Polska gospodarka: czy Polska przestanie doganiać Zachód? Leszek Balcerowicz 22 listopada 2017

Transkrypt

1

2

3 Polska gospodarka: czy Polska przestanie doganiać Zachód? Leszek Balcerowicz 22 listopada 2017

4 I. Zacofanie i nadrabianie luki 40% Wzrost gospodarczy Polski należy rozpatrywać w pespektywie historycznej Przez 300 lat zwiększało się zacofanie gospodarcze Polski względem Zachodu W latach przepaść między Polską a Zachodem pogłębiła się jeszcze bardziej PKB per capita Polski jako % USA 35% 30% 25% 20% Źródło: The Maddison Project Interpolacja PKB per capita PL jako % USA Liniowa (PKB per capita PL jako % USA)

5 I. Zacofanie i nadrabianie luki W latach Polska zwiększała PKB per capita najszybciej spośród krajów regionu 140% 120% 100% Wzrost PKB per capita PPP (2016 US$; converted to 2016 price level with updated 2011 PPPs), % 125% 80% 60% 40% 38% 45% 58% 59% 20% 17% 0% Rosja Węgry Rumunia Bułgaria Czechy Słowacja Polska Źródło: Total Economy Database

6 I. Zacofanie i nadrabianie luki Po 1989 r. Polska wyraźnie zredukowała lukę PKB w stosunku do Zachodu 80% PKB per capita w Polsce w stosunku do innych krajów (PPP; 2016 US$; converted to 2016 price level with updated 2011 PPPs) 76% 70% 60% 50% 50% 57% 47% 40% 34% 33% 30% 20% 10% 0% Hiszpania Niemcy Stany Zjednoczone Źródło: Total Economy Database

7 I. Zacofanie i nadrabianie luki Na skuteczność polskich reform zwrócił niedawno uwagę Bank Światowy Postęp gospodarczy, jakiego dokonała Polska, jest nadzwyczajny. W następstwie transformacji z komunizmu wzrost polskiego PKB per capita był szybki i stabilny, wynosząc przeciętnie ok. 4 procent rocznie. Polska potrzebowała mniej niż 15 lat, by z kraju o średnim dochodzie przeobrazić się w kraj o wysokim dochodzie. [ ] Przez cały okres zmian współczynnik nierówności dochodów Giniego nie zwiększył się. Polska cechuje się jednym z najniższych współczynników Giniego spośród krajów, które osiągnęły status krajów o wysokim dochodzie po 2000 roku. Jak to się udało Polsce osiągnąć? Po wielkim wybuchu reform w czasie transformacji z komunizmu ukształtowała we właściwy sposób instytucje: rządy prawa, prawa własności, demokratyczną odpowiedzialność i podstawowe instytucje rynkowe. Następnie wzmocniła je dzięki członkostwu w UE. [ ] Zdrowe rozwiązania makroekonomiczne przyniosły jej stabilność i odporność na wstrząsy. Polska jako jedyny kraj europejski zanotowała dodatni wzrost w 2008 roku roku globalnego kryzysu i w pełni uniknęła kryzysu sektora bankowego. [ ] Dzięki konkurencji rynkowej efektywnie realokowano zasoby między sektorami, między firmami i w ramach firm. [ ] Szybko rosła produktywność pracy. Źródło: Lessons from Poland, Insights for Poland: A Sustainable and Inclusive Transition to High-Income Status

8 II. Czy po wielkim sukcesie w latach Polska przestanie doganiać Zachód? Dalsza konwergencja polskiej gospodarki w stosunku do Zachodu jest poważnie zagrożona, bo: Wiele pro-efektywnościowych zmian strukturalnych w Polsce już się dokonało; Uruchomienie następnych wymaga rozszerzenia wolności gospodarczej w ramach państwa prawa i rynkowej konkurencji, dzięki czemu wzrosłyby prywatne inwestycje i związana z tym innowacyjność; Konieczne jest też uzdrowienie finansów publicznych, tak by zwiększyć krajowe oszczędności, niezbędne do finansowania inwestycji oraz zmniejszyć ryzyko kryzysu fiskalnego; Trzeba też podnosić stopę zatrudnienia, by neutralizować niekorzystne zmiany wynikające z demografii.

9 Polityka PiS idzie w przeciwnym kierunku do wymaganego Zmniejsza i tak zbyt mały zakres sektora prywatnego poprzez rozszerzanie państwowego ( polonizacja ); Zmniejsza zakres rynku poprzez poddawanie całych sektorów władzy politycznej (zwłaszcza górnictwo i energetyka, przemysł zbrojeniowy podlegający MON); Osłabia rynkową konkurencję przez tworzenie lub wzmacnianie państwowych monopoli; Zniechęca ludzi do pracy, pogłębiając negatywne skutki demografii dla zatrudnienia; Zamiast umacniać osłabia poprzez ogromne dodatkowe wydatki finanse publiczne.

10 Polityka PiS idzie w przeciwnym kierunku do wymaganego Taka polityka osłabia długofalowy wzrost polskiej gospodarki tym bardziej im dłużej będzie prowadzona. W efekcie Polska gospodarka przestanie doganiać Zachód lub będzie to robić bardzo powoli. Jeśli na owo spowolnienie polskiej gospodarki nałożą się wstrząsy (pogorszenie światowej koniunktury, kryzys finansowy, problemy w państwowych bankach itp.), to pojawi się groźba kryzysu, czyli załamania gospodarki.

11 Mechanizm spowolnienia gospodarki i kryzysu I Jeśli wystąpią poważne wstrząsy: np. pogorszenie światowej koniunktury (5) 1:SKUTKI: Osłabiony wzrost wydajności Mniejsza liczba ludzi pracujących Niższy wzrost potencjału produkcyjnego (6) (7) KRYZYS (3) (1) (2) (4) 2:PRZYCZYNY: Wypieranie sektora prywatnego, rynku i konkurencji, niepewność wynikająca z ataku na państwo prawa Zniechęcanie do pracy, na czele z obniżaniem wieku emerytalnego Polityka PiS Osłabianie finansów publicznych: duży deficyt, rosnący dług publiczny (pomimo dobrej koniunktury) (1) mniej prywatnych inwestycji, więcej decyzji politycznych (2) więcej ludzi niepracujących (3) brak ludzi do pracy jako hamulec inwestycji (4) szybciej rosnący dług publiczny (lub podatki) (5) spadek tempa wzrostu PKB (6) mniejsza odporność na wstrząsy (7) dodatkowe osłabienie gospodarki

12 Mechanizm spowolnienia gospodarki i kryzysu II Na dłuższą metę, począwszy od ok r., zatrudnienie w Polsce nie będzie rosnąć, a spadać (Zob. The 2015 Ageing Report: Economic and budgetary projections for the 28 EU Member States ( )). Co oczywiście zadziała w kierunku obniżenia tempa wzrostu PKB. Jednak gdyby zatrudnienie w Polsce, w tej perspektywie, było stałe, to i tak przyszły długofalowy wzrost polskiej gospodarki będzie zależeć od tempa wzrostu średniej wydajności pracy, a to będzie obniżane przez politykę PiS. Gdyby tempo wzrostu średniej wydajności pracy spadło z 2,9% (Polska w latach ) do poziomu 1,9% (Węgry w tym samym czasie), to długofalowe tempo wzrostu PKB spadłoby poniżej 2%.

13 Wskaźniki wolności gospodarczej 2017 Index of Economic Freedom (Heritage) 2017 Economic Freedom of the World (Fraser) 26. Niemcy 23. Niemcy 45. Polska 51. Polska 2017 Index of Economic Freedom stworzono na podstawie danych za okres od II poł do I poł. 2016; 2017 Economic Freedom of the World stworzono na podstawie danych za 2015.

14 Kryzys fiskalny PKB per capita Polski i Węgier w latach (PPP; 2011 international dollar) Na podstawie: IMF WEO (October 2017) Węgry Polska

15 Wstrząs handlowy Stopa wzrostu PKB per capita Niemiec i Polski (PPP; 2011 international dollar) Na podstawie: IMF WEO (October 2017) 8,0% 6,0% 4,0% 2,0% 0,0% -2,0% ,0% -6,0% Niemcy Polska

16 Kryzys bankowy jest bardzo kosztowny PKB per capita Polski i Słowenii w latach (PPP; 2011 international dollar) Na podstawie: IMF WEO (October 2017) Polska Słowenia

17

18 Wzrost PKB per capita PPP, W latach transformacji wzrost gospodarczy w Polsce był dużo szybszy niż w najbardziej rozwiniętych krajach świata, ale równocześnie dużo wolniejszy niż np. w Chinach, Indiach czy Korei Południowej. 842% 10% 19% 26% 29% 36% 37% 37% 37% 40% 41% 44% 45% 47% 50% 55% 56% 153% 201% 244% Źródło: IMF WEO (October 2017)

19 Wzrost PKB, % 29% 29% 35% 13% 15% 16%16%17% 19% 20%21%22%22% 77% 83% 62%63%63% 68%73% 53% 55% 44% 47% 1% -6% -2% Źródło: KE

20 Wzrost PKB, W latach kryzysu światowego Polska była istotnie zieloną wyspą. 14% 0% 0% 1% 2% 2% 2% 2% 3% 4% 5% -11% -9% -9% -7% -7% -6% -6% -6% -5% -4% -3% -2% -2% -2% -2% 0% -24% Źródło: KE

21 Polityka rozwoju gospodarczego Polski Dobra polityka rozwoju gospodarczego Polski to taka, która: pobudza silnie oszczędności gospodarstw domowych oraz oszczędności i inwestycje przedsiębiorstw, w tym przedsiębiorstw zagranicznych, (niemal) eliminuje deficyt sektora finansów publicznych, zachęca do wysokiej aktywności zawodowej. Tych kryteriów prowadzona obecnie polityka nie spełnia.

22 Warianty kontynuacji procesu zmniejszania luki dochodowej wobec Niemiec (i Stanów Zjednoczonych) w najbliższych latach, w zależności od prowadzonej polityki gospodarczej Prognoza dochodu na mieszkańca USA, Niemiec i Polski (100 = USA 2016) Prognoza relacji dochodu na mieszkańca Polski do Niemiec % 75% 78% % 65% 60% 55% 57% 69% 62% USA Niemcy 50% Polska wariant I optymistyczny Relacja Polski (I) do Niemiec Polska wariant II podstawowy Relacja Polski (II) do Niemiec Polska wariant III pesymistyczny Relacja Polski (III) do Niemiec Źródło: Obliczenia własne w oparciu o przyjęte założenia oraz dane Banku Światowego z roku 2017

23

24 Litwa Polska Słowenia Węgry Chorwacja Bułgaria Łotwa Słowacja Estonia Rumunia Czechy 1. Stopa inwestycji w Polsce jest niska W ciągu dwóch ostatnich lat problem niskiej stopy inwestycji uległ pogłębieniu. Szczególnie niepokoją kluczowe dla wzrostu niskie inwestycje przedsiębiorstw. Stopa inwestycji na tle państw regionu % PKB Inwestycje według sektorów % PKB 40% 30% 35% 25% 30% 25% 20% 15% 10% Median Polska 20% 15% 10% 5% 0% 5% 0% Gosp. dom. Firmy Państwo Źródło: Opracowanie własne FOR na podstawie danych Eurostatu i KE

25 Rumunia Bułgaria Grecja Polska Finlandia Belgia Francja Dania Malta W. Brytania Węgry Słowenia Hiszpania Holandia Włochy Luksemburg Irlandia Austria Niemcy Estonia Szwecja Słowacja Chorwacja Portugalia Czechy Łotwa Cypr Litwa 2. Sektor przedsiębiorstw w Polsce jest mały Niski poziom inwestycji przedsiębiorstw w Polsce jest powiązany z małym rozmiarem sektora przedsiębiorstw. 100% 80% 60% Pracujący w przedsiębiorstwach niefinansowych jako % pracujących ogółem Średnia Mediana regionu 53% 40% 20% 0% Jako region definiujemy państwa dawnego Bloku Wschodniego, które obecnie należą do Unii Europejskiej. Źródło: Opracowanie własne FOR na podstawie danych Eurostatu

26 3. ale o szybko rosnącej produktywności Prywatyzacja i napływ inwestycji zagranicznych pozwoliły na wysoki wzrost wartości produkcji firm praktycznie bez zmiany zatrudnienia w sektorze przedsiębiorstw. 140% 120% 100% 80% 60% 40% 20% 0% 52% Wzrost wartości dodanej w okresie Pkt proc. 30% -12% 6% 23% 8% -1% 15% 122% Źródło: Opracowanie własne FOR na podstawie danych Eurostatu i GUS

27 4. ale część nadal pozostaje chroniona przed konkurencją Państwowe przedsiębiorstwa wciąż zatrudniają ok. 700 tys. osób, a jednocześnie ich produktywność pozostaje o ponad 40% niższa od prywatnych. Struktura zatrudnienia w firmach w 2015 roku Mln pracujących Produktywność TFP przedsiębiorstw w 2015 roku* Indeks Mikrofirm y 3,7 Państwo Prywatne 4,5 7,2 7,8 Brak danych 0,7 Zagraniczne Państwowe Zagraniczne Prywatne krajowe * trudność z podziałem dochodów na kapitał i pracę w przypadku mikroprzedsiębiorstw utrudnia wiarygodne oszacowanie TFP Źródło: Opracowanie własne FOR na podstawie danych GUS

28 P Polityka obecnego rządu pogłębia istniejące bariery oraz tworzy nowe Rekordowa liczba uchwalanych przepisów (35 tys. stron w 2017 roku, Grant Thornton), nadużywanie ścieżki poselskiej oraz podporządkowanie Trybunału Konstytucyjnego władzy wykonawczej potęgują nieprzewidywalność prawa. Strony aktów prawnych, które weszły w życie w poszczególnych latach Tysiące stron Prognoza na 2017 rok przy założeniu utrzymania dynamiki rok do roku z trzech pierwszych kwartałów Źródło: Barometr prawa Grant Thornton

29 Regulacje podatkowe Sztywne prawo pracy Niestabilność polityk Wysokość podatków Niewydajna administracja Nieodpowiednie kwalifikacje Dostęp do finansowania Niewystarczająca infrastruktura Brak zdolności do innowacji Niski etos pracy Niestabilność władz/przewroty Problemy zdrowotne Korupcja Przestępczość i kradzieże Inflacja Regulacje walutowe 5. Polityka obecnego rządu pogłębia istniejące bariery oraz tworzy nowe Podatki sektorowe (bankowy, handlowy) oraz rosnąca restrykcyjność administracji skarbowej, pogłębiają problemy ze skomplikowaniem i nieprzewidywalnością prawa podatkowego. Główne bariery dla przedsiębiorców w Polsce na tle regionu Odsetek respondentów zgłaszających problem w danym obszarze 25% 20% 15% 10% 5% 0% Mediana regionu Polska Jako region definiujemy państwa dawnego Bloku Wschodniego, które obecnie należą do Unii Europejskiej. Źródło: Opracowanie własne FOR na podstawie danych Global Competitiveness Report 2016/2017

30 W. Brytania Cypr Estonia Holandia Łotwa Malta Irlandia Dania Słowacja Luksemburg Belgia Bułgaria Niemcy Austria Portugalia Finlandia Czechy Węgry Grecja Hiszpania Litwa Słowenia Szwecja Włochy Francja Rumunia Chorwacja Polska 5. Polityka obecnego rządu pogłębia istniejące bariery oraz tworzy nowe Nacjonalizacja banku Pekao i wzmacnianie państwowych monopoli (np. Poczta Polska, PKP, TVP) skutkują wzrostem już wcześniej bardzo wysokiego upolitycznienia gospodarki Zakres własności państwowej przedsiębiorstw w UE w 2013 roku Im większa wartość indeksu, tym więcej państwowych przedsiębiorstw Źródło: Opracowanie własne FOR na podstawie danych OECD (przedstawiona zmienna Scope of state-owned enterprises jest składową indeksu Product Market Regulation)

31 Malta Cypr Rumunia Słowenia Grecja Węgry Chorwacja Polska Włochy Portugalia Litwa Bułgaria Austria Łotwa Hiszpania Holandia Belgia Irlandia Finlandia Szwecja Estonia Niemcy Francja Luksemburg Dania Słowacja W. Brytania Czechy 5. Polityka obecnego rządu pogłębia istniejące bariery oraz tworzy nowe Produktywność w rolnictwie pozostaje 5-krotnie niższa niż w usługach i przemyśle głównie przez rozdrobnienie gospodarstw i przerost zatrudnienia. Drugie tyle co rolnictwo wytwarza, trafia do niego w preferencjach podatkowo-składkowych i dotacjach UE. Rząd dodatkowo hamuje konsolidację gospodarstw przez zakaz handlu ziemią. Przeciętna wielkość gospodarstwa rolnego w UE w 2013 roku Liczba hektarów Źródło: Opracowanie własne FOR na podstawie danych Eurostatu

32 Izrael Chorwacja Bułgaria Czechy Estonia Słowenia Słowacja Rumunia Łotwa Litwa Węgry Polska 5. Polityka obecnego rządu pogłębia istniejące bariery oraz tworzy nowe Wzrost produktywności inwestycji hamują też nowe regulacje ograniczające możliwość osiągania korzyści skali, takie jak zakaz tworzenia sieci aptek, obniżona stawka podatku CIT dla małych firm czy proponowany zakaz handlu w niedziele. Zróżnicowanie poziomu produktywności firm w 2013 roku Współczynnik zmienności przychodów na pracującego 0,25 0,20 0,15 0,10 0,05 0,00 Współczynnik zmienności mierzy, jak silnie produktywność przedsiębiorstw odbiega od średniej. Niski współczynnik zmienności wskazuje, że przeważają firmy o produktywności zbliżonej do średniej. Wysoki współczynnik zmienności wskazuje, że w gospodarce obok siebie występują firmy o produktywności znacznie poniżej i znacznie powyżej przeciętnej produktywności. Dane dotyczą 2013 r., Izrael dołączono jako państwo wysoko rozwinięte, w którym przeprowadzono analogiczne badania. Źródło: Opracowanie własne FOR (2015) na podstawie BEEPS

33 5. Polityka obecnego rządu pogłębia istniejące bariery oraz tworzy nowe Permanentny deficyt sektora finansów publicznych ogranicza możliwości sfinansowania znacznego wzrostu stopy inwestycji Deficyt finansów publicznych w Polsce i państwach regionu Pkt proc. PKB Mediana regionu Polska * Jako region definiujemy państwa dawnego Bloku Wschodniego, które obecnie należą do Unii Europejskiej. *2013 z pominięciem Słowenii, gdzie wydatki na dokapitalizowanie sektora bankowego podniosły deficyt do ponad 15% PKB. Źródło: Opracowanie własne FOR na podstawie danych KE

34 6. Negatywny wpływ polityki rządu na inwestycje Rekordowemu wykorzystaniu mocy produkcyjnych w 2017 roku towarzyszą ograniczone inwestycje, które w przypadku przedsiębiorstw prywatnych są o mld zł niższe niż wynikałoby z prognoz sprzed zmiany rządu. Inwestycje przedsiębiorstw (prywatnych i państwowych) oraz gospodarstw domowych Mld zł w cenach z 2010 roku wykonanie i aktualne prognozy prognozy sprzed zmiany rządów P Źródło: Opracowanie własne FOR na podstawie danych KE

35

36 Bez wzrostu aktywności zawodowej w ostatnich latach notowalibyśmy głęboki spadek liczby pracujących Zmiany liczby pracujących w okresie I kw r. - I kw r. (tys.) Przyrost liczby pracujących w wieku 60/ Razem (20 lat i więcej) Zmiana liczby pracujących (stopa zatrudnienia nie zmienia się od I kw r.) Zmiana liczby pracujących (dane rzeczywiste) Źródło: Opracowanie własne FOR

37 Obniżenie wieku emerytalnego doprowadzi do głębokiego spadku stopy zatrudnienia i liczby pracujących Wskaźnik zatrudnienia osób w wieku lata Liczba pracujących w wieku lata Źródło: Bitner et al., 2016

38 Niski wiek emerytalny znacząco pogorszy stan finansów publicznych Początkowe skutki fiskalne obniżenia wieku emerytalnego będzie przejściowo łagodzić napływ do FUS środków z OFE (tzw. suwak) Dopłaty do emerytur minimalnych to koszt od ok. 0,1% PKB w 2030 r. do ok. 0,4% PKB w 2050 r. 0,0% -0,2% -0,4% -0,6% -0,8% -1,0% -1,2% -1,4% -1,6% Wpływ obniżenia wieku emerytalnego na finanse publiczne (% PKB) Saldo FP i FGŚP Dopłaty do emerytur minimlanych Saldo emerytalne FUS Saldo VAT+PIT+NFZ Źródło: Opracowanie własne FOR

39 Niski wiek emerytalny to większe dopłaty do emerytur minimalnych Po obniżeniu wieku emerytalnego, udział świadczeń z dopłatami do emerytury minimalnej w 2050 r. wzrośnie z 37% do 47%. 1,0% 0,8% 0,6% 0,4% Koszty dopłat do emerytur minimalnych (% PKB) Po obniżeniu wieku emerytalnego dopłaty z budżetu do emerytur minimalnych będą kosztować podatników ok. 4 mld zł w 2040 r. i blisko 8 mld zł w 2050 r. 0,2% 0,0% -0,2% -0,4% /65 lat 67/67 lat Różnica (67/67 lat minus 60/65 lat) Źródło: Opracowanie własne FOR na podstawie Bitner et al., 2016

40 Obniżenie wieku emerytalnego Obniżenie wieku emerytalnego będzie systematycznie hamować tempo wzrostu polskiej gospodarki, powodując: Zwiększy deficyt finansów publicznych: o 0,8% PKB już od 2020 r. (16 mld zł) i o 1,4% PKB w 2040 r. (28 mld zł) Zwiększy dług publiczny: o ponad 6% PKB do 2025 r. (120 mld zł), o ponad 20% PKB do 2040 r. (400 mld zł) i o blisko 35% PKB do 2050 r. (700 mld zł) Obniży wskaźnik zatrudnienia (15-74 lata): o 3,1 pkt proc. w 2025 r. i o 6,6 pkt proc. w 2050 r. Zmniejszy liczbę pracujących: o ok. 860 tys. do 2025 r. (-5%) i o ok. 1,6 mln do 2050 r. (-11%) Obniży poziom PKB o ok. 4% w 2025 r. i o ok. 11% w 2050 r.

41 Przez dwa lat program 500+ najprawdopodobniej zmniejszył podaż pracy kobiet aż o 80 tys. 15,0 10,0 Zmiana wskaźników aktywności zawodowej kobiet w okresie II kw r. - II kw r. (w pkt proc.) według wieku i wykształcenia Średni spadek wskaźnika aktywności zawodowej o 1,5 pkt proc., co odpowiada liczbie 80 tys. kobiet 5,0 0,0-5,0-10,0-15, Podstawowe i zasadnicze zawodowe Średnie Wyższe Źródło: Opracowanie własne FOR na podstawie danych BAEL

42

43 Grecja Portugalia Węgry Słowacja Irlandia Chorwacja W. Brytania Polska Słowenia Malta Hiszpania Francja Cypr Rumunia Czechy Włochy Litwa Łotwa Austria Belgia Holandia Niemcy Bułgaria Szwecja Estonia Dania Finlandia Luksemburg 1. Zły stan finansów publicznych Utrzymujący się deficyt sektora finansów publicznych negatywnie wyróżnia Polskę na tle państw UE. 2 0 Deficyt sektora finansów publicznych % PKB średnia Źródło: Opracowanie własne FOR na podstawie danych Eurostatu

44 2. jest maskowany przez szybkie tempo wzrostu PKB Szybki wzrost PKB częściowo neutralizował negatywny wpływ deficytu na dług publiczny, obniżając przeciętnie jego relację do PKB o 2,6 pkt. proc. rocznie. Deficyt sektora finansów publicznych i jego wpływ na relację długu publicznego do PKB Pkt. proc. PKB część deficytu niwelowana przez nominalny wzrost PKB pozostała część deficytu Źródło: Opracowanie własne FOR na podstawie danych Eurostatu

45 3. Spadek wydatków publicznych po 2010 roku nie jest trwały Zmiana wydatków publicznych na poszczególne kategorie: różnica między średnią z lat a poziomem z 2015 r. Pkt. proc. PKB 0,4 0,2 0,0-0,2-0,4-0,6-0,8-1,0-1,2-1,4 Ograniczenie deficytu sektora finansów publicznych po 2010 roku wynikało przede wszystkim z ograniczenia wydatków. Źródło: Opracowanie własne FOR na podstawie danych Eurostatu

46 4. Rekordowy wzrost wydatków socjalnych W ciągu dwóch ostatnich lat rząd rekordowo zwiększył wydatki socjalne. Zmiana wydatków sektora finansów publicznych Pkt proc. PKB 0,9 2,0 Skumulowane wydatki socjalne Pkt proc. PKB 1,5 1,0 0,5-0,5 Inwestycje publiczne -0,4 Pozostałe wydatki -0,3 Koszt obsługi długu Pomoc socjalna 0, Obniżenie wieku emerytalnego i inne emerytalne Pozostała pomoc społeczna Rodzina 500+ Źródło: Opracowanie własne FOR na podstawie danych Eurostatu i KE

47 mar 03 paź 03 maj 04 gru 04 lip 05 lut 06 wrz 06 kwi 07 lis 07 cze 08 sty 09 sie 09 mar 10 paź 10 maj 11 gru 11 lip 12 lut 13 wrz 13 kwi 14 lis 14 cze 15 sty 16 sie 16 mar Sfinansowanie nowych wydatków państwa oznacza także nowe podatki Podatek bankowy to podatek od kredytów, utrudniający przedsiębiorstwom prywatnym sfinansowanie inwestycji. Należności banków z tytułu obligacji państwowych oraz kredytów inwestycyjnych Mld PLN Obligacje emitowane przez instytucje rządowe szczebla centralnego Kredyty inwestycyjne dla przedsiębiorstw Wprowadzenie podatku bankowego 0 Źródło: Opracowanie własne FOR na podstawie danych Eurostatu

48 dynamika wpływów z VAT r/r 6. Trwałość wzrostu dochodów z VAT zweryfikuje następne spowolnienie Dochody z VAT w ciągu 2 lat wzrosną o ok. 30 mld zł, z czego 10 mld zł to efekt wzrostu PKB, 5-7 mld zł to czynniki jednorazowe a tylko między 5 a 9 mld zł można już teraz uznać za trwałą poprawę ściągalności. Dynamika wpływów z VAT oraz spożycia gospodarstw domowych Dynamika nominalna r/r 0,2 0,15 R² = 0, Q1 2014Q2 2017Q2 2017Q1 2011Q1 2011Q2 2010Q2 0,1 2016Q2 2011Q3 2016Q3 2015Q4 2009Q4 2010Q3 2010Q4 2011Q4 2016Q12016Q4 0, Q3 2014Q4 2010Q1 2012Q1 2012Q4 2015Q3 2009Q Q3 0 0, Q4 0,02 0,03 0,04 0,05 0,06 0,07 0,08 0, Q2 2012Q3-0, Q2 2015Q2 2015Q1-0,1-0, Q1-0,2 Dynamika spożycia w sektorze gospodarstw domowych r/r Źródło: Opracowanie własne FOR na podstawie danych Eurostatu

49 7. Nowe wydatki mają tylko częściowe pokrycie w trwałym wzroście dochodów Trwałość wzrostu dochodów państwa zweryfikuje dopiero następne spowolnienie gospodarcze. Zmiana wydatków i dochodów państwa Mld zł Zmiana wydatków Zmiana dochodów Efekt wzrostu PKB Trwały wzrost ponad wzrost PKB Czynniki jednorazowe Niepewne Rodzina VAT Obniżenie wieku emerytalnego (koszt w 2018 już 10 mld zł) 1.5 Podatki dochodowe i składki Razem najważniejsze nowe wydatki 25.5 Podatek bankowy 4 Pozostałe wydatki 42.6 Razem Źródło: Opracowanie własne FOR na podstawie danych Eurostatu i MF

50 Irlandia Słowenia Holandia Niemcy Czechy Austria Litwa Szwecja Malta Chorwacja Portugalia Luksemburg Cypr Węgry Dania Belgia Słowacja Estonia Hiszpania Bułgaria Rumunia Finlandia W. Brytania Łotwa Grecja Włochy Francja Polska 8. Pomimo dobrej koniunktury dług publiczny w Polsce szybko rośnie Przyrost długu publicznego w Polsce według prognoz MFW będzie najszybszy w UE, a według prognoz KE trzeci najszybszy Prognozowana przez MFW zmiana relacji długu publicznego do PKB Pkt. proc. PKB 3.1 Źródło: Opracowanie własne FOR na podstawie danych MFW

51 Zmiana deficytu strukturalnego (pkt proc. PKB) 9. Kraje UE wykorzystują dobrą koniunkturę do ograniczenia deficytów Prognozowana przez MFW zmiana relacji długu publicznego do PKB Pkt. proc. PKB duży, ale malejący deficyt Malta 2 Holandia Bułgaria Słowacja W. Brytania Chorwacja Słowenia 1 Łotwa Czechy Szwecja Belgia Irlandia Litwa Dania Francja Portugalia Grecja Finlandia 0 Niemcy 1 2 Hiszpania Włochy Estonia Polska Cypr -1 Austria Luksemburg 3 rosnąca nadwyżka Węgry -2 duży i rosnący Deficyt struktralny w 2015 roku (pkt proc. PKB) Rumunia -3-4 malejąca nadwyżka Źródło: Opracowanie własne FOR na podstawie danych MFW

52

53 Zawłaszczanie gospodarki przez państwo (Odwracanie prywatyzacji i odchodzenie od prywatnej gospodarki rynkowej) Zwiększanie sektora państwowego w gospodarce poprzez wzrost domeny państwowej (nacjonalizacja kolejnych obszarów i inne metody) Umacnianie nadzoru nad spółkami zależnymi od państwa (częściowo prywatnymi) i jego upolitycznianie Rozwój państwowych monopoli i tworzenie autarkicznych grup przedsiębiorstw zależnych od państwa Zwiększanie kontroli państwa nad sektorem prywatnym i wypieranie firm prywatnych z rynku poprzez dyskryminacyjne regulacje

54 Nacjonalizacja (też: udomowienie, polonizacja, odwracanie prywatyzacji), przykłady: Odkupywanie przez państwo od firm zagranicznych ich aktywów i przedsiębiorstw w Polsce, szczególnie w sektorze energetycznym i bankowym (np. zakup Pekao SA przez PZU i PFR, zakup aktywów od EdF przez PGE). Ponowna nacjonalizacja sprywatyzowanych wcześniej spółek poprzez wykup przez spółki państwowe, przy wsparciu rządowym (np. Kopalnia Węgla Bogdanka). Wstrzymywanie zaawansowanych procesów prywatyzacji bez określenia terminu ich zakończenia (np. Polski Cukier). Próby unieważnienia dawniejszych prywatyzacji (np. zakwestionowanie legalności sprzedaży PKP Energetyka) Tworzenie i wyposażanie nowych potężnych podmiotów państwowych mających działać jako jednostki komercyjne (np. PFR)

55 Wzrost interwencji państwa w sektorze częściowo kontrolowanym z racji własności Ustanowienie państwowego władztwa korporacyjnego (powoływanie władz, decyzje strategiczne) we wszystkich dużych spółkach o mniejszościowych udziałach Skarbu Państwa poprzez instrumenty prawne i wewnętrzne regulacje statutowe. Tworzenie powiązań kapitałowych i wzajemnego uzależnienia między spółkami należącymi do S.P. i spółkami o mniejszościowych udziałach S.P. kosztem prywatnych akcjonariuszy. Odgórna konsolidacja sektora państwowego i quasi państwowego na koszt rynku i społeczeństwa (energetyka i węgiel, PGZ). Tolerowanie monopolizacji i wstrzymywanie konkurencji. Wykorzystywanie spółek państwowych i zależnych od S.P. do celów politycznych (finansowanie TP z F. Reprywatyzacji, wydatki spółek na reklamę, kampania Polskiej Fundacji Narodowej przeciw sędziom)

56 Wypieranie sektora prywatnego z rynku poprzez dyskryminacyjne regulacje Regulacje, które utrudniają normalną działalność firm prywatnych, podnoszą ich koszty i obniżają opłacalność (np. specjalne podatki sektorowe dla banków czy proponowany podatek dla centrów handlowych), wybiórcze traktowanie różnych typów inwestorów ze względu na sektor własności i/lub pochodzenie kapitału. Regulacje które ograniczają dostęp do rynku niektórym podmiotom, wykluczają z rynku podmioty niepaństwowe lub ograniczają swobodę obrotu (np. ustawa o aptekach, ustawa o sprzedaży ziemi, monopol Poczty Polskiej, PWPW i in.) Drastyczne zmiany regulacyjnych ram działania dla segmentów rynku lub całych sektorów, które zagrażają ich istnieniu (np. nowelizacja ustawy o odnawialnych źródłach energii i towarzyszące jej ustawy prowadzące do nieopłacalności i zagrożenia istnienia sektora energii wiatrowej tzw. regulacyjne wywłaszczenie)

57 Dlaczego polityka zawłaszczania gospodarki przez państwo jest szkodliwa? 1. Pogarsza najpierw warunki uprawiania biznesu w spółkach o mieszanej formie własności z udziałem państwa (i w ich otoczeniu rynkowym) gdyż wprowadza nieprzejrzyste struktury własności, narzuca spółkom cele pozabiznesowe, szkodzi inwestorom mniejszościowym i doprowadza do pogorszenia ładu korporacyjnego (corporate governance) i idącego w ślad za tym spadku efektywności. 2. Działania nacjonalizacyjne zniechęcają inwestorów (zagranicznych i krajowych) do tworzenia nowych firm, a istniejących inwestorów skłaniają do opuszczenia kraju. 3. Silna ekspansja sektora państwowego plus regulacje ograniczające swobodne funkcjonowanie biznesu mogą zagrażać normalnemu działaniu sektora prywatnego w gospodarce i jego rozwojowi. 4. Może to doprowadzić do obniżenia wiarygodności kraju, gdyż podważa zaufanie do stabilnych i prawnie chronionych prywatnych praw własności. 5. W wyniku połączenia tych wszystkich procesów skutki zawłaszczania gospodarki przez państwo, po osiągnięciu poziomu krytycznego, mogą zmienić charakter całego systemu gospodarczego i zniszczyć jego stabilność.

58 Raport Perspektywy dla Polski do pobrania z: