one w trzech parach: - ślinianki przyuszne po obu stronach twarzy, tuż poniżej zewnętrznego przewodu słuchowego. Każda ślinianka posiada przewód ślinianki, uchodzący do jamy ustnej na poziomie drugiego zęba trzonowego. - ślinianki podżuchwowe leżą po obu stronach twarzy pod kątami żuchwy. Przewody podżuchwowe uchodzą do dna jamy ustnej po obu stronach wędzidełka języka. - ślinianki podjęzykowe znajdują się pod błoną śluzową dna jamy ustnej ku przodowi od ślinianek podżuchwowych. Mają wiele przewodów uchodzących do dna jamy ustnej.
27 Funkcje śliny Chemiczne trawienie polisacharydów ślina zawiera enzym amilazę, który rozpoczyna trawienie cukrów złożonych. Nadawanie pokarmom poślizgu duża zawartość wody w ślinie sprawia, że suchy pokarm jest przez nią nawilżany w jamie ustnej i uzyskuje poślizg. Oczyszczanie jamy ustnej i nadawanie jej poślizgu przepływ śliny oczyszcza jamę ustną i nadaje jej miękkość, wilgotność i podatność. Obrona nieswoista zwalczanie drobnoustrojów Smak kubki smakowe są stymulowane tylko przez rozpuszczone substancje chemiczne, zatem suche pokarmy mogą stymulować czucie smaku tylko po dokładnym zmieszaniu ze śliną.
28 Gardło Na potrzeby opisu gardło dzieli się na trzy części- część nosową gardła, część ustną gardła i część krtaniową. Część nosowa gardła pełni ważną funkcję w oddychaniu. Części ustna i krtaniowa pełnią wspólne funkcje dla układu oddechowego i układu trawienia. Pokarm przechodzi z jamy ustnej do gardła, a stąd do przełyku stanowiącego z nim ciągłość. Ściany gardła składają się trzech warstw tkanek: Błona wyściełająca - jest zbudowana z wielowarstwowego nabłonka płaskiego, przechodzącego na jednym końcu w wyściółkę jamy ustnej, a na drugim- w przełyk. Wielowarstwowy nabłonek płaski stanowi wyściółkę dobrze przygotowaną do zużywania się w procesie połykania. Warstwa środkowa składa się z tkanki łącznej, grubiejącej w kierunku dolnego końca gardła, która zawiera naczynia krwionośne i chłonne oraz nerwy. Warstwa zewnętrzna składa się z wielu mięśni niezależnych od woli, które uczestniczą w procesie połykania. Gdy kęs pokarmu dotrze do gardła, człowiek traci świadomą kontrolę nad dalszym przebiegiem tego zdarzenia.
29 Przełyk Przełyk, o długości 25 cm i średnicy około 2 cm, przebiega w pośrodkowej płaszczyźnie klatki piersiowej, z przodu kręgosłupa, za tchawicą i sercem. Stanowi on ciągłość z gardłem od góry, a tuż poniżej przepony łączy się z żołądkiem. Przechodzi przez rozwór przełykowy przepony za jej środkiem ścięgnistym na poziomie Th10. Po przejściu przez przeponę przełyk odgina się ku górze przed wejściem do żołądka. Ten ostry kąt jest jednym z czynników zapobiegających zarzucaniu treści żołądka do przełyku.
30 Przełyk Górny i dolny koniec przełyku jest zamknięty zwieraczami. Górny zwieracz pierściennogardłowy, czyli górny zwieracz przełyku, nie dopuszcza do przedostawania się powietrza podczas wdechu i zachłyśnięcia się treścią przełyku. Zwieracz upustu, czyli dolny zwieracz przełyku, zapobiega zarzucaniu kwaśnej treści żołądka do przełyku.
31
32 Połykanie Następuje zamkniecie ust i przepchnięcie kęsa ku tyłowi do gardła pod działaniem zależnych od woli mięśni języka i policzków. Zaczyna się stymulacja mięśni gardła wskutek odruchowej czynności inicjowanej w ścianach jamy ustnogardłowej, a koordynowanej w rdzeniu przedłużonym i dolnej części mostu w pniu mózgu. Niezależne od woli skurcze tych mięśni przesuwają kęs w dół przełyku. Obecność kęsa w gardle stymuluje falę perystaltyki, która przesuwa kęs przez przełyk do żołądka.
33 Przerwa na jedzenie
34 Żołądek Żołądek jest częścią przewodu pokarmowego. Rozszerzoną w kształt litery J, zajmującą nadbrzuszną, pępkową i lewą podżebrową okolicę jamy brzusznej. Narządy mające związek z żołądkiem: - od przodu lewy płat wątroby i przednia ściana brzucha - od tyłu aorta brzuszna, trzustka, śledziona, lewa nerka i nadnercze - od góry przepona, przełyk i lewy płat wątroby - od dołu poprzeczna część okrężnicy i jelito cienkie - z lewej przepona i śledziona - z prawej wątroba i dwunastnica
35
36 Budowa żołądka Żołądek stanowi ciągłość z przełykiem w miejscu zwieracza wpustu oraz z dwunastnicą w miejscu zwieracza odźwiernika. Krzywizna mniejsza, która jest krótka, zwrócona jest ku górze i tyłowi, będąc przedłużeniem ku dołowi tylnej ściany przełyku. Tuż przed zwieraczem odźwiernika zagina się ona ku górze, przybierając ogólnie kształt litery J. W miejscu połączenia przełyku z żołądkiem okolica przednia ostro zagina się w górę i układa w krzywiznę ku dołowi, wytwarzając krzywiznę większą, a następnie lekko zagina się w górę ku zwieraczowi odźwiernika.
37
38 Budowa żołądka Żołądek dzieli się na trzy części: dno, trzon i odźwiernik. Na dystalnym końcu żołądka znajduje się zwieracz odźwiernika, strzegący otworu pomiędzy żołądkiem a dwunastnicą. Gdy żołądek jest nieczynny, zwieracz odźwiernika pozostaje rozluźniony i otwarty, gdy zaś jest wypełniony pokarmem, zwieracz zostaje zamknięty. Gdy żołądek jest pusty, wyścielająca go błona śluzowa układa się w podłużne fałdy, gdy zaś jest pełny, fałdy te się rozprasowują, a powierzchnia nabiera gładkiego, aksamitnego wyglądu.
39
40 Funkcje żołądka Czasowe przechowywanie pokarmu, pozostawiające czas na działanie enzymów trawiennych, czyli pepsyn. Trawienie chemiczne pepsyny przekształcają białka w polipeptydy. Mechaniczne rozdrobnienie pokarmu. Pewien stopień wchłaniania wody, alkoholu i niektórych leków rozpuszczalnych w lipidach. Nieswoista ochrona przed drobnoustrojami dzięki obecności kwasu solnego w soku żołądkowym. Przygotowanie żelaza do wchłaniania w dalszych odcinkach przewodu pokarmowego kwaśne środowisko żołądka nadaje solom żelaza postać rozpuszczalną, niezbędną do ich wchłaniania. Wytwarzanie i wydzielanie czynnika wewnętrznego, koniecznego do wchłaniania wit B12 w końcowej części jelita krętego. Regulacja przechodzenia treści żołądkowej do dwunastnicy gdy miazga pokarmowa zostaje dostatecznie zakwaszona i upłynniona, odźwiernik mały przeciska jej strumień przez zwieracz do dwunastnicy. Wydzielanie hormonu gastryny - poza wydzielaniem kwasu solnego w żołądku, wzmaga perystaltykę przewodu pokarmowego, kurczy dolny zwieracz przełyku (sygnalizuje, że żołądek jest pełen i nie może przyjąć więcej pokarmu). Wywiera wpływ troficzny na śluzówkę żołądka, zapewniając jej prawidłowy stan.
41 Jelito cienkie Jelito cienkie stanowi bezpośrednie przedłużenie żołądka od zwieracza odźwiernika. Jelito cienkie, nieco ponad 5-metrowej długości, przechodzi w jelito grube w miejscu zastawki krętniczokątniczej. W jelicie cienkim kończy się proces chemicznego trawienia pokarmu i następuje wchłanianie większości substancji odżywczych.
42
43 Jelito cienkie - części Dwunastnica, mająca około 25 cm długości, otacza głowę trzustki. Wydzieliny z pęcherzyka żółciowego i trzustki łączą się we wspólnej strukturze bańce wątrobowo-trzustkowej, i trafiają do dwunastnicy przez brodawkę dwunastniczą. Brodawka dwunastnicza jest chroniona przez pierścień mięśniówki gładkiej, zwieracz wątrobowotrzustkowy (zwieracz Oddiego).
44 Jelito cienkie - części Jelito czcze mające około 2 metry długości, jest środkowym odcinkiem jelita cienkiego. Jelito kręte, czyli końcowy odcinek jelita cienkiego, mający około 3 metrów długości, kończy się zastawką krętniczo-kątniczą, która kontroluje przepływ zawartości z jelita krętego do kątnicy, tj. pierwszego odcinka jelita grubego, i uniemożliwia przepływ wsteczny.
45
46 Kosmki Kosmki są drobnymi palcowatymi wypustkami warstwy śluzówkowej, skierowanymi do światła jelita, o długości około 0,5-1 mm. Ich ściany są zbudowane z komórek nabłonka walcowatego, czyli enterocytów, z drobniutkimi mikrokosmkami na ich wolnym brzegu. Pomiędzy enterocytami rozrzucone są wydzielające śluz komórki kubkowe. W tych komórkach nabłonkowych znajduje się sieć włośniczek krwionośnych i chłonnych. W enterocytach następuje wchłanianie i odbywa się końcowe etapy trawienia substancji odżywczych, zanim wnikną one do włośniczek krwionośnych i chłonnych.
47 Funkcje jelita cienkiego Przesuwanie jego zawartości ku przodowi przez fale perystaltyczne, wzmagane pod wpływem stymulacji przywspółczulnej Wydzielanie soku jelitowego Zakończenie chemicznego trawienia węglowodanów, białka i tłuszczu w enterocytach tworzących kosmki Ochrona przed drobnoustrojami, które uchroniły się przed zabójczym działaniem kwasu solnego w żołądku Wydzielanie hormonów cholecystokiny i sekretyny Wchłanianie substancji odżywczych
48 Trawienie chemiczne w jelicie cienkim W trakcie przechodzenia miazgi pokarmowej przez jelito cienkie miesza się ona z sokiem trzustkowym, żółcią i sokiem jelitowym, wchodząc w kontakt z enterocytami kosmków. W jelicie cienkim kończy się trawienie wszystkich substancji odżywczych: - węglowodany zostają rozłożone do monosacharydów - białka rozkładane są do aminokwasów - tłuszcze są rozkładane do kwasów tłuszczowych i glicerolu
49 Średnie dobowe ilości płynów w przewodzie pokarmowym.
50 Przerwa na jedzenie
51 Jelito grube Jelito grube, mające około 1,5 metra długości, rozpoczyna się od kątnicy w prawym dole biodrowym, kończy się zaś głęboko w miednicy odbytnicą i kanałem odbytniczym. Przekrój jego światła wynosi około 6,5 cm, czyli przewyższa przekrój jelita cienkiego. Jelito grube jest ułożone łukiem wokół pętli jelita cienkiego. W celach opisowych jelito grube dzieli się na kątnicę, okrężnicę, esicę, odbytnicę, i kanał odbytniczy.
52
53 Kątnica Jest to pierwszy odcinek jelita grubego. Część ta jest rozszerzona i kończy się od dołu ślepo, a od góry zaś stanowi przedłużenie wstępującej części okrężnicy. Tuz poniżej ich połączenia znajduje się zastawka krętniczokątnicza, otwierająca się od strony jelita krętego. Wyrostek robaczkowy jest cienką rurką zamkniętą na jednym końcu i wychodzącą z kątnicy. Ma on zwykle 8-9 cm długości i taką samą budowę jak ściany jelita grubego, lecz zawiera więcej tkanki limfoidalnej.
54
55 Zapalenie wyrostka robaczkowego
56
57 Okrężnica Składa się na nią cztery odcinki o jednakowych budowie i funkcji: - Część wstępująca okrężnicy (wstępnica). Biegnie od kątnicy w górę do poziomu wątroby, gdzie tworzy ostry zakręt w lewo, noszący nazwę zgięcia wątrobowego, i przechodzi w część poprzeczną. - Część poprzeczna okrężnicy (poprzecznica). Ta pętla okrężnicy, rozciągająca się w poprzek jamy brzusznej przed dwunastnicą i żołądkiem, sięga do okolicy śledziony, gdzie tworzy zgięcie śledzionowe, czyli ostry zakręt ku dołowi, przechodząc w część zstępującą. - Część zstępująca okrężnicy (zstępnica). Biegnie w dół po lewej stronie jamy brzusznej, a następnie skręca ku linii pośrodkowej. Odcinek od wejścia do miednicy nasi nazwę esicy.
58
59 Odbytnica Ta nieco rozszerzona część jelita grubego, o długości około 13 cm, zaczyna się od esicy, kończy się kanałem odbytniczym. Kanał odbytniczy, mający u osoby dorosłej około 3,8 cm długości, wiedzie od odbytnicy na zewnątrz. Odbyt kontrolują dwa zwieracze; zwieracz wewnętrzny, zbudowany z mięśnia gładkiego, pozostaje pod kontrolą autonomicznego układu nerwowego, zwieracz zewnętrzny, utworzony przez mięsień szkieletowy, jest sterowany dowolnie.
60
61 Funkcje jelita grubego Wchłanianie. W jelicie grubym trwa wchłanianie wody na drodze osmozy, aż wreszcie uzyskuje się dobrze każdemu znaną półstałą konsystencję kału. W jelicie grubym następuje także wchłanianie do włośniczek krwionośnych soli mineralnych, witamin i niektórych leków. Aktywność bakteryjna. Jelito grube jest bogatym siedliskiem pewnych typów bakterii, które syntezują wit K i kwas foliowy. Ruch masowy. Defekacja.
62 Trzustka Trzustka jest białoszarym gruczołem o masie około 60 gr, mającym około cm długości i leżącym w okolicy nadbrzusza i podżebrza lewego. Składa się ona z szerokiej głowy, trzonu i wąskiego ogona. Głowa znajduje się w krzywiźnie dwunastnicy, trzon poza żołądkiem, a ogon z przodu lewej nerki, prawie sięgając śledziony. Z tyłu trzustki leży aorta brzuszna i żyła główna dolna.
63
64 Trzustka Trzustka pełni funkcję zarówno wydzielania zewnętrznego (egzokrynną), jak i wydzielania wewnętrznego (endokrynną). Funkcja egzokrynnej części trzustki polega na wytwarzaniu soku trzustkowego, zawierającego enzymy trawiące węglowodany, białka i tłuszcze. Endokrynna część trzustki wydziela hormony insulinę i glukagon, które uczestniczą przede wszystkim w regulacji stężenia glukozy we krwi.
65 Wątroba Wątroba jest największym gruczołem w ustroju, ważącym 1-2,3 kg. Leży ona w górnej części jamy brzusznej, zajmując większość prawej okolicy podżebrowej, część okolicy nadbrzusza i sięgając do lewej okolicy podżebrowej. Jej powierzchnie górna i przednia są gładkie i wypukłe, dopasowując się do dolnej powierzchni przepony; powierzchnia dolna ma zarysy nieregularne.
66 Narządy sąsiadujące z wątrobą Od góry i z przodu przepona i przednia ściana brzucha Od dołu żołądek, przewody żółciowe, dwunastnica, wątrobowe zagięcie okrężnicy, prawa nerka i nadnercze Od tyłu przełyk, żyłą główna dolna, aorta, pęcherzyk żółciowy, kręgosłup i przepona Z boku dolne zebra i przepona
67
68 Wątroba Wątroba składa się z czterech płatów. Dwa najlepiej widoczne to płat prawy i płat lewy, mniejszy i o klinowatym kształcie. Pozostałe, płat ogoniasty i płat czworoboczny, znajdują się na jej dolnej powierzchni.
69 Wrota wątroby Nazwę te nadaje się okolicy na dolnej powierzchni wątroby, gdzie wnikają do niej lub opuszczają ją różne struktury. Wnika tu żyła wrotna, niosąca krew z żołądka, śledziony, trzustki oraz jelit cienkiego i grubego. Wchodzi tędy tętnica wątrobowa właściwa, w której płynie krew tętnicza. Jest to odgałęzienie pnia trzewnego, gałęzi aorty brzusznej. Opuszczają tu wątrobę prawy i lewy przewód wątrobowy, transportujące żółć z wątroby do pęcherzyka żółciowego. Jest to miejsce wejścia włókien nerwowych współczulnych i przywspółczulnych
70 Funkcje wątroby Metabolizm węglowodanów. Gdy po posiłku stężenie glukozy podnosi się, ulega ona pod wpływem hormonu insuliny przekształceniu w glikogen, który może być składowany. Później, gdy stężenie glukozy opada, hormon glukagon stymuluje przekształcenie glikogenu z powrotem w glukozę, utrzymując w normie jej stężenie we krwi.
71 Funkcje wątroby Metabolizm tłuszczów. Składowany w ustroju tłuszcz może ulegać przekształceniu do postaci nadającej się do wytwarzania energii przez tkanki. Metabolizm białek dezaminacja aminokwasów (rozkład aminokwasów powstaje mocznik i kwas moczowy wydalane z moczem), transaminacja (tworzenie się aminokwasów), synteza białek osocza.
72 Funkcje wątroby Rozpad erytrocytów i ochrona przed drobnoustrojami Odtruwanie leków i substancji toksycznych. Po wchłonięciu z przewodu pokarmowego są one przenoszone przez krew do wątroby, gdzie w większości zostają poddane przemianom metabolicznym. Inaktywacja hormonów. Wytwarzanie ciepła główny narząd w ustroju produkujący ciepło. Wydzielanie żółci. Składowanie glikogen, witaminy rozpuszczlne w tłuszczu A,D,E,K, żelazo i miedź, niektóre witaminy rozpuszczalne w wodzie (B12).
73
74 Skład żółci Dziennie wątroba wydziela ml żółci. W jej skład wchodzą: woda, sole mineralne, śluz, barwniki żółciowe (głównie bilirubina), sole żółciowe, cholesterol. Kwasy żółciowe są syntezowane przez hepatocyty z cholesterolu, a potem wydzielane do żółci w postaci soli sodowych lub potasowych. W jelicie cienkim emulgują one tłuszcze, wspomagając ich trawienie. W końcowym odcinku jelita krętego większość soli żółciowych ulega ponownemu wchłanianiu i powraca do wątroby przez żyłę wrotną. Proces ten nazywa się krążeniem wątrobowo-jelitowym.
75
76 Żółtaczka Bilirubina jest jednym z produktów hemolizy krwinek czerwonych przez makrofagi wątrobowe oraz inne makrofagi w śledzionie i szpiku kostnym. W hepatocytach następuje związywanie z kwasem glukuronowym, dzięki czemu staje się ona rozpuszczalna w wodzie i się wydala z żółcią. Żółtaczka, czyli żółte zabarwienie tkanek, najwyraźniej na skórze i na spojówkach, jest wywoływana nadmiarem bilirubiny we krwi.
77 Przewody żółciowe Prawy i lewy przewód wątrobowy łączą się, tworząc tuż nad wyjściem z wrót wątroby przewód wątrobowy wspólny. Przewód wątrobowy biegnie ku dołowi na przestrzeni około 3 cm, zanim dołączy do niego przewód pęcherzykowy, wychodzący z pęcherzyka żółciowego. Przewodu pęcherzykowy i wątrobowy łączą się, tworząc przewód żółciowy wspólny, który biegnie w dół z tyłu głowy trzustki. W bańce wątrobowo-trzustkowej dołącza się do niego główny przewód trzustkowy, uchodzący do dwunastnicy w miejscu brodawki dwunastniczej, kontrolowanej przez zwieracz wątrobowo-trzustkowy (Oddiego). Przewód żółciowy wspólny ma około 7,5 cm długości, a średnicę około 6 mm.
78
79 Pęcherzyk żółciowy Pęcherzyk żółciowy jest gruszkowatą torebką, przymocowaną tkanką łączną do tylnej powierzchni wątroby. Ma on dno, czyli część poszerzoną, trzon, czyli część główną, i szyjkę, która przechodzi w przewód pęcherzykowy. Żółć przechodzi przez przewód pęcherzykowy dwukrotnie spływając do pęcherzyka, a potem wyciskana do przewodu żółciowego wspólnego i dalej do dwunastnicy.
80
81 Podsumowanie trawienia
82 Węglowodany Jama ustna Amilaza slinowa Żołądek Jelito cienkie Jelito grube trawienie Kwas solny Amilaza trzustkowa wchłanianie Do włośniczek krwionośnych w kosmkach - Białka - Kwas solny Pepsyna Enterokinaza Chymotrypsyna i trypsyna Do włośniczek krwionośnych w kosmkach - Tłuszcze - - Żółć Lipaza trzustkowa Do naczyń chłonnych w kosmkach - Woda - Wchłanianie niewielkiej ilości Witaminy - Czynnik wewnętrzny wydzielany do wchłaniania witaminy B12 - Większość wchłania się tutaj - Witaminy rozpuszczalne w wodzie wchłaniane do włosniczek; rozpuszczalne w tłuszczach do przewodów mleczowych w kosmkach Reszta wchłania się tutaj Bakterie syntezuja witaminę K w okrężnicy; wchłanianie tutaj
83 Zapraszam do dyskusji
DLA PLACÓWKI EDUKACJI USTAWICZNEJ EFIB mgr Weronika Szaj, wszelkie prawa zastrzeżone
Układ pokarmowy przewód pokarmowy wątroba trzustka DLA PLACÓWKI EDUKACJI USTAWICZNEJ EFIB Przewód pokarmowy: ściany: błona śluzowa nabłonek wielowarstwowy płaski jama ustna, gardło, przełyk nabłonek jednowarstwowy
Bardziej szczegółowoUkład pokarmowy. Układ pokarmowy
Układ pokarmowy Układ pokarmowy Układ pokarmowy przekształca pokarm spożywany przez psa, dostarczając jego organizmowi energii i składników odżywczych, których potrzebuje do spełnienia różnorodnych funkcji
Bardziej szczegółowoKarty pracy dla grup Przykładowe odpowiedzi
Jama ustna Karty pracy dla grup Przykładowe odpowiedzi Karta pracy I 1. Wykonaj schematyczny rysunek zęba i podpisz jego najważniejsze części. 2. Uzupełnij tabelę. Zęby Rozdrabnianie pokarmu Język Gruczoły
Bardziej szczegółowoUkład pokarmowy. czyli jak bułeczka przekracza barierę jelitową
Układ pokarmowy czyli jak bułeczka przekracza barierę jelitową Układ pokarmowy jest zbudowany z przewodu pokarmowego oraz gruczołów dodatkowych czyli narządów wspomagających jego pracę. Przewód pokarmowy:
Bardziej szczegółowoUkład pokarmowy człowieka
Układ pokarmowy człowieka Odżywianie się, a więc proces pobierania i asymilowania pokarmu, jest jedną z podstawowych funkcji życiowych, od których zależy funkcjonowanie całego organizmu. Zespół narządów
Bardziej szczegółowoFLUOROURACILUM. Załącznik C.26. NAZWA SUBSTANCJI CZYNNEJ ORAZ, JEŻELI DOTYCZY- DROGA PODANIA. Dziennik Urzędowy Ministra Zdrowia 1039 Poz.
Dziennik Urzędowy Ministra Zdrowia 1039 Poz. 42 Załącznik C.26. FLUOROURACILUM 1 FLUOROURACILUM C00 NOWOTWORY ZŁOŚLIWE WARGI 2 FLUOROURACILUM C00.0 POWIERZCHNIA ZEWNĘTRZNA WARGI GÓRNEJ 3 FLUOROURACILUM
Bardziej szczegółowoGruczołami wspomagającymi proces trawienia są: ślinianki, wątroba i trzustka.
Spis treści: 1.Budowa układu pokarmowego człowieka. 2.Jama ustna. 3.Budowa zęba. 4.Ślinianki. 5.Gardło i przełyk. 6.Żołądek. 7.Jelito cienkie. 8.Jelito grube. 9.Trzustka. 10.Wątroba. 11.Trawienie pokarmu.
Bardziej szczegółowoUkład pokarmowy człowieka
Układ pokarmowy człowieka Odcinki: Jama ustna Gardło Przełyk Żołądek Jelito cienkie (dwunastnica, jelito czcze, jelito kręte) Jelito grube (kątnica, okrężnica, odbytnica) Gruczoły układu pokarmowego: Ślinianki
Bardziej szczegółowoTułów człowieka [ BAP_ doc ]
Tułów człowieka [ ] Prezentacja Wstep Ciało człowieka jest najpiękniejszym i najbardziej skomplikowanym mechanizmem na świecie. W naszym ciele rozgrywa się bez przerwy tysiące zdarzeń. Nasze płuca pracują,
Bardziej szczegółowoI. Część nadprzeponowa przewodu pokarmowego: 1. Jama ustna. a/ przedsionek jamy ustnej b/ jama ustna właściwa c/ cieśń gardzieli
Układ trawienny I. Część nadprzeponowa przewodu pokarmowego: 1. Jama ustna a/ przedsionek jamy ustnej b/ jama ustna właściwa c/ cieśń gardzieli 2. Gardło (część ustna i krtaniowa) 3. Przełyk (część szyjna
Bardziej szczegółowoDziennik Urzędowy Ministra Zdrowia 1097 Poz. 42 Załącznik C.35. IRINOTECANUM
Dziennik Urzędowy Ministra Zdrowia 1097 Poz. 42 Załącznik C.35. IRINOTECANUM 1. IRINOTECANUM C15 RAK PRZEŁYKU 2. IRINOTECANUM C15.0 SZYJNA CZĘŚĆ PRZEŁYKU 3. IRINOTECANUM C15.1 PIERSIOWA CZĘŚĆ PRZEŁYKU
Bardziej szczegółowoUkład pokarmowy. podsumowanie
Układ pokarmowy podsumowanie Układ pokarmowy spełnia bardzo waŝne zadanie: przekształca pokarm spoŝywany przez człowieka, dostarczając organizmowi energii i składników odŝywczych, których potrzebuje on
Bardziej szczegółowoPytania na zaliczenie II-gie poprawkowe z anatomii prawidłowej człowieka dla studentów Oddziału Stomatologicznego
Pytania na zaliczenie II-gie poprawkowe z anatomii prawidłowej człowieka dla studentów Oddziału Stomatologicznego KOŃCZYNA GÓRNA Kości i ich połączenia 1. Stałe i niestałe składniki stawów 1. Połączenia
Bardziej szczegółowoIRINOTECANUM. Załącznik C.35.a. NAZWA SUBSTANCJI CZYNNEJ ORAZ, JEŻELI DOTYCZY- DROGA PODANIA
Załącznik C.35.a. IRINOTECANUM Lp 1. IRINO TECANUM C15 RAK PRZEŁYKU 2. IRINO TECANUM C15.0 SZYJNA CZĘŚĆ PRZEŁYKU 3. IRINO TECANUM C15.1 PIERSIOWA CZĘŚĆ PRZEŁYKU 4. IRINO TECANUM C15.2 BRZUSZNA CZĘŚĆ PRZEŁYKU
Bardziej szczegółowoUkład pokarmowy. Nadzieja Drela Instytut Zoologii, Zakład Immunologii
Układ pokarmowy Nadzieja Drela Instytut Zoologii, Zakład Immunologii ndrela@biol.uw.edu.pl Układ pokarmowy (układ trawienny) Skład: przewód pokarmowy + wyspecjalizowane narządy trawienne Funkcja: pobieranie
Bardziej szczegółowoUkład pokarmowy. Nadzieja Drela Instytut Zoologii, Zakład Immunologii
Układ pokarmowy Nadzieja Drela Instytut Zoologii, Zakład Immunologii ndrela@biol.uw.edu.pl Układ pokarmowy (układ trawienny) Skład: przewód pokarmowy + wyspecjalizowane narządy trawienne Funkcja: pobieranie
Bardziej szczegółowoWszystko o jamie ustnej i jej higienie
Wszystko o jamie ustnej i jej higienie Jama ustna początkowy odcinek przewodu pokarmowego człowieka wyznaczany przez szparę ust, podniebienie twarde, podniebienie miękkie i cieśń jamy ustnej. Funkcje jamy
Bardziej szczegółowoOkrężnica Leży między kątnicą a odbytnicą. Dzieli się na trzy części: wstępującą, poprzeczną i zstępującą.
Jelito grube stanowi końcowy odcinek przewodu pokarmowego. Składa się z kątnicy, okrężnicy, odbytnicy i odbytu. Rozpoczyna się w prawej dolnej części jamy brzusznej (w tak zwanym dole biodrowym), w miejscu
Bardziej szczegółowoANATOMIA FUNKCJONALNA
BOGUSŁAW MARECKI ANATOMIA FUNKCJONALNA TOM II UKŁADY: naczyniowy, oddechowy, trawienny, moczowy, płciowy, nerwowy, wewnątrzwydzielniczy, narządów zmysłów, powłoka wspólna Akademia Wychowania Fizycznego
Bardziej szczegółowoInformacje podstawowe - anatomia i fizjologia jelita grubego
Informacje podstawowe - anatomia i fizjologia jelita grubego Anatomia Jelito grube stanowi końcowy odcinek przewodu pokarmowego. Składa się z kątnicy, okrężnicy, odbytnicy i odbytu. Rozpoczyna się w prawej
Bardziej szczegółowoTEMOZOLOMIDUM. Załącznik C.64. NAZWA SUBSTANCJI CZYNNEJ ORAZ, JEŻELI DOTYCZY- DROGA PODANIA. Lp.
Załącznik C.64. TEMOZOLOMIDUM 1. TEMOZOLOMIDUM C16 2. TEMOZOLOMIDUM C16.0 3. TEMOZOLOMIDUM C16.1 4. TEMOZOLOMIDUM C16.2 5. TEMOZOLOMIDUM C16.3 6. TEMOZOLOMIDUM C16.4 7. TEMOZOLOMIDUM C16.5 8. TEMOZOLOMIDUM
Bardziej szczegółowoBudowa i funkcje układu pokarmowego.
Literka.pl Budowa i funkcje układu pokarmowego. Data dodania: 2011-06-13 21:40:08 Autor: Iwona Ewa Wiśniewska Jest to konspekt przeznaczony dla klasy I gimnazjum z tematu: Budowa i funkcje układu pokarmowego.
Bardziej szczegółowoTrawienie i wchłanianie substancji odżywczych
Trawienie i wchłanianie substancji odżywczych Człowiek, aby mógł się rozwijać, wzrastać i wykonywać podstawowe funkcje życiowe musi się odżywiać. Poprzez ten proces każda komórka organizmu otrzymuje niezbędne
Bardziej szczegółowoCzynność wątroby. Fizjologia człowieka
Czynność wątroby Fizjologia człowieka Wątroba (hepar) Jest największym gruczołem, Zbudowana jest w 80% z komórek miąższowych hepatocytów, w 16% z komórek siateczkowo-śródbłonkowych gwieździstych Browicza-Kupffera
Bardziej szczegółowoUkład pokarmowy Przewód pokarmowy
Układ pokarmowy Przewód pokarmowy Układ pokarmowy Jama ustna Miażdżenie, fragmentacja i nadtrawianie pokarmu Pasywny pasaż pokarmu Trawienie enzymatyczne pokarmu, wchłanianie Żołądek, jelito cienkie, jelito
Bardziej szczegółowoWykłady z anatomii dla studentów pielęgniarstwa i ratownictwa medycznego
Wykłady z anatomii dla studentów pielęgniarstwa i ratownictwa medycznego Tchawica Tchawica, będąca przedłużeniem krtani, ma długość 10-11 cm, rozciąga się w dół do około poziomu Th5, gdzie ostroga tchawicy
Bardziej szczegółowoPACLITAXELUM. Załącznik C.47. NAZWA SUBSTANCJI CZYNNEJ ORAZ, JEŻELI DOTYCZY- DROGA PODANIA
Załącznik C.47. PACLITAXELUM Lp 1. PACLITAXELUM C00 NOWOTWORY ZŁOŚLIWE WARGI 2. PACLITAXELUM C00.0 POWIERZCHNIA ZEWNĘTRZNA WARGI GÓRNEJ 3. PACLITAXELUM C00.1 POWIERZCHNIA ZEWNĘTRZNA WARGI DOLNEJ 4. PACLITAXELUM
Bardziej szczegółowoDwupłciowy tułów ludzki do ćwiczeń [ BAP_2009554.doc ]
Dwupłciowy tułów ludzki do ćwiczeń [ ] OPIS Rozkładany, 24-częściowy tułów z niełamliwego, nieulegającego odkształceniom plastiku, przystosowanego do mycia. Wysokość: 85 cm. Głowa jest odłączalna. Dla
Bardziej szczegółowoUKŁAD TRAWIENY FIZJOLOGIA CZŁOWIEKA
UKŁAD TRAWIENY FIZJOLOGIA CZŁOWIEKA BUDOWA UKŁADU TRAWIENNEGO Układ trawienny. ROLA: Dostarczenie organizmowi materiału do budowy i odnowy własnych tkanek oraz substancji energetycznych służących do podtrzymania
Bardziej szczegółowoNauczycielski plan dydaktyczny. Produkcja zwierzęca. Klasa I TRA w roku szkolnym 2011/2012. Numer programu 321(05)T4,TU,SPIMENiS
Nauczycielski plan dydaktyczny Produkcja zwierzęca Klasa I TRA w roku szkolnym 2011/2012 Numer programu 321(05)T4,TU,SPIMENiS 2005.02.03 Prowadzący mgr inż. Alicja Adamska Moduł, dział, Temat: Lp. Zakres
Bardziej szczegółowoUkład pokarmowy. Jama ustna Miażdżenie, fragmentacja i nadtrawianie pokarmu. Pasywny pasaż pokarmu
Układ pokarmowy Jama ustna Miażdżenie, fragmentacja i nadtrawianie pokarmu Pasywny pasaż pokarmu Trawienie enzymatyczne pokarmu, wchłanianie Żołądek, jelito cienkie, jelito grube Gruczoły wspomagające
Bardziej szczegółowoUkład nerwowy. /Systema nervosum/
Układ nerwowy /Systema nervosum/ Autonomiczny układ nerwowy Autonomiczny układ nerwowy = = wegetatywny -jest częścią UN kontrolującą i wpływającą na czynności narządów wewnętrznych, w tym mięśni gładkich,
Bardziej szczegółowoPACLITAXELUM. Zał cznik C.47. NAZWA SUBSTANCJI CZYNNEJ ORAZ, JEŻELI DOTYCZY- DROGA PODANIA
Zał cznik C.47. PACLITAXELUM Lp 1. PACLITAXELUM C00 NOWOTWORY ZŁOŚLIWE WARGI 2. PACLITAXELUM C00.0 POWIERZCHNIA ZEWNĘTRZNA WARGI GÓRNEJ 3. PACLITAXELUM C00.1 POWIERZCHNIA ZEWNĘTRZNA WARGI DOLNEJ 4. PACLITAXELUM
Bardziej szczegółowoSkóra mm. prosty. Wątroba lewy płat. Żołądek - artefakty. Żyła wrotna. Trzustka - trzon. ŻGD Żyła śledzionowa. Aorta
Skóra mm. prosty Wątroba lewy płat Żyła wrotna Żołądek - artefakty Trzustka - trzon ŻGD Żyła śledzionowa Aorta Fig. 1. Przekrój poprzeczny przez nadbrzusze ŻGD - Żyła główna dolna Fig. 1. Przekrój poprzeczny
Bardziej szczegółowoPytania na II-gi termin poprawkowy z anatomii prawidłowej człowieka dla studentów Oddziału Stomatologicznego
Pytania na II-gi termin poprawkowy z anatomii prawidłowej człowieka dla studentów Oddziału Stomatologicznego CZASZKA 1. Połączenia ścisłe kości czaszki. Ciemiączka 2. Staw szczytowo-potyliczny 3. Staw
Bardziej szczegółowoUkład pokarmowy. Ryc. 1. Sterowane spożywania pokarmu przez ośrodki sytości i głodu zlokalizowane w międzymózgowiu: Jedzenie.
Układ pokarmowy Ryc. 1. Sterowane spożywania pokarmu przez ośrodki sytości i głodu zlokalizowane w międzymózgowiu: Jedzenie Szukanie i zdobywanie jedzenia WPG OS OG NPG Nie szukanie jedzenia Nie jedzenie
Bardziej szczegółowoTemat: Przegląd i budowa tkanek zwierzęcych.
Temat: Przegląd i budowa tkanek zwierzęcych. 1. Czym jest tkanka? To zespół komórek o podobnej budowie, które wypełniają w organizmie określone funkcje. Tkanki tworzą różne narządy, a te układy narządów.
Bardziej szczegółowoII. III. Scenariusz lekcji. I. Cele lekcji. Metoda pracy rozwiązywanie testu. Środki dydaktyczne formularz testu. Przebieg lekcji
Scenariusz lekcji I. Cele lekcji 1) Wiadomości Uczeń: zna pojęcia: trawienie, odżywianie, enzymy wymienia narządy układu pokarmowego (jama ustna, przełyk, żołądek, wątroba, trzustka, jelito) zna funkcje
Bardziej szczegółowoDOCETAXELUM. Zał cznik C.19. NAZWA SUBSTANCJI CZYNNEJ ORAZ, JEŻELI DOTYCZY- DROGA PODANIA
Zał cznik C.19. DOCETAXELUM Lp 1 DOCETAXELUM C00 NOWOTWORY ZŁOŚLIWE WARGI 2 DOCETAXELUM C00.0 POWIERZCHNIA ZEWNĘTRZNA WARGI GÓRNEJ 3 DOCETAXELUM C00.1 POWIERZCHNIA ZEWNĘTRZNA WARGI DOLNEJ 4 DOCETAXELUM
Bardziej szczegółowoWykłady z anatomii dla studentów pielęgniarstwa i ratownictwa medycznego
Wykłady z anatomii dla studentów pielęgniarstwa i ratownictwa medycznego Układ moczowy Dwie nerki wydzielające mocz Dwa moczowody prowadzące mocz z nerek do pęcherza moczowego Pęcherz moczowy, gdzie jest
Bardziej szczegółowoUKŁAD POKARMOWY. Zadanie 1. (3 pkt) Tabela przedstawia wartości odczynu środowiska, w którym różne enzymy trawienne wykazują największą aktywność.
Zadanie 1. (3 pkt) Tabela przedstawia wartości odczynu środowiska, w którym różne enzymy trawienne wykazują największą aktywność. enzym ph środowiska A 1,5 B 7 C 9 Podaj przykład enzymów A, B i C oraz
Bardziej szczegółowoAutonomiczny układ nerwowy - AUN
Autonomiczny układ nerwowy - AUN AUN - różnice anatomiczne część współczulna część przywspółczulna włókna nerwowe tworzą odrębne nerwy (nerw trzewny większy) wchodzą w skład nerwów czaszkowych lub rdzeniowych
Bardziej szczegółowoRozdział 8 Układ pokarmowy
Rozdział Układ pokarmowy Wiadomości ogólne Układ pokarmowy składa się z wyścielonej nabłonkiem cewy pokarmowej, rozciągającej się od jamy ustnej aż do kanału odbytu, oraz związanych z nią gruczołów, takich
Bardziej szczegółowoSCENARIUSZ LEKCJI W KLASIE I BIOLOGIA. TEMAT LEKCJI: Etapowość trawienia i wchłaniania białek, węglowodanów i tłuszczowców.
SCENARIUSZ LEKCJI W KLASIE I BIOLOGIA NAUCZYCIEL PROWADZĄCY... TEMAT LEKCJI: Etapowość trawienia i wchłaniania białek, węglowodanów i tłuszczowców. KLASA:... DATA:... GODZ.... HASŁO PROGRAMOWE: Prawidłowe
Bardziej szczegółowoKARTA ODPOWIEDZI konkurs z biologii dla uczniów szkół podstawowych ETAP SZKOLNY
KARTA ODPOWIEDZI konkurs z biologii dla uczniów szkół podstawowych ETAP SZKOLNY nr zad. max punktów 1. 4 pkt. A. ośrodek dotyku płat ciemieniowy ośrodek ruchowy płat czołowy ośrodek Wernickiego płat skroniowy
Bardziej szczegółowoDNO ŻOŁ DKA TRZON ŻOŁ DKA UJŚCIE ODŹWIERNIKA ODŹWIERNIK KRZYWIZNA MNIEJSZA ŻOŁ DKA, NIEOKREŚLONA KRZYWIZNA WIĘKSZA ŻOŁ DKA, NIEOKREŚLONA
Zał cznik C.64. TEMOZOLOMIDUM L.p. 1. TEMOZOLOMIDUM C16 2. TEMOZOLOMIDUM C16.0 3. TEMOZOLOMIDUM C16.1 4. TEMOZOLOMIDUM C16.2 5. TEMOZOLOMIDUM C16.3 6. TEMOZOLOMIDUM C16.4 7. TEMOZOLOMIDUM C16.5 8. TEMOZOLOMIDUM
Bardziej szczegółowoCZĘŚĆ 1 PIES DOMOWY vii
SPIS TREŚCI Wprowadzenie... xii Przedmowa do wydania polskiego... xiii Mianownictwo i orientacja anatomiczna... xv Klasyfikacja zwierząt... xv Zasady mianownictwa... xviii Miana oznaczające położenie,
Bardziej szczegółowoGrzegorz Lewandowski. Wydanie poprawione
Grzegorz Lewandowski O Wydanie poprawione GRZEGORZ LEWANDOWSKI Masaż leczniczy Wydanie poprawione i uzupełnione Łódź 2012 4 Spis treści W prowadzenie... 3 Rozdział I. Okolice ciała ludzkiego... 11 Rozdział
Bardziej szczegółowoPublikacja objęta jest prawem autorskim. Wszelkie prawa zastrzeżone. Kopiowanie i rozpowszechnianie zabronione. Publikacja przeznaczona jedynie dla
RECENZENT Prof. dr hab. med. Janina Sokołowska-Pituchowa PROJEKT OKŁADKI Marcin Bruchnalski Na okładce preparat anatomiczny ze zbiorów Muzeum Anatomii Uniwersytetu Jagiellońskiego Collegium Medicum Fot.
Bardziej szczegółowoWykłady z anatomii dla studentów pielęgniarstwa i ratownictwa medycznego
Wykłady z anatomii dla studentów pielęgniarstwa i ratownictwa medycznego Układ oddechowy Zapewnia drogę wnikania do ustroju zapasu tlenu obecnego w powietrzu atmosferycznym, stwarza też drogę wydalania
Bardziej szczegółowoUKŁAD POKARMOWY PTAKÓW
UKŁAD POKARMOWY PTAKÓW DZIÓB Rogowa pochwa szczęk, służy do pobierania pokarmu, charakteryzuje się bardzo dużym zróżnicowaniem gatunkowym. Pokryty nabłonkiem wielowarstwowym płaskim rogowaciejącym, zbudowanym
Bardziej szczegółowoUKŁAD POKARMOWY Przewód pokarmowy Przewód pokarmowy dzieli się na: Układ pokarmowy, Perystaltyka Trawienie u człowieka
UKŁAD POKARMOWY Przewód pokarmowy fragment układu pokarmowego w postaci mięśniowej cewy podzielonej na odcinki o różnej budowie lub funkcjach. Przewód pokarmowy rozpoczyna się otworem gębowym i kończy
Bardziej szczegółowoRAMOWY ROZKŁAD ĆWICZEŃ Z FIZJOLOGII PODSTAWY MEDYCYNY MODUŁ F. SEMINARIUM Fizjologia układu pokarmowego
RAMOWY ROZKŁAD ĆWICZEŃ Z FIZJOLOGII PODSTAWY MEDYCYNY MODUŁ F SEMINARIUM 1 09-13.04.2018 Fizjologia układu pokarmowego Pobieranie pokarmów. Ogólne zasady funkcjonowania układu pokarmowego I. Neurohormonalna
Bardziej szczegółowobiologia w gimnazjum UKŁAD KRWIONOŚNY CZŁOWIEKA
biologia w gimnazjum 2 UKŁAD KRWIONOŚNY CZŁOWIEKA SKŁAD KRWI OSOCZE Jest płynną częścią krwi i stanowi 55% jej objętości. Jest podstawowym środowiskiem dla elementów morfotycznych. Zawiera 91% wody, 8%
Bardziej szczegółowoPrzewód pokarmowy przeżuwacza
Przewód pokarmowy przeżuwacza Przewód pokarmowy krowy - pojemność całkowita (l) względna (%) żwacz 170 55 czepiec 10 3 księgi 10 3 trawieniec 20 6 jelito cienkie 66 21 jelito ślepe 10 3 okrężnica 28 9
Bardziej szczegółowoopracowanie: mgr Robert Duszyński UKŁAD POKARMOWY
UKŁAD POKARMOWY opracowanie: mgr Robert Duszyński Układ pokarmowy spełnia bardzo ważne zadanie, tj. przekształca pokarm spożywany przez człowieka, dostarczając organizmowi energii i składników odżywczych,
Bardziej szczegółowoUkłady: oddechowy, krążenia,
Układy: oddechowy, krążenia, Kurs Kynologia ESPZiWP Układ oddechowy Układ oddechowy jest odpowiedzialny za utrzymanie stałej wymiany gazów między organizmem a środowiskiem. Składa się z dróg oddechowych
Bardziej szczegółowoSpis treści. Rozwój zarodkowy i zarys budowy układów narządów. 1 Układy narządów i rozwój jam ciała. 5 Układ moczowy. 6 Układ płciowy, układ rozrodczy
Spis treści Rozwój zarodkowy i zarys budowy układów narządów 1 Układy narządów i rozwój jam ciała 1.1 Definicje, przegląd i ewolucja jam ciała... 2 1.2 Różnicowanie listków zarodkowych (organogeneza) i
Bardziej szczegółowoAdam Zborowski. ATLAS anatomii człowieka
Adam Zborowski ATLAS anatomii człowieka Kraków 2007 SPIS TREŚCI schemat komórki ludzkiej...12 rodzaje komórek...13 składniki komórkowe krw i... 14 rodzaje komórek...15 rodzaje nabłonków jednowarstwowych...
Bardziej szczegółowoUkład trawienny. Klasyfikuj prace ogólne dotyczące układu trawiennego i zaburzeń układu trawiennego u dzieci w WS 310-312.
WI Układ trawienny Klasyfikuj prace ogólne dotyczące układu trawiennego i zaburzeń układu trawiennego u dzieci w WS 310-312. Opieka pielęgniarska w chorobach układu trawiennego w WY 156.5. Klasyfikuj prace:
Bardziej szczegółowoUkład pokarmowy. Pasywny pasaż pokarmu. Trawienie enzymatyczne pokarmu, wchłanianie Żołądek, jelito cienkie, jelito grube
Układ pokarmowy Jama ustna Miażdżenie, fragmentacja i nadtrawianie pokarmu, percepcja smaku, przepływ powietrza oddechowego, ochrona przed drobnoustrojami, artykulacja mowy Pasywny pasaż pokarmu Trawienie
Bardziej szczegółowoANATOMIA. mgr Małgorzata Wiśniewska Łowigus
ANATOMIA mgr Małgorzata Wiśniewska Łowigus Wśród nauk biologicznych, zajmujących się wszelkimi formami życia, wyróżnia się dwa podstawowe działy: morfologię, fizjologię. MORFOLOGIA - zajmuje się poznaniem
Bardziej szczegółowoZaznacz wykres ilustrujący stałocieplność człowieka. A. B. C. D.
I. Organizm człowieka. Skóra powłoka organizmu 1. Zadanie Napisz, czym zajmuje się anatomia............................................................................................................................
Bardziej szczegółowoTEST DO DZIAŁU TEMATYCZNEGO: POZNAJEMY SWÓJ ORGANIZM KLASA IV
Sabina Wójcik Katowice, dnia 14.10.2003 r. Szkoła Podstawowa nr21 ul. Malczewskiego 1 40 748 Katowice TEST DO DZIAŁU TEMATYCZNEGO: POZNAJEMY SWÓJ ORGANIZM KLASA IV Instrukcja dla ucznia W górnym prawym
Bardziej szczegółowoPraca kontrolna z biologii LO dla dorosłych semestr IV
Praca kontrolna z biologii LO dla dorosłych semestr IV Poniższa praca składa się z 25 zadań. Przy każdym poleceniu podano liczbę punktów możliwą do uzyskania za prawidłową odpowiedź. Za rozwiązanie zadań
Bardziej szczegółowoPodstawy anatomii, wykłady
Akademia Wychowania Fizycznego i Sportu w Gdańsku Katedra: Nauk Przyrodniczych Zakład: Anatomii i Antropologii Podstawy anatomii, wykłady Osoby prowadzące przedmiot: Barbara Duda, prof. nadzw. dr hab.,
Bardziej szczegółowoUkład pokarmowy. Pasywny pasaż pokarmu. Trawienie enzymatyczne pokarmu, wchłanianie Żołądek, jelito cienkie, jelito grube
Układ pokarmowy Jama ustna Miażdżenie, fragmentacja i nadtrawianie pokarmu, percepcja smaku, przepływ powietrza oddechowego, ochrona przed drobnoustrojami, artykulacja mowy Pasywny pasaż pokarmu Trawienie
Bardziej szczegółowoUkład wydalniczy (moczowy) Osmoregulacja to aktywne regulowanie ciśnienia osmotycznego płynów ustrojowych w celu utrzymania homeostazy.
Układ wydalniczy (moczowy) Osmoregulacja to aktywne regulowanie ciśnienia osmotycznego płynów ustrojowych w celu utrzymania homeostazy. Wydalanie pozbywanie się z organizmu zbędnych produktów przemiany
Bardziej szczegółowoTkanka nabłonkowa. Gruczoły i ich podział
Tkanka nabłonkowa Gruczoły i ich podział Tkanka nabłonkowa 4 główne typy nabłonka: 1. Pokrywający 2. Wchłaniający = resorbcyjny 3. Gruczołowy egzo-, endokrynny 4. Wyspecjalizowany czuciowy, rozrodczy Brak
Bardziej szczegółowoSkroń. Czaszka. Oczodół Szczęka górna. Zęby Szczęka dolna Obojczyk. Kość jarzmowa. Kręg szyjny. Łopatka. Mostek. Żebra/klatka piersiowa Humerus
Czaszka Skroń Kość jarzmowa Kręg szyjny Oczodół Szczęka górna Zęby Szczęka dolna Obojczyk Łopatka Żebra/klatka piersiowa Humerus Mostek Kręgosłup piersiowy Kręg lędźwiowy Łokieć Kość promieniowa Miednica
Bardziej szczegółowoSpis treści BUDOWA, CZYNNOŚCI ŻYCIOWE I HIGIENA ORGANIZMU CZŁOWIEKA 1 WIADOMOŚCI WSTĘPNE... 6
Spis treści BUDOWA, CZYNNOŚCI ŻYCIOWE I HIGIENA ORGANIZMU CZŁOWIEKA 1 WIADOMOŚCI WSTĘPNE...................................... 6 Miejsce człowieka w przyrodzie................................... 6 Podstawowe
Bardziej szczegółowoBłony śluzowe i ściany wewnętrznych przewodów organizmu
Błona śluzowa (warstwa wyścielająca wewnętrzne powierzchnie przewodów organizmu) Błony śluzowe i ściany wewnętrznych przewodów organizmu Warstwy ścian wewnętrznych przewodów (ujęcie ogólne): błona podśluzowa
Bardziej szczegółowoISBN 978-83-7277-626-6
Copyright by Wydawnictwo ASTRUM Sp. z o.o. Wszelkie prawa zastrzeżone Redakcja Jolanta Tkaczyk Redakcja techniczna Elżbieta Bursztynowicz Projekt okładki Teresa Bielecka Wydanie I Żadna część tej pracy
Bardziej szczegółowoPodstawy fizjologii i patofizjologii nurkowania
Podstawy fizjologii i patofizjologii nurkowania Układ krążenia, krwionośny Układ krążenia (krwionośny) zbudowany jest z zamkniętego systemu naczyń krwionośnych, które pod wpływem rytmicznych impulsów serca
Bardziej szczegółowoJAMA USTNA. Błona śluzowa (warstwa wyścielająca wewnętrzne powierzchnie przewodów organizmu) nabłonek. Blaszka właściwa:
JAMA USTNA (warstwa wyścielająca wewnętrzne powierzchnie przewodów organizmu) --------------------------- podśluzowa Blaszka : Błona podśluzowa: tkanka łączna wiotka/zbita, naczynia krwionośne, włókna
Bardziej szczegółowoWielkością i kształtem przypomina dłoń zaciśniętą w pięść. Położone jest w klatce piersiowej tuż za mostkiem. Otoczone jest mocnym, łącznotkankowym
Wielkością i kształtem przypomina dłoń zaciśniętą w pięść. Położone jest w klatce piersiowej tuż za mostkiem. Otoczone jest mocnym, łącznotkankowym workiem zwanym osierdziem. Wewnętrzna powierzchnia osierdzia
Bardziej szczegółowoANATOMIA wykład 2 Układ Sercowo - Naczyniowy. 18 października 2006
1. Naczynia krwionośne. tętnice krew płynie od serca do tkanek (sieci naczyń kapilarnych / włosowatych) bez względu na to czy zawierają krew natlenowaną czy odtlenowaną) krew od serca grube ściany oddają
Bardziej szczegółowoMarian Bartkowiak Nastawienia 1
l.p. Nastawienie do: 1. + aminokwasów, aminokwasów jako życia, bycia zawsze gotowym na aminokwasy, bycia zawsze otwartym na aminokwasy, bycia zawsze gotowym na aminokwasy jako na, bycia zawsze otwartym
Bardziej szczegółowoVINORELBINUM. Załącznik C.63.a. NAZWA SUBSTANCJI CZYNNEJ ORAZ, JEŻELI DOTYCZY- DROGA PODANIA. Dziennik Urzędowy Ministra Zdrowia 1180 Poz.
Dziennik Urzędowy Ministra Zdrowia 1180 Poz. 9 Załącznik C.63.a. VINORELBINUM 1. VINORELBINUM C00 NOWOTWORY ZŁOŚLIWE WARGI 2. VINORELBINUM C00.0 POWIERZCHNIA ZEWNĘTRZNA WARGI GÓRNEJ 3. VINORELBINUM C00.1
Bardziej szczegółowoA. Komórka nabłonka płaskiego 1 B. Organizm człowieka C. Tkanka nabłonkowa D. Pęcherzyki płucne E. Układ oddechowy
ZAD 1 ( 4p) Biorąc pod uwagę hierarchiczną budowę organizmu człowieka, uporządkuj podane struktury w kolejności od najmniej do najbardziej skomplikowanej Wpisz w każdą lukę odpowiedni numer A. Komórka
Bardziej szczegółowoPraca kontrolna z biologii LO dla dorosłych semestr IV
Praca kontrolna z biologii LO dla dorosłych semestr IV Umiejętność może doprowadzić Cię na szczyt, ale potrzebujesz charakteru, by na nim pozostać." Zig Ziglar Poniższa praca składa się z 25 zadań. Przy
Bardziej szczegółowoUKŁAD KRĄŻENIA I UKŁAD ODDECHOWY- N.Olszewska
UKŁAD KRĄŻENIA I UKŁAD ODDECHOWY- N.Olszewska 1.Trombocyty (płytki kwi)biorą udział w procesie: A.fagocytozy B.transportu tlenu C.oddychania D.krzepnięcia krwi 2. Której z wymienionych funkcji nie pełni
Bardziej szczegółowoRozdział 3. Ograniczenia i połączenia dołów i przestrzeni czaszki Rozdział 4. Mięśnie i powięzie głowy, szyi i karku
Spis treści 7 Spis treści Rozdział 1. Okolice głowy, szyi i karku... 13 Rozdział 2. Kościec głowy i szyi... 23 2.1. Kościec głowy... 23 2.1.1. Czaszka mózgowa... 23 2.1.1.1. Ściana przednia... 23 2.1.1.2.
Bardziej szczegółowoSPIS TREŚCI. CZĘŚĆ PIERWSZA Podstawy histologii. CZĘŚĆ DRUGA Podstawy anatomii i fizjologii człowieka. Przedmowa 11 Wykaz skrótów 13
SPIS TREŚCI Przedmowa 11 Wykaz skrótów 13 CZĘŚĆ PIERWSZA Podstawy histologii I. TKANKI CZŁOWIEKA (dr Joanna Kaźmierczak) 17 1. Tkanka nabłonkowa 17 1.1. Nabłonek pokrywający 18 1.2. Nabłonek gruczołowy
Bardziej szczegółowoZadania egzaminacyjne obejmujące materiał z klasy II gimnazjum
Zadania egzaminacyjne obejmujące materiał z klasy II gimnazjum Informacje do zadań 1. i 2. A C D B Schemat przedstawia szkielet kończyny górnej. Zadanie 1. (0 2) Podaj nazwy kości oznaczonych literami
Bardziej szczegółowoREGULAMIN I ZASADY BHP OSTEOLOGIA OSTEOLOGIA (CIĄG DALSZY) SYNDESMOLOGIA I ARTROLOGIA
TEMATYKA ĆWICZEŃ Z PRZEDMIOTU "ANATOMIA CZŁOWIEKA" REALIZOWANA PRZEZ STUDENTÓW I ROKU WYDZIAŁU NAUK MEDYCZNYCH KIERUNEK DIETETYKA W SEMESTRZE ZIMOWYM 2010/2011 I 04. 10. 2010 05. 10. 2010 II 11. 10. 2010
Bardziej szczegółowoWZÓR PROFILAKTYCZNEGO BADANIA PACJENTA W GABINECIE STOMATOLOGICZNYM
WZÓR PROFILAKTYCZNEGO BADANIA PACJENTA W GABINECIE STOMATOLOGICZNYM Przedstawiamy badanie w kierunku raka jamy ustnej zamieszczone na stronach Państwowego Instytutu Dentystycznego i Twarzowo-Czaszkowego
Bardziej szczegółowoFizjologia CZŁOWIEKA W ZARYSIE PZWL. Wydawnictwo Lekarskie
W ł a d y s ł a w Z. T r a c z y k Fizjologia CZŁOWIEKA W ZARYSIE Wydawnictwo Lekarskie PZWL prof. dr hab. med. WŁADYSŁAW Z. TRACZYK Fizjologia CZŁOWIEKA W ZARYSIE W ydanie VIII - uaktualnione M Wydawnictwo
Bardziej szczegółowoBIOLOGICZNE MECHANIZMY ZACHOWANIA II
BIOLOGICZNE MECHANIZMY ZACHOWANIA II MÓZGOWE MECHANIZMY FUNKCJI PSYCHICZNYCH 1.1. ZMYSŁY CHEMICZNE (R.7.3) 1.2. REGULACJA WEWNĘTRZNA (R.10) Zakład Psychofizjologii UJ ZMYSŁY CHEMICZNE Chemorecepcja: smak,
Bardziej szczegółowoFIZJOLOGIA CZŁOWIEKA
FIZJOLOGIA CZŁOWIEKA Daniel McLaughlin, Jonathan Stamford, David White FIZJOLOGIA CZŁOWIEKA Daniel McLaughlin Jonathan Stamford David White Przekład zbiorowy pod redakcją Joanny Gromadzkiej-Ostrowskiej
Bardziej szczegółowoSkóra. - jest dużym i rozległym narządem, osiąga powierzchnię około 2 m 2. - u dorosłego człowieka waży 4-5 kg, co stanowi 6% masy ciała
Skóra - jest dużym i rozległym narządem, osiąga powierzchnię około 2 m 2 - u dorosłego człowieka waży 4-5 kg, co stanowi 6% masy ciała - grubość skóry jest zmienna i w zależności od okolicy ciała wynosi
Bardziej szczegółowoSZKIELET KOŃCZYNY DOLNEJ
Slajd 1 Slajd 2 Slajd 3 SZKIELET KOŃCZYNY DOLNEJ SZKIELET KOŃCZYNY DOLNEJ DZIELI SIĘ NA: kości obręczy kończyny dolnej, który stanowią kości miedniczne, kości części wolnej kończyny dolnej: - kość udowa
Bardziej szczegółowoEgzamin maturalny 2013 biologia poziom podstawowy przykładowe odpowiedzi:
przykładowe odpowiedzi: Zad. 1 Zad. 2 a) Najważniejszą funkcją mitochondriów jest oddychanie tlenowe/zaopatrują komórkę w energię/w organellach tych powstaje użyteczna biologicznie energia(atp/adenozyno-5'-trifosforan)
Bardziej szczegółowoUkład oddechowy Bogusław Nedoszytko. WSZPIZU Wydział w Gdyni
Układ oddechowy Bogusław Nedoszytko WSZPIZU Wydział w Gdyni http://www.nedo.amg.gda.pl www.nedo.amg.gda.pl/wszpziu/ Układ oddechowy Funkcje Wymiana gazowa - doprowadzenie do organizmu tlenu i odprowadzenie
Bardziej szczegółowoSPIS TREŚCI ANATOMIA OGÓLNA ŚCIANY TUŁOWIA. Rozdział 1. Rozdział 2
Rozdział 1 ANATOMIA OGÓLNA 1.1. Wiadomości wstępne... 9 1.2. Ogólna budowa ciała... 11 1.3. Określanie położenia struktur anatomicznych w przestrzeni... 15 1.4. Rozwój listków zarodkowych. Początki organogenezy...
Bardziej szczegółowoWznowa raka gardła. Możliwości rekonstrukcji.
Wznowa raka gardła. Możliwości rekonstrukcji. A. Rzepakowska, prof. K. Niemczyk Katedra i Klinika Otolaryngologii Pacjentka 65 lat, w lipcu 2015r. Przyjęta do Kliniki z powodu raka ustnej i krtaniowej
Bardziej szczegółowoWykłady z anatomii dla studentów pielęgniarstwa i ratownictwa medycznego
Wykłady z anatomii dla studentów pielęgniarstwa i ratownictwa medycznego Układ krążenia Serce Naczynia krwionośne Układ krążenia Prawa strona serca tłoczy krew do płuc (krążenia płucnego), gdzie odbywa
Bardziej szczegółowoUkład szkieletowy Iza Falęcka
Układ szkieletowy Iza alęcka Zaznacz podpunkt, w którym nie wymieniono kości krótkich. a) kość łokciowa, kość miednicza, rzepka b) kość krzyżowa, paliczki, łopatka c) kość nadgarstka, kręgosłup, kość śródręcza
Bardziej szczegółowoVINORELBINUM. Załącznik C.63.
Dziennik Urzędowy Ministra Zdrowia 1462 Poz. 71 Załącznik C.63. VINORELBINUM 1. VINORELBINUM C00 NOWOTWORY ZŁOŚLIWE WARGI 2. VINORELBINUM C00.0 POWIERZCHNIA ZEWNĘTRZNA WARGI GÓRNEJ 3. VINORELBINUM C00.1
Bardziej szczegółowoKlinika Anestezjologii i Intensywnej Terapii. Centralny Szpital Kliniczny
Klinika Anestezjologii i Intensywnej Terapii Centralny Szpital Kliniczny Dysphagia in the intensive care unit: epidemiology, mechanisms, and clinical management. Critical Care 2019, marzec Systematyczny
Bardziej szczegółowo