Recenzent: prof. UW dr hab. Stanisław Sulowski. Projekt okładki Jan Straszewski. Opracowanie redakcyjne Joanna Paszkowska ISBN

Transkrypt

1 Recenzent: prof. UW dr hab. Stanisław Sulowski Projekt okładki Jan Straszewski Opracowanie redakcyjne Joanna Paszkowska ISBN Copyright by Wyższa Szkoła Zarządzania i Prawa im. Heleny Chodkowskiej w Warszawie Al. Jerozolimskie Warszawa tel./fax: (22) wydawnictwo@chodkowska.edu.pl Skład i łamanie Adekwatna Filip Ostrowski Druk Fabryka Druku Sp. z o.o. ul. Staniewicka Warszawa

2 SPIS TREŚCI Słowo wstępne...9 Rozdział I. Istota i pochodzenie państwa O niektórych próbach definiowania i sposobach postrzegania państwa Kilka uwag o historii pojęcia państwo Próby definiowania państwa Sposoby postrzegania państwa w myśli polityczno-prawnej Definicja państwa i jego zasadnicze cechy Definicja państwa Cechy państwa Powstawanie państw i kończenie przez nie bytu Charakterystyka głównych koncepcji genezy państwa Współczesne sposoby powstawania i upadku państw Rozdział II. Społeczne podstawy państwa Społeczeństwo a państwo Społeczeństwo Relacje między społeczeństwem a państwem Naród a państwo Naród Relacje między narodem a państwem Społeczeństwo obywatelskie a państwo Społeczeństwo obywatelskie Relacje między społeczeństwem obywatelskim a państwem Rozdział III. Państwo a jednostka ludzka Jednostka jej wolności, prawa i obowiązki Jednostka ludzka człowiek i obywatel Pojęcie wolności, praw i obowiązków jednostki Rys historyczny rozwoju wolności i praw jednostki U źródeł unormowań dotyczących wolności i praw jednostki Wiek XX przełomem w rozwoju wolności i praw jednostki... 64

3 6 Spis treści 3. Status prawny jednostki we współczesnym państwie demokratycznym Status prawny jednostki w świetle regulacji normatywnych Gwarancje wolności i praw jednostki Rozdział IV. Cele i funkcje państwa Cele państwa Rozumienie terminu cel państwa Próby charakteryzowania celów państwa Pojęcie funkcji państwa i ich klasyfikacja Pojęcie funkcji państwa Problem klasyfikacji funkcji państwa Charakterystyka funkcji państwa Funkcje wewnętrzne Funkcja zewnętrzna państwa Rozdział V. Formy państwa Problemy klasyfikacji państw Historyczne próby klasyfikowania państw Pojęcie typu i formy państwa w klasyfikacjach dwustopniowych Współczesne sposoby klasyfikowania państw Pojęcie formy państwa i jej elementy składowe Pojęcie formy państwa Trójelementowa koncepcja formy państwa Charakterystyka elementów składowych formy państwa Forma rządu Ustrój terytorialny Reżim polityczny Czynniki wpływające na formę państwa Rozdział VI. Władza państwowa Pojęcie i cechy władzy państwowej Władza i jej pojmowanie Władza państwowa na tle innych rodzajów władzy Problem legitymizacji władzy państwowej Rodzaje legitymizacji władzy w ujęciu Maksa Webera Współczesne koncepcje legitymizacji władzy państwowej Funkcje i sprawowanie władzy państwowej Funkcje władzy państwowej Sprawowanie władzy państwowej Zjawiska patologii w strukturach i procesie sprawowania władzy państwowej

4 Spis treści 7 Rozdział VII. Organy państwowe i ich systemy Pojęcie organu państwowego i systemu organów państwowych Pojęcie organu państwowego Rodzaje organów państwowych System organów państwowych Zasady kreujące generalne założenia systemów organów państwowych Zasada podziału władzy Zasada jedności władzy Modelowe rozwiązania systemów rządów w państwach demokratycznych Parlamentarny system rządów Prezydencki system rządów Mieszane systemy rządów System rządów zgromadzenia Zasadnicze kierunki władczych działań organów państwowych Rozdział VIII. Demokracja w państwie Pojęcie i istota demokracji Pojmowanie demokracji Rozwój demokracji w czasach nowożytnych Istota współczesnej demokracji politycznej Demokracja przedstawicielska Istota i znaczenie ustrojowe demokracji przedstawicielskiej Wybory reprezentantów do parlamentu i mandat przedstawicielski Struktura parlamentu i jego funkcje Demokracja bezpośrednia Istota i znaczenie ustrojowe demokracji bezpośredniej Formy demokracji bezpośredniej Rozdział IX. Państwo a inne formy organizacji życia społecznego Państwo a partie polityczne Partie polityczne i systemy partyjne Stosunek państwa do partii politycznych Państwo a grupy nacisku Grupy nacisku Stosunek państwa do grup nacisku Państwo a samorządy Samorządy Stosunek państwa do samorządów

5 8 Spis treści Rozdział X. Państwo a prawo Związki państwa z prawem Pojęcie prawa Związki genetyczne i funkcjonalne państwa z prawem Prawo jako instrument sprawowania władzy państwowej Konstytucja podstawą porządku prawnego w państwie Pojęcie, geneza i funkcje konstytucji Konstytucja ustawą zasadniczą państwa Gwarancje konstytucji Państwo prawne Geneza koncepcji państwa prawnego i jej rozwój Formalna i materialna koncepcja państwa prawnego Treść współczesnej koncepcji państwa prawnego Rozdział XI. Państwo w stosunkach międzynarodowych Stosunki międzynarodowe Pojęcie stosunków międzynarodowych Państwo wśród uczestników stosunków międzynarodowych Państwo jako uczestnik stosunków międzynarodowych Aktywność państwa w stosunkach międzynarodowych Organy państwa w stosunkach międzynarodowych Status prawny i status rzeczywisty państwa w stosunkach międzynarodowych Wykaz wykorzystanej literatury

6 9 Słowo wstępne Oddawany do rąk Czytelnika podręcznik pomyślany jest jako pomoc dydaktyczna dla studentów tych wszystkich kierunków studiów, których plany nauczania przewidują przedmiot nauka o państwie (lub podobnie nazwany). Podręcznik więc powinien być przydatny szczególnie studentom prawa, politologii, administracji, stosunków międzynarodowych, bezpieczeństwa wewnętrznego i narodowego, polityki społecznej itp. Zawiera bowiem wiedzę o tych zjawiskach dotyczących państwa, które pozwalają na osiągnięcie efektów kształcenia w ramach programów kształcenia dla wskazanych kierunków studiów. Treść podręcznika została tak ukształtowana, aby studiujący przedmiot nauka o państwie mogli osiągnąć efekty kształcenia w zakresie wiedzy, umiejętności i kompetencji społecznych z kilku obszarów dotyczących problematyki państwa, a szczególnie: istoty i pochodzenia państwa (rozdział I); społecznych podstaw państwa (rozdział II); relacji między państwem a jednostką ludzką (rozdział III); celów, funkcji i form państwa (rozdziały IV i V); struktur państwa (rozdziały VI i VII); demokracji w państwie (rozdział VIII); odniesień między państwem a innymi formami organizacji życia społecznego (rozdział IX); relacji między państwem a prawem (rozdział X); miejscem i rolą państwa w stosunkach międzynarodowych (rozdział XI). W podręczniku zostały wykorzystane wcześniejsze autorskie publikacje z tego obszaru tematycznego, zwłaszcza: Podstawy wiedzy o państwie (Warszawa 2003) oraz Nauka o państwie i prawie (Warszawa 2008). Obecny podręcznik nie oznacza jednak jedynie prostego wykorzystania treści tych publikacji. Wyraża w znacznym stopniu nową, zwartą koncepcję aktualnej wiedzy o państwie, wiedzy przydatnej osobie kończącej studia na początku XXI wieku.

7 10 Słowo wstępne Odzwierciedleniem takiej koncepcji jest zarówno struktura wewnętrzna podręcznika, jak i jego zawartość treściowa. Niektóre fragmenty z poprzednich prac zostały więc zmodyfikowane i uaktualnione (rozdziały II IX), niektóre rozszerzone (rozdziały I i X), inne napisane od podstaw, ponieważ w poprzednich podręcznikach ich nie było (rozdział XI). Do tego doszła oczywista konieczność wykorzystania najnowszej literatury przedmiotu. Wszystkie te zabiegi spowodowały, że powstał podręcznik w znacznym stopniu nowy i oryginalny. Jego przydatność dydaktyczną będą mogli najlepiej ocenić Czytelnicy. Jerzy Kuciński