Ryzyko w działalności gospodarczej

Transkrypt

1 Ryzyko w działalności gospodarczej Ryzyko prowadzenia działalności gospodarczej to nieodzowny element gry rynkowej. Ryzyko to muszą brać pod uwagę wszyscy jej uczestnicy: właściciele firm, instytucje udzielające finansowania firmie, kooperanci oraz potencjalni inwestorzy. Warunki, w jakich przychodzi właścicielom prowadzić firmę są determinowane przez szereg czynników, trudnych do przewidzenia i precyzyjnego określenia. A tam, gdzie pojawia się niewiadoma, pojawia się również ryzyko. Wiadomo więc tyle, że pojawi się zawsze. Trudniej natomiast przewidzieć kierunek i siłę zagrożenia. Niełatwo jest bowiem, nawet w krótkim horyzoncie czasowym określić jednoznacznie kierunki zmiany koniunktury gospodarczej, poziom kosztów i cen, kursy walut, oprocentowanie kredytów czy zmianę popytu na poszczególne wyroby. Jest to trudne, choć w dużej mierze nie jest niemożliwe. Spróbujmy ustalić, na jakie rodzaje ryzyka możemy natrafić w toku działalności przedsiębiorstw i którym z nich mamy szansę sprostać. Ryzyko oznacza, że faktyczne korzyści finansowe z danego przedsięwzięcia mogą okazać się mniejsze niż przewidywano przy jego podejmowaniu lub mogą nawet przerodzić się w straty. Im większa oczekiwana skala zysków w stosunku do zaangażowanego kapitału, tym większa skala ryzyka, i na odwrót. Zarządzanie ryzykiem (Enterprise Risk Management (ERM)), to system metod i działań zmierzających do obniżenia stopnia oddziaływania ryzyka na funkcjonowanie podmiotu gospodarczego i do podejmowania w tym celu optymalnych decyzji. Szczegółowe poznanie charakteru i zakresu potencjalnego ryzyka pozwala na wybór w odpowiednim czasie czynności zapobiegawczych ( np. ubezpieczenie od niektórych rodzajów ryzyka ) bądź też minimalizujących jego wpływ i skutki. Zarządzanie Ryzykiem za cel stawia sobie: o zapewnienie bezpieczeństwa i stabilizacji finansowej przedsiębiorstwa, o ochronę aktywów, zdolności operacyjnej oraz reputacji firmy przed zagrożeniami mającymi potencjał jej zniszczenia lub załamania, o podniesienie kultury organizacyjnej, sprawności i świadomości menedżerów i pracowników przedsiębiorstwa, o zwiększenie zdolności firmy do podejmowania więcej ryzyka w sposób kontrolowany - a więc podniesienie jej konkurencyjności. W gospodarce istnieje wiele typów ryzyka, które zależą od czynników które je powodują. Można je pogrupować na dwa podstawowe rodzaje: o Ryzyko systematyczne (rynkowe) - odnosi się do czynników, które wywierają wpływ na osoby lub firmy, ale są od nich niezależne tj. nie mogą być kontrolowane (nawet częściowo) przez żaden pojedynczy podmiot. Związane jest ono z siłami przyrody oraz wynika z warunków ekonomicznych danego rynku i rynku globalnego. Źródłami ryzyka systematycznego mogą być np.: zmiany stopy procentowej, zmiany inflacji, zmiany prawa podatkowego, czy też zmiany sytuacji polityczno-ekonomicznej. o Ryzyko specyficzne - związane jest z przyszłymi zdarzeniami, które można częściowo kontrolować albo przewidywać. Jako źródła ryzyka specyficznego należy wymienić: zarządzanie firmą, konkurencja, dostępność surowców, płynność, bankructwo firmy czy też poziom dźwigni finansowej oraz poziom dźwigni operacyjnej. W prowadzenia działalności gospodarczej istotne znaczenie mają również inne rodzaje ryzyka: 1. Ryzyko gospodarcze - łączy się na przykład z możliwym zmniejszeniem zbytu, wzrostem konkurencji, oznacza możliwość osiągnięcia gorszych wyników od zamierzonych lub poniesienia nieprzewidzianych strat przy założeniu, że cały majątek firmy byłby sfinansowany wyłącznie jej własnymi kapitałami. Strona1

2 2. Ryzyko finansowe - występuje w razie częściowego pokrycia majątku obcymi kapitałami (zobowiązaniami) i łączy się z określonym uzależnieniem firmy od jej kredytodawców. Wówczas pojawia się problem terminowego regulowania zobowiązań oraz potrzeba synchronizowania w czasie wpływów pieniężnych z wydatkami, nasilająca się w miarę zrostu zadłużenia. Wtedy także ujawnia się zależność możliwości kontynuowania oraz rozwoju działalności firmy od chęci wierzycieli do udzielenia jej kredytów oraz do ich refinansowania. 3. Ryzyko niewypłacalności - tj. utraty płynności finansowej, czyli zdolności do terminowego regulowania przez firmę zobowiązań. Objawia się ono w rozkojarzeniu terminów wpływów gotówki i zapadających terminów płatności na rzecz wierzycieli. Ryzyko utraty płynności finansowej, oznaczające także zdolności do uzyskiwania kredytów i pożyczek, występuje nie tylko w przypadku powstawania strat. Może pojawić się także w przedsiębiorstwach osiągających wysokie zyski, jeżeli naruszona zostanie równowaga między terminami wpływu gotówki i koniecznymi wydatkami na pokrycie zobowiązań (np. wskutek nadmiernego zaangażowania się w nowe inwestycje bez uprzedniego zabezpieczenia pewnych źródeł ich sfinansowania). 4. Ryzyko handlowe (wypłacalności) - ryzyko wynikające bezpośrednio z prowadzonej działalności handlowej. Składa się na nie: a) ryzyko płynności - konieczność dopasowania terminów zapadalności aktywów i pasywów, b) ryzyko kredytowe - związane z niewywiązywaniem się kontrahentów z zobowiązań wobec przedsiębiorstwa. W dziedzinie handlu zagranicznego wymienić można trzy rodzaje ryzyka: 1. Ryzyko kursowe - nazywane również walutowym, jest specyficznym rodzajem ryzyka, które polega na tym, że w następstwie niekorzystnych zmian kursów walutowych może nastąpić zmniejszenie należności lub wzrost zobowiązań w transakcjach zagranicznych w przeliczeniu na walutę krajową. Na ryzyko kursowe są narażone przedsiębiorstwa prowadzące wymianę towarów i usług z zagranicą, szczególnie gdy transakcje zawierane są na warunkach kredytowych, jak również uczestnicy międzynarodowych transakcji kapitałowych. 2. Ryzyko kulturowe - wyraża się w specyficznych przesłankach religijnych, tradycyjnych itp. Może ono wpływać na przykład na obniżoną skłonność miejscowych partnerów do wywiązywania się ze zobowiązań finansowych. 3. Ryzyko polityczne - oznacza możliwość wydarzeń w kraju partnera o politycznym charakterze, które powodują znaczne obniżenie zysków, powstanie strat, zniszczenie lub utratę własności znajdującej się na innym terytorium majątku, oraz wstrzymanie zapłaty należności za dostawy i roboty lub ich nieściągalność. W związku z tym, ważne jest określenie granic rozsądnego ryzyka. W zależności od jego stopnia, jakie przedsiębiorstwo zdolne jest ponosić, może oczekiwać większych lub mniejszych zysków, kosztem większej lub mniejszej pewności realizacji zamierzonych korzyści. Wynika z tego, że zarządzanie finansami przedsiębiorstwa wymaga odpowiedniej wiedzy w tej dziedzinie, dostosowanej m.in. do charakteru i skali działalności gospodarczej. W małych przedsiębiorstwach funkcje takie mogą być sprawowane osobiście przez właściciela lub wyznaczonego przez niego kierownika firmy. Natomiast w większych przedsiębiorstwach funkcje zarządzania finansami powierza się specjalistom, określanym mianem menadżerów finansowych. Odpowiadają oni za prawidłowość i efektywność dokonywanych przez firmę operacji finansowych. W tym celu: o Organizują i nadzorują obieg informacji wewnętrznej, umożliwiającej kontrolę przebiegu operacji finansowych, sygnalizującej możliwość występowania ewentualnych zagrożeń i nieprawidłowości, których usunięcie wymaga interwencji oraz ułatwiającej ocenę bieżącej sytuacji finansowej firmy. Strona2

3 o Przekładają zarządowi informacje o sytuacji finansowej firmy i jej przewidywanym rozwoju oraz o wynikających z tego konsekwencjach dla dalszego kształtowania działalności gospodarczej. o Podejmują decyzje zmierzające do zapewnienia dopływu niezbędnych kapitałów z zewnątrz, przy minimalizacji kosztów finansowych oraz do zachowania należytej płynności finansowej. o Utrzymują kontakty z zewnętrznymi partnerami firmy, występującymi w charakterze wierzycieli i dłużników, a także z organizacjami skarbowymi w związku z wymiarem i regulowaniem podatków, podpisują umowy kredytowe z bankami itp.. Decyzje menadżerów finansowych, ze względu na ich znaczenie, można podzielić na: 1. Bieżące - obejmują horyzont czasowy nieprzekraczający jednego roku. - zmierzają one do uzyskiwania jak najlepszych efektów przy istniejącym profilu działalności i nieulegających większym zmianom zasobach kapitałowych firmy. - dotyczą przeważnie spraw i problemów powtarzających się (np. refinansowania kredytów krótkoterminowych i ich spłat czy polityki kredytowania). 2. Strategiczne - polegają przede wszystkim na podejmowaniu decyzji inwestycyjnych, wywołujących długookresowe skutki finansowe oraz kosztownych często prac badawczych. Pomiędzy decyzjami bieżącymi i strategicznymi zachodzą wzajemnie powiązania. Dopiero ich zharmonizowane podejmowanie umożliwia uzyskiwanie optymalnych efektów ekonomicznych. Podejmowanie przez menadżera decyzji finansowych sprowadza się do dokonywania ciągłych wyborów między istniejącymi możliwościami przy stosowaniu kryteriów, ułatwiających najbardziej satysfakcjonujący w danych warunkach wybór. Wymaga to m.in. stosowania odpowiednich narzędzi ekonomicznych, a zwłaszcza: o Analizy sytuacji finansowej firmy, umożliwiającej ocenę zgodności przebiegu operacji finansowych w stosunku do założeń, a także stanowiącej punkt wyjściowy dla podejmowania decyzji przyszłościowych. o Planowania finansowego, które powinno być narzędziem świadomego, z góry zaprogramowanego, sterowania procesami pieniężnymi. Zewnętrzne uwarunkowania decyzji finansowych Niezwykle istotna jest, zwłaszcza przy podejmowaniu decyzji strategicznych, znajomość uwarunkowań zewnętrznych, jakie będą towarzyszyły działalności firmy w przyszłości. Umożliwia to pełne wykorzystanie szans wzrostu efektywności w razie pojawienia się korzystniejszych uwarunkowań zewnętrznych oraz podejmowanie działań niezbędnych w celu uniknięcia lub ograniczenia strat, jakie mogą powstać w przypadku pogorszenia się tych uwarunkowań. Na szczególną uwagę zasługują: koniunktura gospodarcza, inflacja, polityka fiskalna i monetarna państwa, polityka kursu walutowego. Koniunktura gospodarcza w okresie ożywienia i rozkwitu koniunktury większość firm może liczyć na znaczny wzrost przychodów ze sprzedaży i zysków. Usprawiedliwia to, a nawet stwarza konieczność bardziej ekspansywnej polityki finansowej firmy, polegającej m.in. na śmielszym wykorzystywaniu kredytów na cele obrotowe oraz inwestycyjne. Jednak z chwilą pojawienia się oznak szczytowego wzrostu gospodarczego, jeśli spodziewane są lub zaczynają występować oznaki spadku popytu, powstaje potrzeba ostrożnej polityki finansowej, Strona3

4 uwzględniającej możliwość zmniejszenia przychodów i zysków. Rysuje się wówczas konieczność odłożenia na korzystniejszy okres nowych inwestycji rozwojowych oraz podejmowania działań zapobiegających zamrożeniu środków pieniężnych w nadmiernych zapasach wyrobów i towarów. Trzeba także bardziej wnikliwie badać zdolność płatniczą odbiorców, dokonujących zakupów z odroczonym terminem płatności. Niezbędne jest również ostrożniejsze zaciąganie krótkoterminowych kredytów, jeżeli brak jest dostatecznej pewności ich refinansowania. Wahania koniunkturalne wywierają niejednakowy wpływ na różne branże gospodarki. Są one mniej ostro odczuwalne w firmach trudniących się sprzedażą produktów i towarów codziennego użytku. Natomiast silniej wpływają na działalność firm specjalizujących się w produkcji i sprzedaży dóbr trwałego użytku oraz inwestycyjnych. W celu ograniczenia ryzyka jakie może spowodować kolejne załamanie cyklu koniunkturalnego, długookresowa strategia finansowa powinna uwzględniać możliwość utrzymywania płynności finansowej. Inflacja powoduje erozję siły nabywczej pieniądza, znajdująca odbicie we wzroście ogólnego poziomu cen. Wysoki poziom inflacji rodzi szereg istotnych problemów, a zwłaszcza wpływa na znaczny poziom nominalnych odsetek od pożyczek i kredytów, zagraża deprecjacji realnej wartości kapitałów własnych firmy, jej należności i zasobów pieniężnych. Warunkiem podejmowania prawidłowych decyzji finansowych zwłaszcza w przypadku wysokiej inflacji jest dysponowanie dostatecznie wiarygodną prognozą przyszłych zmian ogólnego poziomu cen, przynajmniej w perspektywie kilkunastu najbliższych miesięcy. Polityka fiskalna - wywiera decydujący wpływ na sytuację finansową firmy, przede wszystkim za pośrednictwem systemu podatkowego, który przejmuje z reguły znaczną cześć przychodów osiąganych przez przedsiębiorstwo. Istotne znaczenie przy podejmowaniu decyzji finansowych ma zatem znajomość systemu podatkowego, a także tendencji zmian w tej dziedzinie. Polityka monetarna głównym jej celem jest regulowanie podaży pieniądza w sposób umożliwiający stabilizacje jego siły nabywczej, ale pozwalający jednocześnie na wspieranie rozwoju kraju, a przynajmniej niepowodujący zahamowania koniunktury gospodarczej. Z punktu widzenia przedsiębiorstwa najistotniejsze znaczenie mają decyzje banku centralnego, które stanowią podstawę dla kreowania stopy procentowej od kredytów. Polityka kursu walutowego kurs walutowy stanowi cenę określonej waluty wyrażoną w cenie innej waluty i oznacza stosunek wymienny między nimi. Dlatego jest jednym z zasadniczych parametrów decyzyjnych przy zawieraniu transakcji w dziedzinie handlu zagranicznego czy dokonywaniu operacji finansowych wyrażanych w różnych walutach. Wysokość kursu walutowego oraz jego wahania wywierają wpływ na opłacalność eksportu, importu oraz na poziom cen na rynku wewnętrznym. Wpływ skali zobowiązań na ryzyko płynności płatniczej W miarę zwiększania udziału zobowiązań w kapitałach przedsiębiorstwa rośnie ryzyko w zakresie płynności płatniczej. Zwiększa się skala niebezpieczeństwa utraty tej płynności, które może nastąpić na przykład w przypadku: o konieczności opłacania odsetek w wysokości wynikającej z zawartych porozumień lub z ceny pieniądza na rynku kapitałowym, nawet wtedy, gdy następuje znaczne zmniejszenie zysków, albo pojawiają się okresowo straty wskutek recesji gospodarczej lub innych niepowodzeń. o trudności w uzyskaniu nowych pożyczek i kredytów w miejsce tych, których termin spłaty mija, co może prowadzić do załamania sytuacji finansowej przedsiębiorstwa. Należy również dodać, że w miarę wzrostu zadłużenia firmy kredytodawcy z reguły ostrożniej podejmują decyzje dotyczące udzielania nowych kredytów, skrają terminy ich spłacania oraz wymuszają zwiększone odsetki ze względu na większe ryzyko. Strona4

5 Granice ryzyka płynności finansowej Punktem wyjściowym przy kalkulacji optymalnej struktury całości kapitałów firmy powinno być wyznaczenie górnych granic ryzyka finansowego, jakie firma może ponosić. Granice te można określić przy pomocy wskaźników płynności finansowej oraz stopy zadłużenia. Wskaźnik płynności finansowej obrazuje relacje pomiędzy wielkością majątku obrotowego oraz stanu krótkoterminowych zobowiązań, której utrzymanie powinno umożliwiać zachowywanie zdolności do terminowego regulowania tych zobowiązań. Wskaźnik stopy zadłużenia ilustruje relacje pomiędzy łączną kwotą kapitałów własnych oraz ogólną wartością majątku, której przestrzeganie pozwala zachować dostateczną elastyczność finansową, tj. uniknąć nadmiernego uzależnienia się od kredytodawców. Jednocześnie trzeba przestrzegać zasady, iż wielkość kapitałów stałych powinna zapewniać co najmniej pełne finansowanie majątku trwałego. Poruszany przez nas problem ryzyka w działalności gospodarczej może być przedmiotem badań zarówno od strony przyczyn, jak i od strony skutków. Wydaje się że oba podejścia są zasadne i w cale się nie wykluczają. Należy stwierdzić, że obie te metody łącznie pozwalają zbudować kompleksową teorię ryzyka. Ryzyko towarzyszy każdej działalności gospodarczej. Pierwszym krokiem na drodze opanowania czy radzenia sobie z ryzykiem jest jego identyfikacja na różnych płaszczyznach funkcjonowania i działalności przedsiębiorstw. Płaszczyzny te można zakreślić na podstawie różnych przestanek. Stąd możliwe są różne klasyfikacje ryzyka z których każde ma określoną wartość dla organizacji gospodarczych. BIBLIOGRAFIA 1. Zarządzanie finansami przedsiębiorstwa Witold Bień, wyd. Difin, Warszawa 2005r. wydanie VII. 2. Podstawy finansów przedsiębiorstwa Jan Szczepański, Lech Szyszko, wyd. Wyższej Szkoły Zarządzania i Marketingu, Warszawa 1998r. wydanie II. Kinga Łukasik Magdalena Antonowicz Zarządzanie semestr III Strona5