Zabawa i nauka. Doświadczenia w przedszkolu

Transkrypt

1 Zabawa i nauka Doświadczenia w przedszkolu

2 Aktywność badawcza Aktywność badawcza występuje w dwóch postaciach Może odbywać się poprzez samodzielne odkrywanie. Dziecko ma tu pełną swobodę działania, samo wyznacza sobie tempo i czas pracy, ale jednocześnie jest to uczenie się drogą prób i błędów. Jest ono jednak narażone na wiele trudności i porażek. Drugi sposób to ten, w którym nauczyciel zajmuje rolę inicjatora sytuacji, prowokuje do stawiania pytań, udostępnia stosowne metody i pomoce badawcze, ukierunkowuje dziecko podczas badań i eksperymentowania.

3 Uczenie się przez aktywność badawczą Aktywność badawcza dziecka naturalna metoda poznawcza Poznawanie otaczającej rzeczywistości, wnikanie w głąb rzeczy czy zjawisk. Uczenie się przede wszystkim poprzez bezpośredni kontakt i doświadczenie. Oglądanie, badanie (najczęściej wieloma zmysłami jednocześnie), rozkładanie na elementy, sprawdzanie zachowania się w obecności różnych zmiennych. Szukanie odpowiedzi na postawione sobie pytania, dlaczego, po co, w jaki sposób, itd. (Są one odzwierciedleniem zapału poznawczego dziecka i dążenia do sprawdzenia, jak jest )

4 Doświadczenie Doświadczenie jest powszechnym pojęciem składającym się z wiedzy lub umiejętności w obserwacjach pewnych rzeczy, wydarzeń, uzyskanych poprzez zaangażowanie w ujawnienie tych rzeczy lub wydarzeń. Historia słowa doświadczenie (w tym staropolskiego słowa eksperiencja) jest blisko związana z pojęciem eksperymentu.

5 Eksperyment Eksperyment jest to próba lub doświadczenie naukowe, w którym nie tylko dokonujemy obserwacji i pomiaru naukowego. Jest to zabieg badawczy polegający na celowym wywołaniu określonego zjawiska (lub jego zmiany) w sztucznie stworzonych warunkach (laboratoryjnych) i zbadaniu jego przebiegu, cech i zależności. Inaczej jest to zbiór działań wywołujący w obiektach materialnych określone reakcje i zjawiska w warunkach pozwalających kontrolować wszelkie istotne czynniki, które poddaje się dokładnej obserwacji.

6 Cele prowadzonych doświadczeń i eksperymentów 1. Rozbudzanie zainteresowań fizycznymi, chemicznymi i przyrodniczymi zjawiskami oraz lepsze ich zrozumienie. 2. Wyposażenie dziecka w wiedzę i umiejętności pozwalające mu zrozumieć zachodzące procesy. 3. Zapoznanie z metodami i formami pracy badawczej. 4. Tworzenie sytuacji edukacyjnych umożliwiających dziecku rozwijanie twórczej postawy.

7 Cele prowadzonych doświadczeń i eksperymentów 5. Samodzielne podejmowanie działań, prowadzenie obserwacji i eksperymentów oraz wyciąganie wniosków. 6. Podnoszenie poziomu i poszerzanie zakresu zdobywanej wiedzy i zaspokajanie naturalnej potrzeby poznawczej dziecka. 6. Rozbudzanie motywacji do podejmowania i rozwiązywania innych, trudniejszych zadań. 6. Nabywanie doświadczenia i wykorzystywanie nabytej wiedzy w szkole.

8 Zalety eksperymentowania Zabawy, w czasie których wykonywane są proste doświadczenia, dostarczają dziecku niezliczonej ilości nowych przeżyć związanych z odkrywaniem właściwości rzeczy i zjawisk. Dziecko w sposób czynny i samodzielny zdobywa nowe doświadczenia. Działając myśli, poznaje funkcjonowanie przedmiotów, zjawisk, ich cech, właściwości, a także różnego rodzaju zależności przyczynowo skutkowe między badanymi przedmiotami i zjawiskami. Dziecko uczy się chętnie tego, co je zaciekawia, a najlepiej wówczas, gdy czynnie eksperymentuje i podejmuje próby dochodzenia do własnych rozwiązań.

9 Zalety eksperymentowania Podczas wykonywania doświadczeń- eksperymentowania, pełne zadowolenie daje dzieciom możliwość działania prowadzącego do odkrycia nieznanego, a przyjemnością jest też sam proces odkrywania. Dziecko dostrzega coś, czego wcześniej nie widziało, szuka przyczyn dostrzeżonych zjawisk, odpowiedzi na pytanie: dlaczego tak się dzieje. Dzięki takim zabawom dziecko doskonali swoją orientację w świecie, rozwija myślenie przyczynowo skutkowe, odbiera nowe wrażenia estetyczne, przeżywa uczucia intelektualne, doznaje satysfakcji, zaspokaja podstawowe uczucia związane z realizacją potrzeby działania.

10 Zalety eksperymentowania Dzięki zabawom badawczym przybliżamy dzieciom bogactwo zjawisk zachodzących obok nas w życiu codziennym. Wiele z nich pozostaje w ogóle niezauważonych. Zatem pierwsze kontakty z eksperymentami prowadzonymi w formie zabaw badawczych, ułatwi dzieciom dalszą edukację w zakresie nauk ścisłych na etapie szkoły podstawowej. Taka forma pracy uatrakcyjni proces dydaktyczno wychowawczy oraz pobudzi dzieci do twórczego działania i myślenia. Przeprowadzenie ciekawych zajęć, dających możliwość odkrywania tajników otaczającego nas świata jest zawsze fascynujące nie tylko dla dzieci, ale i dla każdego nauczyciela.

11 Podstawowe zasady wykonywania doświadczeń 1. Kącik Małego Badacza powinien być wyposażany w lupy, kolby, zlewki, szkła powiększające, magnesy, różne przyrządy optyczne, lusterka, latarki, itd. 2. Wszystkie zgromadzone w nim przedmioty powinny być do dyspozycji dzieci w czasie samodzielnych zabaw, pod dyskretnym nadzorem nauczyciela. 3. Zajęcia i zabawy powinny odbywać sie w atmosferze spokoju i życzliwości. 4. Nauczyciel powinien pamiętać, aby dawać dziecku pełną swobodę pracy, bez przymusu, ingerencji i narzucania swojej woli. 5. Jeśli dzieci wyrażą chęć,niektóre doświadczenia można powtórzyć w pewnych odstępach czasu.

12 Podstawowe zasady wykonywania doświadczeń 6. W razie potrzeby czasami podpowiadamy dzieciom, zadajemy pytania, które pobudzą je do skojarzeń, pomogą zrozumieć. 7. Nie wolno hamować działań dzieci. Nieprzemyślane słowa mogą bardzo zaszkodzić. Gdy trudności narastają dzieci tracą zaufanie do siebie. Trzeba je chwalić i zachęcać do działania. 8. Należy stworzyć atmosferę swobody i rozluźnienia, aby dzieci nabrały ochoty do pracy. 9. Trzeba pozwolić dziecku myśleć samodzielnie, nie wolno tłumić jego inicjatywy, zmuszać do schematycznego myślenia. 10.Podczas eksperymentowania i wykonywania zadań dziecko wymyśla swoje własne rozwiązania, jednocześnie rozwijając w ten sposób twórczą postawę.

13 Zagadnienia uwzględniane w planach pracy 1. Prowadzenie doświadczeń ukazujących właściwości różnych ciał np. rozpuszczanie w wodzie takich substancji, jak cukier i sól, (zauważanie i określanie tych zmian). 2. Poznawanie zjawisk optycznych, tj. powstawanie cienia jego intensywność i długość. 3. Badanie właściwości niektórych ciał, np. tonących i unoszących się na powierzchni wody przedmiotów. 4. Prowadzenie zabaw z wykorzystaniem magnesu, pozwalających poznać zjawisko przyciągania metalowych przedmiotów.

14 Zagadnienia uwzględniane w planach pracy 5. Poznawanie właściwości fizycznych śniegu i lodu, badanie w jakiej temperaturze zamarza woda, a lód i śnieg topnieją. 6. Prowadzenie doświadczeń dotyczących roślin i warunków niezbędnych do ich prawidłowego wzrostu. 7. Rozumienie zjawiska obiegu wody w przyrodzie (trzy stany skupienia), tzn. parowanie wody pod wpływem ciepła, skraplanie się wody, opady. 8. Prowadzenie zabaw badawczych typu: siła i kierunek wiatru, powietrze wokół nas.

15 Zabawa badawcza Jest z natury działaniem spontanicznym, wynikającym z inicjatywy dziecka. Różni się ona od zabawy dydaktycznej i ruchowej, które są podejmowane najczęściej przez dzieci jako skutek poleceń nauczyciela i zazwyczaj organizowane przez niego w całości. Inicjatywę zatem w jej podejmowaniu należy pozostawić dzieciom, a jeśli jej brak zachęcać je do swobodnych, odkrywczych działań zabawowych, pobudzać wyobraźnię i ciekawość, podsunąć cel badawczy, zainteresować nim, zawsze jednak w taki sposób, aby zabawie towarzyszyła swoboda wyboru działań i radość z samodzielnego odkrywania świata.

16 Zabawa badawcza Jest działalnością bezinteresowną. W tego rodzaju zabawie nie jest ważny dla dziecka ani rezultat, ani związany z nim ewentualny materialny interes, lecz samo działanie, które doprowadziło do takiego, a nie innego efektu. Można tu jedynie mówić o korzyści wewnętrznej, jaką jest dla dziecka w tym przypadku jedynie zaspokojenie potrzeby poznawczej i przyjemność wynikająca z opanowania nieznanego.

17 Zabawa badawcza Zawsze towarzyszy jej napięcie, gdyż dostarcza ona dziecku niezliczonej ilości nowych przeżyć związanych z odkrywaniem właściwości rzeczy i zjawisk. Gdy dziecko w zabawie badawczej poznaje zjawiska, napięcie, jakie towarzyszy badaniu i obserwacji efektów działań jest nawet większe niż w innych rodzajach zabaw. Napięcie jest także źródłem różnorodnych uczuć intelektualnych: zadowolenia, triumfu, satysfakcji z poznania, osiągnięć, odkryć, czy wnioskowania.

18 Zabawa badawcza Posiada reguły. Dostrzec można w niej porządek, ład wewnętrzny. Cechują go trzy podstawowe elementy: dostrzeżenie problemu, poszukiwanie sposobu jego rozwiązania, dostrzeżenie efektu działań rezultatu. Gdy którakolwiek z tych reguł zostaje naruszona, zabawa się nie udaje. Jeśli dziecko nie dostrzeże problemu, nie podejmie zabawy badawczej. Gdy sposób rozwiązania napotkanego przez dziecko problemu zostanie podpowiedziany przez dorosłego, to zabawa będzie popsuta dziecko nie osiągnie rezultatu samodzielnie.

19 Czym jeszcze możemy zainteresować dzieci? Doświadczenie 1. Pęcherzyki powietrza w chlebie. 1. Mały słoik napełniamy do połowy wodą i dodajemy cztery łyżeczki cukru. 2. Mieszamy drożdże z małą ilością wody. 3. Wodę z cukrem i drożdże wlewamy do butelki. 4. Na szyjkę butelki zakładamy balonik i przymocowujemy go sznurkiem. Co się stało? Mieszanka w butelce powoduje wydzielanie sie dwutlenku węgla który powoduje, że balonik powiększa się. Dlatego w chlebie znajdują się możliwe do zaobserwowania pęcherzyki.

20 Czym jeszcze możemy zainteresować dzieci? Doświadczenie 2. Skąd ten wiatr? 1. Balon napełniamy powietrzem. 2. Przygotowujemy drobne kawałki papieru i układamy je na stole. 3. Powietrze znajdujące się w balonie kierujemy w stronę karteczek papieru. Co się stało? Ciśnienie powietrza w baloniku jest wyższe niż na zewnątrz. Powietrze zawsze kieruje się z ośrodka o wyższym ciśnieniu /balonik/ do ośrodka o niższym ciśnieniu. Ten poziomy ruch powietrza to wiatr.

21 Czym jeszcze możemy zainteresować dzieci? Doświadczenie 3. Czary - mary. 1. Napełniamy szklankę lub kieliszek wodą. 2. Przykrywamy szklankę kartką papieru. 3. Szybkim ruchem odwracamy szklankę do góry dnem i zabieramy rękę. Co się stało? Po odwróceniu się naczynia woda nie wylewa się. Jest ona utrzymywana w naczyniu dzięki działaniu ciśnienia atmosferycznego.

22 Czym jeszcze możemy zainteresować dzieci? Doświadczenie 4. Zegar słoneczny. 1. Z arkusza brystolu lub tektury wycinamy duże koło na tarczę zegara. 2. W środku koła umieszczamy na stałe patyk. 3. Systematycznie, np. co godzinę zaznaczamy na tarczy, miejsce w którym pada cień. Co się stało? Cień patyka przesuwa się na tarczy. Ziemia wiruje wokół swej osi ze stałą prędkością. Cienie są długie rano i późnym popołudniem, gdy Słońce znajduje się nisko na niebie, w południe gdy Słońce jest najwyżej cień jest najkrótszy.

23 Czym jeszcze możemy zainteresować dzieci? Doświadczenie 5. Wirujące talerzyki. 1. Z kolorowego papieru wycinamy kółka o średnicy 5 cm. 2. Wycięte kółka składamy przez środek tak, aby otrzymać na każdym z nich osiem zagięć. 3. Zaznaczone w ten sposób linie nacinamy na długość 3.5 cm. Zaginamy je w tę sama stronę. 4. Przez środek każdego talerzyka przeciągamy nitkę i robimy supełek. Zawieszamy je nad świecą na poziomo trzymanym patyczku tak, aby nie spadły. Co się stało? Kolorowe talerzyki będą się obracać pod wpływem prądów gorącego powietrza.

24 Czym jeszcze możemy zainteresować dzieci? Doświadczenie 6. Jak wyjąć pieniążek bez moczenia reki? 1. Na płaski talerzyk nalewamy trochę wody. 2. W talerzyku z wodą kładziemy monetę. 3. Następnie umieszczamy na talerzyku świeczkę i zapalamy ją. Stawiamy szklankę lub inne szklane naczynie tak, aby świeca zajmowała w środku centralne miejsce. 4. Wnętrze szklanki ogrzewamy płomieniem świecy, po chwili stawiamy ją do góry dnem na talerzu. Co się stało? Woda z talerza zaczyna zbierać się pod szklanką (słoikiem), pozostawiając suche dno talerza z powodu różnicy ciśnień powietrza w szklance i na zewnątrz.

25 Czym jeszcze możemy zainteresować dzieci? Doświadczenie 7. Tajemniczy liścik. 1. Przygotowujemy sok z cytryny i igłę. 2. Na kartce papieru za pomocą igły, sokiem z cytryny wykonujemy tajemniczy napis. 3. Zapalany świeczkę i zaczynamy intensywnie ogrzewać kartkę tak, aby jej nie spalić. Co się stało? Ukryta w liściku treść ukazuje się w postaci brunatnych liter. Dzieje się tak dlatego, że sok z cytryny jest substancją organiczną, która utlenia się i ciemnieje pod wpływem wysokiej temperatury.

26 Czym jeszcze możemy zainteresować dzieci? Doświadczenie 8. Kolorowa łódeczka. 1. Do miski nalewamy wody. 2. Dziecko otrzymuje plastelinę, lepi z niej łódeczkę zaginając jej brzegi do góry i umieszcza ją w misce. 3. Następnie z łódeczki formuje kulkę i ponownie umieszcza w misce z wodą. 4. Dodatkowym elementem może być kapsel, który kładziemy na wodzie, a następnie zgniatamy i ponownie wkładamy do miski. Co się stało? Łódeczka wykonana z plasteliny unosi się na wodzie, a zamieniona w kulkę tonie. Podobnie jest z kapslem. Dzieje się tak dlatego, że to czy dany przedmiot pływa czy tonie zależy od jego kształtu, który decyduje o działającej na ten przedmiot sile wyporu.

27 Proponowana literatura 1. Nauka jest prosta. Ponad 250 propozycji zajęć dla przedszkolaków, P. Ashbrook Jedność, Kielce 2007, 2. Zabawy badawcze w edukacji przedszkolnej. B. Muchacka Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie Powietrze i latanie. B. Taylor, Polska Oficyna Wydawnicza BGW, Warszawa Zanim będę uczniem. Program wychowania przedszkolnego, Elżbieta Tokarska i Jolanta Kopała, Wydawnictwo Edukacja Polska, Warszawa 2009