EU-MIDIS II. Drugie Badanie Unii Europejskiej na temat mniejszości i dyskryminacji. Romowie wybrane wyniki

Transkrypt

1 EU-MIDIS II Drugie Bdnie Unii Europejskiej n temt mniejszości i dyskrymincji Romowie wyrne wyniki

2 Europe Direct to serwis, który pomoże Pństwu znleźć odpowiedzi n pytni dotyczące Unii Europejskiej. Numer ezpłtnej infolinii (*): (*) Informcje są udzielne nieodpłtnie, większość połączeń również jest ezpłtn (niektórzy opertorzy, hotele lu telefony puliczne mogą nliczć opłty). Zdjęci (n okłdce i wewnątrz pulikcji): Shutterstock (Toms Vynikl) i FRA Więcej informcji o Unii Europejskiej możn znleźć w portlu Europ ( Luksemurg: Urząd Pulikcji Unii Europejskiej, 2017 FRA print: ISBN doi: /70430 TK-AN PL-C FRA we: ISBN doi: /69881 TK-AN PL-N Agencj Prw Podstwowych Unii Europejskiej, 2016 Powielnie mteriłów dozwolone pod wrunkiem podni źródł.

3 Drugie Bdnie Unii Europejskiej n temt mniejszości i dyskrymincji Romowie wyrne wyniki

4

5 Przedmow Około 80 % nkietownych Romów żyje poniżej progu zgrożeni uóstwem w swoim krju; co trzeci Rom mieszk w udynku ez wody wodociągowej; co trzecie dziecko romskie mieszk w gospodrstwie domowym, w którym ktoś poszedł spć głodny przynjmniej rz w poprzednim miesiącu; 50 % Romów w wieku 6 24 lt nie uczęszcz do szkoły. Niniejsze sprwozdnie podkreśl niepokojącą, lecz nieuniknioną rzeczywistość: njwiększ mniejszość etniczn w Unii Europejskiej ndl oryk się z niedopuszczlną dyskrymincją i nierównym dostępem do podstwowych usług. Uwydtnijąc utrzymujące się riery w zkresie ztrudnieni, edukcji, mieszklnictw i opieki zdrowotnej, sprwozdnie to pokzuje również, że czterech n 10 nkietownych Romów czuło się dyskryminownych co njmniej rz w ciągu osttnich pięciu lt, jednk tylko ułmek z nich podjęło kroki w sprwie tego incydentu. Tkie reli nie są zskkujące, gdyż większość Romów nie zdje soie sprwy z istnieni przepisów zkzujących dyskrymincji ni z istnieni orgnizcji, które mogłyy zoferowć wsprcie. Fkty te udzą powżne wątpliwości co do relizcji prw do niedyskrymincji gwrntownego przez Krtę prw podstwowych Unii Europejskiej (UE) orz dyrektywę w sprwie równości rsowej. Niniejsze sprwozdnie oprte jest n dniu n dużą sklę, w rmch którego zgromdzono informcje o nieml 34 tys. osó mieszkjących w romskich gospodrstwch domowych w dziewięciu pństwch członkowskich UE, pozyskne z lisko ezpośrednich wywidów z Rommi. Przedstwiono w nim wyrne wyniki drugiego Bdni Unii Europejskiej n temt mniejszości i dyskrymincji, którym ojęto około 26 tys. osó mieszkjących w UE i mjących pochodzenie imigrnckie lu nleżących do mniejszości etnicznych. Drugie Bdnie Unii Europejskiej n temt mniejszości i dyskrymincji stnowi główną część zoowiązni Agencji Prw Podstwowych Unii Europejskiej do gromdzeni i pulikowni dnych dotyczących grup nieuwzględnionych w dnich populcji ogólnej. Jest to trzecie dnie Agencji poświęcone Romom. Przeprowdzone w 2008 r. Bdnie Unii Europejskiej n temt mniejszości i dyskrymincji stnowiło pierwszą próę przedstwieni dnych porównwczych dotyczących sytucji mniejszości. Metodyk drugiego Bdni Unii Europejskiej n temt mniejszości i dyskrymincji zostł dostosown, y zpewnić jk njlepsze wyniki pod względem wirygodności i porównywlności pomiędzy pństwmi. Dne prezentowne w niniejszym sprwozdniu stnowią wyjątkowe źródło informcji dl osó odpowiedzilnych z wyzncznie kierunków polityki, pozwljąc ocenić postępy osiągnięte w mirę upływu czsu orz pomgjąc zidentyfikowć zrówno sukcesy, jk i rki w relizownej polityce. Tk wiedz jest niezędn dl formułowni skutecznych środków nie tylko w odniesieniu do Romów, lecz tkże dl wszystkich grup znjdujących się n mrginesie społeczeństw. Poniewż reli przedstwione w niniejszej pulikcji dziłją otrzeźwijąco, Agencj Prw Podstwowych Unii Europejskiej m ndzieję, że doprowdzą one do ożywieni dziłń n rzecz promowni pełnego włączeni Romów orz posznowni ich prw podstwowych. Michel O Flherty Dyrektor 3

6 Kody pństw Kod pństw BG CZ EL ES HR HU PT RO SK Pństwo członkowskie UE Bułgri Czechy Grecj Hiszpni Chorwcj Węgry Portugli Rumuni Słowcj Grupy pństw UE 28 oecne 28 pństw członkowskich UE 9 pństw członkowskich dziewięć pństw członkowskich UE, w których Romów ojęto dniem EU-MIDIS II Akronimy i skróty EU-MIDIS EU-SILC LFS MBP MPPGSiK SDG UNDP Bdnie Unii Europejskiej n temt mniejszości i dyskrymincji europejskie dnie dochodów i wrunków życi dnie siły rooczej Międzynrodowe Biuro Prcy Międzynrodowy pkt prw gospodrczych, społecznych i kulturlnych cele zrównowżonego rozwoju (sformułowne przez Orgnizcję Nrodów Zjednoczonych) Progrm Nrodów Zjednoczonych ds. Rozwoju

7 Spis treści PRZEDMOWA... 3 DLACZEGO NINIEJSZE BADANIE JEST POTRZEBNE? NAJWAŻNIEJSZE USTALENIA I OPINIE FRA Uóstwo i wykluczenie społeczne Uczestnictwo w rynku prcy Edukcj Świdomość prw i zgłsznie dyskrymincji Dziłni n rzecz rdziej skutecznego monitorowni i oceny CO POKAZUJĄ WYNIKI? Uóstwo i zmrginlizowne wrunki życi Uóstwo dochodowe Głód Uczestnictwo w rynku prcy Sttus dziłlności głównej Prc z wyngrodzeniem Młodzież nieksztłcąc się, nieprcując ni nieszkoląc się Nisk intensywność prcy gospodrstw domowych Edukcj Udził w edukcji Segregcj w edukcji Poziom wyksztłceni Zdrowie Pokrycie uezpieczeniem zdrowotnym i niezspokojone potrzey w zkresie opieki medycznej Długotrwłe ogrniczeni ktywności Mieszklnictwo Dostępność przestrzeni Dostęp do infrstruktury pulicznej i podstwowych udogodnień Jkość wrunków mieszkniowych i otczjące środowisko Dyskrymincj i świdomość prw Ogóln częstość występowni dyskrymincji Postrzegne rozmiry dyskrymincji ze względu n pochodzenie etniczne Zgłsznie incydentów dyskrymincji Wiedz o orgnizcjch wsprci, orgnch ds. równości, przepisch i kmpnich dotyczących dyskrymincji BADANIE W SKRÓCIE ŹRÓDŁA Rysunki i tele Rysunek 1: Wskźnik zgrożeni uóstwem (poniżej 60 % mediny ekwiwlentnego dochodu po trnsferch socjlnych) Romów w porównniu z wskźnikiem Eurosttu dl populcji ogólnej w 2014 r., według pństw członkowskiego UE (%) Rysunek 2: Wskźnik zgrożeni uóstwem i zgęszczenie Romów n oszrch mieszklnych, według pństw członkowskiego UE (%) Rysunek 3: Możliwość związni końc z końcem, Romowie, według pństw członkowskiego UE (%) Rysunek 4: Romowie żyjący w gospodrstwch domowych, w których w poprzednim miesiącu co njmniej jedn oso poszł spć głodn rz, kilk rzy lu cztery lu więcej rzy, według pństw członkowskiego UE (%)

8 Rysunek 5: Rysunek 6: Rysunek 7: Rysunek 8: Rysunek 9: Wskźnik prcy z wyngrodzeniem w odniesieniu do romskich koiet i mężczyzn w wieku lt, z uwzględnieniem smoztrudnieni i prcy dorywczej lu prcy w ciągu osttnich czterech tygodni, w porównniu ze wskźnikiem ztrudnieni z 2015 r. n potrzey strtegii Europ 2020 (Eurostt), według pństw członkowskiego UE (%) Młodzież romsk w wieku lt nieksztłcąc się, nieprcując ni nieszkoląc się, według pństw członkowskiego UE (%) Romowie w wieku 0-59 lt żyjący w gospodrstwch domowych o ktulnie niskiej intensywności prcy, według pństw członkowskiego UE (%) Dzieci w wieku od 4 lt do wieku (oowiązującego w dnym pństwie) rozpoczęci ksztłceni oowiązkowego uczestniczące we wczesnej edukcji, według pństw członkowskiego UE (%) Dzieci w wieku oowiązku szkolnego (oowiązującym w dnym pństwie) uczestniczące w ksztłceniu, według pństw członkowskiego UE (%) Rysunek 10: Romowie w wieku 6 24 lt według poziomu ksztłceni, w jkim uczestniczą (%) Rysunek 11: Osoy wcześnie kończące nukę i szkolenie, w wieku lt, według pństw członkowskiego UE (%) Rysunek 12: Segregcj w szkole odsetek dzieci romskich w wieku 6 15 lt w szkołch, według pństw członkowskiego UE (%) Rysunek 13: Romowie, którzy nie ukończyli żdnego poziomu ksztłcenie formlnego (ISCED 0) według grup wiekowych i pństw członkowskich UE (%) Rysunek 14: Romowie w wieku co njmniej 16 lt, którzy wskzli, że są ojęci krjowym podstwowym uezpieczeniem zdrowotnym lu dodtkowym uezpieczeniem, według pństw członkowskiego UE (%) Rysunek 15: Długotrwłe ogrniczenie ktywności koiet i mężczyzn, Romowie i populcj ogóln, według pństw członkowskiego UE (%) Rysunek 16: Średni licz pomieszczeń n osoę w gospodrstwie domowym, Romowie i populcj ogóln (średni rytmetyczn), według pństw członkowskiego UE Rysunek 17: Romowie mieszkjący w gospodrstwch domowych ez dostępu do wody wodociągowej w mieszkniu, w porównniu z populcją ogólną, według pństw członkowskiego UE (%) Rysunek 18: Romowie mieszkjący w gospodrstwch domowych ez dostępu do tolety, prysznic lu łzienki w mieszkniu, w porównniu z populcją ogólną, według pństw członkowskiego UE (%) Rysunek 19: Ogóln częstość występowni dyskrymincji ze względu n pochodzenie romskie w ciągu osttnich 5 lt i osttnich 12 miesięcy, według pństw członkowskiego UE (%) Rysunek 20: Romowie, którzy uwżją, że dyskrymincj ze względu n pochodzenie etniczne, kolor skóry lu przekonni religijne jest w ich krju rdzo powszechn lu dość powszechn, według pństw członkowskiego UE (%) Rysunek 21: Rozmiry dyskrymincji ze względu n pochodzenie etniczne postrzegne w populcji ogólnej w dziewięciu pństwch członkowskich UE (dnie specjlne Eurorometru nr 437), według pństw (%) Rysunek 22: Romowie, którzy złożyli skrgę dotyczącą osttniego incydentu dyskrymincji ze względu n pochodzenie romskie, według pństw członkowskiego UE (%) Rysunek 23: Wiedz Romów o orgnizcjch, które oferują wsprcie lu dordztwo ofirom dyskrymincji (niezleżnie od przyczyny dyskrymincji), według pństw członkowskiego UE (%) Rysunek 24: Wiedz wśród Romów o przepisch zrnijących dyskrymincji ze względu n kolor skóry, pochodzenie etniczne lu religię, według pństw członkowskiego UE (%) Tel 1: Tel 2: Tel 3: Tel 4: Tel 5: Tel 6: Tel 7: Tel 8: Aktuln dziłlność główn w dziewięciu pństwch członkowskich UE, wszystkie osoy w romskich gospodrstwch domowych w wieku co njmniej 16 lt (%) Wskźnik prcy z wyngrodzeniem w odniesieniu do Romów w wieku lt, z uwzględnieniem smoztrudnieni, prcy dorywczej i prcy w ciągu osttnich czterech tygodni, według grupy wiekowej i pństw (%) Współczynniki skolryzcji Romów n odpowiednim poziomie ksztłceni w porównniu z populcją ogólną, według grupy wiekowej i pństw członkowskiego UE (%) Romowie żyjący w udynkch mieszklnych z przeciekjącym dchem lu z zwilgoconymi ścinmi, lu z innymi prolemmi związnymi ze strukturą udynku orz w udynkch mieszklnych, które są zyt ciemne, w porównniu z populcją ogólną, według pństw członkowskiego UE (%) Środowisko udynków mieszklnych Romowie żyjących n oszrch dotkniętych znieczyszczeniem, przestępczością, przemocą lu wndlizmem, w porównniu z populcją ogólną, według pństw członkowskiego UE (%) Częstość występowni dyskrymincji ze względu n pochodzenie romskie w ciągu osttnich 12 miesięcy w różnych oszrch życi, według pństw członkowskiego UE (%) Częstość występowni dyskrymincji ze względu n pochodzenie romskie w ciągu osttnich 5 lt w różnych oszrch życi, według pństw członkowskich UE (%) Licz Romów i romskich gospodrstw domowych ojętych wywidmi w rmch EU-MIDIS II, według pństw członkowskiego UE

9 Dlczego niniejsze dnie jest potrzene? Instytucje Unii Europejskiej (UE) od dwn podkreślły potrzeę zpewnieni, y Romowie njwiększ europejsk mniejszość yli trktowni jednkowo pod względem ich prw podstwowych, zpisnych w Krcie prw podstwowych Unii Europejskiej. Przekzły pństwom członkowskim UE również wytyczne i środki finnsowe n potrzey osiągnięci tego celu. W 2011 r. Komisj Europejsk zproponowł Unijne rmy dotyczące krjowych strtegii integrcji Romów do 2020 r. Służą one zpewnieniu równego dostępu Romów do czterech kluczowych oszrów ztrudnieni, edukcji, opieki zdrowotnej i mieszklnictw w celu poprwieni ich wrunków społeczno-ekonomicznych. W komunikcie tym podkreślono, że strtegi Europ 2020 n rzecz ztrudnieni i inteligentnego, trwłego wzrostu gospodrczego sprzyjjącego włączeniu społecznemu nie zostwi miejsc n utrzymującą się ekonomiczną i społeczną mrginlizcję grupy ędącej njwiększą mniejszością w Europie. W dniu 9 grudni 2013 r. Rd UE przyjęł zlecenie w sprwie skutecznych środków integrcji Romów w pństwch członkowskich (zlecenie Rdy z 2013 r.) 1, z którego relizcji Komisj Europejsk co roku skłd sprwozdnie. Chociż Romowie są njwiększą mniejszością etniczną w Europie 2, w pństwch członkowskich UE nie gromdzi się systemtycznie dnych dotyczących Romów. Z tego względu wskźniki sttystyczne dotyczące ztrudnieni, uóstw i edukcji sformułowne w rmch strtegii Europ 2020 nie mogą yć zdezgregowne dl Romów. W ogólnounijnych dnich n dużą sklę, tkich jk europejskie dnie dochodów i wrunków życi (EU-SILC) orz dnie siły rooczej (LFS), oecnie z rdzo nielicznymi wyjątkmi nie gromdzi się informcji n temt pochodzeni etnicznego i nie uwzględni się w wystrczjącym stopniu mniejszości etnicznych, w tym Romów. Terminologi Rd Europy stosuje pojęcie Romowie jko termin ogólny. Ozncz on Romów, Sinti, Kle i powiązne grupy w Europie, w tym Trwelerów i grupy wschodnie (Dom i Lom), i oejmuje wiele różnych grup, w tym osoy określjące się jko Cygnie. Do celów dni EU-MIDIS II termin Romowie ozncz utochtonicznych Romów w wyrnych pństwch członkowskich UE i nie skupi się n Romch, którzy przenieśli się z jednego pństw członkowskiego UE do drugiego. Więcej informcji zo. Rd Europy (2012), Descriptive glossry of terms relting to Rom issues, Strsurg. W 2016 r. Europejski Tryunł Orchunkowy opulikowł sprwozdnie specjlne mjące n celu ocenienie wpływu unijnych inicjtyw politycznych i wsprci finnsowego n integrcję Romów 3. W zleceniu 8 lit. ) sformułownym w tym sprwozdniu wezwno Komisję Europejską, y w ciągu njliższych dwóch lt zchęcił pństw członkowskie do gromdzeni kompleksowych dnych sttystycznych dotyczących pochodzeni etnicznego. Pondto zproponowno, żey Eurostt ujął stosowne pytni w EU-SILC orz w swoim dniu siły rooczej. Komisj Europejsk odrzucił jednk to zlecenie, zwrcjąc uwgę, że gromdzenie dnych sttystycznych n temt pochodzeni etnicznego z pośrednictwem europejskich instrumentów sttystycznych jest technicznie trudne, kosztowne i prolemtyczne pod względem prwnym w niektórych pństwch. W progrmie dziłń Orgnizcji Nrodów Zjednoczonych n rzecz zrównowżonego rozwoju do roku 2030 pństw członkowskie zoowiązują się do dokonywni przeglądu postępów poczynionych w relizcji celów i zdń w ciągu njliższych 15 lt orz do oprcowni wskźników pomocnych w tej prcy. Potrzene ędą dostępne, ktulne i wirygodne dne zdezgregowne wysokiej jkości, które pomogą mierzyć postępy i zpewnić, y nikt nie zostł pominięty 4. 1 Rd Unii Europejskiej (2013), zlecenie Rdy z dni 9 grudni 2013 r. w sprwie skutecznych środków integrcji Romów w pństwch członkowskich (Dz.U. C 378 z , s. 1). 2 Komisj Europejsk, EU nd Rom (online), 5 sierpni 2016 r., i Rd Europy (2012). 3 Europejski Tryunł Orchunkowy (ECA) (2016). 4 Więcej informcji możn znleźć n stronie internetowej progrmu dziłń do roku

10 Drugie Bdnie Unii Europejskiej n temt mniejszości i dyskrymincji Romowie wyrne wyniki Regownie n konieczność gromdzeni dnych Agencj Prw Podstwowych Unii Europejskiej (FRA) likwiduje tę lukę w dnych poprzez swoje dni dotyczące mniejszości etnicznych i Romów. W niniejszym sprwozdniu przedstwiono wyrne wyniki dotyczące Romów n podstwie drugiego Bdni Unii Europejskiej n temt mniejszości i dyskrymincji (EU-MIDIS II). Pełne wyniki dotyczące Romów zostną opulikowne w 2017 r. W 2008 r. FRA przeprowdził dnie wśród Romów w siedmiu pństwch członkowskich UE 5 w kontekście pierwszego Bdni Unii Europejskiej n temt mniejszości i dyskrymincji (EU-MIDIS I) 6. W 2011 r. wrz z Komisją Europejską, Progrmem Nrodów Zjednoczonych ds. Rozwoju (UNDP) i Bnkiem Świtowym FRA przeprowdził drugie dnie dotyczące Romów w 11 pństwch członkowskich UE 7. W rmch tego dni zgromdzono dne n temt sytucji społeczno-ekonomicznej Romów pod względem ztrudnieni, edukcji, mieszklnictw i opieki zdrowotnej, doświdczeń związnych z dyskrymincją orz świdomości prw 8. W 2016 r. FRA przeprowdził dnie wśród Romów po rz trzeci: w rmch EU-MIDIS II, n potrzey ocenieni postępów w czsie, odzwierciedljących wpływ zmin prwnych i politycznych w prktyce. Bdnie to opier się n doświdczenich zdoytych w trkcie poprzednich dń, y umożliwić porównywnie z dnymi Eurosttu przy zchowniu w możliwym zkresie porównywlności z poprzednimi dnimi dotyczącymi Romów. Gromdzenie dnych n Pństw ojęte dniem w rmch EU-MIDIS II zgromdzono informcje od pond respondentów z różnych mniejszości etnicznych lu środowisk imigrnckich we wszystkich 28 pństwch członkowskich UE. Wyniki streszczone w niniejszym sprwozdniu opierją się n indywidulnych wywidch z respondentmi romskimi w Bułgrii, Chorwcji, Czechch, Grecji, n Węgrzech, w Portuglii, Rumunii, Słowcji i Hiszpnii. Pondto w rmch dni zgromdzono informcje n temt Romów żyjących w gospodrstwch domowych respondentów. Romowie mieszkjący w dziewięciu pństwch ojętych dniem stnowią około 80 % Romów żyjących w UE, jk wynik z szcunków Rdy Europy 9. Spośród dziewięciu pństw ojętych dniem EU-MIDIS II osiem yło ojętych dniem dotyczącym Romów z 2011 r., sześć dniem EU-MIDIS I z 2008 r. n Reprezenttywność wyników dni dne są reprezenttywne dl Romów mieszkjących w dziewięciu pństwch członkowskich UE w jednostkch geogrficznych lu dministrcyjnych o gęstości populcji romskiej większej niż 10 %, którzy smi identyfikują się jko Romowie lu jko członkowie jednej z innych grup ojętej tym terminem ogólnym. Ustleni przedstwione w niniejszym sprwozdniu odzwierciedlją ztem wrunki życi, korzystnie z prw podstwowych i doświdczeni związne z dyskrymincją do 80 % Romów mieszkjących w dziewięciu pństwch członkowskich UE ojętych dniem (zo. więcej szczegółów w sekcji Bdnie w skrócie ). n Uczestnicy dni udził w dniu wziąć mogły osoy w wieku co njmniej 16 lt, które identyfikują się jko Romowie i których miejsce zwykłego poytu przez co njmniej 12 miesięcy znjdowło się n terytorium UE, żyjące w prywtnych gospodrstwch domowych. n Pytni ujęte w dniu respondenci dostrczyli informcji n temt swojej sytucji osoistej i wrunków ytowych, tkże n temt podstwowych cech społeczno-ekonomicznych wszystkich członków gospodrstw domowego. Bdnie zwier pytni dotyczące doświdczeń związnych z dyskrymincją w zkresie ztrudnieni, edukcji, mieszklnictw, opieki zdrowotnej orz korzystni z usług pulicznych lu prywtnych, tkże n temt zkresu zgłszni tkich incydentów. Pondto dnie zwier pytni o doświdczeni związne z wiktymizcją (w tym w kontekście przestępstw z nienwiści). Bdnie zwier również pytni do respondentów n temt ich wiedzy o przysługujących im prwch i mechnizmch dochodzeni roszczeń. Kwestionriusz jest oprty n pytnich z EU-MIDIS I i dni dotyczącego Romów z 2011 r. Zostł dlej rozwinięty n podstwie konsultcji z zinteresownymi stronmi i ekspertmi, nstępnie przeprowdzonego w 2014 r. wstępnego testu poznwczego (jkościowego nrzędzi służącego do ulepszni projektu kwestionriusz) 10. Wywidy w rmch dni przeprowdzono w okresie od pździernik 2015 r. do kwietni 2016 r. 5 Bułgri, Czechy, Grecj, Węgry, Polsk, Rumuni i Słowcj. 6 FRA (2009). 7 Bułgri, Czechy, Frncj, Grecj, Węgry, Włochy, Polsk, Portugli, Rumuni, Słowcj i Hiszpni. 8 FRA (2012). 9 Rd Europy (2012). 10 Zo. Willis, G. B. (2005), s. 3. 8

11 Dlczego niniejsze dnie jest potrzene? n Wyór wskźników ziór wskźników przedstwionych w niniejszym sprwozdniu odzwierciedl oszry priorytetowe Unijnych rm dotyczących krjowych strtegii integrcji Romów do 2020 r.: ztrudnienie i uóstwo, edukcję, mieszklnictwo, zdrowie, dyskrymincję i świdomość prw. Szczegółowe wyniki i nliz wskźników dodtkowych zostną opulikowne w 2017 r. W mirę możliwości orz w celu umożliwieni porównni nlitycznego wskźniki są tkie sme jk te stosowne w stndrdowych dnich europejskich, tkich jk europejskie dnie dochodów i wrunków życi lu dnie siły rooczej, lu podone. Pierwsze porównni z dniem dotyczącym Romów z 2011 r. i EU-MIDIS I przeprowdzono w odniesieniu do porównywlnych wskźników i przedstwiono tylko wtedy, gdy zoserwowno większe różnice. Biorąc pod uwgę ulepszenie metodyki dooru próy i stosownie wg plnu dooru próy w 2016 r., porównywlność z dniem dotyczącym Romów z 2011 r. lu EU-MIDIS I jest ogrniczon, przy czym w poszczególnych przypdkch poczyniono pewne zstrzeżeni (zo. więcej szczegółów w sekcji Bdnie w skrócie ). W nlizch tendencji w odniesieniu do kżdego pństw ojętego dniem nleży uwzględnić zstrzeżeni metodologiczne i zróżnicownie sttystyczne orz konieczność przeprowdzeni dlszej dogłęnej nlizy. 9

12

13 1 Njwżniejsze ustleni i opinie FRA Poniższe opinie FRA, które opierją się n njwżniejszych ustlenich EU-MIDIS II dotyczących Romów, nleży interpretowć w kontekście celów określonych w unijnej strtegii n rzecz wzrostu gospodrczego Europ 2020, w szczególności w kontekście zleceni Rdy z 2013 r. w sprwie skutecznych środków integrcji Romów w pństwch członkowskich. W strtegii Europ 2020 wyznczono cel polegjący n zmniejszeniu do 2020 r. liczy osó zgrożonych uóstwem lu wykluczeniem społecznym o 20 mln. Romowie stnowią nieproporcjonlnie duży odsetek osó dotkniętych uóstwem i wykluczeniem społecznym: w pierwszym dniu dotyczącym Romów przeprowdzonym przez FRA w 2011 r. okzło się, że co njmniej ośmiu z 10 nkietownych Romów yło zgrożonych uóstwem, średnio mniej niż jeden n trzech zgłosił, że wykonuje prcę z wyngrodzeniem, nieml połow zś mieszkł w gospodrstwch domowych pozwionych podstwowych udogodnień, tkich jk: kuchni wewnątrz udynku, tolet wewnątrz udynku, prysznic lu wnn wewnątrz udynku lu energi elektryczn. W tym kontekście Komisj Europejsk przyjęł w kwietniu 2011 r. unijne rmy dotyczące krjowych strtegii integrcji Romów, koncentrując się n czterech głównych oszrch: edukcji, ztrudnieniu, opiece zdrowotnej i mieszklnictwie. N podstwie tych rm pństw członkowskie oprcowły swoje krjowe strtegie integrcji Romów i zestwy zintegrownych środków z zkresu polityki. W grudniu 2013 r. Rd ds. Ztrudnieni, Polityki Społecznej, Zdrowi i Ochrony Konsumentów (Rd EPSCO) wydł zlecenie zwierjące wytyczne dl pństw członkowskich mjące n celu zwiększenie skuteczności ich środków integrcji Romów. Jednocześnie UE przeznczył środki finnsowe z unijnych funduszy strukturlnych i inwestycyjnych, wprowdzjąc konkretny temtyczny wrunek wstępny, który uzleżni korzystnie z funduszy n rzecz integrcji Romów od posidni odpowiedniej krjowej strtegii integrcji Romów Uóstwo i wykluczenie społeczne Z EU-MIDIS II wynik, że 80 % Romów ndl żyje poniżej progu zgrożeni uóstwem w swoim krju; co trzeci Rom mieszk w udynku ez wody wodociągowej, co dziesiąty ez energii elektrycznej orz że co czwrty Rom (27 %) i co trzecie dziecko romskie (30 %) mieszk w gospodrstwie domowym, w którym przynjmniej rz w poprzednim miesiącu doświdczono głodu. Sugeruje to, że dleko do osiągnięci celu dotyczącego ogrniczeni uóstw poprzez inwestycje społeczne, sformułownego w zleceniu Rdy z 2013 r. w sprwie skutecznych środków integrcji Romów. To smo odnosi się do zleceni Komisji Europejskiej z 2013 r. Inwestownie w dzieci: przerwnie cyklu mrginlizcji, które zwier wytyczne dl pństw członkowskich dotyczące przygotowni i wprowdzeni w życie strtegii politycznych, których celem jest rozwiąznie prolemu uóstw i wykluczeni społecznego dzieci. 11

14 Drugie Bdnie Unii Europejskiej n temt mniejszości i dyskrymincji Romowie wyrne wyniki Opini FRA 1 Pństw członkowskie UE powinny dostosowć swoje krjowe progrmy reform w rmch europejskiego semestru i ndć njwyższy priorytet ogrniczniu ekstremlnych form uóstw, zwłszcz głodu, niedożywieni i powżnej deprywcji mieszkniowej wśród Romów, jk przewidzino również w 1. celu zrównowżonego rozwoju sformułownym przez ONZ. Pństw członkowskie UE powinny zpewnić, y systemy zezpieczeni społecznego orz usługi społeczne udzielne osoom defworyzownym, w tym Romom, yły odpowiednie, dostępne i wykorzystywne przez potencjlnych eneficjentów. Cele krjowe strtegii Europ 2020 orz krjowych progrmów reform powinny wyrźnie uwzględnić trudną sytucję dzieci romskich, zpewnijąc, y gospodrstw domowe miły przynjmniej dostęp do odpowiednich lokli mieszklnych z wodą wodociągową i energią elektryczną orz o wystrczjącej przestrzeni. Pństw członkowskie UE powinny w pełni wykorzystywć Europejski Fundusz Pomocy Njrdziej Potrzeującym 11, y zpewnić ezpłtne posiłki w szkołch i plcówkch opieki nd dziećmi dl wszystkich dzieci, w tym romskich, które są w potrzeie i cierpią n niedożywienie Uczestnictwo w rynku prcy W rmch EU-MIDIS II stwierdzono, że tylko jeden n czterech Romów w wieku co njmniej 16 lt ył ztrudniony lu smoztrudniony w czsie dni. W przypdku koiet romskich odnotowno zncznie niższe wskźniki ztrudnieni niż w przypdku mężczyzn romskich 16 % w porównniu z 34 %. Ogólnie rzecz iorąc, z dni wynik, że odsetek Romów w wieku lt wykonujących prcę z wyngrodzeniem wynosi 30 %, czyli jest zncznie niższy od unijnej średniej wynoszącej 70 % w 2015 r. Sytucj młodzieży jest zncznie gorsz: średnio 63 % Romów w wieku lt nie ksztłciło się, nie prcowło ni nie szkoliło się w czsie dni, unijn średni dl tej smej grupy wiekowej wynosił zś 12 %. W przypdku tej grupy wiekowej wyniki wskzują również n znczne zróżnicownie sytucji koiet i mężczyzn 72 % młodych Romek nie prcuje, nie ksztłci się ni nie szkoli, w odniesieniu do młodych Romów odsetek ten wynosi 55 %. 11 Europejski Fundusz Pomocy Njrdziej Potrzeującym wspier dziłni pństw członkowskich mjące n celu zpewnienie pomocy mterilnej n przykłd żywności, odzieży i niezędnych przedmiotów osoistego użytku osoom njrdziej potrzeującym. Wynik z tego, że osiągnięcie sformułownego w zleceniu Rdy z 2013 r. celu dotyczącego podejmowni skutecznych dziłń służących zpewnieniu równego trktowni Romów w dostępie do ztrudnieni i do możliwości ztrudnieni ędzie sporym wyzwniem. Opini FRA 2 Pństw członkowskie UE powinny zpewnić, y w środkch wdrżjących postnowieni zleceni Rdy z 2013 r. w sprwie dostępu do ztrudnieni położony ył odpowiedni ncisk n przechodzenie z etpu ksztłceni i szkoleni do etpu ztrudnieni, co m n celu zpewnienie, y inwestownie w edukcję stwrzło możliwości ztrudnieni dl osó defworyzownych w tym Romów, zwłszcz młodzieży i koiet. Pństw członkowskie UE powinny propgowć silniejsze zngżownie przedsięiorstw, zwłszcz n poziomie loklnym, tkże rozwżyć wspiernie rozwoju przedsięiorstw społecznych w celu stworzeni trwłych miejsc prcy dl Romów, ze szczególnym uwzględnieniem koiet romskich. Pństw członkowskie UE powinny wdrożyć postnowieni zleceni Rdy z 2013 r. dotyczące promowni możliwości ztrudnieni w służie cywilnej w odniesieniu do osó nleżących do mniejszości etnicznych tkich jk Romowie, zwłszcz koiet. Administrcje puliczne mogą odnieść korzyści dzięki etnicznemu zróżnicowniu personelu, jednocześnie poprwi to ich zrozumienie konkretnych wyzwń npotyknych przez Romów i ędzie stnowiło pozytywne wzorce dl mniejszości etnicznych Edukcj Wyniki pierwszego dni dotyczącego Romów z 2011 r. yły niepokojące. Pokzły one, że tylko co drugie dziecko romskie ojęte dniem uczęszczło do przedszkol, rdzo niewielki odsetek kontynuowł nukę po zkończeniu oowiązku szkolnego. Wyniki EU-MIDIS II pokzują, że dzieci romskie pozostją w tyle z rówieśnikmi nieędącymi Rommi pod względem wszystkich wskźników edukcyjnych. Tylko połow (53 %) dzieci romskich w wieku od czterech lt do wieku rozpoczęci ksztłceni oowiązkowego w szkole podstwowej uczestniczy we wczesnej edukcji. Średnio 18 % Romów w wieku 6 24 lt nleży do kls niższych niż odpowidjące ich wiekowi. Odsetek Romów wcześnie kończących nukę jest nieproporcjonlnie wysoki w porównniu z populcją ogólną. Segregcj szkoln pozostje prolemem w Bułgrii, Grecji, n Węgrzech i Słowcji mimo prwnego zkzu stosowni tej prktyki orz njnowszego orzecznictw Europejskiego Tryunłu Prw Człowiek. 12

15 Njwżniejsze ustleni i opinie FRA Wynik z tego, że nie osiągnięto określonego w zleceniu Rdy z 2013 r. celu dotyczącego podejmowni skutecznych dziłń służących zpewnieniu równego trktowni dzieci romskich i ich pełnego dostępu do dorej jkościowo, powszechnej edukcji orz zpewnieniu kończeni przez wszystkich uczniów romskich co njmniej edukcji oowiązkowej. Wyniki sugerują, że włdze puliczne nie wdrożyły skutecznych środków w celu zpewnieni równego udziłu dzieci romskich w ksztłceniu przedszkolnym, średnim II stopni i wyższym. Opini FRA 3 Pństw członkowskie UE powinny wdrożyć postnowienie zleceni Rdy z 2013 r. dotyczące elimincji wszelkiej segregcji szkolnej poprzez podjęcie ntychmistowych dziłń w celu zpewnieni równego udziłu wszystkich dzieci romskich w szkołch i klsch integrcyjnych. Krjowe włdze oświtowe powinny ściśle współprcowć z romskim społeczeństwem oywtelskim i włdzmi loklnymi nd rozwiązywniem konfliktów społecznych lu eliminowniem postw ntycygńskich, które uniemożliwiją rodzicom romskim posyłnie dzieci do szkół i kls integrcyjnych. Włdze loklne powinny uwzględnić ogólne wrunki ytowe dzieci romskich i npotykne przez te dzieci riery w odniesieniu do edukcji. Dziłni w rmch polityki powinny oejmowć oferownie środków zchęty orz wsprci społecznego i w zkresie uczeni się w szkołch, y zrekompensowć wiele wyzwń npotyknych przez dzieci romskie i zwiększyć ich możliwości, y zpewnić im równy strt. Krjowe włdze oświtowe powinny zpewnić szkołom, w których uczą się Romowie, niezędne wsprcie i zsoy w celu zpewnieni, y dzieci romskie przydzielne yły do kls według swojego wieku orz y zmniejszyć odsetek osó przedwcześnie kończących nukę Świdomość prw i zgłsznie dyskrymincji W dniu dotyczącym Romów z 2011 r. około połow respondentów wskzł, że czuje się dyskryminown ze względu n swoje pochodzenie etniczne. Tylko niewielki odsetek wiedził o istnieniu przepisów zkzujących dyskrymincji ze względu n pochodzenie etniczne przy uiegniu się o prcę. Z EU MIDIS II wynik, że Romowie ndl npotykją niedopuszczlną dyskrymincję w życiu codziennym czy to przy poszukiwniu prcy, w miejscu prcy, w edukcji, w opiece zdrowotnej, czy podczs kontktu z orgnmi dministrcyjnymi lu wchodząc do sklepu. Nieml co drugi Rom (41 %) czuł się dyskryminowny ze względu n swoje pochodzenie etniczne w jednym z tych oszrów życi codziennego co njmniej rz w ciągu osttnich pięciu lt. Co czwrty Rom (26 %) zgłsz, że osttni incydent postrzegnej dyskrymincji mił miejsce w ciągu 12 miesięcy poprzedzjących dnie. Stwierdzono, że njwięcej przypdków dyskrymincji w ciągu osttnich 12 miesięcy wystąpiło podczs korzystni z usług pulicznych lu prywtnych (19 %) orz podczs poszukiwniu prcy (16 %). Średnio tylko 12 % Romów zgłsz jednk swój przypdek dyskrymincji orgnowi. Co więcej, prwie jedn trzeci (27 %) Romów ojętych dniem nie zn żdnego przepisu zkzującego dyskrymincji ze względu n pochodzenie etniczne, większość Romów (82 %) nie zn żdnych orgnizcji oferujących wsprcie dl ofir dyskrymincji. Wynik z tego, że chociż w zleceniu Rdy z 2013 r. wyrźnie wspomin się szereg horyzontlnych dziłń w rmch polityki mjących n celu rozwiąznie prolemu dyskrymincji, wciąż pozostje wiele do zroieni, y zpewnić skuteczne i prktyczne egzekwownie dyrektywy w sprwie równości rsowej (2000/43/WE) 12, jsno wymgne w zleceniu. Opini FRA 4 Pństw członkowskie UE powinny zpewnić, zgodnie z zleceniem Rdy z 2013 r., y ich dministrcj puliczn i orgny ds. równości zstosowły niezędne środki w celu zpewnieni skutecznego i prktycznego egzekwowni dyrektywy w sprwie równości rsowej (2000/43/WE), ze szczególnym nciskiem n spekty płci. Pństw członkowskie UE i Komisj Europejsk powinny zwiększyć wsprcie wysiłków społeczeństw oywtelskiego mjących n celu podnoszenie świdomości prw wśród Romów. Pństw członkowskie UE powinny w pełni wdrożyć rt. 10 dyrektywy 2000/43/WE, który zoowiązuje pństw członkowskie do zpewnieni, że przepisy przyjęte zgodnie z tą dyrektywą, jk również odpowiednie przepisy pozostjące w mocy, udostępnine są zinteresownym osoom przy wykorzystniu wszystkich stosownych środków n cłym ich terytorium. 12 Dyrektyw Rdy 2000/43/WE z dni 29 czerwc 2000 r. wprowdzjąc w życie zsdę równego trktowni osó ez względu n pochodzenie rsowe lu etniczne, Dz.U. L 180 z

16 Drugie Bdnie Unii Europejskiej n temt mniejszości i dyskrymincji Romowie wyrne wyniki 1.5. Dziłni n rzecz rdziej skutecznego monitorowni i oceny Jedno z dziłń strukturlnych wymgnych w zleceniu Rdy z 2013 r. dotyczy polityki monitorowni i oceny. Komisj Europejsk i FRA od kilku lt promowły gromdzenie dnych, które możn zdezgregowć według pochodzeni etnicznego orz które oprte są n informcjch o smookreśleniu respondentów, zierne dorowolnie orz z pełnym posznowniem unijnych i krjowych przepisów dotyczących ochrony dnych. W tym kontekście FRA regulrnie prowdzi dni n temt członków mniejszości etnicznych, religijnych i innych. Oprcownie wspólnej metodyki, któr zpewni odpowiednie i porównywlne dne n temt ludności romskiej w pństwch członkowskich n potrzey monitorowni jej włączeni społecznego, możn njskuteczniej osiągnąć n poziomie UE w ścisłej współprcy ze wszystkimi pństwmi członkowskimi. W tym kontekście Europejski Tryunł Orchunkowy wzyw Komisję Europejską w zleceniu 8 zwrtym w jego sprwozdniu specjlnym z 2016 r. dotyczącym unijnych inicjtyw politycznych i wsprci finnsowego n rzecz integrcji Romów do współprcy z pństwmi członkowskimi w celu oprcowni wspólnej metodyki. Komisj powinn zchęcć pństw członkowskie do zgromdzeni w ciągu dwóch ndchodzących lt dnych sttystycznych n temt przynleżności etnicznej zgodnie z krjowymi rmmi prwnymi i przepismi unijnymi i z uwzględnieniem ewentulnych istniejących odstępstw. Opini FRA 5 Komisj Europejsk powinn zchęcć pństw członkowskie UE do rozwżeni gromdzeni dnych sttystycznych dotyczących pochodzeni etnicznego w rmch dni siły rooczej (LFS) orz europejskiego dni dochodów i wrunków życi (EU-SILC). Chociż gromdzenie dnych sttystycznych dotyczących ludności romskiej jest prolemtyczne pod względem technicznym i prwnym, jk również kosztowne, poszczególne pństw członkowskie z powodzeniem przetestowły włączenie pytń dotyczących pochodzeni etnicznego do EU-SILC orz LFS. 14

17 2 Co pokzują wyniki? 2.1. Uóstwo i zmrginlizowne wrunki życi Artykuł 25 Powszechnej deklrcji prw człowiek, przywołny w rt. 11 Międzynrodowego pktu prw gospodrczych, społecznych i kulturlnych, stnowi, że kżdy człowiek m prwo do stopy życiowej zpewnijącej zdrowie i doroyt jego i jego rodziny, włączjąc w to wyżywienie, odzież, mieszknie, opiekę lekrską i konieczne świdczeni socjlne 13. Wrz z Europejską krtą społeczną (zrewidowną) te międzynrodowe instrumenty prw człowiek zpewniją szerszą podstwę dl przeprowdzeni konsultcji w sprwie nowego europejskiego filru prw socjlnych, które Komisj Europejsk zpowiedził w 2016 r. 14. Wlk z uóstwem i wykluczeniem społecznym stnowi główny cel strtegii Europ W zleceniu Rdy z 2013 r. w sprwie skutecznych środków integrcji Romów łączy się ogrnicznie uóstw z polityką n rzecz ktywizcji i uwłsnowolnieni n rynku prcy 15. Jest to również sedno 1. celu zrównowżonego rozwoju sformułownego przez Orgnizcję Nrodów Zjednoczonych (ONZ), który dotyczy wyeliminowni uóstw we wszystkich jego formch do 2030 r. i służy zpewnieniu ochrony socjlnej osoom uogim i szczególnie nrżonym orz zwiększeniu dostępu do podstwowych usług 16. Cele zrównowżonego rozwoju ONZ i powiązne z nimi zdni Cel 1: Wyeliminowć uóstwo we wszystkich jego formch n cłym świecie. Zdnie 1. Do 2030 r. wyeliminowć skrjne uóstwo w odniesieniu do wszystkich ludzi n cłym świecie, ktulnie określone jko utrzymywnie się z mniej niż 1,25 USD dziennie. Zdnie 2. Do 2030 r. zmniejszyć przynjmniej o połowę odsetek mężczyzn, koiet i dzieci żyjących w uóstwie, we wszystkich jego wymirch określonych zgodnie z polityką dnego krju. Zdnie 3. Wdrożyć włściwe dl poszczególnych krjów systemy i mechnizmy zezpieczeni społecznego dl wszystkich ludzi, włącznie z njniższymi klsmi społecznymi, orz ojąć nimi do 2030 r. jk njwiększą liczę ludzi uogich i szczególnie nrżonych. Cel 10: Zmniejszyć nierówności w krjch i między krjmi. Zdnie 1. Do 2030 r. stopniowo osiągć i utrzymywć wzrost dochodu uzyskiwnego przez njiedniejsze 40 % populcji n poziomie wyższym niż średni krjow. 13 Orgnizcj Nrodów Zjednoczonych (ONZ), Zgromdzenie Ogólne (ZO), Powszechn deklrcj prw człowiek, 10 grudni 1948 r., rt. 25. Zo. również ONZ, ZO, Międzynrodowy pkt prw gospodrczych, społecznych i kulturlnych, 3 styczni 1976 r., rt Komisj Europejsk (2016). 15 Zlecenie Rdy z 2013 r., zlecenie 2.6, Ogrnicznie uóstw poprzez inwestycje społeczne. 16 Zo. 1. cel zrównowżonego rozwoju. Zo. również FRA (2016). 15

18 Drugie Bdnie Unii Europejskiej n temt mniejszości i dyskrymincji Romowie wyrne wyniki Uóstwo dochodowe Wskźnik zgrożeni uóstwem oejmuje osoy żyjące w gospodrstwch domowych o ekwiwlentnym dochodzie gospodrstw domowego poniżej krjowego progu zgrożeni uóstwem, który wynosi 60 % rocznej mediny dochodu po trnsferch socjlnych i jest co roku pulikowny przez Eurostt 17. Ogólnie rzecz iorąc, 80 % nkietownych Romów i ich dzieci mieszk w gospodrstwch domowych o dochodzie poniżej krjowego progu zgrożeni uóstwem (rysunek 1). Dl porównni w cłej UE w 2014 r. zgrożone uóstwem yło średnio 17 % ludności. W Hiszpnii (98 %), Grecji (96 %) i Chorwcji (93 %) prwie cł populcj romsk ojęt dniem mił dochód poniżej krjowego progu uóstw dochodowego. Odsetek ten jest njniższy w Czechch (58 %), lecz wciąż jest prwie sześć rzy wyższy niż w populcji ogólnej. Rysunek 1: Wskźnik zgrożeni uóstwem (poniżej 60 % mediny ekwiwlentnego dochodu po trnsferch socjlnych) Romów w porównniu z wskźnikiem Eurosttu dl populcji ogólnej w 2014 r., według pństw członkowskiego UE (%), BG CZ EL ES HR HU PT RO SK Ogółem (8 pństw Wskźnik zgrożeni uóstwem Romów poniżej krjowego progu z 2014 r. Wskźnik zgrożeni uóstwem populcji ogólnej w 2014 r. (EU-SILC) n.d Uwgi: Spośród wszystkich osó w romskich gospodrstwch domowych (n = ); wyniki wżone. n.d. Wrtości dl Portuglii nie możn yło opulikowć ze względu n dużą liczę rkujących wrtości (> 50%). N podstwie dni EU-MIDIS II zgrożone uóstwem są wszystkie osoy o ekwiwlentnym ieżącym miesięcznym dochodzie gospodrstw domowego do dyspozycji wynoszącym poniżej jednej dwunstej krjowego progu zgrożeni uóstwem w 2014 r. (opulikownego przez Eurostt). Ekwiwlentny dochód do dyspozycji to cłkowity dochód gospodrstw domowego po opodtkowniu i innych odliczenich podzielony przez liczę członków gospodrstw domowego przeliczoną n ekwiwlentne osoy dorosłe z pomocą tk zwnej zmodyfikownej skli ekwiwlentności OECD (1-0,5-0,3). Eurostt [ilc_li02] (porno ). Źródło: FRA, EU-MIDIS II 2016, Romowie; Eurostt, EU-SILC Wskźnik oliczony n podstwie EU-MIDIS II m ogrniczoną porównywlność z unijnym wskźnikiem zgrożeni uóstwem po trnsferch socjlnych. Z jednej strony w rmch EU-MIDIS II informcje o dochodch zerno w ltch , le stosowny próg uóstw jest oprty n dnych EU-SILC z 2014 r. (njnowszych dostępnych dnych w momencie oprcowywni niniejszej pulikcji). Poniewż oczekuje się, że próg uóstw w ltch ędzie wyższy, w niniejszym sprwozdniu wskźnik zgrożeni uóstwem w odniesieniu do Romów może yć niedoszcowny. W rmch EU-MIDIS II zpytno respondentów o ich ktulny miesięczny dochód gospodrstw domowego. Może to prowdzić do niedoszcowni rocznego dochodu gospodrstw domowych, co ozncz, że w EU-MIDIS II licz osó zgrożonych uóstwem może yć zwyżon. Dne zerne n potrzey wskźnik Eurosttu dostrczją ntomist informcji n temt rocznych dochodów gospodrstw domowych. 16

19 Co pokzują wyniki? Wydje się, że istnieje związek między uóstwem dochodowym odsetkiem Romów wśród mieszkńców. W większości pństw odsetek Romów zgrożonych uóstwem jest njwyższy w dzielnicch, które respondenci oceniją jko zmieszkłe przez osoy, które są wszystkie lu w większości pochodzeni romskiego (rysunek 2). Grecj i Hiszpni stnowią wyjątek w tych pństwch członkowskich ryzyko uóstw jest szczególnie wysokie, le nie różni się istotnie w poszczególnych dzielnicch. Rysunek 2: Wskźnik zgrożeni uóstwem i zgęszczenie Romów n oszrch mieszklnych, według pństw członkowskiego UE (%) c Uwgi: Spośród wszystkich osó w romskich gospodrstwch domowych, z wyjątkiem Portuglii (n = ); wyniki wżone. Źródło: n.d. Wrtości dl Portuglii nie możn yło opulikowć ze względu n dużą liczę rkujących wrtości (> 50%). c W kwestii zgęszczeni zdno pytnie: Ilu mieszkńców dzielnicy, w której Pn/Pni mieszk, jest według Pn/Pni pochodzeni romskiego podonie jk Pn/Pni: wszyscy mieszkńcy, większość z nich, niektórzy z nich lu żden z nich?. Ze względu n zokrągleni sumy ktegorii n rysunku mogą różnić się od tekstu o jeden punkt procentowy. FRA, EU-MIDIS II 2016, Romowie n.d BG CZ EL ES HR HU PT RO SK Ogółem (8 pństw Wszyscy mieszkńcy to Romowie Większość mieszkńców to Romowie Niektórzy mieszkńcy to Romowie / żden z mieszkńców nie jest Romem N pytnie, czy cłkowity dochód gospodrstw domowego jest wystrczjący, y związć koniec z końcem, 92 % nkietownych Romów wskzło, że npotyk pewne trudności pod tym względem, 45 % npotyk wielkie trudności. W Grecji i Portuglii odsetek ten sięg 74 % (rysunek 3). 17

20 Drugie Bdnie Unii Europejskiej n temt mniejszości i dyskrymincji Romowie wyrne wyniki Rysunek 3:,, c Możliwość związni końc z końcem, Romowie, według pństw członkowskiego UE (%) BG CZ EL ES HR HU PT RO SK Ogółem (9 pństw Z wielką trudnością Z trudnością Z pewną trudnością Dość łtwo/łtwo/rdzo łtwo Uwgi: Spośród wszystkich osó w romskich gospodrstwch domowych (n=31 334); wyniki wżone. Źródło: c Pytnie zdne w rmch dni: Biorąc pod uwgę cłkowity dochód Pn/Pni gospodrstw domowego, czy Pn/Pni gospodrstwo domowe jest w stnie związć koniec z końcem?. Ze względu n zokrągleni sumy ktegorii n rysunku mogą różnić się od tekstu o jeden punkt procentowy. FRA, EU-MIDIS II 2016, Romowie Głód Artykuł 25 Powszechnej deklrcji prw człowiek i rt. 11 Międzynrodowego pktu prw gospodrczych, społecznych i kulturlnych stnowią, że kżdy człowiek m prwo do pożywieni i niezędnych usług społecznych. Prwo do pomocy społecznej jest również określone w rt. 34 Krty prw podstwowych Unii Europejskiej (dostęp do zezpieczeni społecznego i pomocy społecznej). Prw te są wyrźnie nruszne, jeżeli ludzie cierpią głód i niedożywienie. Komitet Prw Gospodrczych, Społecznych i Kulturlnych dokonł wykłdni prw do odpowiedniego pożywieni w komentrzu ogólnym 12 (1999), stwierdzjąc, że prwo to jest relizowne, kiedy kżdy mężczyzn, kżd koiet i kżde dziecko, smodzielnie lu wspólnie z innymi, m stły dostęp fizyczny i ekonomiczny do odpowiedniego pożywieni lu możliwości zpewnieni soie do niej dostępu. Wyeliminownie głodu i osiągnięcie ezpieczeństw żywnościowego jest kolejnym filrem celów zrównowżonego rozwoju. Rysunek 4 pokzuje, że 7 % nkietownych Romów mieszk w gospodrstwch domowych, w których co njmniej jedn oso regulrnie (czyli cztery lu więcej rzy) szł spć głodn w poprzednim miesiącu. Doświdcz tego 17 % Romów w Chorwcji, Cele zrównowżonego rozwoju ONZ i powiązne z nimi zdni Cel 2: Wyeliminowć głód, osiągnąć ezpieczeństwo żywnościowe i lepsze odżywinie orz promowć zrównowżone rolnictwo. Zdnie 1. Do 2030 r. wyeliminowć głód i zpewnić wszystkim ludziom, w szczególności uogim i nrżonym n zgrożeni, w tym niemowlętom, dostęp do ezpiecznej i pożywnej żywności w wystrczjącej ilości przez cły rok. Zdnie 2. Do 2030 r. wyeliminowć wszystkie formy niedożywieni, w tym do 2025 r. zrelizowć uzgodnione n szczelu międzynrodowym zdni dotyczące zurzeń wzrostu wśród dzieci poniżej piątego roku życi orz zpewnić włściwą żywność dl dorstjących dziewcząt, ciężrnych i krmiących koiet orz osó strszych. 13 % Romów w Grecji i 11 % Romów n Węgrzech. W Grecji nieml co drug oso (47 %) mieszk w gospodrstwie domowym, w którym ktoś musił pójść spć głodny co njmniej rz w poprzednim miesiącu. Jest to szczególnie niepokojące, gdyż w Grecji odnotowuje się njwyższy odsetek Romów wykonujących prcę z wyngrodzeniem, które wydje się nie wystrczć n zspokojenie nwet podstwowych potrze, tkich jk 18

21 Co pokzują wyniki? Rysunek 4: Romowie żyjący w gospodrstwch domowych, w których w poprzednim miesiącu co njmniej jedn oso poszł spć głodn rz, kilk rzy lu cztery lu więcej rzy, według pństw członkowskiego UE (%), Uwgi: Spośród wszystkich osó w romskich gospodrstwch domowych (n = ); wyniki wżone. Źródło: n.d. Wrtości dl Portuglii nie możn yło opulikowć ze względu n dużą liczę rkujących wrtości (> 25%) Pytnie zdne w rmch dni: Czy w uiegłym miesiącu Pn/Pni lu ktokolwiek z domowników poszedł spć głodny, poniewż nie yło wystrczjąco dużo pieniędzy n żywność? Jeżeli tk, jk często miło to miejsce w uiegłym miesiącu?. FRA, EU-MIDIS II 2016, Romowie n.d BG CZ EL ES HR HU PT RO SK Ogółem (8 pństw Nigdy Rz Prę rzy (2 3) Kilk rzy (4 lu więcej rzy) żywność. Pondto wyniki pokzują, że średnio co trzecie dziecko romskie w pństwch ojętych dniem mieszk w gospodrstwie domowym, które w poprzednim miesiącu co njmniej rz doświdczyło głodu. W porównniu z wynikmi dni z 2011 r. odsetek Romów żyjących w gospodrstwch domowych, w których co njmniej jedn oso poszł spć głodn co njmniej rz w poprzednim miesiącu, zmniejszył się w Bułgrii, Czechch, n Węgrzech i w Rumunii. Odsetek ten nie uległ zminie w Grecji, n Słowcji i w Hiszpnii Uczestnictwo w rynku prcy Artykuł 15 Krty prw podstwowych Unii Europejskiej chroni prwo do podejmowni prcy. Pierwszy główny cel strtegii Europ 2020 dotyczy zpewnieni, y do 2020 r. wskźnik ztrudnieni ludności UE w wieku lt wynosił 75 %. Zlecenie Rdy z 2013 r. stnowi, że pństw członkowskie powinny podjąć skuteczne dziłni, y osiągnąć ten cel, w tym poprzez zwlcznie dyskrymincji, zpewninie wsprci w zkresie pierwszych doświdczeń zwodowych, szkoleni zwodowego, szkoleni w trkcie prcy, uczeni się przez cłe życie i rozwijni umiejętności, tkże wspiernie smoztrudnieni i przedsięiorczości. Trzy z zdń w rmch 8. celu zrównowżonego rozwoju Promowć stilny, zrównowżony i inkluzywny wzrost gospodrczy, pełne i produktywne Cele zrównowżonego rozwoju ONZ i powiązne z nimi zdni Cel 8: Promowć stilny, zrównowżony i inkluzywny wzrost gospodrczy, pełne i produktywne ztrudnieni orz godną prcę dl wszystkich ludzi. Zdnie 5. Do 2030 r. zpewnić pełne i produktywne ztrudnienie orz godną prcę dl wszystkich koiet i mężczyzn, w tym dl ludzi młodych i osó niepełnosprwnych; zpewnić jednkowe wyngrodzenie z prcę o tkiej smej wrtości. Zdnie 6. Do 2020 r. zncznie zmniejszyć odsetek młodych ludzi pozostjących ez prcy i nieuczestniczących w procesie edukcji lu szkolenich. Zdnie 8. Chronić prw prcownicze orz promowć ezpieczne środowisko prcy dl wszystkich prcowników, w tym prcowników-migrntów, w szczególności dl koiet migrntek i osó mjących niepewne ztrudnienie. 19

22 Drugie Bdnie Unii Europejskiej n temt mniejszości i dyskrymincji Romowie wyrne wyniki ztrudnieni orz godną prcę dl wszystkich ludzi dotyczą uczestnictw w rynku prcy Sttus dziłlności głównej Średnio co czwrty Rom w wieku co njmniej 16 lt (25 %) opisł swoją dziłlność główną jko ztrudniony lu smoztrudniony w czsie dni (tel 1). Oejmuje to ztrudnienie w pełnym i niepełnym wymirze czsu prcy, tkże prcę dorywczą, jeżeli jest trktowne jko dziłlność główn 18. W populcji ogólnej dnych dziewięciu pństw członkowskich UE prwie dw rzy więcej (64 %) osó deklruje ztrudnienie 19. W porównniu z wynikmi dni z 2011 r. nie możn zoserwowć istotnej poprwy. Wskźniki deklrownego ztrudnieni Romów są njwyższe w Grecji (43 %), w dlszej kolejności n Węgrzech (36 %) i w Portuglii (34 %). Njniższe wskźniki odnotowno w Chorwcji (8 %) i Hiszpnii (16 %). Jedn trzeci nkietownych członków romskich gospodrstw domowych (34 %) deklruje się jko ezrootni, przy czym odsetek ten wynosi pond 50 % w Chorwcji (62 %), Hiszpnii (57 %) i Bułgrii (55 %). W Rumunii odnotowno szczególnie niski odsetek deklrownego ezrooci 5 %, n dlszych miejscch plsują się Portugli (17 %) i Węgry (23 %). Poniewż postrzegnie yci ezrootnym i odsetek osó zjmujących się prcmi domowymi są powiązne, potrzene yłoy dokłdniejsze zdnie n poziomie krjowym, czy rk jest rejestrcji w rejestrze ezrootnych lu dochodzi do wycofywni się z rynku prcy orz czy jest to spowodowne zwolnieniem. Pondto tel 1 pokzuje znczne zróżnicownie sytucji koiet i mężczyzn: 34 % mężczyzn romskich deklruje swoją dziłlność główną jko ztrudniony, w przypdku koiet zś odsetek ten wynosi zledwie 16 %. Dl porównni w populcji ogólnej zróżnicownie sytucji koiet i mężczyzn jest ndl znczne, le nie tk duże jk wśród Romów (ztrudnionych jest 71 % mężczyzn, koiet 57 %). Zróżnicownie sytucji koiet i mężczyzn pod względem współczynnik ktywności zwodowej wśród Romów możn tłumczyć wyższym zngżowniem koiet w prce domowe jko ich dziłlność główną. Bdnie Romów z 2011 r. również wykzło znczne zróżnicownie sytucji koiet i mężczyzn pod względem współczynnik ktywności zwodowej orz wyższy odsetek koiet zjmujących się głównie prcmi domowymi, któr to ktegori jest w 2016 r. (i ył w 2011 r.) drugą njczęściej deklrowną ktegorią ktywności zwodowej po ezroociu. Zgodnie z wynikmi dni EU-MIDIS II 28 % wszystkich nkietownych koiet romskich wskzuje prce domowe jko swoją dziłlność główną, wśród wszystkich mężczyzn romskich odsetek ten wynosi 6 %. Odsetek ten jest wysoki dl koiet romskich w porównniu z koietmi w populcji ogólnej, co możn tłumczyć oczekiwnimi dotyczącymi trdycyjnych ról związnych z płcią 20. Około 12 % respondentów romskich deklruje emeryturę jko dziłlność główną, przy czym nie m zncznej różnicy między mężczyznmi koietmi. Odsetek ten jest stosunkowo niski i odzwierciedl fkt, że w porównniu z populcją ogólną Romowie są przeciętnie młodsi. Możn to tłumczyć wyższym współczynnikiem urodzeń i krótszym średnim trwniem życi Romów w większości pństw ojętych dniem 21. Njniższy odsetek Romów n emeryturze 2 % odnotowno w Chorwcji i Grecji. 18 Dziłlność główn d oecną sytucję wszystkich członków gospodrstw domowego w zkresie ztrudnieni. Różni się on od koncepcji ztrudnieni MOP orz sttusu dni siły rooczej (MAINSTAT). Ztrudnienie oejmuje również prcę niezrokową w niewielkim wymirze w przedsięiorstwch rodzinnych, gdyż przynosi on zysk rodzinie. 19 N podstwie wniosku o udostępnienie dnych przez Eurostt dotyczących dni siły rooczej w kwestii sttusu głównej ktywności zwodowej (MAINSTAT) deklrownego przez osoy w wieku co njmniej 15 lt. 20 FRA (2014). 21 Fundción Secretrido Gitno (red.) (2009). 20