A Marek Piechowiak FILOZOFIA PRAW CZŁOWIEKA. Prawa człowieka w świetle ich międzynarodowej ochrony

Transkrypt

1 A Marek Piechowiak V FILOZOFIA PRAW CZŁOWIEKA Prawa człowieka w świetle ich międzynarodowej ochrony Lublin 1999 Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego

2 SPIS TREŚCI WSTĘP 1. Wstępna charakterystyka przedmiotu i celu Prawo międzynarodowe punktem wyjścia Systematyczny charakter pracy i problem historycznych korzeni współczesnej koncepcji praw człowieka Powrót do filozofii klasycznej Struktura książki i przegląd problematyki 38 Część p i e r w s z a PRAWNOMIĘDZYNARODOWA KONCEPCJA PRAW CZŁOWIEKA Rozdział I PRAWA CZŁOWIEKA W ŚWIETLE HISTORYCZNYCH UWARUNKOWAŃ I EWOLUCJI PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO 1. Geneza i zasadnicze kierunki zmian Struktura procesu ochrony Konceptualizacja Jurydyzacja Realizacja Dynamika przedmiotu ochrony Podsumowanie Rozdział II TYPY PRAW CZŁOWIEKA I ICH KATALOG 1. Trzy rodziny" praw Przegląd treści Prawa osobiste i polityczne Prawa gospodarcze, socjalne i kulturalne Prawa solidarnościowe 74

3 SPIS TREŚCI Rozdział III CHARAKTERYSTYKA PRAW CZŁOWIEKA PRZYJĘTA W PRAWIE MIĘDZYNARODOWYM 1. Antropologiczne podstawy praw człowieka Człowiek fundamentem praw Godność 79 a) Charakterystyka godności w prawie międzynarodowym 79 1" Przyrodzoność. Powszechność, nienabywalność i niezbywalność 80 2 Godność jako cel 81 3 Godność jako bezpośredni standard 81 4 Równość godności 82 5 Uznanie godności podstawą wolności, sprawiedliwości i pokoju 85 b) Godność" jako kategoria uboga treściowo Równość w prawach i zakaz dyskryminacji Wolność, rozum, sumienie i braterstwo 92 a) Wolność 93 b) Rozum 95 c) Sumienie 96 d) Braterstwo Jednostka a grupa 103 a) Grupa jako podmiot praw 103 b) Wspólnota a społeczność 107 c) Zasada pomocniczości Podstawowe cechy praw człowieka Powszechność Przyrodzoność Nienaruszalność 117 a) Nienaruszalność a bezwyjątkowość 118 b) Nienaruszalność a dopuszczalne ograniczenia Integralność ochrony: niepodzielność, wzajemne wspieranie się i współzależność praw Prawa człowieka a system prawa pozytywnego Prawa człowieka a ich pozytywnoprawna ochrona Prawa człowieka a prawo pozytywne w ogóle 126 a) Godność i prawa człowieka zasadą prawa pozytywnego 127 b) Równość wobec prawa, jednakowa ochrona prawna i równość w prawie Równość wobec prawa Jednakowa ochrona prawna 131 3" Równość w prawie 131 c) Zagadnienia szczegółowe 133

4 SPIS TREŚCI Rozdział IV PRAWA CZŁOWIEKA W PERSPEKTYWIE STRUKTURY ICH POZYTYWNOPRAWNEJ OCHRONY 1. Struktura pozytywnoprawnej ochrony praw człowieka 1. Prawo do stanu rzeczy a) Dwuelementowa struktura podstawowa. Norma pierwotna b) Podmiot praw c) Przedmiot praw d) Pierwotne sytuacje prawne 2. Prawa wobec podmiotów zobowiązanych a) Trójelementowa struktura podstawowa b) Podmiot zobowiązany 1 Państwo jako podmiot zobowiązany 2 Podmiot zobowiązań międzynarodowych a podmiot zobowiązany do realizacji przedmiotu praw 3" Podmioty zobowiązane inne niż państwo 4" Horyzontalne działanie konstytucyjnie chronionych praw człowieka.. c) Charakter relacji między podmiotem prawa a podmiotem zobowiązanym 1 Podstawowe sytuacje prawne 2 Pochodne sytuacje prawne a) Prawo-uprawnienie. Uprawnienie i wolność prawnie chroniona... (3) Wolność relacyjna y) Kompetencja 8) Wolność od podlegania kompetencji d) Przedmiot praw 3. Prawo do implementacji a) Prawo do ochrony praw b) Prawo do środka ochrony prawnej 2. Prawo podmiotowe 3. Koncepcja korzyści czy koncepcja wolnościowa? Część druga FILOZOFICZNE UGRUNTOWANIE PRAW CZŁOWIEKA Rozdział I PRZEGLĄD NIEKTÓRYCH PRÓB FILOZOFICZNEGO UGRUNTOWANIA PRAW CZŁOWIEKA 1. Ugruntowanie w prawie pozytywnym 2. Ugruntowanie funkcjonalne 3. Ugruntowanie wolnościowe 4. Ugruntowanie aksjologiczne 1. Koncepcje obiektywistyczne 2. Koncepcje subiektywistyczne 3. Koncepcje kulturowego ugruntowania wartości 4. Podsumowanie 5. Ugruntowanie w cechach człowieka

5 10 SPIS TREŚCI Rozdział II KU PERSONALISTYCZNEMU UGRUNTOWANIU PRAW CZŁOWIEKA Każdemu to, co mu się należy" i Platońska koncepcja sprawiedliwości Podstawy sprawiedliwości To, co sprawiedliwe, i sprawiedliwość duszy W poszukiwaniu zasady jedności Wolność Podsumowanie 239 Arystotelesowska koncepcja sprawiedliwości Podstawy sprawiedliwości Prawo a sprawiedliwość Sprawiedliwość w węższym znaczeniu. Sprawiedliwość wymienna i rozdzielcza Kryteria tego, co dobre dla drugich. Szczęście Wolność 257 a) Dobrowolność działania podstawowym wymogiem sprawiedliwości b) Wolność człowieka (fea.ei)i5eptct), człowiek jako cel sam w sobie 259 c) Wolność jako przestrzeń wyboru 262 d) Indywidualności jednostki Podsumowanie 264 Tomasza z Akwinu podstawy rozumienia prawa lus jako ipsa res iusta Człowiek jako osoba. Godność osobowa 268 a) Filozoficzna a teologiczna koncepcja osoby 268 b) Godność ontyczną podstawą osoby 271 c) Człowiek jako cel sam w sobie 278 d) Wolność 280 1" Wolność osobowa Wolność w działaniu 282 e) Przyrodzoność godności, wolności i rozumności Prawo naturalne (lex naturalis) 291 a) Prawo wieczne (lex aeterna) i podstawy rozumienia prawa naturalnego. 293 b) Inklinacje naturalne a cele działania 298 c) Reguły prawa naturalnego lus naturale i ius positivum Prawo pozytywne (lex positiva) Wolnościowe ujęcie prawa podmiotowego Tolerancja Ontyczne podstawy powinności działania 325 a) Moralność 326 b) Godność 328 1" Byt jako udzielalny" 328 2" Miłość jako transcendentalna właściwość bytu 334 3" Uczestnictwo 336 4" Oferowane możliwości wyjaśniania 338

6 SPIS TREŚCI 1 1 UWAGI PODSUMOWUJĄCE - APLIKACJA TEORII 1. Człowiek Typy godności ze względu na sposób ugruntowania 343 a) Godność osobowa 343 b) Godność osobowościowa 346 c) Godność ugruntowana w okolicznościach życia 347 d) Godność osobista 349 e) Związki zachodzące między godnością różnego typu Wolność, rozumność, moralność, braterstwo Poznanie człowieka i jego godności Prawo Prawo jako rzecz sprawiedliwa" Prawo jako norma Procedury jako element procesu ustalania tego, co sprawiedliwe Procedury jako środek korekty poznania tego, co sprawiedliwe Procedury jako wymóg autotelicznego charakteru bytu ludzkiego Dwa typy dyskursu nad prawami Umieszczenie w przyjętej perspektywie innych propozycji ugruntowania praw człowieka Prawo pozytywne Funkcjonalność Wolność Wartości Cechy człowieka Bóg Przegląd argumentów przeciwko istnieniu praw człowieka Argumentacja oparta na nieuznawaniu lub nierespektowaniu praw człowieka Argumentacja oparta na historycznych i kulturowych uwarunkowaniach koncepcji (pojęcia) praw człowieka Argumentacja oparta na indywidualnych lub kulturowych uwarunkowaniach treści praw człowieka Argumentacja oparta na krytyce wolności pozytywnej Argumentacja odwołująca się do rozdziału między bytem a powinnością Tak zwane prawa zwierząt - dalsze perspektywy aplikacji 380 WYKAZ SKRÓTÓW 383 BIBLIOGRAFIA 385 SUMMARY 407