Filozofia jako przedmiot nauczania w szkole średniej. Adam Grobler Uniwersytet Opolski

Transkrypt

1 Filozofia jako przedmiot nauczania w szkole średniej Adam Grobler Uniwersytet Opolski

2 Naczelne założenia Filozofia jest składnikiem wykształcenia ogólnego a nie przedmiotem do wyboru dla hobbystów przyszłych uczestników olimpiady filozoficznej i studentów filozofii Kształcenie ogólne polega na kształceniu umiejętności powszechnego zastosowania a nie nabywaniu wiedzy specjalistycznej o wąskim zastosowaniu i nie nabywaniu wiedzy kosztem kształcenia umiejętności Filozofia jako przedmiot nauczania 2

3 Cele kształcenia 1. Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji. 2. Tworzenie wypowiedzi. 3. Analiza i interpretacja tekstów kultury. Filozofia jako przedmiot nauczania 3

4 Cele kształcenia 1. Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji. Uczeń rozpoznaje problemy (pytania) filozoficzne oraz rozumie ich rozwiązania. Odróżnia tezy od założeń i argumentów. Rozumie argumenty wysuwane za lub przeciwko poszczególnym tezom. Filozofia jako przedmiot nauczania 4

5 Cele kształcenia 2. Tworzenie wypowiedzi. Uczeń formułuje podstawowe pytania (problemy) oraz tezy filozoficzne, prawidłowo rekonstruuje poznane argumenty filozoficzne. Jasno prezentuje własne stanowisko w dyskusji, popiera je rzetelną argumentacją. Prawidłowo posługuje się pojęciami filozoficznymi. Stosuje wzory argumentacji filozoficznych do rozpatrywania problemów publicznych i osobistych. Filozofia jako przedmiot nauczania 5

6 Cele kształcenia 3. Analiza i interpretacja tekstów kultury. Uczeń rekonstruuje zawarte w tekście problemy (pytania), tezy i argumenty. W analizie tekstów pozafilozoficznych wykrywa związki między filozofią a innymi dziedzinami kultury. Umieszcza tekst w kontekście historycznym. Filozofia jako przedmiot nauczania 6

7 Między wierszami: Podważenie stereotypów na temat filozofii Swobodna fantazja zamiast nauki bez filozofii nie byłoby nauki bez filozofii nie sposób zrozumieć, czym jest nauka Niepraktyczna nie ma nic bardziej niepraktycznego, jak uczyć się samych rzeczy praktycznych Ponawia pytania, nie daje odpowiedzi rozwija się Filozofia jako przedmiot nauczania 7

8 Między wierszami: Obalenie stereotypu kształcenia humanistycznego Życiorys Platona: 15 minut. Dzieło Platona: reszta lekcji. Zadanie domowe: znaczenie myśli Platona dla człowieka współczesnego. Morał: Platon wielkim filozofem był. I tak dalej przez 240 lekcji. Filozofia jako przedmiot nauczania 8

9 Między wierszami: Integracja kultury humanistycznej i naukowej Specyfika kultury zachodniej nacisk na rozwój powstanie nauki rola matematyki Filozofia jako przedmiot nauczania 9

10 Schemat wymagań szczegółowych Niezbędne pojęcia Sytuacja problemowa Przykładowe rozwiązania Główne argumenty Porównania przykładowych rozwiązań Zastosowania Związki z innymi problemami Filozofia jako przedmiot nauczania 10

11 Przykład realizacji schematu Niezbędne pojęcia Sytuacja problemowa Przykładowe rozwiązania Główne argumenty Porównania przykładowych rozwiązań Zastosowania Związki z innymi problemami Problem tożsamości i zmiany Eleatyzm, atomizm, platonizm wiedza zawiera się w pojęciach Platon wyjaśnia związek Pozoru z Bytem czy przedmioty abstrakcyjne istnieją? Filozofia jako przedmiot nauczania 11

12 Związki z nauką

13 Krótka historia atomu: sytuacja problemowa Argument Gorgiasza ( pne): Gdzie Byt istnieje? Nie może istnieć w Bycie, bo nic nie istnieje w sobie samym. Nie może istnieć w Niebycie, bo Niebytu nie ma. Byt nie istnieje nigdzie. Zatem nic nie istnieje. Filozofia jako przedmiot nauczania 13

14 Krótka historia atomu: rozwiązanie Demokryta Istnieją wieczne i niezmienne atomy (byt) oraz próżnia (niebyt) Rzeczy są skupiskami atomów Demokryt z Abdery ( pne) Atomy różnią się między sobą wielkością i kształtem Dlatego rzeczy są zróżnicowane Atomy są w ruchu, skutkiem zderzeń łączą się i rozdzielają Dlatego rzeczy się zmieniają Filozofia jako przedmiot nauczania 14

15 Krótka historia atomu: rozwiązanie Demokryta Istnieją wieczne i niezmienne atomy (byt) oraz próżnia (niebyt) Rzeczy są skupiskami atomów Atomy różnią się między sobą wielkością i kształtem Demokryt z Abdery ( pne) Dlatego rzeczy są zróżnicowane Atomy są w ruchu, skutkiem zderzeń łączą się i rozdzielają Dlatego rzeczy się zmieniają Czy Demokryt zmyślił to, co dzięki nauce dziś wiadomo? Filozofia jako przedmiot nauczania 15

16 Krótka historia atomu: droga do pojęcia naukowego Rozkwit (III w. pne), a następnie upadek atomizmu jako ateizmu (I w.) Przypomnienie atomizmu w XVII w. Nieudana próba wyjaśnienia barw światła (Newton) Prawo stałych stosunków wagowych (Proust 1799) Teoria atomistyczna Johna Daltona (1803) Filozofia jako przedmiot nauczania 16

17 Krótka historia atomu: droga do pojęcia naukowego Rozkwit (III w. pne), a następnie upadek atomizmu jako ateizmu (I w.) Przypomnienie atomizmu w XVII w. Nieudana próba wyjaśnienia barw światła (Newton) Prawo stałych stosunków wagowych (Proust 1799) Teoria atomistyczna Johna Daltona (1803) Czy Dalton dowiedział się o atomach czegoś, czego Demokryt nie wiedział? Filozofia jako przedmiot nauczania 17

18 Nauka a metafizyka Obie mają na celu teoretyczne wyjaśnienie doświadczenia Teorie naukowe, inaczej niż metafizyczne, są wrażliwe na świadectwa empiryczne Teorie metafizyczne są wrażliwe na argumenty rozumowe (pojęciowe) Metafizyka dostarcza pojęć nauce Filozofia jako przedmiot nauczania 18

19 Krótka historia atomu: Powstanie pojęcia cząstki elementarnej Prawo prostych stosunków objętościowych (Gay-Lussac 1808) Hipoteza równej liczby cząstek w próbce gazu o danej objętości (Avogadra 1811) Wyznaczenie ciężarów atomowych jako liczb całkowitych (Prout 1815) Hipoteza składalności atomów z atomów wodoru Odkrycie promieni katodowych (Crookes 1876) i kanalikowych Filozofia jako przedmiot nauczania 19

20 Krótka historia atomu: XX wiek Odkrycia kolejnych cząstek elementarnych: neutron (Rutherford 1919) pozyton (1933) itd. mezon pi (Yukawa 1935) itd. Hipoteza kwarków (Gell-Mann 1964) Filozofia jako przedmiot nauczania 20

21 Źródła chemii Empedokles z Agrygentu ( pne) Są cztery pierwiastki: ziemia, woda, powietrze, ogień. Działają między nimi siły miłości i nienawiści. Rzeczy są ich mieszaniną. Arystoteles ze Stagiry ( p.n.e.) Piąty pierwiastek: eter (kwintesencja). Filozofia jako przedmiot nauczania 21

22 Źródła chemii: alchemia Rtęć (zasada metaliczności). Siarka (zasada palności). Sól (zasada rozpuszczalności). Filozofia jako przedmiot nauczania 22

23 Początki chemii Pojęcie pierwiastka jako kresu analizy (R. Boyle, 1661) Trzy ziemie: szklista (sól), tłusta (siarka) ciekła (rtęć) (Becher 1669) Teoria flogistonu (Stahl 1697) Odkrycie gazów Rozkład wody (Lavoisier 1781) Obalenie teorii flogistonowej Filozofia jako przedmiot nauczania 23

24 Zakład Pascala i rachunek prawdopodobieństwa Bóg jest nie ma Bóg jest nie ma wierzę -1 nie wierzę 1 1 p 1 - p E(wierzę) = p p = E(nie wierzę) = p + 1 p = 1 Filozofia jako przedmiot nauczania 24

25 Krytyka Kierkegaarda w ujęciu rachunku prawdopodobieństwa Bóg chce A chce B nic nie chce Bóg chce A chce B nic nie chce robię A 1 1 p 1 p 2 p 3 robię B 1 1 p 1 + p 2 + p 3 + = 1 p 1 p 2 p 3 0 p 1, p 2, p 3 0 Filozofia jako przedmiot nauczania 25

26 Krytyka Kierkegaarda w ujęciu rachunku prawdopodobieństwa Bóg chce A chce B nic nie chce Bóg chce A chce B nic nie chce robię A 1 1 p 1 p 2 p 3 robię B 1 1 p 1 + p 2 + p 3 + = 1 p 1 p 2 p 3 0 p 1, p 2, p =? n 1/n = 1 n 2 1/n = n n 1/n 2 = 1/n 0 Wniosek: wartość oczekiwana (nadzieja matematyczna) nagrody jest nieokreślona Filozofia jako przedmiot nauczania 26

27 Umiejętności logiczne

28 Odróżnianie tez od założeń Twierdzenie Cauchy ego (Darboux) Założenia: f(x) jest funkcją ciągłą w przedziale [a, b] f(a) f(b) < 0 Teza: istnieje taki punkt c [a, b], że f(c) = 0. Dowód: a c b Filozofia jako przedmiot nauczania 28

29 Odróżnianie tez od założeń Twierdzenie Berkeleya Założenia: Cała wiedza pochodzi z doświadczenia Brzytwa Ockhama Teza: Nie istnieją przedmioty materialne Dowód: Filozofia jako przedmiot nauczania 29

30 Odróżnianie tez od założeń Założenia: Twierdzenie Hobbesa Natura ludzka jest egoistyczna i aspołeczna Teza: Ludzie przystępują do umowy społecznej, która powołuje władzę Dowód: Filozofia jako przedmiot nauczania 30

31 Odróżnianie tez od założeń Twierdzenie Hobbesa Założenia: Natura ludzka jest egoistyczna i aspołeczna Ludzie z natury są równi Teza: Ludzie przystępują do umowy społecznej, która powołuje władzę Dowód: Filozofia jako przedmiot nauczania 31

32 Odróżnianie tez od założeń Twierdzenie Hobbesa Założenia: Natura ludzka jest egoistyczna i aspołeczna Ludzie z natury są równi i rozumni Teza: Ludzie przystępują do umowy społecznej, która powołuje władzę Dowód: Filozofia jako przedmiot nauczania 32

33 Badanie poprawności rozumowań Przesłanki: Jeżeli nie zostanie zawarta umowa społeczna, która powoła władzę, będzie trwał stan wojny wszystkich przeciw wszystkim Została powołana władza w drodze umowy społecznej Wniosek: Ustała wojna wszystkich przeciw wszystkim Czy wniosek wynika logicznie z przesłanek? Filozofia jako przedmiot nauczania 33

34 Badanie poprawności rozumowań Przesłanki: Jeżeli nie zostanie zawarta umowa społeczna, która powoła władzę, będzie trwał stan wojny wszystkich przeciw wszystkim Została powołana władza w drodze umowy społecznej Wniosek: Schemat rozumowania: p q p q Załóżmy, że wniosek jest fałszywy Ustała wojna wszystkich przeciw wszystkim Filozofia jako przedmiot nauczania 34

35 Badanie poprawności rozumowań Przesłanki: Jeżeli nie zostanie zawarta umowa społeczna, która powoła władzę, będzie trwał stan wojny wszystkich przeciw wszystkim Została powołana władza w drodze umowy społecznej Wniosek: Ustała wojna wszystkich przeciw wszystkim Schemat rozumowania: p q p q Załóżmy, że wniosek jest fałszywy. Wówczas q jest prawdziwe i pierwsza przesłanka jest prawdziwa bez względu na poprzednik implikacji (a tym samym i drugą przesłankę). Filozofia jako przedmiot nauczania 35

36 Badanie poprawności rozumowań Przesłanki: Jeżeli nie zostanie zawarta umowa społeczna, która powoła władzę, będzie trwał stan wojny wszystkich przeciw wszystkim Została powołana władza w drodze umowy społecznej Wniosek: Ustała wojna wszystkich przeciw wszystkim Schemat rozumowania: p q p q Załóżmy, że wniosek jest fałszywy. Wówczas q jest prawdziwe i pierwsza przesłanka jest prawdziwa bez względu na poprzednik implikacji (a tym samym i drugą przesłankę). Zatem mogą obie przesłanki być prawdziwe, a wniosek fałszywy. Filozofia jako przedmiot nauczania 36

37 Uzupełnianie przesłanek Każda rzecz ma swoją przyczynę. Ciąg przyczyn sprawczych nie może iść w nieskończoność. Zatem istnieje pierwsza przyczyna, którą wszyscy nazywają Bogiem. Filozofia jako przedmiot nauczania 37

38 Uzupełnianie przesłanek Każda rzecz ma swoją przyczynę. Ciąg przyczyn sprawczych nie może iść w nieskończoność. Zatem istnieje pierwsza przyczyna, którą wszyscy nazywają Bogiem. Ale jeśli jakaś rzecz jest swoją własną przyczyną, nie powstaje nieskończony regres w ciągu przyczyn Filozofia jako przedmiot nauczania 38

39 Uzupełnianie przesłanek Każda rzecz ma swoją przyczynę w innej rzeczy. Ciąg przyczyn sprawczych nie może iść w nieskończoność. Zatem istnieje pierwsza przyczyna, którą wszyscy nazywają Bogiem. Filozofia jako przedmiot nauczania 39

40 Uzupełnianie przesłanek Każda rzecz ma swoją przyczynę w innej rzeczy. Ciąg przyczyn sprawczych nie może iść w nieskończoność. Zatem istnieje pierwsza przyczyna, którą wszyscy nazywają Bogiem. Ale wniosek jest sprzeczny z pierwszą przesłanką Filozofia jako przedmiot nauczania 40

41 Uzupełnianie przesłanek Każda rzecz w świecie ma swoją przyczynę w innej rzeczy. Ciąg przyczyn sprawczych nie może iść w nieskończoność. Zatem istnieje pierwsza przyczyna, którą wszyscy nazywają Bogiem. Czy dowód jest dedukcyjny? Na jakiej podstawie są przyjęte przesłanki? Filozofia jako przedmiot nauczania 41

42 Uzupełnianie przesłanek Obserwujemy, że w świecie, każda rzecz ma swoją przyczynę w innej rzeczy. Ciąg przyczyn sprawczych nie może iść w nieskończoność. Zatem istnieje pierwsza przyczyna, którą wszyscy nazywają Bogiem. Pierwsza przesłanka jest indukcyjna, druga pojęciowa. Filozofia jako przedmiot nauczania 42

43 Uzupełnianie przesłanek Stwierdzamy bowiem w świecie zjawisk zmysłowych łańcuch podporządkowanych przyczyn sprawczych. Nigdzie jednak nie spotykamy, no i to niemożliwe, by coś było przyczyną sprawczą siebie samego; istniałoby przecież wcześniej od siebie samego, co jest niemożliwe. Ciąg zaś przyczyn sprawczych nie może iść w nieskończoność. W łańcuchu bowiem podporządkowanych przyczyn sprawczych, pierwsze ogniwo jest przyczyną sprawczą pośredniego, a pośrednie ostatniego: czy tych pośrednich będzie więcej, czy tylko jedno. Usunąwszy zaś przyczynę, ginie skutek. Jeśli przeto w łańcuchu przyczyn sprawczych nie istnieje pierwsze ogniwo, nie będzie i pośredniego, no i ostatniego; gdyby więc łańcuch przyczyn sprawczych szedł w nieskończoność, nie byłoby pierwszej przyczyny sprawczej, a co za tym idzie, nie byłoby i pośrednich przyczyn sprawczych, nie byłoby i skutku ostatniego: co jest jaskrawym fałszem. A więc musimy przyjąć istnienie jakiejś pierwszej przyczyny sprawczej, którą wszyscy nazywają: Bóg. Filozofia jako przedmiot nauczania 43

44 Przesunięcie kategorialne Dowód ontologiczny Kartezjusza Jestem rzeczą myślącą (duszą). Jestem niedoskonałą rzeczą myślącą. Mam ideę doskonałości. Nie mogę być jej autorem bo nic doskonalszego nie może pochodzić od czegoś mniej doskonałego Mam ją od rzeczy doskonałej, Boga. Bóg istnieje. Mogę mieć niedoskonałą ideę doskonałości Filozofia jako przedmiot nauczania 44

45 Kilka typowych błędów pojęciowych Utylitaryzm głosi, że najważniejsze jest dobro ogółu. Filozofia jako przedmiot nauczania 45

46 Kilka typowych błędów pojęciowych Utylitaryzm głosi, że najważniejsze jest dobro ogółu. Utylitaryzm głosi, że należy działać dla dobra ogółu. Filozofia jako przedmiot nauczania 46

47 Kilka typowych błędów pojęciowych Utylitaryzm głosi, że najważniejsze jest dobro ogółu. Utylitaryzm głosi, że należy działać dla dobra ogółu. Utylitaryzm głosi, że należy działać dla osiągnięcia jak największej liczby dóbr dla jak największej liczby osób. Dobro ogółu = suma dóbr poszczególnych osób. Filozofia jako przedmiot nauczania 47

48 Kilka typowych błędów pojęciowych Utylitaryzm głosi, że jedynym dobrem jest użyteczność. Filozofia jako przedmiot nauczania 48

49 Kilka typowych błędów pojęciowych Utylitaryzm głosi, że jedynym dobrem jest użyteczność. Użyteczność (utility) = funkcja liczbowa określona na zbiorze trójek złożonych z osób, działań i skutków tych działań. Filozofia jako przedmiot nauczania 49

50 Kilka typowych błędów pojęciowych Utylitaryzm głosi, że jedynym dobrem jest użyteczność. Użyteczność (utility) = funkcja liczbowa określona na zbiorze trójek złożonych z osób, działań i skutków tych działań. W rachunku hedonicznym użyteczność jest proporcjonalna do intensywności i trwałości przyjemności odczuwanej przez osobę. Utylitaryzm głosi, że celem jest maksymalizacja sumy użyteczności skutków wszystkich działań. Filozofia jako przedmiot nauczania 50

51 Kilka typowych błędów pojęciowych W rachunku hedonicznym użyteczność jest proporcjonalna do intensywności i trwałości przyjemności odczuwanej przez osobę. Przykład: Moja użyteczność postawienia Tobie piwa jest równa różnicy między miarą intensywności i trwałości mojej przyjemności ze sprawienia Tobie przyjemności a miarą intensywności i trwałości mojej przykrości z powodu wydatku finansowego Twoja użyteczność wypicia tego piwa jest równa mierze intensywności i trwałości przyjemności z wypicia piwa Filozofia jako przedmiot nauczania 51

52 Zasada maksymalizacji użyteczności oczekiwanej S 1 S 2 S 1 S 2 A 1 v 11 v 12 A 1 p 11 p 12 A 2 v 21 v 22 A 2 p 21 p 22 E(A 1 ) = v 11 p 11 + v 12 p 12 E(A 2 ) = v 21 p 21 + v 22 p 22 Filozofia jako przedmiot nauczania 52

53 Kilka typowych błędów pojęciowych Konserwatysta postrzega społeczeństwo jako organiczną całość Filozofia jako przedmiot nauczania 53

54 Kilka typowych błędów pojęciowych Konserwatysta postrzega społeczeństwo jako organiczną całość. Konserwatysta pojmuje społeczeństwo jako organiczną całość. Filozofia jako przedmiot nauczania 54

55 Kilka typowych błędów pojęciowych Konserwatysta postrzega społeczeństwo jako organiczną całość. Konserwatysta pojmuje społeczeństwo jako organiczną całość. Konserwatysta zapatruje się na społeczeństwo jak na organiczną całość. Filozofia jako przedmiot nauczania 55

56 Kilka typowych błędów pojęciowych Stąd można wyciągnąć poprawny wniosek, że Filozofia jako przedmiot nauczania 56

57 Kilka typowych błędów pojęciowych Stąd można wyciągnąć poprawny wniosek, że Jeżeli przesłanki są prawdziwe, a rozumowanie poprawne, to wniosek jest prawdziwy. Filozofia jako przedmiot nauczania 57

58 Kilka typowych błędów pojęciowych Stąd można wyciągnąć poprawny wniosek, że Jeżeli przesłanki są prawdziwe, a rozumowanie poprawne, to wniosek jest prawdziwy. Każda właściwa odpowiedź na pytanie jest poprawna, ale nie każda prawdziwa (trafna). Filozofia jako przedmiot nauczania 58

59 Kilka typowych błędów pojęciowych Każda właściwa odpowiedź na pytanie jest poprawna, ale nie każda prawdziwa (trafna). Na przykład: Kto zabił Juliusza Cezara? Ciocia Klocia zabiła Juliusza Cezara. Juliusz Cezar zmarł śmiercią naturalną. Nie wiem. Nie zawracaj mi głowy. Częściowo zabił Juliusza Cezara. Filozofia jako przedmiot nauczania 59

60 Wybrane problemy

61 Problem Hume a-kanta-poppera Na podstawie samego doświadczenia poznanie naukowe nie jest możliwe Ale mamy poznanie naukowe Zatem mamy jakieś poznanie a priori Nie istnieją racje empiryczne za uznaniem jakiejkolwiek teorii Ale niekiedy mamy racje empiryczne za odrzuceniem jakiejś teorii Zatem mamy poznanie hipotetyczne (niektóre teorie są bardziej wiarygodne od innych) Filozofia jako przedmiot nauczania 61

62 Problem Hume a-kanta-poppera Bez form zmysłowości mielibyśmy chaos wrażeń Zjawisko jest konstrukcją dokonaną za pomocą form zmysłowości Pojęcie poprzedza doświadczenie Bez wcześniejszej hipotezy nie można nic zaobserwować Obserwacja jest uteoretyzowana (hipoteza organizuje doświadczenie) Hipoteza poprzedza eksperyment (hipoteza jest genetycznie a priori) Filozofia jako przedmiot nauczania 62

63 Problem sceptyczny: dlaczego problem? Bo wg sceptycyzmu nie można nic wiedzieć Sceptycyzm przynosi złą wiadomość Czy złą kwestia dyskusyjna Nie należy ignorować złych wiadomości, jeśli są wiarygodne Bo w praktyce zachowanie zasady równowagi sądzenia nie jest możliwe Sceptycyzm nie wyjaśnia istotnego aspektu praktyki życiowej Filozofia jako przedmiot nauczania 63

64 Problem sceptyczny: drogi rozwiązania Przyjąć argumenty sceptyczne przeciw wiarygodności zmysłów i wiarygodności rozumowania Ale odrzucić wniosek wskazując na alternatywne źródło poznania Podważyć przynajmniej niektóre argumenty sceptyczne Dzięki czemu można będzie odrzucić wniosek Filozofia jako przedmiot nauczania 64

65 Problem sceptyczny: racjonalizm a irracjonalizm Zmysły i rozum nie wystarczą do poznania Ale mamy jakieś poznanie Zatem są jakieś inne źródła poznania Zmysły mogą mnie łudzić Ale mam jakieś idee wrodzone Co pozwala zatrzymać regres w dowodzeniu Filozofia jako przedmiot nauczania 65

66 Problem sceptyczny: racjonalizm a irracjonalizm Irracjonalizm prowadzi do elitaryzmu poznawczego problem: jak odróżnić wybrańca od samozwańca Racjonalizm zakłada egalitaryzm poznawczy Filozofia jako przedmiot nauczania 66

67 Problem sceptyczny: fundamentalizm a fallibilizm Przeciw fundamentalizmowi Nie ma idei wrodzonych Nie ma czystego doświadczenia (uteoretyzowanie obserwacji) Epistemologia Kanta jest przebrzmiała Czy jeżeli nie ma nic pewnego, to wszystkie sądy są równowiarygodne? Metoda hipotetycznodedukcyjna dostarcza kryteriów preferencji hipotez Nie ma nic pewnego, ale sądy różnią się stopniem wiarygodności Filozofia jako przedmiot nauczania 67

68 Co istnieje? Parmenides: istnieć = być identycznym ze sobą (mieć tożsamość) Parmenides, Demokryt, Platon: tożsamość = niezmienność kolejne udoskonalenia: wyjaśnienie związku Bytu z Pozorem, wyjaśnienie doświadczenia zmysłowego (ruchu i zmiany), wyjaśnienie doświadczenia moralnego i estetycznego Arystoteles: zasada tożsamości = materia + forma substancjalna (gatunkowa) Filozofia jako przedmiot nauczania 68

69 Arche i krytycyzm Anaksymander woda jest jedną z rzeczy jawnych nie może być arche, bo sama domaga się wyjaśnienia wyjaśniać rzeczy jawne przez niejawne Anaksymenes apeiron nie wyjaśnia wielorakości i zmienności rzeczy powietrze jest niejawne jak apeiron ale może gęstnieć i rozrzedzać się jak woda co wyjaśnia wielorakość i zmienność Filozofia jako przedmiot nauczania 69

70 Przedmioty fikcyjne Filozofia jako przedmiot nauczania 70

71 Przedmioty fikcyjne Żona Karabiniera: Proszę cię, zacznij już jeść te serdelki, O mój mężu bez trwogi i zmazy, i nie zwracaj uwagi na niego. On jest stworzenie fikcyjne. On nie istnieje. Filozofia jako przedmiot nauczania 71

72 Przedmioty fikcyjne Karabinier: Kobieto! Co do tego, to jesteś w grubym błędzie. Weź, na przykład, moje serdelki. Serdelki są gorące. To znaczy, że są. Czy mogłyby być gorące, gdyby ich nie było? Serdelki muszą być, żeby móc być gorące. Prawo mówi, że serdelki muszą istnieć, żeby móc mieć właściwość bycia gorącymi. Filozofia jako przedmiot nauczania 72

73 Przedmioty fikcyjne Tak samo i z nim: musi istnieć, żeby móc mieć właściwość bycia fikcyjnym, nie? Stefan Themerson Filozofia jako przedmiot nauczania 73

74 Przedmioty fikcyjne Istnieć = być identycznym ze sobą Czy Smok Wawelski z krakowskiej legendy jest identyczny z Filozofia jako przedmiot nauczania 74

75 Przedmioty fikcyjne Czy Smok Wawelski z krakowskiej legendy jest identyczny ze Smokiem Wawelskim z powieści krakowskiego pisarza, Stanisława Pagaczewskiego ( )? Filozofia jako przedmiot nauczania 75

76 Przedmioty abstrakcyjne Babka Eleonora Pawlak w filmie Sylwestra Chęcińskiego Sami swoi, Filozofia jako przedmiot nauczania 76

77 Przedmioty abstrakcyjne Sąd sądem, a sprawiedliwość musi być po naszej stronie. Babka Eleonora Pawlak w filmie Sylwestra Chęcińskiego Sami swoi, Filozofia jako przedmiot nauczania 77

78 Przedmioty abstrakcyjne a powszechniki Zastosowanie w filozofii polityki Społeczeństwo jest powszechnikiem, którego egzemplifikacją jest społeczeństwo polskie Filozofia jako przedmiot nauczania 78

79 Przedmioty abstrakcyjne a powszechniki Zastosowanie w filozofii polityki Społeczeństwo jest powszechnikiem, którego egzemplifikacją jest społeczeństwo polskie Ewentualne kryterium tożsamości: ciągłość tradycji, wspólnota kulturowa Filozofia jako przedmiot nauczania 79

80 Przedmioty abstrakcyjne a powszechniki Zastosowanie w filozofii polityki Społeczeństwo jest powszechnikiem, którego egzemplifikacją jest społeczeństwo polskie Ewentualne kryterium tożsamości: ciągłość tradycji, wspólnota kulturowa Realizm konserwatyzm Nominalizm (indywidualizm) liberalizm Konceptualizm (konstruktywizm) socjalizm Filozofia jako przedmiot nauczania 80

81 Przedmioty abstrakcyjne a powszechniki Przedmioty matematyczne są konstruowane jako powszechniki (klasy abstrakcji) Liczby wymierne są powszechnikami, którego egzemplifikacjami są ułamki 0,5 jest powszechnikiem, którego egzemplifikacjami są 1/2, 2/4, 3/6 itd Filozofia jako przedmiot nauczania 81

82 Przedmioty abstrakcyjne a powszechniki Przedmioty matematyczne są konstruowane jako powszechniki (klasy abstrakcji) Liczby wymierne są powszechnikami, którego egzemplifikacjami są ułamki 0,5 jest powszechnikiem, którego egzemplifikacjami są 1/2, 2/4, 3/6 itd Liczby naturalne są powszechnikami, którego egzemplifikacjami są zbiory równoliczne Program Fregego-Russella: skonstruować wszystkie przedmioty matematyczne jako powszechniki Filozofia jako przedmiot nauczania 82

83 Przedmioty abstrakcyjne a powszechniki Przedmioty matematyczne Problem dostępności poznawczej Ewentualne kryterium istnienia: przydatność teoretyczna kryterium tożsamości jest jednoznaczność wyników odpowiednich operacji matematycznych na przykład: działań arytmetycznych na ułamkach Filozofia jako przedmiot nauczania 83

84 Przedmioty abstrakcyjne a powszechniki Przedmioty matematyczne Problem dostępności poznawczej Ewentualne kryterium istnienia: przydatność teoretyczna kryterium tożsamości jest jednoznaczność wyników odpowiednich operacji matematycznych 0 n = 0, n > =? a 0 = 1, a 0 a n a m = a n+m Filozofia jako przedmiot nauczania 84

85 Teoretyczne przedmioty nauki Z grubości śladu w komorze mgłowej i jego zakrzywienia w polu magnetycznym Carl Anderson wywnioskował w 1932 r., że obserwowana cząstka musi być pozytonem. Odrzutowiec zostawia na niebie podobny ślad kondensacyjny, jak cząstki elementarne w komorze mgłowej. Tyle że odrzutowiec widać i słychać, zaś pozytonu ani widu, ani słychu. Filozofia jako przedmiot nauczania 85

86 Teoretyczne przedmioty nauki Według instrumentalizmu, niedostępny bezpośredniemu doświadczeniu pozyton jest dogodną fikcją wymyśloną na użytek skrótowego opisu eksperymentu ( zaobserwowano pozyton ). Według realizmu, kryterium istnienia (tożsamości) przedmiotów teoretycznych jest ich przydatność teoretyczna (do wyjaśniania zjawisk i/lub manipulacji nimi). Filozofia jako przedmiot nauczania 86

87 Formułowanie ocen moralnych Dlaczego nauczyciel powinien stawiać jedynki uczniom, którzy nie spełniają wymagań? Konstruuję na próbę maksymę: nauczyciel powinien stawiać tylko pozytywne oceny, bez względu na poziom spełniania wymagań przez ucznia. Zastanawiam się, czy mógłbym chcieć, aby ta maksyma stała się prawem powszechnym. Gdyby była, uczestnicy kursów na prawo jazdy zdawaliby egzaminy bez względu na swoje umiejętności. W rezultacie powodowaliby wypadki, w których ginęliby oni i osoby postronne, ja też mógłbym zginąć. Nie mogę zatem chcieć, aby ta maksyma stała się prawem powszechnym. Filozofia jako przedmiot nauczania 87

88 Formułowanie ocen moralnych Dlaczego nauczyciel powinien stawiać jedynki uczniom, którzy nie spełniają wymagań? Nauczyciel, który stawia same oceny pozytywne, bez względu na poziom spełniania wymagań przez ucznia, traktuje go jako środek chce tylko zapewnić sobie święty spokój i więcej tego ucznia nie egzaminować a nie jako cel, nie próbuje ucznia zmobilizować do większego wysiłku w nauce. Filozofia jako przedmiot nauczania 88

89 Formułowanie ocen moralnych Dlaczego nauczyciel powinien stawiać jedynki uczniom, którzy nie spełniają wymagań? Nauczyciel, który stawia same oceny pozytywne, bez względu na poziom spełniania wymagań przez ucznia, pozornie realizuje zasadę utylitaryzmu nie sprawia przykrości słabemu uczniowi. Naprawdę jednak narusza tę zasadę, bowiem pozytywna ocena z łaski nie daje uczniowi satysfakcji, a uczeń o niewystarczających umiejętnościach będzie swoją pracą przysparzał mniej korzyści sobie i innym niż w przypadku, gdyby został zmobilizowany do nauki. Filozofia jako przedmiot nauczania 89

90 Formułowanie ocen moralnych Dlaczego nauczyciel powinien stawiać jedynki uczniom, którzy nie spełniają wymagań? Nauczyciel, który stawia same oceny pozytywne, bez względu na poziom spełniania wymagań przez ucznia, narusza zasadę złotego środka. Zgodnie z nią nie powinien stawiać ocen ani zbyt surowych, ani zbyt łagodnych. Rozkład ocen stawianych przez nauczyciela powinien przypominać mniej więcej normalny rozkład statystyczny. Filozofia jako przedmiot nauczania 90

91 Formułowanie ocen moralnych Dlaczego nauczyciel powinien stawiać jedynki uczniom, którzy nie spełniają wymagań? Nauczyciel, który stawia same oceny pozytywne, bez względu na poziom spełniania wymagań przez ucznia, narusza przykazania Boże: daje fałszywe świadectwo. Filozofia jako przedmiot nauczania 91

92 Formułowanie ocen moralnych Dlaczego nauczyciel powinien stawiać jedynki uczniom, którzy nie spełniają wymagań? Nauczyciel, który stawia same oceny pozytywne, bez względu na poziom spełniania wymagań przez ucznia, kieruje się moralnością niewolniczą (miłosierdziem), hamując w ten sposób twórczość kulturalną. Filozofia jako przedmiot nauczania 92

93 Formułowanie ocen moralnych Dlaczego nauczyciel powinien stawiać jedynki uczniom, którzy nie spełniają wymagań? Nauczyciel, który stawia same oceny pozytywne, bez względu na poziom spełniania wymagań przez ucznia, sprzyja obniżeniu poziomu wykształcenia w społeczeństwie, a tym samym obniżeniu zdolności społeczeństwa do przetrwania wśród innych społeczeństw, a może nawet obniżeniu zdolności przetrwania ludzkości w środowisku przyrodniczym. Filozofia jako przedmiot nauczania 93

94 Miłość ojczyzny Nie polega na uwielbieniu W Polskę idziemy, drodzy panowie, W Polskę idziemy, Nim pierwsza seta zaszumi w głowie Do ludzi lgniemy. Słuchaj, rodaku, Cicho! Czerwone maki, serce, ojczyzna, Trzaska koszula, tu szwabska kula, Tu, popatrz, blizna. Filozofia jako przedmiot nauczania 94

95 Miłość ojczyzny Nie polega na uwielbieniu lecz na pracy i twórczym czerpaniu z tradycji Filozofia jako przedmiot nauczania 95

96 Miłość ojczyzny Patologiczne formy miłości Zjednoczenie symbiotyczne bierne: masochizm ślepe podporządkowanie się tradycji, ksenofobia czynne: sadyzm dążenie do narzucenia innym jedynie słusznego modelu patriotyzmu Filozofia jako przedmiot nauczania 96

97 Miłość ojczyzny Miłość jest zjednoczeniem, w którym zachowana zostaje integralność człowieka, jego indywidualność jest aktywną siłą w człowieku. Miłość to działanie kochać to dawać (nie mylić z poświęceniem). radość, swoje zainteresowanie, zrozumienie, swoją wiedzę Miłość jest czynnym zainteresowaniem się życiem i rozwojem tego, co kochamy (Erich Fromm). Filozofia jako przedmiot nauczania 97

98 Miłość ojczyzny jeśli w kim duszę zdrową znajdzie, choćby nawet jej ciało nieszczególnie kwitło, wystarcza mu to, i kochać zaczyna, i troszczy się, i znowu takie myśli płodzi, i szuka, kto by też młodego człowieka rozwinąć potrafił (Platon) Filozofia jako przedmiot nauczania 98

99 Obowiązująca podstawa programowa

100 Filozofia starożytna i średniowieczna. Problematyka estetyczna w filozofii starożytnej. Uczeń:... rekonstruuje Arystotelesowską klasyfikację rodzajów i gatunków literackich i rozważa jej aktualność, potrafi wskazać związki estetyki starożytnej z późniejszą kulturą europejską; Filozofia jako przedmiot nauczania 100

101 Filozofia starożytna i średniowieczna. Wybrane zagadnienia związane z recepcją myśli antycznej. Uczeń: przedstawia związek filozofii św. Augustyna z platonizmem i neoplatonizmem, prezentując różnice między nimi wynikające z chrześcijańskiego charakteru myśli augustyńskiej (różnica między emanacją a stworzeniem z niczego, różnica między anamnezą i iluminacją, kwestia zła i łaski), Filozofia jako przedmiot nauczania 101

102 Filozofia starożytna i średniowieczna. Wybrane zagadnienia związane z recepcją myśli antycznej (c.d.). Uczeń: prezentuje rolę współpracy międzykulturowej (z myślą arabską i żydowską) w kształtowaniu się myśli dojrzałego średniowiecza (Awicenna, Majmonides), przedstawia związek filozofii św. Tomasza z arystotelizmem, prezentując różnice między nimi wynikające z chrześcijańskiego charakteru myśli tomistycznej (problem stworzenia i wieczności świata, rozróżnienie istoty i istnienia, idea powszechnej hierarchiczności bytu, pojęcie prawa naturalnego), Filozofia jako przedmiot nauczania 102

103 Filozofia nowożytna. Problematyka epistemologiczna w filozofii XVII i XVIII wieku. Uczeń:... przedstawia epistemologię I. Kanta jako rozwiązanie sporu empiryzmu z racjonalizmem (objaśnia pojęcia zjawiska i rzeczy samej w sobie, form naoczności przestrzeni i czasu, kategorii intelektu przyczyny i substancji), nie ma krytyki epistemologii Kanta nie ma zastosowań epistemologii Kanta hipotetyzm Poppera świetnie nadaje się na namiastkę Kanta Filozofia jako przedmiot nauczania 103

104 Filozofia nowożytna. Problematyka nowożytnej filozofii dziejów i filozofii polityki po rewolucji francuskiej. Uczeń: rekonstruuje i porównuje argumenty wspierające tezę o istnieniu sensu i logiki dziejów, oraz argumenty wysuwane przeciwko tej tezie, rekonstruuje i porównuje wymienione w nawiasie koncepcje historiozoficzne, rekonstruuje wspierające je argumenty (oświeceniowo-pozytywistyczna wizja postępu, Heglowska filozofia dziejów jako postępu samowiedzy Ducha, Marksowski materializm historyczny koncepcja związku między bazą a nadbudową oraz prymatu czynników ekonomicznych), Filozofia jako przedmiot nauczania 104

105 Filozofia współczesna. Problematyka epistemologiczna i problematyka z zakresu filozofii nauki w myśli XX wieku (dok.). Uczeń: rekonstruuje W. Diltheya koncepcję rozumienia i koncepcję różnicy między naukami przyrodniczymi i naukami humanistycznymi; rekonstruuje wspierające je argumenty, Filozofia jako przedmiot nauczania 105

106 Filozofia współczesna. Problematyka filozofii polityki i filozofii społecznej w myśli XX wieku. Uczeń: rekonstruuje i porównuje dwudziestowieczne stanowiska w filozofii polityki (między sobą oraz z ich nowożytnymi poprzednikami), rekonstruuje wspierające je argumenty (liberalizm proceduralny J. Rawls; konserwatyzm M. Oakeshott; nowa lewica H. Marcuse), analizuje najważniejsze aktualne wydarzenia i problemy społecznopolityczne, odwołując się do poznanych koncepcji i pojęć, Rawls jest źle przełożony. Ilu nauczycieli czytało Oakeshotta? Filozofia jako przedmiot nauczania 106