OCENA WYSTĘPOWANIA STRESU W GRUPIE PIELĘGNIAREK ZATRUDNIONYCH W SAMODZIELNYM PUBLICZNYM SZPITALU KLINICZNYM IM. PROF. WITOLDA ORŁOWSKIEGO W WARSZAWIE

Transkrypt

1 OCENA WYSTĘPOWANIA STRESU W GRUPIE PIELĘGNIAREK ZATRUDNIONYCH W SAMODZIELNYM PUBLICZNYM SZPITALU KLINICZNYM IM. PROF. WITOLDA ORŁOWSKIEGO W WARSZAWIE ASSESSMENT OF STRESS INCIDENCE AMONG NURSES OF PROFESSOR WITOLD ORŁOWSKI INDEPENDENT PUBLIC CLINICAL HOSPITAL Marta Burba 1, Joanna Gotlib 2 1 Pielęgniarstwo Warszawski Uniwersytet Medyczny 2 Zakład Dydaktyki i Efektów Kształcenia Warszawski Uniwersytet Medyczny DOI: htts://doi.org/ /ielol STRESZCZENIE Wstę i cel. Osoby wykonujące zawody medyczne są najbardziej narażone na wystęowanie stresu i wyalenia zawodowego. Celem racy była analiza wływu stażu racy na wystęowanie stresu w gruie ielęgniarek zatrudnionych w Samodzielnym Publicznym Szitalu Klinicznym im. rof. Witolda Orłowskiego w Warszawie. Materiał i metody. W badaniach udział wzięło 100 ielęgniarek (100% kobiet). Średni wiek: 39,3 roku (SD = 15,22, min. 24, maks. 60). Średni staż racy: 16,2 roku (SD = 9,73, min. 1, maks. 37). Metodami badawczymi były: dobrowolne i anonimowe badania ankietowe, narzędzia to: Skala Odczuwanego Stresu (PSS-10), Inwentarz do Pomiaru Radzenia Sobie ze Stresem (Mini Coe) oraz własny kwestionariusz. Analiza statystyczna została rzerowadzona za omocą rogramu STATISTICA 12.5, licencja Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego, test statystyczny Kruskala-Wallisa, α < 0,05. Wyniki. Większość (84%) deklarowała, że stres jest nieodłącznym elementem zawodu ielęgniarki, a czynnikami najbardziej stresującymi są: raca od resją czasu oraz odowiedzialność za życie i zdrowie acjenta. Sośród badanych 56% deklarowało, że ielęgniarki często sotykają się z rzemocą i mobbingiem (58%). Aż 65% stwierdziło, że odczuwa bóle kręgosłua z owodu stresu. W badanej gruie 31% ielęgniarek deklarowało, że odejmuje działania mające na celu zmniejszenie stresu. O aleniu aierosów, traktowanym jako jeden z najczęstszych sosobów radzenia sobie ze stresem, mówiło 65% resondentek. Wnioski. 1. W badanej gruie ielęgniarek stwierdzono średni oziom odczuwanego stresu, a ielęgniarki z krótszym stażem racy istotnie częściej odczuwały stres. 2. W konfrontacji z trudnymi sytuacjami w racy zawodowej badane ielęgniarki stosowały konstruktywne sosoby radzenia sobie ze stresem, które olegały na analizie i wyracowaniu określonych działań zmierzających do rozwiązania roblemu. 3. W odreagowaniu naięć związanych z racą ielęgniarki referują negatywne sosoby radzenia sobie ze stresem, tj. alenie aierosów oraz objadanie się. Wykazują zaś nikłą wiedzę na temat rofesjonalnych technik rozładowujących stres. SŁOWA KLUCZOWE: stres, wyalenie zawodowe, ielęgniarki. ABSTRACT Introduction and aim. Health rofessionals are most vulnerable to stress and burnout. The study aimed to analyse the infl uence of the length of service on the incidence among nurses of Professor Witold Orłowski Indeendent Public Clinical Hosital in Warsaw. Material and methods. A total of 100 nurses, women constituted 100% of all. Mean age: 39.3 years (SD = 15.22, min. 24, max. 60). Mean length of service was 16.2 years (SD = 9.73, min. 1, max. 37). A voluntary and anonymous questionnaire study, the following research tools: Perceived Stress Scale (PSS-10), Inventory for Measuring Coing with Stress (Mini Coe), and original questionnaire. Statistical analysis: STATISTICA 12.5 licensed to Warsaw Medical University, Kruskal-Wallis statistical test, α < Results. Most study articiants (84%) said that stress was an intrinsic art of the nursing rofession and working under ressure of time as well as the resonsibility for the life and health of atients were among the most signifi cant stress factors. 56% of the resondents said that nurses often faced violence and mobbing (58%). 65% of the study articiants exerienced back ain due to stress. 31% of the nurses took action to reduce stress. According to 65% of the total smoking was the most oular way of dealing with stress. Conclusions. 1. The study grou of nurses demonstrated a medium level and nurses with shorter length of service exerienced stress signifi cantly more often. 2. In diffi cult situations at work the nurses used constructive ways of dealing with stress, including an analysis of a roblem and develoment of secifi c actions to resolve the issue. 3. To release stress related to work, the nurses chose negative ways of coing with stress such as smoking and overeating. They also had little knowledge management techniques. KEYWORDS: stress, burnout, nurses. 54 PIELĘGNIARSTWO POLSKIE NR 1 (63) 2017 PRACA ORYGINALNA

2 Wstę Praca zawodowa jest jedną z najważniejszych form działalności człowieka [1 3]. Może ona oddziaływać na niego ozytywnie, ale może być również źródłem sychicznego dyskomfortu i frustracji [4 7]. Stres w racy zawodowej oraz rzeciążenia zarówno sychiczne, jak i fizyczne owodują sadek motywacji, bezradność, a nawet chorobę. Ważne jest to, jakie czynniki i okoliczności mogą wywołać stres. Jeśli stawiane żądania są w granicach możliwości człowieka, stres jest zjawiskiem ozytywnym, nazywanym eustresem, natomiast jeśli rzekraczają ludzkie możliwości, stres staje się czymś negatywnym dystresem [7]. Osoby wykonujące zawody medyczne, n. ielęgniarki, narażone są na oddziaływanie różnych czynników stresogennych, związanych z ochroną zdrowia i ratowaniem życia acjentów. Najoważniejszym skutkiem wystęowania stresu w racy ielęgniarki może być zesół wyalenia zawodowego, rowadzący do rzedmiotowego traktowania acjentów, a nawet orzucenia zawodu [8, 9]. W ostatnich latach wzrosło zainteresowanie wystęowaniem stresu w środowisku racy ielęgniarek. Temat ten oruszany jest w wielu ublikacjach w olskim i światowym iśmiennictwie naukowym [1 9]. Cel racy Celem racy była analiza wływu stażu racy na wystęowanie stresu w gruie ielęgniarek zatrudnionych w Samodzielnym Publicznym Szitalu Klinicznym im. rof. Witolda Orłowskiego w Warszawie. Materiał i metody Materiał W badaniach udział wzięło 100 ielęgniarek (100% kobiet) zatrudnionych w oddziałach klinicznych: okulistyki, neurologii i eiletologii, medycyny rodzinnej, chirurgii ogólnej, neonatologii, bloku oeracyjnym oraz w rzychodni secjalistycznej w Samodzielnym Publicznym Szitalu Klinicznym im. rof. Witolda Orłowskiego w Warszawie. Średni wiek ankietowanych kobiet wynosił 39,3 roku (SD = 15,22, min. 24, maks. 60). Średni staż racy wyniósł 16,2 roku (SD = 9,73, min. 1, maks. 37). Badaną gruę ielęgniarek odzielono na cztery gruy w zależności od stażu racy. Gruę 1 stanowiły ielęgniarki ze stażem racy 0 10 lat, gruę 2 ielęgniarki ze stażem lat, gruę 3 ielęgniarki ze stażem lat i gruę 4 ielęgniarki ze stażem racy owyżej 30 lat. Metody Dobrowolne i anonimowe badania ankietowe rzerowadzono w dniach od 10 stycznia do 28 lutego 2013 r. W rzerowadzonych badaniach wykorzystano standaryzowane narzędzia omiarowe do omiaru oziomu stresu: Skalę Odczuwanego Stresu (PSS-10), Inwentarz do Pomiaru Radzenia Sobie ze Stresem (Mini Coe) oraz własny kwestionariusz. Skala Odczuwanego Stresu PSS-10 została stworzona rzez Cohena, Kamracka i Mermelseina w 1983 r. Adatacji kwestionariusza do olskich warunków dokonali Juczyński i Ogińska-Bulik w 2009 r. Skala Odczuwanego Stresu miała na celu ocenę subiektywnych odczuć dotyczących stresu doznawanego w racy rzez ielęgniarki. Każde ytanie zaczynało się od sformułowania,,jak często w ciągu ostatniego miesiąca, ielęgniarka sama oceniała częstość wystęowania każdego zdarzenia, gdzie 0 oznaczało: nigdy, 1 rawie nigdy, 2 czasem, 3 dość często, 4 bardzo często. Wynik dla każdego ytania mógł wynieść od 0 do 4 unktów, a wynik ogólny wynosił od 0 do 40 unktów; im wyższy wynik unktowy, tym wyższy oziom stresu u ielęgniarki [10]. Inwentarz do Pomiaru Radzenia Sobie ze Stresem (Mini Coe) oracowany został rzez Carvera do omiaru różnych strategii radzenia sobie ze stresem. Adatacji do olskich warunków dokonali Juczyński i Ogińska-Bulik w 2009 r. Wersja w języku olskim funkcjonuje jako Mini Coe [11]. Mini Coe zawiera 28 zdań charakterystycznych dla danego sosobu radzenia sobie ze stresem. Badane ielęgniarki oceniały twierdzenia dotyczące zachowania się w trudnej sytuacji w skali od 0 do 3, gdzie 0 oznaczało: rawie nigdy tak nie ostęuję, 1 rzadko tak ostęuję, 2 często tak ostęuję, 3 rawie zawsze tak ostęuję [11]. Samodzielnie stworzony kwestionariusz składał się z 38 ytań, ierwszą część kwestionariusza stanowiła metryczka, czyli ytania dotyczące: stanu cywilnego, wieku, stażu i miejsca racy, charakteru wykonywanej racy oraz wykształcenia. Kwestionariusz zwierał 25 ytań zamkniętych jednokrotnego wyboru oraz 7 ytań wielokrotnego wyboru. Analiza statystyczna uzyskanych wyników Uzyskane w wyniku rzerowadzonych badań dane zostały zdigitalizowane w arkuszu Microsoft Excel 2007 (Microsoft Offi ce). Analizę statystyczną uzyskanych wyników rzerowadzono w Zakładzie Dydaktyki i Efektów Kształcenia Wydziału Nauki o Zdrowiu Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego. W związku z tym, że orównywano cztery niezależne gruy oraz ze względu na charakter analizowanych danych (dane jakościowe, niearametryczne), do analizy statystycznej uzyskanych wyników wykorzystano niearametryczny test statystyczny Kru- OCENA WYSTĘPOWANIA STRESU W GRUPIE PIELĘGNIAREK ZATRUDNIONYCH W SAMODZIELNYM PUBLICZNYM SZPITALU KLINICZNYM... 55

3 skala-wallisa, za istotny rzyjęto oziom istotności statystycznej α < 0,05. Wyniki Zdecydowana większość badanych (84%) deklarowała, że stres jest nieodłącznym elementem zawodu ielęgniarki. Szczegółowe dane dotyczące wystęowania stresu w racy zawodowej w badanej gruie ielęgniarek rzedstawia tabela 1. Tabela 1. Wystęowanie stresu w racy zawodowej w badanej gruie ielęgniarek Table 1. Incidence of work-related stress among nurses Chęć chodzenia do racy/ Enthusiasm for work Odczuwanie stresu/ Exerience Stres jako nieodłączny element zawodu ielęgniarki/stress as an intrinsic art of nursing rofession zdecydowanie tak/ strongly yes Cała grua/ grou 16 raczej tak/rather yes 42 tak/yes 19 raczej nie/rather not 19 nie/no 4 codziennie/every day 41 raz w tygodniu/ once a week 24 kilka razy w tygodniu/ several times a week 21 raz w miesiącu/ once a month 12 nigdy/never 2 tak/yes 84 nie/no 12 nie mam zdania/ no oinion 4 < 0,004 <,000 <,000 Większość badanych ielęgniarek deklarowała, że czynnikami najbardziej stresującymi w racy ielęgniarki są: raca od resją czasu oraz odowiedzialność za życie i zdrowie acjenta. Szczegółowe dane dotyczące wystęowania czynników stresogennych w racy zawodowej w badanej gruie ielęgniarek rzedstawia tabela 2. Tabela 2. Wystęujące odczas racy zawodowej czynniki stresogenne w oinii badanych ielęgniarek Table 2. Work-related stress factors according to the study grou of nurses Cała grua/ grou Hałas/Noise tak/yes 43 nie/no 57 < 0,679 Nieodowiednie oświetlenie/ tak/yes 29 Inadequate lighting nie/no 71 < 0,064 Wysoka lub niska temeratura/ tak/yes 20 High or low temerature nie/no 80 <,000 Praca zmianowa jako czynnik stresogenny/shift work as a stress factor nie/no 56 tak/yes 44 < 0,424 Wływ nierzyjemnego zaachu na tak/yes 25 samooczucie/infl uence of unleasant < 0,424 odour on well-being nie/no 75 Zagrożenie własnego życia lub zdrowia/risk to own life or health nie/no 54 tak/yes 46 < 0,089 Agresywne zachowanie acjentów/ tak/yes 36 Aggressive behaviour of atients nie/no 64 < 0,732 Praca od resją czasu/ tak/yes 65 Working under ressure of time nie/no 35 < 0,426 Odowiedzialność za życie i zdrowie tak/yes 82 acjenta/ Resonsibility for life and health of nie/no 18 < 0,222 atients Samodzielne i szybkie odejmowanie tak/yes 46 decyzji/ < 0,917 Indeendent and fast decisions nie/no 54 Szczegółowe dane dotyczące wystęowania czynników wywołujących stres w racy zawodowej w badanej gruie ielęgniarek rzedstawia tabela 3. Tabela 3. Czynniki wywołujące stres w racy zawodowej badanej gruy ielęgniarek Table 3. Stress factors at work among the study grou of nurses Naięte stosunki z acjentami i ich rodzinami/tension in relation with atients and their family members 1 najniższy oziom stresu/the lowest level Cała grua/the entire grou najwyższy oziom stresu/the highest level 18 < 0, PIELĘGNIARSTWO POLSKIE NR 1 (63) 2017

4 Zła atmosfera/ Bad atmoshere Nieewność zatrudnienia/ Job uncertainty Niskie wynagrodzenie/ Low wages Zła organizacja racy/ Poor organisation of work Brak otrzebnych do racy środków i urządzeń/ Lack of means and facilities necessary for work Złe relacje z rzełożonymi/ Poor relations with sueriors 1 najniższy oziom stresu/the lowest level najwyższy oziom stresu/the highest level 30 1 najniższy oziom stresu/the lowest level najwyższy oziom stresu/the highest level 21 1 najniższy oziom stresu/the lowest level najwyższy oziom stresu/the highest level 43 1 najniższy oziom stresu/the lowest level najwyższy oziom stresu/the highest level 26 1 najniższy oziom stresu/the lowest level najwyższy oziom stresu/the highest level 1 najniższy oziom stresu/the lowest level najwyższy oziom stresu /the highest level 19 < 0,981 < 0,367 < 0,435 < 0,134 < 0,645 < 0,079 Większość badanych (56%) deklarowała, że ielęgniarki w racy często sotykają się z rzemocą. Szczegółowe dane dotyczące wystęowania rzemocy oraz jej form w racy zawodowej w badanej gruie ielęgniarek rzedstawia tabela 4. Tabela 4. Wystęowanie oraz formy rzemocy w racy zawodowej w badanej gruie ielęgniarek Table 4. Incidence and forms of violence at work among the study grou of nurses Cała grua/ grou Przemoc w racy ielęgniarki/ tak/yes 56 Violence at work nie/no 44 < 0,265 Pacjenci jako srawcy rzemocy/ tak/yes 37 Patients as aggressors nie/no 63 < 0,892 Krewni acjentów jako srawcy tak/yes 19 rzemocy/patients family members < 0,169 nie/no 81 as aggressors Przełożeni jako srawcy rzemocy/ tak/yes 12 Sueriors as aggressors nie/no 88 < 0,273 Wsółracownicy jako srawcy rzemocy/colleagues as aggressors nie/no 89 tak/yes 11 < 0,454 bardzo często/ Agresywne lub wulgarne zachowanie very often 20 acjentów/ często/often 29 Aggressive or vulgar behaviour of soradycznie/ atients rarely 38 < 0,754 nigdy/never 13 Większość badanych (58%) deklarowała, że ielęgniarki w racy często sotykają się z mobbingiem. Szczegółowe dane dotyczące wystęowania mobbingu oraz jej form w racy zawodowej w badanej gruie ielęgniarek rzedstawia tabela 5. Tabela 5. Wystęowanie oraz formy mobbingu w racy zawodowej w badanej gruie ielęgniarek Table 5. Incidence and forms of mobbing at work among the study grou of nurses Cała grua/ grou Mobbing w racy ielęgniarki/ tak/yes 58 Mobbing at work nie/no 42 < 0,029 Nieuzasadniona ciągła krytyka racy/ Unjustifi ed constant criticism tak/yes nie/no < 0,324 Rozowszechnianie lotek i omówień/ tak/yes 31 Dissemination of rumours and slander nie/no 69 < 0,692 Traktowanie jak owietrze / tak/yes 14 Looking through nie/no 84 < 0,377 Obraźliwe słowa/insulting words tak/yes 10 nie/no 90 < 0,387 OCENA WYSTĘPOWANIA STRESU W GRUPIE PIELĘGNIAREK ZATRUDNIONYCH W SAMODZIELNYM PUBLICZNYM SZPITALU KLINICZNYM... 57

5 Większość badanych (65%) deklarowała, że odczuwa bóle kręgosłua z owodu stresu w racy zawodowej. Szczegółowe dane dotyczące wystęowania określonych objawów stresu w racy zawodowej w badanej gruie ielęgniarek rzedstawia tabela 6. Tabela 6. Objawy stresu w racy wystęujące w badanej gruie ielęgniarek Table 6. Symtoms at work among the study grou of nurses Bóle kręgosłua/back ain Dolegliwości gastryczne/gastrointestinal comlaints Zwiększone ciśnienie krwi/increased blood ressure Wzrost aktywności gruczołów otowych/ Increased sweat gland activity Silne zmęczenie/severe tiredness Częste rzeziębienia/frequent colds Problemy ze snem/sleeing disorders Trudności w koncentracji/problems with concentration Cała grua/ grou tak/yes 65 nie/no 35 tak/yes 18 nie/no 82 tak/yes 26 nie/no 74 tak/yes 25 nie/no 75 tak/yes 43 nie/no 57 tak/yes 16 nie/no 84 tak/yes 34 nie/no 66 tak/yes 28 nie/no 72 < 0,152 < 0,303 < 0,286 < 0,495 < 0,338 < 0,600 < 0,530 < 0,310 Tylko 31% badanych ielęgniarek deklarowało, że odejmuje działania mające na celu zmniejszenie stresu. Szczegółowe dane dotyczące odejmowania działań mających na celu zmniejszenie stresu w racy zawodowej w badanej gruie ielęgniarek rzedstawia tabela 7. Tabela 7. Podejmowanie działań mających na celu zmniejszenie stresu w racy w badanej gruie ielęgniarek Table 7. Actions taken to reduce stress at work among the study grou of nurses Podejmowanie działań mających na celu zmniejszenie stresu/actions taken to reduce stress Szukanie omocy u rzełożonych/ Looking for hel from sueriors Szukanie omocy u wsółracowników/ Looking for hel from colleagues Cała grua/ grou tak/yes 31 nie/no 20 tak/yes 20 nie/no 80 tak/yes 34 nie/no 66 < 0,614 < 0,088 < 0,004 Szukanie omocy u znajomych soza miejsca racy/ Looking for hel from friends outside of work Szukanie omocy u secjalisty/ Looking for hel from a secialist Nieszukanie omocy/not looking for hel tak/yes 39 nie/no 61 tak/yes 9 nie/no 91 tak/yes 20 nie/no 80 < 0,300 < 0,319 < 0,240 Większość badanych (65%) deklarowała, że jednym z najczęstszych sosobów radzenia sobie ze stresem jest alenie aierosów. Szczegółowe dane dotyczące sosobów radzenia sobie ze stresem wystęującym w racy zawodowej w badanej gruie ielęgniarek rzedstawia tabela 8. Tabela 8. Sosoby radzenia sobie ze stresem w racy w badanej gruie ielęgniarek Table 8. Ways of dealing with stress at work among the study grou of nurses Palenie aierosów/smoking Nadużywanie alkoholu/alcohol abuse Objadanie się/overeating Stosowanie technik relaksacyjnych/ Relaxation techniques Zażywanie kąieli z aromateraią/baths with aromatheray Urawianie sortu/sorts activity Cała grua/ grou tak/yes 65 nie/no 35 tak/yes 8 nie/no 92 tak/yes 29 nie/no 71 tak/yes 22 nie/no 78 tak/yes 21 nie/no 79 tak/yes 23 nie/no 77 < 0,642 < 0,925 < 0,199 < 0,202 < 0,841 < 0,674 Dyskusja W rezentowanej racy odjęto róbę oceny wystęowania stresu w gruie zawodowej ielęgniarek zatrudnionych w Samodzielnym Publicznym Szitalu Klinicznym im. rof. Witolda Orłowskiego w Warszawie. Pomimo tego, że stres w zawodzie ielęgniarki stanowi ważny roblem, nie odnaleziono artykułów omawiających i badania tego zagadnienia rzerowadzone z wykorzystaniem standaryzowanych narzędzi badawczych, takich jak: Skala Odczuwanego Stresu (PSS-10) 58 PIELĘGNIARSTWO POLSKIE NR 1 (63) 2017

6 oraz Inwentarz do Pomiaru Radzenia Sobie ze Stresem (Mini Coe). Jak wskazują rzerowadzone badania, ielęgniarki każdego dnia są narażone na stres. Ponadto ankietowane ielęgniarki rawie jednogłośnie uznały, że raca, którą wykonują, jest stresująca. Natomiast jeśli chodzi o radzenie sobie ze stresem, ielęgniarki stosowały wybrane strategie: koncentrowały się nad daną sytuacją, odejmowały dodatkowe działania, starały się wyracować metodę lub lan działania. Natomiast rawie nigdy w racy zawodowej badane ielęgniarki nie wykorzystywały strategii: zarzeczania zaistniałej sytuacji, icia alkoholu, rezygnacji z osiągnięcia określonego celu, traktowania zaistniałej sytuacji w sosób zabawny. W dostęnej literaturze nie odnaleziono badań wykorzystujących narzędzia: Skalę Odczuwanego Stresu (PSS 10) oraz Inwentarz do Pomiaru Radzenia Sobie ze Stresem (Mini Coe), w związku z tym dyskusja uzyskanych wyników będzie się oierać rzede wszystkim na rzybliżeniu doniesień olskich autorów, którzy korzystali z innych narzędzi badawczych, ale również chcieli ukazać wystęujące zjawisko stresu zawodowego w racy ielęgniarki. Perek i ws. [3] z Zakładu Pielęgniarstwa Klinicznego Instytutu Pielęgniarstwa i Położnictwa WNoZ Collegium Medicum UJ w Krakowie analizowali wyniki badań uzyskanych z Kwestionariusza CISS (wykorzystywany do badania trudnych sytuacji) oraz Kwestionariusza Wsarcia Emocjonalnego. Badaniem objęto 108 ielęgniarek racujących w oddziałach ediatrycznych w województwie małoolskim. Na odstawie rzerowadzonych badań można stwierdzić, że w racy ielęgniarek ediatrycznych istnieje wiele trudnych sytuacji, wynikają one ze złej organizacji i fizycznych warunków racy oraz relacji interersonalnych w zesole. Do rzyczyn wystęowania sytuacji trudnych badane ielęgniarki zaliczyły: niskie zarobki, odowiedzialność za zdrowie i życie acjenta, nieroorcjonalną liczbę obowiązków w stosunku do obsady ielęgniarek, lęk rzed oełnieniem nieodwracalnego błędu, możliwość zakażenia, zagrożenie bezieczeństwa osobistego, brak właściwej wsółracy między gruami zawodowymi. Trudne sytuacje wywoływały u badanych ielęgniarek reakcje fizyczne, sychiczne oraz zmiany w zachowaniu. Sośród fizycznych reakcji organizmu ankietowane ielęgniarki wymieniły: bóle karku i ramion, kołatanie serca, wzmożone ocenie. Sośród objawów sychicznych resondentki wymieniły: zmęczenie i wyczeranie, oczucie rozdrażnienia i nerwowość. Zmiany w zachowaniu ielęgniarki określiły jako: imulsywność działania, nadobudliwość ruchową oraz konfliktowość. W strategiach radzenia sobie ze stresem badane ielęgniarki stosowały konstruktywne sosoby, które olegały na odejmowaniu wysiłków zmierzających do rozwiązania roblemu rzez oznawcze rzekształcenia bądź róby zmiany sytuacji. Wiek i staż racy wływały na sosób radzenia sobie ze stresem. Im młodsza badana ielęgniarka, tym silniejszy styl emocjonalny, natomiast im większy staż racy, tym słabszy styl emocjonalny. Staż racy oraz wiek badanych ielęgniarek wływały na liczbę czynników stresogennych w racy [3]. Podobne wyniki uzyskano w badaniach Gułag [4]. W badaniu wzięło udział 100 ielęgniarek racujących w oddziałach kardiologii i intensywnej oiece kardiologicznej w ięciu miastach Polski ołudniowo- -wschodniej. W celu rzerowadzenia badań osłużono się metodą sondażu diagnostycznego. Przerowadzone badania dowiodły, że ielęgniarki uznają swoje środowisko racy za silnie stresujące. Ponad ołowa badanych ielęgniarek rzekroczyła rzeciętny oziom stresu, gdzie skutki stresu mogą manifestować się zaburzeniami somatycznymi. Sośród sosobów odreagowania naięć badane ielęgniarki oowiedziały się za: kontaktem z bliską osobą, słuchaniem muzyki oraz kontaktem z naturą. W sytuacjach trudnych ielęgniarki zwracały się o omoc do osoby bliskiej lub starały się rozwiązać roblem samodzielnie, bardzo rzadko zwracały się o omoc do rzełożonego, co ozwala wnioskować o złych relacjach ersonalnych między rzełożonymi a racownikami. Badane ielęgniarki wykazały nikłą wiedzę na temat rofesjonalnych technik rozładowujących stres [4]. W badaniach rzerowadzonych rzez Kowalczuk i ws. [7] z Zakładu Zintegrowanej Oieki Medycznej Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku analizowano ocenę narażenia na stres i wyalenie zawodowe ielęgniarek racujących w stacjonarnej oiece medycznej w zależności od miejsca racy. W badaniu wzięły udział 102 ielęgniarki z województwa odlaskiego, metodą badawczą był sondaż diagnostyczny. Analiza rzerowadzonych badań wykazała, że 72,6% badanych ielęgniarek było narażonych na stres w miejscu racy, natomiast wystęowanie stresu zależało od miejsca racy. Najwyższy oziom wyalenia zawodowego odczuwały ielęgniarki racujące na oddziale internistycznym [7]. Owczarek i ws. [1] z Zakładu Psychologii Medycznej Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego również rowadzili badania na temat wyalenia zawodowego u ielęgniarek racujących w wybranych oddziałach szitalnych. W badaniu wzięło udział 61 ielęgniarek ze stażem racy 1 29 lat, racujących w trzech oddziałach szitalnych: oddziale wewnętrznym, szitalnym oddziale ratunkowym oraz oddziale ooeracyjnym, metodą badawczą był sondaż diagnostyczny. Analiza rzero- OCENA WYSTĘPOWANIA STRESU W GRUPIE PIELĘGNIAREK ZATRUDNIONYCH W SAMODZIELNYM PUBLICZNYM SZPITALU KLINICZNYM... 59

7 wadzonych badań wykazała, że ielęgniarki (zwłaszcza ielęgniarki racujące na oddziale wewnętrznym) są gruą zawodową szczególnie narażoną na wystęowanie syndromu wyalenia zawodowego. Badania wykazały również, że długość stażu racy ielęgniarek ma wływ na wystęowanie wyalenia zawodowego. Ogińska i Żuralska [12] z Zakładu Pielęgniarstwa Sołecznego i Promocji Zdrowia WNoZ Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego rzerowadziły badania na temat wyalenia zawodowego wśród ielęgniarek racujących w oddziałach neurologicznych. W badaniu wzięło udział 112 ielęgniarek racujących na terenie Gdańska i Elbląga. W badaniach tych autorki zastosowały metodę sondażu diagnostycznego. Uzyskane wyniki wykazały wystęowanie objawów i zachowań tyowych dla zesołu wyalenia zawodowego w badanej gruie ielęgniarek, 19,6% badanych resondentek rezentowało objawy oraz zachowania wskazujące na wysoki oziom wyalenia zawodowego. Głównymi czynnikami srzyjającymi wyaleniu były rzewlekłe oraz nadmierne obciążenia, takie jak: bezradność, zagrożenie bezieczeństwa osobistego, rzeciążenie obowiązkami, obcowanie z cierieniem i śmiercią. Natomiast czynnikami, które obniżają wydajność racy, były: rowadzenie dokumentacji medycznej, niskie zarobki, zła organizacja racy, brak srzętu oraz raca w godzinach nocnych. Nyklewicz i Krajewska-Kułak [13] z Zakładu Pielęgniarstwa Ogólnego Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku oceniali nasilenie lęku oraz rzygnębienia ielęgniarek w sytuacji śmierci acjenta lub osoby bliskiej. W badaniu wzięło udział 100 ielęgniarek z wykształceniem licencjackim, były to studentki studiów magisterskich uzuełniających. Wszystkie resondentki były czynne zawodowo. Do rzerowadzenia badania użyto autorskiej Skali Samooceny Emocji wobec Śmierci oraz standaryzowanych kwestionariuszy: STAI, CISS, CECS oraz GHQ-12. Na odstawie rzerowadzonych badań ustalono, że zdecydowana większość ielęgniarek (74%) rzeżywa silny lęk związany ze śmiercią acjenta bądź osoby bliskiej. Jedynie jedna iąta resondentek otrafi stosować zadaniowy model radzenia sobie ze stresem, natomiast 78% badanych ielęgniarek nieefektywnie reaguje na stres. Większość ielęgniarek (69%) stosuje tłumienie gniewu, (72%) deresji oraz (76%) lęku jako sosób radzenia sobie ze stresem. W badaniach Kliszcz i ws. [14] z Katedry i Zakładu Medycyny Rodzinnej Akademii Medycznej w Gdańsku analizowano również oziom lęku i deresji u ielęgniarek oraz związek tych zmiennych z tendencją do kontroli negatywnych emocji. Autorzy analizowali wyniki badań uzyskanych z Kwestionariusza Skali Kontroli Emocji oraz Kwestionariusza Skali Lęku i Deresji, badaniem objęto 102 ielęgniarki. Na odstawie rzerowadzonych badań można stwierdzić tendencję do tłumienia emocji negatywnych, takich jak: lęk, gniew czy deresja; skłonność ta cechuje ielęgniarki o krótkim i średnim stażu racy. Suwała i ws. z Instytutu Pielęgniarstwa i Położnictwa WNoZ Collegium Medicum rzedstawili wyniki badań uzyskanych metodą sondażu diagnostycznego w gruie 216 ielęgniarek i 4 ołożnych zatrudnionych w szitalach województwa małoolskiego. Analiza rzerowadzonych badań wykazała, że ielęgniarki w racy były narażone na rzemoc fizyczną i sychiczną. Do najczęstszych form rzemocy należały: słowne obelgi (54%), zastraszanie (32%) oraz fizyczne ataki (26%). Srawcami owyższych incydentów w większości byli acjenci. Z badań rzerowadzonych rzez Kowalczuk i ws. [15] z Zakładu Zintegrowanej Oieki Medycznej Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku wynika, że największymi źródłami stresu w racy ielęgniarek były zachowania agresywne ze strony innych ielęgniarek (29%), lekarzy (28%), oraz zachowania wulgarne rzełożonych w stosunku do ielęgniarek (25%). Nasilenie zdenerwowania ielęgniarek było sowodowane używaniem odniesionego głosu rzez acjentów (100%) oraz wulgarnymi zachowaniami rzełożonych w stosunku do ielęgniarek (67%). Poulację badanych osób stanowiły 493 ielęgniarki racujące w otwartej i zamkniętej oiece zdrowotnej na terenie województwa odlaskiego. Do rzerowadzenia badania użyto Kwestionariusza do Oceny Cech Pracy i Ogólnego Stanu Zdrowia GHQ 28. Zdziebło i ws. z Zakładu Onkologii i Pielęgniarstwa Onkologicznego Instytutu Pielęgniarstwa i Położnictwa WNoZ Uniwersytetu Humanistyczno-Przyrodniczego Jana Kochanowskiego w Kielcach i Zakładu Oieki Zdrowotnej w Skarżysku Kamiennej wykazali w swoich badaniach na temat mobbingu w środowisku racy ielęgniarek, że ielęgniarki w swojej racy narażone były na różne formy agresji. Z rzerowadzonych badań wynika, że 40,4% badanych doświadczyło agresji w racy, stwierdzono również statystyczną zależność skali mobbingu od wykształcenia (82,2% ielęgniarki z wyższym wykształceniem) i miejsca racy (74,0% na oddziałach zabiegowych). Nieokojący był też fakt, że ersonel, który odnosił swoje kwalifikacje zawodowe i zdobywał wyższe wykształcenie, był bardziej narażony na działania dyskryminacyjne. Jako mobberów 83% resondentek wskazało rzełożonych, co może świadczyć o niedoskonałości zarządzania w tej gruie zawodowej. Badania rzerowadzono metodą sondażu diagnostycznego w gruie 198 losowo wybranych ielęgniarek racujących w lecznictwie otwartym i zamkniętym województwa świętokrzyskiego. 60 PIELĘGNIARSTWO POLSKIE NR 1 (63) 2017

8 Kunecka i ws. [16] z Instytutu Medycyny Pracy im. rof. Jerzego Nofera w Łodzi również rzerowadzili badania na temat skali zjawiska mobbingu wśród ielęgniarek. Badanie rzerowadzono metodą sondażu diagnostycznego z użyciem kwestionariusza ankiety, w badaniu wzięło udział 1578 ielęgniarek zatrudnionych w szczecińskich szitalach. Analiza rzerowadzonych badań wykazała owszechność zjawiska mobbingu w gruie zawodowej ielęgniarek, jako mobbera badane ielęgniarki wskazały rzełożonego (40%). Wnioski W badanej gruie ielęgniarek stwierdzono średni oziom odczuwanego stresu. Staż racy badanych wływał na odczuwanie stresu: ielęgniarki z krótszym stażem racy istotnie częściej odczuwały stres. W konfrontacji z trudnymi sytuacjami w racy zawodowej badane ielęgniarki stosowały konstruktywne sosoby radzenia sobie ze stresem, które olegały na analizie i wyracowaniu określonych działań zmierzających do rozwiązania roblemu. Do najczęstszych rzyczyn wystęowania stresu badana grua ielęgniarek zaliczyła: dużą odowiedzialność za życie i zdrowie acjenta, racę od resją czasu, nadmiar rowadzonej dokumentacji, złą atmosferę w racy oraz niskie wynagrodzenie. W odreagowaniu naięć związanych z racą ielęgniarki referują negatywne sosoby radzenia sobie ze stresem, tj. alenie aierosów oraz objadanie się. Wykazują zaś nikłą wiedzę na temat rofesjonalnych technik rozładowujących stres. W sytuacjach trudnych ielęgniarki w większości zwracają się o omoc do osoby bliskiej lub starają się samodzielnie rozwiązać roblem, rzadko zwracają się z roblemem do rzełożonego, co ozwala wnioskować o złych kontaktach ersonalnych między racownikami a rzełożonymi. Piśmiennictwo 1. Owczarek K, Olczyk K, Wojtowicz S. Badanie zjawiska wyalenia zawodowego u ielęgniarek racujących w wybranych oddziałach szitalnych. Med Dydak Wychow. 2009; 1: Gułag B. Sytuacje trudne w środowisku racy ielęgniarek a umiejętność radzenia sobie z nimi. Zdr Publ. 2004; 114(3): Perek M, Kózka M, Twarduś K. Trudne sytuacje w racy ielęgniarek ediatrycznych i sosoby radzenia sobie z nimi. Probl Piel. 2007; 14(4): Gułag B. Stres w racy ielęgniarek. Mag Piel Położ. 2003; 1: Ździebło K, Kozłowska E. Mobbing w środowisku racy ielęgniarek. Probl Piel. 2010; 18(2): Drabek M, Merecz D, Mościcka A. Skala narażenia na agresję w miejscu racy racowników służby zdrowia i sektora usług. Med Pracy. 2007; 58(4): Kowalczuk K, Zdańska A, Krajewska-Kułak E, Łukaszuk C, Van Damme-Ostaowicz K, Klimaszewska K et al. Stres w racy ielęgniarek jako czynnik ryzyka wyalenia zawodowego. Probl Piel. 2011; 19(3): Wyderka M, Kowalska H, Szeląg E. Wyalenie zawodowe jako roblem wystęujący wśród ielęgniarek. Piel Pol. 2009; 4(34): Rogala-Pawelczyk G, Walenciak R. Pielęgniarka i ołożna zawody ryzyka. Mag Piel Położ. 2007; 12: Cohen S, Kamarck T, Mermelstein R. Skala odczuwanego stresu PSS-10. W: Juczyński Z, Ogińska-Bulik N. Narzędzia do omiaru stresu i radzenia sobie ze stresem. Warszawa: Pracownia Testów Psychologicznych PTP; Carver CS. Inwentarz do Pomiaru Radzenia Sobie ze Stresem Mini COPE. W: Juczyński Z, Ogińska-Bulik N. Narzędzia do omiaru stresu i radzenia sobie ze stresem. Warszawa: Pracownia Testów Psychologicznych PTP; Ogińska J, Żuralska R. Wyalenie zawodowe wśród ielęgniarek racujących na oddziałach neurologicznych. Probl Piel. 2010; 18(4): Nyklewicz W, Krajewska-Kułak E. Śmierć a emocje ielęgniarek doniesienie wstęne. Probl Piel. 2008; 16(3): Kliszcz J, Nowicka-Sauer K, Sadowska A, Trzeciak B. Kontrola emocji a oziom lęku i deresji u ielęgniarek. Zdr Publ. 2004; 114(3): Kowalczuk K, Krajewska-Kułak E, Kułak W, Van Damme- -Ostaowicz K, Klimaszewska K, Rolak H. Wływ agresji na wystęowanie stresu w oulacji ielęgniarek i ołożnych na terenie województwa odlaskiego. Probl Hig Eidemiol. 2010; 91(3): Kunecka D, Kamińska M, Karakiewicz B. Skala zjawiska mobbingu wśród ielęgniarek/ielęgniarzy zatrudnionych w szczecińskich szitalach. Med Pracy. 2008; 59(3): Artykuł rzyjęty do redakcji: Artykuł rzyjęty do ublikacji: Źródło fi nansowania: Praca nie jest fi nansowana z żadnego źródła. Konfl ikt interesów: Autorzy deklarują brak konfl iktu interesów. Adres do koresondencji: Joanna Gotlib ul. Żwirki i Wigury Warszawa tel.: , fax: joanna.gotlib@wum.edu.l Zakład Dydaktyki i Efektów Kształcenia Warszawski Uniwersytet Medyczny OCENA WYSTĘPOWANIA STRESU W GRUPIE PIELĘGNIAREK ZATRUDNIONYCH W SAMODZIELNYM PUBLICZNYM SZPITALU KLINICZNYM... 61