Lipodystrofia nabyta i wrodzona
|
|
- Stefan Romanowski
- 7 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 P R A C A P O G L Ą D O W A ISSN Joanna Oświęcimska, Katarzyna Ziora, Antoni Dyduch Klinika Pediatrii, Nefrologii i Endokrynologii Dziecięcej Śląskiej Akademii Medycznej w Zabrzu Lipodystrofia nabyta i wrodzona Acquired and congenital lipodystrophy Endokrynologia, Otyłość i Zaburzenia Przemiany Materii 2006, tom 2, nr 1, s STRESZCZENIE Lipodystrofie są heterogenną grupą rzadkich schorzeń o różnej etiologii. Charakteryzują się one uogólnionym lub ograniczonym tylko do niektórych części ciała zanikiem tkanki tłuszczowej. Zwykle schorzeniom tym towarzyszą zaburzenia metaboliczne i endokrynne: insulinooporność, hiperinsulinizm, nietolerancja glukozy lub cukrzyca typu 2 oraz hipertriglicerydemia. Zaburzenia te są podobne do występujących w zespole metabolicznym bez otyłości, jednak ich nasilenie w lipodystrofiach jest zdecydowanie większe. Zwykle występują także rogowacenie ciemne, stłuszczenie wątroby i zespół policystycznych jajników u kobiet. Wyróżnia się lipodystrofie uogólnione i częściowe. Etiologia tych schorzeń jest zróżnicowana i nie do końca wyjaśniona część z nich jest uwarunkowana genetycznie, w niektórych podkreśla się udział czynników immunologicznych. W niniejszej pracy przedstawiono najnowsze poglądy dotyczące etiopatogenezy, objawów i leczenia lipodystrofii. Słowa kluczowe: lipodystrofie nabyte, lipodystrofie wrodzone, lipodystrofie częściowe, lipodystrofie uogólnione, zespół Berardinelli-Seipa, zespół Lawrence a, zespół Barraquer-Simonsa, zespół Dunningana, zakażenie HIV ABSTRACT Lipodystrophies are heterogenic and rare diseases of various ethiology. Generalized or partial (limited to some parts of the body lipoatrophy) localization is the main feature of lipodystrophies. These diseases are frequently accompanied by metabolic disturbances as: insuline resistance, hyperinsulinism, glucose intolerance or type 2 diabetes and hypertriglycerydaemia. Metabolic distrurbances in lipodystrophies are similar but more intensive to the metabolic syndrome without obesity. Patients with lipodystrophy very often reveal acanthosis nigricans, liver steatosis and polycystic ovary syndrome. Lipodystrophies are divided into generalized and partial types. The ethiology of lipodystrophies is diverse and unclear some of them have genetic genesis and in some immunological factors are underlined. The review of lipodystrophies latest opinions concerned ethiopatogenesis, symptoms and treatment are presented in this paper. Key words: acquired lipodystrophies, congenital lipodystrophies, partial lipodystrophies, generalized lipodystrophies, Berardinelli- Seip syndrome, Lawrence syndrome, Barraquer-Simons syndrome, Dunningan syndrome, HIV infection Adres do korespondencji: dr med. Joanna Oświęcimska Klinika Pediatrii, Nefrologii i Endokrynologii Dziecięcej ŚlAM ul. 3 Maja 13/15, Zabrze tel.: (032) , faks: (032) endo_dz_zabrze@wp.pl Copyright 2006 Via Medica Nadesłano: Przyjęto do druku: Lipodystrofie to grupa rzadkich schorzeń charakteryzujących się uogólnionym lub ograniczonym do niektórych części ciała zanikiem tkanki tłuszczowej. Zwykle schorzeniom tym towarzyszą zaburzenia metaboliczne, takie jak: insulinooporność, cukrzyca, hipertriglicerydemia i stłuszczenie wątroby. Stopień nasilenia zaburzeń metabolicznych zależy od intensywności zaniku tkanki tłuszczowej [1, 2]. W zależności od lokalizacji zaniku tkanki tłuszczowej lipodystrofie można podzielić na 2 główne typy: uogólnione i częściowe. Każda z nich może być uwarunkowana genetycznie (wrodzona) lub też być schorzeniem nabytym (tab. 1). Lipodystrofie nabyte występują znacznie częściej niż wrodzone [3]. 22
2 Joanna Oświęcimska i wsp., Lipodystrofia nabyta i wrodzona Tabela 1. Podział lipodystrofii (wg Garg A. [3] w modyfikacji własnej) I. Lipodystrofie uogólnione 1. Wrodzona lipodystrofia uogólniona (zespół Berardinelii- -Seipa) 2. Nabyta lipodystrofia uogólniona (zespół Lawrence a) II. Lipodystrofie częściowe 1. Wrodzone lipodystrofie częściowe a. lipodystrofia Dunningana b. lipodystrofia związana z mutacjami receptora PPARg c. dysplazja żuchwowo-dystalnokończynowa 2. Nabyta lipodystrofia częściowa (zespół Barraquer- -Simonsa) 3. Lipodystrofia u pacjentów zakażonych wirusem HIV 4. Lipodystrofie miejscowe a. wywołane lekami (np. insulina, antybiotyki, steroidy) b. wywołane uciskiem c. wywołane zapaleniem tkanki podskórnej (panniculitis) d. idiopatyczne Tabela 2. Cechy charakterystyczne dla lipodystrofii uogólnionych (wg Magre J. i wsp. [4]) Wrodzona lipodystrofia uogólniona (zespół Berardinelii-Seipa) 1. Zanik tkanki tłuszczowej podskórnej i trzewnej 2. Insulinooporność wywołująca cukrzycę, hipertriglicerydemię, obniżone stężenia leptyny i adiponektyny 3. Powiększenie wątroby 4. Zwiększone łaknienie i hipermetabolizm 5. Zespół anaboliczny charakteryzujący się przyspieszeniem wieku kostnego w dzieciństwie, przerostem mięśni, akromegalią, organomegalią 6. Hiperandrogenizm (przerost łechtaczki, zespół policystycznych jajników, hirsutyzm) 7. Rogowacenie ciemne (acanthosis nigricans) 8. Upośledzenie umysłowe 9. Kardiomiopatia przerostowa 10. Torbiele kostne Nabyta lipodystrofia uogólniona (AGL, acquired generalized lipodytrophy, zespół Lawrence a) Lipodystrofie uogólnione Lipodystrofie uogólnione są heterogenną grupą chorób charakteryzujących się uogólnionym zanikiem tkanki tłuszczowej oraz insulinoopornością. Cechami wspólnymi dla lipodystrofii uogólnionych niezależnie od ich etiopatogenezy są: zmiany skórne o charakterze rogowacenia ciemnego (acanthosis nigricans), przerost mięśni, hiperandrogenizm, powiększenie wątroby, nietolerancja glukozy lub cukrzyca oraz hipertriglicerydemia [1 4]. Wyróżnia się formę wrodzoną tego schorzenia [zespół Berardinelli-Seipa; numer w klasyfikacji Online Mendelian Inheritance in Man (OMIM)] oraz nabytą (AGL, acquired generalized lipodystrophy) [zespół Lawrence a] [1 3]. Cechy charakterystyczne dla obu tych form przedstawiono w tabeli 2. Lipodystrofie uogólnione są niezwykle rzadkimi schorzeniami. Dotychczas opisano około 250 pacjentów z zespołem Berardinelii-Seipa i około 80 pacjentów z zespołem Lawrence a [2]. Na podstawie badań genetycznych u pacjentów z zespołem Berardinelli-Seipa wykazano mutacje w obrębie dwóch genów: AGPAT2 zlokalizowanego w chromosomie 9q34 oraz seipiny zlokalizowanego w chromosomie 11q13, co było podstawą do wyróżnienia 2 typów tej choroby [5, 6]. U niektórych pacjentów nie stwierdzono żadnej ze znanych do tej pory mutacji, co sugeruje udział również innych loci genowych [3]. Mutacje genów odpowiedzialnych za występowa- 1. Zanik tkanki tłuszczowej dotyczący dużych części ciała (twarzy, kończyn górnych i dolnych) oraz prawdopodobnie tkanki tłuszczowej trzewnej 2. Insulinooporność wywołująca cukrzycę, hipertriglicerydemię, obniżone stężenia leptyny i adiponektyny 3. Powiększenie wątroby 4. Zwiększone łaknienie i hipermetabolizm 5. Zespół anaboliczny charakteryzujący się przyspieszeniem wieku kostnego w dzieciństwie, przerostem mięśni, akromegalią, organomegalią 6. Hiperandrogenizm (przerost łechtaczki, zespół policystycznych jajników, hirsutyzm) 7. Rogowacenie ciemne (acanthosis nigricans) 8. Udział czynników autoimmunologicznych, w wywiadzie choroby infekcyjne poprzedzające zanik tkanki tłuszczowej 9. Kardiomiopatia przerostowa nie zespołu Berardinelli-Seipa dziedziczą się autosomalnie recesywnie [5, 6]. W typie 1 zespołu Berardinelli-Seipa stwierdzono mutacje genu AGPAT2 składającego się z 6 eksonów [6]. Ekspresja mrna AGPAT2 w tkance tłuszczowej sieci 2-krotnie przewyższa ekspresję mrna AGPAT1, natomiast w wątrobie oraz w mięśniach szkieletowych wykazano przeważającą ekspresję mrna AGPAT1 [7]. Dotychczas zidentyfikowano 28 mutacji genu AGPAT2 [6 8]. Najczęściej, zwłaszcza u chorych pochodzenia afrykańskiego, stwierdza się mutację IVS4 2A > G [2]. 23
3 Endokrynologia, Otyłość i Zaburzenia Przemiany Materii 2006, tom 2, nr 1 Produkt tego genu 1-acyloglicerol-3-fosfo O-acylotransferaza 2 jest enzymem katalizującym stereospecyficzną reakcję glicerolo-3-fosforanu w pozycji 2 w czasie syntezy triglicerydów i fosfolipidów w retikulum endoplazmatycznym [9, 10]. Składa się on z 278 aminokwasów tworzących 3 domeny przezbłonowe [4]. Zaburzenia w budowie i działaniu AGPAT2 poprzez ograniczenie syntezy triglicerydów w tkance tłuszczowej oraz zmniejszenie biodostępności kwasu fosfatydowego i fosfolipidów niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania błon komórkowych oraz właściwej sygnalizacji wewnątrzkomórkowej mogą wywoływać lipoatrofię [11]. Wykazano bowiem, że kwas fosfatydowy jest kofaktorem receptora PPARg, który uczestniczy w procesie różnicowania się adipocytów [12]. Z typie 2 zespołu Berardinelli-Seipa stwierdzono mutacje genu seipiny [5], który jest zbudowany z 11 eksonów. Do tej pory wykryto mutacje w obrębie eksonu 2, 4, 6, 7 i 8 [5, 13, 14]. Funkcja biologiczna 398-aminokwasowego białka sepiny, posiadającego 2 domeny przezbłonowe, nie została dotychczas poznana, dlatego mechanizm powstawania lipoatrofii w tym przypadku jest niemożliwy do określenia. Prawdopodobnie sepina odgrywa rolę komórkowego regulatora metabolicznego [4]. U pacjentów z zespołem Berardinelli-Seipa typu 2 wykazano znacznie wyższą ekspresję mrna seipiny w obrębie ośrodkowego układu nerwowego w porównaniu ze słabą ekspresją obwodową [13]. Znaczenie kliniczne tego faktu jest jednak niejasne. U kobiet częściej stwierdza się mutacje AGPAT2 i typ 1 zespołu Berardinelli-Seipa, natomiast u mężczyzn częściej występuje typ 2 uwarunkowany mutacjami seipiny [5, 15]. W zespole Lawrence a nie stwierdzono mutacji genów AGPAT2 lub seipiny [4], co wskazuje na odmienną etiologię tej choroby. Oprócz występowania sporadycznego opisuje się również przypadki rodzinnego zespołu Lawrence a u potomstwa rodziców spokrewnionych lub gdy oboje z nich cierpią na cukrzycę typu 2 [16, 17]. Sposób dziedziczenia nie jest jednak jasny może on być zarówno recesywny, jak i dominujący. Do tej pory nie stwierdzono jednak mutacji w obrębie genów kandydujących do roli odpowiedzialnych za powstawanie tej choroby jak gen receptora insulinowego, IRS1, PPARg, lamininy A czy AGPAT1 [18]. Lokalizacja oraz początek zaników tkanki tłuszczowej w poszczególnych formach lipodystrofii uogólnionych są różne. Zespół Berardinelli-Seipa charakteryzuje się prawie kompletnym brakiem tkanki tłuszczowej stwierdzanym już po urodzeniu się dziecka. Pacjenci z typem 1 tej choroby cierpią na brak aktywnej metabolicznie podskórnej tkanki tłuszczowej, a także w obrębie jamy brzusznej, klatki piersiowej i szpiku kostnego [2 4]. Natomiast mechaniczna tkanka tłuszczowa spełniająca rolę ochronną w okolicach stawów, oczodołów, dłoni i stóp, krocza, sromu oraz wokół nerek jest zachowana, co przypisuje się zwiększonej aktywności innych izoform AGPAT w tych regionach [2]. W typie 2 zespołu Berardinelli-Seipa dochodzi do zaniku zarówno aktywnej metabolicznie, jak i mechanicznej tkanki tłuszczowej [19]. Zanik tkanki tłuszczowej w uogólnionej, nabytej lipodystrofii (AGL, Acquired Generalized Lipodystrophy) rozpoczyna się zwykle później w dzieciństwie lub w okresie dojrzewania i trwa miesiącami lub latami. Dotyczy on przede wszystkim kończyn, twarzy, szyi i tułowia [3]. Zanik często rozpoczyna się od jednej części ciała, co może sprawiać trudności diagnostyczne z lipodystrofiami częściowymi [20]. Bywa on poprzedzony przebyciem ospy wietrznej, odry, krztuśca, błonicy, zapalenia płuc, zapalenia kości, świnki, mononukleozy, aczkolwiek nie wykazano bezpośredniego związku tych zakażeń z powstaniem lipodystrofii [3]. U około 25% pacjentów lipoatrofię wyprzedzał stan zapalny tkanki podskórnej (panniculitis) [21, 22]. Kolejnych 25% pacjentów z AGL cierpi na współistniejące schorzenia o charakterze autoimmunologicznym, jak: zapalenie skórno-mięśniowe, toczeń rumieniowaty, niedokrwistości autoimmunohemolityczne, zespół Sjögrena i autoimmunologiczne zapalenie wątroby [8, 23]. Obserwowano również u nich poliklonalną aktywację układu limfocytów B i hipergammaglobulinemię, a także obecność przeciwciał przeciwmitochondrialnych, przeciwko mięśniom gładkim i przeciwko adipocytom [8, 23]. Misra i Garg [21] zaproponowali następujący podział nabytej lipodystrofii uogólnionej: postać z zapaleniem tkanki podskórnej, postać z towarzyszącymi schorzeniami autoimmunologicznymi oraz postać idiopatyczną. Podział ten nie wydaje się jednak satysfakcjonujący ze względu na opisywane współistnienie zmian zapalnych w tkance podskórnej z chorobami autoimmunologicznymi i prawdopodobnie ulegnie on zmianie wraz z postępem w wyjaśnieniu etiopatogenezy tej choroby. Zaburzenia metaboliczne i endokrynologiczne stwierdzane w uogólnionych lipodystrofiach obejmują: hiperinsulinizm, hiperlipidemię, hipermetabolizm oraz obniżone stężenia leptyny i adiponektyny [3, 4]. Insulinooporność tkanek obwodowych (wątroba, mięśnie) prowadzi do zwiększonej produkcji insuliny przez komórki b trzustki. Początkowo hiperinsulinizm jest kompensowany przez insulinooporność i wartość glikemii jest prawidłowa, niemniej jednak stopniowo postępująca atrofia i amyloidoza komórek b trzustki 24
4 Joanna Oświęcimska i wsp., Lipodystrofia nabyta i wrodzona prowadzi do powstania nietolerancji glukozy i cukrzycy typu 2 [2, 24]. Hipertriglicerydemia dotyczy większości pacjentów z uogólnioną lipodystrofią niezależnie od jej etiopatogenezy. Stopień nasilenia zmian zależny jest od wielu czynników, takich jak: dieta, wiek, aktywność fizyczna, predyspozycje rodzinne [15, 23]. Dyslipidemia prowadzi do akumulacji w tkankach chylomikronów, lipoprotein o bardzo niskiej gęstości (VLDL, very low density lipoprotein), co przyczynia się do rozwoju insulinooporności [24, 25]. Nagromadzenie kwasów tłuszczowych i ich metabolitów (acylo-coa, malonylo-coa) i triglicerydów w tkankach innych niż tkanka tłuszczowa powoduje zaburzenia przekaźnictwa sygnału insuliny, prowadząc do lipotoksyczności [26]. Stężenia fosfolipidów i cholesterolu są zwykle prawidłowe lub nieznacznie powiększone, a stężenie cholesterolu frakcji HDL obniżone [3]. Zarówno metabolizm podstawowy, jak i termogeneza są zwiększone. Stwierdza się umiarkowaną hipertermię przy prawidłowej funkcji tarczycy [4]. Obniżone stężenia hormonów tkanki tłuszczowej, takich jak leptyna i adiponektyna, wynikają z zaniku wydzielającej je tkanki tłuszczowej. Obniżenie wydzielania leptyny jest wprost proporcjonalne do stopnia zaniku tkanki tłuszczowej, natomiast stężenie adiponektyny jest obniżone u wszystkich pacjentów z lipodystrofią, niezależnie od stopnia nasilenia lipoatrofii [27, 28]. Zarówno leptyna, jak i adiponektyna aktywują kinazę AMP w mięśniach, prowadząc do zmniejszenia poziomu nagromadzonego w nich malonylo-coa oraz stymulując degradację kwasów tłuszczowych w procesie b-oksydacji. W ten sposób wywierają one działanie ochronne w rozwoju insulinooporności i związanych z nią zaburzeń metabolicznych [29, 30]. W lipodystrofiach wrodzonych stwierdza się powiększenie wątroby, wynikające ze stłuszczenia tego narządu, często prowadzące do marskości, rozwoju nadciśnienia wrotnego i niewydolności wątroby. Bardzo wysokie stężenia triglicerydów mogą wywołać zapalenie trzustki. Nadmierne wydzielanie insuliny powoduje stopniową degradację funkcji komórek b trzustki. U pacjentów z lipodystrofią uogólnioną często występuje również powiększenie śledziony oraz uogólniony przerost tkanki limfatycznej [2 4]. Dzieci z lipodystrofią uogólnioną mają nadmierny apetyt, stwierdza się u ich przyspieszenie wieku kostnego, jednak ostateczny wzrost jest prawidłowy. Umiarkowany przerost żuchwy, powiększenie dłoni i stóp spowodowane hiperinsulinizmem sprawiają, że pacjenci tacy przypominają osoby z akromegalią [23]. Częstym zjawiskiem jest przepuklina pępkowa lub pępek skórzasty [4]. Charakterystyczna jest umięśniona, zandrogenizowana sylwetka ciała, co wynika z zaników tkanki tłuszczowej oraz z przerostu mięśni szkieletowych. U pacjentów z zespołem Berardinelli-Seipa widoczna jest ona tuż po urodzeniu, natomiast w zespole Lawrence a pojawia się z czasem, w miarę zaniku tkanki tłuszczowej [2]. W mikroskopie elektronowym stwierdzono zwiększenie długości włókien mięśniowych z ich defragmentacją oraz zwiększenie zawartości lipidów w miocytach [23, 25]. Przerost mięśni dotyczy również mięśnia sercowego. U 30% pacjentów z zespołem Berardinelli-Seipa pojawia się kardiomiopatia przerostowa [15]. Przede wszystkim dotyczy to osób z typem 2 choroby (mutacją seipiny), której mogą towarzyszyć jej zmiany włókniste w osierdziu. Kardiomiopatia przerostowa ma zwykle charakter symetryczny z pogrubieniem ściany komór oraz przegrody międzykomorowej, rzadko jest asymetryczna [5, 15]. Wskutek hiperandrogenizmu możliwe jest wystąpienie przedwczesnego dojrzewania płciowego. U kobiet występuje przerost łechtaczki i warg sromowych, hirsutyzm oraz zaburzenia miesiączkowania pod postacią pierwotnego i wtórnego braku miesiączki. Towarzyszący hiperinsulinizm sprzyja rozwojowi zespołu policystycznych jajników. W związku z powyższymi zaburzeniami płodność kobiet z uogólnioną lipodystrofią jest zaburzona, natomiast płodność mężczyzn pozostaje prawidłowa [2]. Najczęstszą ze zmian skórnych w uogólnionej lipodystrofii jest nasilone rogowacenie ciemne (acanthosis nigricans) zlokalizowane na szyi, w dołach pachowych, pachwinach oraz na tułowiu. Skóra jest sucha i pobruzdowana. Częste jest nadmierne owłosienie twarzy. Z powodu zaburzeń lipidowych (hipertriglicerydemia) pojawiają się kępki żółte (xanthoma) [15, 21, 23]. U 78% pacjentów z zespołem Berardinelli-Seipa typu 2 występuje upośledzenie umysłowe w stopniu lekkim do umiarkowanego [15]. W badaniach pneumoencefalograficznych wykazano u nich różne anomalie układu komorowego umiarkowane poszerzenie komory trzeciej, zbiorników podstawy lub poszerzenie układu komorowego w całości [31]. Seip i Trygstad [23] w ostatnich badaniach wykazali niespecyficzne zaburzenia osi podwzgórzowo-przysadkowej dotyczące jąder podstawnych oraz wydzielania hormonu follikulotropowego (FSH, follicle stimulating hormone), czynnika uwalniania kortykoliberyny (CRF, corticotropin-releasing factor) i czynnika uwalniania melatoniny (MRF, melanotropin releaseing factor). Zmiany kostne obejmują ogniska osteolizy w obrębie nasad kości długich, zmiany włókniste oraz torbiele 25
5 Endokrynologia, Otyłość i Zaburzenia Przemiany Materii 2006, tom 2, nr 1 kostne [31]. Szczególnie narażeni są na nie pacjenci z typem 1 zespołu Berardinelli-Seipa, gdyż występują one u 30% z nich [32]. Lipodystrofie częściowe Mają one różną etiopatogenezę. Vigouroux i wsp. [33] uważają, że lipodystrofie te stanowią formy kliniczne zespołu metabolicznego o cięższym przebiegu. Jak wiadomo, otyłość nie jest koniecznym warunkiem jego rozpoznania, a zaburzenia, takie jak insulinooporność, cukrzyca typu 2, hipertriglicerydemia, stłuszczenie wątroby czy zespół policystycznych jajników, są cechami wspólnymi dla zespołu metabolicznego i lipodystrofii, w której są nawet wyraźniej zaznaczone [33, 34]. Wrodzona dystrofia częściowa (zespół Dunningana) oraz lipodystrofia żuchwowo-dystalnokończynowa są uwarunkowane genetycznie [2, 33]. U pacjentów z tymi schorzeniami wykazano mutacje w genie kodujacym laminę A i C (LMNA) znajdującym się w chromosomie 1q21 22 [35]. Gen ten składa się z 12 eksonów [36]. Najczęściej występującą mutacją w zespole Dunningana jest LMNA 4482W, a w lipodystrofii żuchwowo-dystalnokończynowej LMNA Arg527His [37, 38]. Laminy A i C są składnikami wewnętrznej błony jądrowej, tworząc homo- i heteropolimery z laminą B, co zapewnia strukturalną integralność jądra komórkowego. Wchodzą one również w reakcje z chromatyną i białkami jądra komórkowego. Mutacje genu LMNA poza zespołem Dunningana i lipodystrofią żuchwowodystalnokończynową stwierdza się również w zespole Emery-Dreifusa, dystrofii mięśniowej typu 1B, kardiomiopatii rozstrzeniowej oraz progerii. W związku z tym tę grupę schorzeń ogólnie określa się mianem laminopatii [2, 33, 39]. Co ciekawe, u niektórych pacjentów z zespołem Dunningana rozwija się łagodna miopatia, dystrofia mięśniowa, kardiomiopatia i zaburzenia przewodnictwa pod postacią migotania przedsionków, wymagającego wszczepienia rozrusznika serca, co stanowi dowód na wspólne tło genetyczne laminopatii [39]. Na temat mechanizmu zaniku tkanki tłuszczowej w laminopatiach istnieją 2 teorie patofizjologiczne. Pierwsza z nich zakłada, że mutacje genu kodującego laminy A/C prowadzą do syntezy nieprawidłowych lamin A/C o zaburzonej strukturze trzeciorzędowej i w konsekwencji do zaburzeń stabilności jądra komórkowego i jego zwiększonej wrażliwości na uszkodzenia mechaniczne [37, 40]. Druga teoria mówi o tym, że nieprawidłowości w budowie lamin A/C powodują zaburzenia ich interakcji z czynnikami transkrypcyjnymi, takimi jak: białko Rb, Myne1 lub SREBP1, co wywiera wpływ na regulację genów tkankowo-specyficznych i w konsekwencji uniemożliwia prawidłowe różnicowanie adipocytów i ich odpowiedź na insulinę [37, 40]. W zespole Dunningana, dziedziczącym się autosomalnie dominująco, na skutek różnej penetracji genu spotyka się bardzo różne fenotypy pacjentów [2]. Najczęściej dystrybucja tkanki tłuszczowej w dzieciństwie jest prawidłowa. W okresie dojrzewania rozpoczyna się stopniowy jej zanik w obrębie ramion, kończyn dolnych, a następnie w okolicy brzucha i klatki piersiowej, co daje obraz umięśnionej, zandrogenizowanej sylwetki ciała [3, 33]. Z tego względu u kobiet rozpoznanie choroby jest łatwiejsze. U wielu pacjentów, szczególnie u kobiet, dochodzi do nadmiernego nagromadzenia tkanki tłuszczowej w obrębie twarzy, szyi i w jamie brzusznej, co powoduje wygląd cushingoidalny [2]. Zaburzenia metaboliczne w tym typie lipodystrofii są bardzo częste i obejmują insulinooporność, bardzo wysokie stężenia triglicerydów oraz niskie stężenia cholesterolu frakcji HDL. W drugiej dekadzie życia zwykle rozwija się cukrzyca. Powikłaniem dyslipidemii jest stłuszczenie wątroby jednak marskość w tym przypadku występuje rzadko oraz ostre zapalenie trzustki i rozwój miażdżycy [33]. Lipodystrofia żuchwowo-dystalnokończynowa jest jedną z najrzadszych lipodystrofii. Do tej pory opisano około 40 przypadków tej choroby [2]. Jej cechy charakterystyczne to hipoplazja żuchwy, obojczyka, ogniska osteolizy w dystalnych częściach kości długich, ptasi wyraz twarzy, deformacje zębów, zaburzenia pigmentacji skóry z jej atrofią i łysieniem oraz lipoatrofia. W typie A zanik tkanki tłuszczowej dotyczy ramion i kończyn dolnych, a w typie B jest on bardziej uogólniony. U niektórych pacjentów opisywano ponadto insulinooporność, hiperinsulinizm i typowe dla lipodystrofii zaburzenia metaboliczne [33, 41]. Oprócz mutacji genu LMNA w tym typie lipodystrofii stwierdza się także mutacje genu metaloproteinazy cynkowej (ZMPSTE24) [42]. Enzym ten uczestniczy w proteolizie prekursora laminy A prelaminy A [2]. U części pacjentów nie stwierdzono zaburzeń w obrębie genu LMNA i ZMPSTE24, co sugeruje udział innych loci genowych w patogenezie tego schorzenia. Stosunkowo niedawno Agarwal i Garg opisali mutację de novo Arg397Cys w genie PPARg u 64-letniej kobiety z cukrzycą, hipertriglicerydemią, hirsutyzmem i zanikiem tkanki tłuszczowej w obrębie kończyn i twarzy. Przede wszystkim był on widoczny w obrębie pośladków i przedramion [43]. Wiadomo, że mutacja genu PPARg może spowodować lipodystrofię w wyniku zaburzenia różnicowania adipocytów, niemniej jednak 26
6 Joanna Oświęcimska i wsp., Lipodystrofia nabyta i wrodzona mechanizm wybiórczego zaniku tkanki tłuszczowej w tym typie lipodystrofii pozostaje nieznany. Nabyta lipodystrofia częściowa (zespół Barraquer- -Simonsa) prawdopodobnie nie ma tła genetycznego. Schorzenie to występuje zdecydowanie częściej u kobiet (częstość 1:4 w porównaniu z mężczyznami) i często kojarzy się ze schorzeniami o charakterze autoimmunologicznym: mezangiokapilarnym kłębkowym zapaleniem nerek, toczniem rumieniowatym układowym, zapaleniem skórno-mięśniowym, celiakią, reumatoidalnym zapaleniem stawów, chorobą Hashimoto, leukoklastycznym zapaleniem naczyń. U niektórych pacjentów stwierdzano obecność przeciwciał przeciwjądrowych [2, 3, 33]. Zanik tkanki tłuszczowej rozpoczyna się tutaj przed 16. rokiem życia (zwykle około 8. rż.), obejmując początkowo twarz, a następnie szyję, kończyny górne oraz górną część tułowia. Kończyny dolne pozostają bez zmian. Zaburzenia metaboliczne pojawiają się stosunkowo rzadko i mają niewielkie nasilenie [3]. Charakterystyczną cechą tej lipodystrofii jest obniżone stężenie składowej C3 dopełniacza przy prawidłowym stężeniu składowej C4 [1, 2]. U około 90% pacjentów w surowicy krwi stwierdza się obecność immunoglobuliny G zwanej czynnikiem nefrytycznym C3 (C3Nef) [44], który odpowiada za aktywację alternatywnej ścieżki dopełniacza. Obecność C3Nef stwierdzano również u pacjentów z mezangiokapilarnym kłębuszkowym zapaleniem nerek oraz w posocznicy meningokokowej [45]. Wybiórczy zanik tkanki tłuszczowej, ograniczony tylko do górnej połowy ciała, próbowano tłumaczyć zwiększoną zawartością adypsyny (czynnika D dopełniacza), która jest syntetyzowana w komórkach tłuszczowych i uczestniczy w alternatywnej ścieżce aktywacji dopełniacza. Nie wykazano jednak różnic w jej dystrybucji między tkanką tłuszczową górnej i dolnej części ciała [1]. Przypuszcza się, że w patogenezie zespołu Barraquer-Simonsa biorą udział nieokreślone do tej pory mechanizmy immunologiczne. Podobnie jak w zespole Lawrence a, zanik tkanki tłuszczowej u niektórych pacjentów był poprzedzony infekcją wirusową lub bakteryjną [46]. W badaniach in vitro wykazano silny wpływ czynnika martwicy nowotworów a (TNF-a, tumor necrosis factor-a) na poziom adypsyny (czynnika D) w komórkach tłuszczowych [47]. Ponadto TNF-a w kulturach komórek tłuszczowych wywołuje ich apoptozę [48]. Czynnik TNF-a w bezpośredni sposób wpływa także na metabolizm komórek tłuszczowych poprzez supresję specyficznych genów kodujących lipazę lipoproteinową, insulinowrażliwy transporter dla glukozy GLUT-4 oraz blokując działanie kinazy tyrozynowej w obrębie receptora insulinowego, co prowadzi do rozwoju insulinooporności. Podobne działanie mają także inne cytokiny prozapalne, jak interleukina-1 (Il-1, interleukin-1) i interleukina-6 (Il-6, interleukin-6) [1]. Lipodystrofia u pacjentów zakażonych wirusem HIV Obecnie jest to najczęściej występująca lipodystrofia [2], która charakteryzuje się zanikiem podskórnej tkanki tłuszczowej w obrębie twarzy i kończyn, występującym u pacjentów zakażonych wirusem HIV leczonych inhibitorami proteaz (np. indinawir, nelfinawir, rytonawir) [49]. Pojawia się ona u około 40% osób otrzymujących leki z tej grupy [50]. U niektórych pacjentów mamy do czynienia z równoczesnym nadmiernym odkładaniem się tkanki tłuszczowej w obrębie szyi i karku (podwójny podbródek i bawoli kark). Ponadto mogą się pojawić zaburzenia metaboliczne insulinooporność, hipertriglicerydemia oraz niskie stężenia cholesterolu frakcji HDL. Dość częste jest stłuszczenie wątroby. Cukrzyca i rogowacenie ciemne występują stosunkowo rzadko [49, 50]. Zaprzestanie leczenia inhibitorami proteaz prowadzi do normalizacji zaburzeń metabolicznych, jednak nie wpływa na dystrybucję tkanki tłuszczowej i efekt kosmetyczny [51]. Mechanizm powstawania lipodystrofii w czasie leczenia inhibitorami proteaz oraz potencjalny współudział infekcji wirusem HIV w jej powstawaniu są niejasne. Wydaje się, że mamy tu do czynienia z kilkoma czynnikami patogenetycznymi. U większości pacjentów leczonych inhibitorami proteaz stwierdzono łagodne do umiarkowanego nasilenie procesów apoptozy komórek tłuszczowych [52]. Z kolei wskutek zmniejszenia ekspresji mrna dla czynników transkrypcyjnych regulujących dojrzewanie komórek tłuszczowych, jak PPARg i SREBP1c, synteza adipocytów jest zmniejszona [53]. W badaniach in vitro udowodniono, że wzmożona sekrecja TNF-a i Il-6 stwierdzana w zakażeniu HIV, oraz inhibitory proteaz przyczyniają się do zmniejszenia stężenia adiponektyny, która ma właściwości przeciwlipotoksyczne [50]. Leczenie lipodystrofii Największym problemem dla pacjentów z lipodystrofiami są defekty kosmetyczne. Oprócz zaników tkanki tłuszczowej, a w niektórych przypadkach jej nadmiernej akumulacji w pewnych okolicach ciała proble- 27
7 Endokrynologia, Otyłość i Zaburzenia Przemiany Materii 2006, tom 2, nr 1 mem jest również rogowacenie ciemne, nadmiernie umięśniona sylwetka ciała oraz hirsutyzm [2]. W celu rekonstrukcji twarzy stosowano zabiegi chirurgiczne z zastosowaniem płatów skórnych, przemieszczenie mięśni twarzy, implanty z tworzyw sztucznych oraz iniekcje kolagenu w okolice policzków. Nadmiar tkanki tłuszczowej usuwano w czasie zabiegów liposukcji i lipektomii [54]. Bardzo ważne w leczeniu lipodystrofii są odpowiednia dieta i umiarkowany wysiłek fizyczny. Zaleca się wykonywanie ćwiczeń aerobowych 3 razy w tygodniu przez 45 minut, a także dietę z ograniczeniem cukrów prostych, a w przypadku nasilonej hipertriglicerydemii również niskotłuszczową. Dzieci z lipodystrofiami powinny otrzymywać odpowiednią podaż kalorii w celu zapewnienia prawidłowego wzrostu. Korzystnie działają także wielonienasycone kwasy tluszczowe omega-3 zawarte w oleju rybim [2, 3, 55]. Leczenie farmakologiczne obejmuje stosowanie metforminy oraz pochodnych tiazolidynodionów (rozglitazon) [55]. W terapii eksperymentalnej z dobrym skutkiem stosowano rekombinowaną ludzką leptynę [56]. Zastosowanie rekombinowanego hormonu wzrostu w leczeniu lipodystrofii u pacjentów zakażonych wirusem HIV miało korzystny efekt kosmetyczny, niemniej jednak nie uzyskano poprawy parametrów gospodarki lipidowej, a kontrola wartości glikemii znacznie się pogorszyła [57]. Jeżeli dyslipidemia wymaga stosowania leków hipolipemizujących, to najczęściej zaleca się połączenia fibratów ze statynami. Należy jednak unikać niacyny z powodu nasilania przez nią hiperglikemii. Z powodu ich niekorzystnego wpływu na stężenia triglicerydów u kobiet nie należy stosować antykoncepcji hormonalnej i hormonalnej terapii zastępczej [2]. Piśmiennictwo 1. Aronson I.K., Fiedler V.C.: Of mice and men. The road to understanding the complex nature of adipose tissue and lipoatrophy. Arch. Dermatol. 2003; 139: Garg A.: Lipodystrophies. N. Engl. J. Med. 2004; 350: Garg A.: Lipodystrophies. Am. J. Med. 2000; 108: Magre J., Boutet E., Vigouroux C., Capeau J.: Lipodystrophies generalisees. Medicine Clinique Endocrinologie & Diabetes 2003; 8: Agarwal A.K., Simha V.,Oral E.A. i wsp.: Phenotypic and genetic heterogeneity in congenital generalized lipodystrophy. J. Clin. Endocrinol. Metab. 2003; 88: Garg A., Wilson R., Barnes R. i wsp.: A gene for congenital generalized lipodystrophy maps to human chromosome 9q34. J.Clin. Endocrinol. Metab. 1999; 84: Agarwal A., Ariglu E., Almeida S. i wsp.: AGPAT2 is mutated in congenital generalized lipodystrophy linked to chromosome 9q34. Nat. Genet. 2002; 31: Magre J., Delephine M., Van Maldergem L.: Prevalence of mutations in AGPAT2 among human lipodystrophies. Diabetes 2003; 52: West J., Tompkins C.K., Balantac N. i wsp.: Cloning and expreession of two human lysophosphatidic acid transferase cdnas that enhance cytokine-induced signalling responses in cells. DNA Cell Biol. 1997; 16: Leung D.W.: The structure and functions of human lysophosphatidic acid acyltransferases. Front. Biosci. 2001; 6: D944 D Fang Y.M., Vilella-Bach M., Flanigan A., Chen J.: Phosphatidic acid-mediated mitogenic activation of mtor signaling. Science 2001; 294: McIntyre T.M. Pontsler A.V., Silva A.R. i wsp.: Identification of an intracellular receptor for lysophosphatidic acid (LPA): LPA is a transcellular PPARgamma agonist. Proc. Natl. Acad. Sci. USA 2003; 100: Magre J., Delepine M., Khallouf E. i wsp.: Identification of the gene altered in Berardinelli-Seip congenital lipodystrophy on chromosome 11q13. Nat. Genet. 2001; 28: Heathcote K., Rajab A., Magre J. i wsp.: Molecular analysis of Berardinelli-Seip congenital lipodystrophy in Oman: evidence for multiple loci. Diabetes 2002; 51: Van Maldergem L., Magre J., Khallouf T.E. i wsp.: Genotype-phenotype relationships in Berardinelli-Seip congenital lipodystrophy J. Med. Genet. 2002; 39: Pardini V.C., Victoria I.M., Rocha S.M. i wsp.: Leptin levels, beta-cell function, and insulin sensitivity in families with congenital and acquired generalized lipoatropic diabetes. J. Clin. Endocrinol. Metab. 1998; 83: Vigouroux C., Khallouf E., Bourut C. i wsp.: Genetic exclusion of 14 candidate genes in lipoatropic diabetes using linkage analysis in 10 consanguineous families J. Clin. Endocrinol. Metab. 1997; 82: Okazawa H., Mori H., Tamori Y. i wsp.: No coding mutations are detected in the peroxisome proliferator-activated receptor-gamma gene in Japanese patients with lipoatrophic diabetes. Diabetes 1997; 46: Simha V., Garg A.: Phenotypic heterogeneity in body fat distribution in patients with congenital generalized lipodystrophy caused by mutations in the AGPAT2 or seipin genes. J. Clin. Endocrinol. Metab. 2003; 88: Ziegler L.H.: Lipodystrophies: report of seven cases. Brain 1928; 51: Misra A., Garg A.: Clinical features and metabolic derangements in acquired generalized lipodytrophy: case reports and review of the literature. Medicine (Baltimore) 2003; 82: Bilings J.K., Milgraum S.S., Gupta A.K., Headington J.T., Rasmussen J.E.: Lipoatrophic panniculitis; a possible autoimmune inflammatory disease of fat: report of three cases. Arch. Dermatol. 1987; 123: Seip M., Trygstad O.: Generalized lipodystrophy, congenital and acquired (lipoatrophy). Acta Paediatr. Supp. 1996; 413: Haque W.A., Vuitch F., Garg A.: Postmortem findings in familial partial lipodystrophy, Dunningan variety. Diabet. Med. 2002; 19: Szczepaniak L.S., Babcock E.E., Schick F. i wsp.: Measurement of intracellular triglyceride stores by 1 H spectroscopy: validation in vivo. Am. J. Physiol. 1999; 276: E977 E Unger R.H., Zhou Y.T., Orci L.: Regulation of fatty acid homeostasis in cells: novel role of leptin. Proc. Natl. Acad. Sci. USA 1999; 96: Savage D.B., Tan G.D., Acerini C.L. i wsp.: Human metabolic syndrome resulting from dominant-negative mutations in the nuclear receptor peroxisome proliferator-activated receptor- -gamma. Diabetes 2003; 52: Hegele R.A., Cao H., Frankowski C., Mathews S.T., Leff T.: PPARG F388L, a transactivation-deficient mutant, in familial partial lipodystrophy Diabetes 2002; 51: Minokoshi Y., Kim Y.B., Peroni O.D. i wsp.: Leptin stimulates fatty-acid oxidation by activating AMP-activated protein kinase. Nature 2002; 415: Yamauchi T., Kamon J., Minokoshi Y. i wsp.: Adiponectin stimulates glucose utilization and fatty-acid oxidation by activating AMP-activated protein kinase. Nat. Med. 2002; 8: Westvik J.: Radiological features in generalized lipodystrophy. Acta Paediatr. Suppl. 1996; 413:
8 Joanna Oświęcimska i wsp., Lipodystrofia nabyta i wrodzona 32. Brunzell J.D., Shankle S.W., Bethune J.E. i wsp.: Congenital generalized lipodystrophy accompanied by cystic angiomatosis Ann Intern. Med. 1968; 69: Vigouroux C., Magre J., Dubosclard E. i wsp.: Diagnostic et physiopathologie des lipodystrophies. Formes partielles en dehors de l infection par le VIH. Medicine Clinique Endocrinologie & Diabete 2003; 8: Milewicz A.: Fenotypy otyłości a skład masy ciała i profil metaboliczny. Endokrynologia, Otyłość i Zaburzenia Przemiany Materii 2005; 1: Peters J.M., Barnes R., Benett L., Gitomer W.M., Bowcock A.M., Garg A.: Localization for the gene for familial partial lipodystrophy. Hum. Mol. Genet. 2000; 9: Lin F., Worman H.J.: Structural organization of the human gene encoding nuclear lamin A and nuclear lamin C. J. Biol. Chem. 1993; 268: Krimm I., Ostlund C., Gilquin B. i wsp.: The Ig-like structure of the C-terminal domain of lamin A/C, mutated in muscular dystrophies, cardiomyopathy and partial lipodystrophy. Structure 2002; 10: Novelli G., Muchir A., Sangiuolo F. i wsp.: Mandibuloacral dysplasia is caused by a mutation in LMNA-encoding lamin A/C. Am. J. Hum.Genet. 2002; 71: van der Kooi A.J., Bonne G, Eymard B. i wsp.: Lamin A/C mutations with lipodystrophy, cardiac abnormalities and muscular dystrophy. Neurology 2002; 59: Dhe-Paganon S., Werner E.D., Chi Y.I., Shoelson S.E.: Structure of the globular tail of nuclear lamin. J. Biol. Chem. 2002; 277: Simha V., Garg A.: Body fat distribution and metabolic derengements in patients with familial partial lipodystrophy associated with mandibuloacral dysplasia. J. Clin. Endocrinol. Metab. 2002; 87: Agarwal A.K., Fryns J.P., Auchus R.J., Garg A.: Zinc metaloproteinase ZMP- STE24 is mutated in mandibuloacral dysplasia. Hum. Mol. Genet. 2003; 12: Agarwal A.K., Garg A.: A novel heterozygous mutation in peroxisome proliferator activated receptor-gamma gene in a patient with familial partial lipodystrophy. J. Clin. Endocrinol. Metab. 2002; 87: Misra A., Peethambaram A., Garg A.: Clinical features and metabolic and aute derangements in acquired partial lipodystrophy: report of 35 cases and review of literature. Medicine 2004; 83: Skattum L., Martensson A.G., Sjoholm A.G.: Hypocomplementaemia caused by C3 nephritic factors (C3 NeF): clinical findings and the coincidence of C3 NeF type II with anti-c1q autoantibodies. J. Int. Med. 1997; 242: Mathieson PW, Peters DK.: Lipodystrophy in MCGN type II: the clue to links between adipocyte and the complement system. Nephrol. Dial. Transplant. 1997; 12: Hotamisligil G.S., Shargill N.S., Spiegelman B.M.: Adipose expression of tumor necrosis factor-alpha: direct role in obesity-linked insulin resistance Science 1993; 259: Prins J.B., Niesler C.U., Winterford C.M. i wsp.: Tumor necrosis factor-alpha induces apoptosis of human adipose cell. Diabetes 1997; 46: Gange S.J., Barron Y., Greenblatt R.M. i wsp.: Efectiveness of highly active antiretroviral therapy among HIV-1infected women. J. Epidemiol. Commuinity Health 2002; 56: Capeau J., Bastard J.P., Caron M., Vigouroux C.: Diagnostic et patophysiopathologie des lipodystrophies. Formes acquises chez les patients infectes par le VIH. Medicine Clinique Endocrinologie & Diabete 2003; 8: Carr A., Hudson J., Chuah J. i wsp.: HIV protease inhibitor substitution in patients with lipodystrophy: a randomized, controlled, open-label, multicentre study. AIDS 2001; 15: Dowell P., Flexner C., Kwiterovich P.O., Lane M.D.: Supression of preadipocyte differentation and promotion of adipocyte death by HIV protease inhibitors. J. Biol. Chem. 2000; 275: Bastard J.P., Caron M., Vidal H. i wsp.: Association between altered expression of adipogenic factor SREBP1 in lipoatrophic adipose tissue from HIV- 1 infected patients and abnormal adipocyte differentiation and insuline resistance. Lancet 2002; 359: James J., Carruthers A, Carruthers J.: HIV-associated facial lipoatrophy. Dermatol. Surg. 2002; 28: Vigouroux C., Capeau J.: Prise en charge therapeutique de lipodystrophies. Medicine Clinique Endocrinologie & Diabete 2003; 8: Petersen K.F., Oral E.A., Dufour S. i wsp.: Leptin reverses insulin resistnace and hepatic steatosis in patients with severe lipodystrophy. J. Clin. Investig. 2002; 109: Schwartz J.M., Mulligan K., Lee J. i wsp.: Effects of recombiant human growth hormone on hepatic lipid nad carbohydrate metabolism in HIV-infected patients with fat accumulation. J. Clin. Endocrinol. Metab. 2002; 87:
Czynniki genetyczne sprzyjające rozwojowi otyłości
Czynniki genetyczne sprzyjające rozwojowi otyłości OTYŁOŚĆ Choroba charakteryzująca się zwiększeniem masy ciała ponad przyjętą normę Wzrost efektywności terapii Czynniki psychologiczne Czynniki środowiskowe
Uwarunkowania genetyczne. w cukrzycy
Uwarunkowania genetyczne Kliknij, aby edytować styl wzorca podtytułu w cukrzycy Lek. Sylwia Wenclewska Klinika Chorób Wewnętrznych, Diabetologii i Farmakologii Klincznej Kliknij, aby edytować format tekstu
KURS PATOFIZJOLOGII WYDZIAŁ LEKARSKI
KURS PATOFIZJOLOGII WYDZIAŁ LEKARSKI CELE KSZTAŁCENIA Patologia ogólna łączy wiedzę z zakresu podstawowych nauk lekarskich. Stanowi pomost pomiędzy kształceniem przed klinicznym i klinicznym. Ułatwia zrozumienie
SEMINARIUM 2 15. 10. 2015
SEMINARIUM 2 15. 10. 2015 Od tłuszczu pokarmowego do lipoprotein osocza, metabolizm, budowa cząsteczek lipoprotein, apolipoproteiny, znaczenie biologiczne, enzymy biorące udział w metabolizmie lipoprotein,
KURS PATOFIZJOLOGII WYDZIAŁ LEKARSKI
KURS PATOFIZJOLOGII WYDZIAŁ LEKARSKI CELE KSZTAŁCENIA Patologia ogólna łączy wiedzę z zakresu podstawowych nauk lekarskich. Stanowi pomost pomiędzy kształceniem przed klinicznym i klinicznym. Ułatwia zrozumienie
Jakie są objawy zespołu policystycznych jajników?
3 Jakie są objawy zespołu policystycznych jajników? Najważniejsze punkty zu kobiet występuje różne nasilenie objawów; u niektórych objawy mogą być ciężkie, u innych nieznaczne. zobjawami zespołu PCOS mogą
Leczenie cukrzycy typu 2- nowe możliwości
Leczenie cukrzycy typu 2- nowe możliwości Dr n. med. Iwona Jakubowska Oddział Diabetologii, Endokrynologii i Chorób Wewnętrznych SP ZOZ Woj,. Szpital Zespolony Im. J. Śniadeckiego w Białymstoku DEFINICJA
Czy jest możliwe skuteczne leczenie cukrzycy w grupie chorych otyłych ze znaczną insulinoopornością?
Jerzy Maksymilian Loba Klinika Chorób Wewnętrznych i Diabetologii Uniwersytet Medyczny w Łodzi Czy jest możliwe skuteczne leczenie cukrzycy w grupie chorych otyłych ze znaczną insulinoopornością? Definicja
Jakie są przyczyny uszkodzenia słuchu?
Jakie są przyczyny uszkodzenia słuchu? Pruszewicz według kryterium etiologicznego podzielił zaburzenia słuchu u dzieci na trzy grupy: 1. głuchota dziedziczna i wady rozwojowe, 2. głuchota wrodzona, 3.
POTRZEBY DZIECKA Z PROBLEMAMI -DYSTROFIA MIĘŚNIOWA DUCHENNE A NEUROLOGICZNYMI W SZKOLE
POTRZEBY DZIECKA Z PROBLEMAMI NEUROLOGICZNYMI W SZKOLE -DYSTROFIA MIĘŚNIOWA DUCHENNE A Klinika Neurologii Rozwojowej Gdański Uniwersytet Medyczny Ewa Pilarska Dystrofie mięśniowe to grupa przewlekłych
Dz. U. z 2013 poz. 1347 Brzmienie od 5 grudnia 2013. I. Osoby dorosłe
Dz. U. z 2013 poz. 1347 Brzmienie od 5 grudnia 2013 Załącznik nr 1 WYKAZ NIEULECZALNYCH, POSTĘPUJĄCYCH, OGRANICZAJĄCYCH ŻYCIE CHORÓB NOWOTWOROWYCH INIENOWOTWOROWYCH, W KTÓRYCH SĄ UDZIELANE ŚWIADCZENIA
Spis treści. śelazo... 46 Wapń i witamina D... 47 Cynk... 47
Spis treści Przedmowa... 9 1. Ustalanie zapotrzebowania energetycznego w róŝnych stanach chorobowych (Danuta Gajewska)... 11 Wiadomości ogólne... 11 Całkowita przemiana materii... 12 Wprowadzenie... 12
EDUKACJA PACJENTA I JEGO RODZINY MAJĄCA NA CELU PODNIESIENIE ŚWIADOMOŚCI NA TEMAT CUKRZYCY, DOSTARCZENIE JAK NAJWIĘKSZEJ WIEDZY NA JEJ TEMAT.
EDUKACJA PACJENTA I JEGO RODZINY MAJĄCA NA CELU PODNIESIENIE ŚWIADOMOŚCI NA TEMAT CUKRZYCY, DOSTARCZENIE JAK NAJWIĘKSZEJ WIEDZY NA JEJ TEMAT. Prowadząca edukację: piel. Anna Otremba CELE: -Kształtowanie
Fetuina i osteopontyna u pacjentów z zespołem metabolicznym
Fetuina i osteopontyna u pacjentów z zespołem metabolicznym Dr n med. Katarzyna Musialik Katedra Chorób Wewnętrznych, Zaburzeń Metabolicznych i Nadciśnienia Tętniczego Uniwersytet Medyczny w Poznaniu *W
POSTĘPOWANIE W CUKRZYCY I OPIEKA NAD DZIECKIEM W PLACÓWKACH OŚWIATOWYCH
POSTĘPOWANIE W CUKRZYCY I OPIEKA NAD DZIECKIEM W PLACÓWKACH OŚWIATOWYCH CUKRZYCA.? cukrzyca to grupa chorób metabolicznych charakteryzujących się hiperglikemią (podwyższonym poziomem cukru we krwi) wynika
STRESZCZENIE. Wstęp. Cele pracy
STRESZCZENIE Wstęp Hormon wzrostu (GH) jest jednym z najważniejszych hormonów anabolicznych promujących proces wzrastania człowieka. GH działa lipolitycznie, wpływa na metabolizm węglowodanów, białek i
Niedożywienie i otyłość a choroby nerek
Niedożywienie i otyłość a choroby nerek Magdalena Durlik Klinika Medycyny Transplantacyjnej, Nefrologii i Chorób Wewnętrznych Warszawski Uniwersytet Medyczny Częstość przewlekłej choroby nerek na świecie
Spis treści. Część I Definicja, epidemiologia i koszty otyłości. Część II Etiologia i patogeneza otyłości
Spis treści Część I Definicja, epidemiologia i koszty otyłości Rozdział 1. Wprowadzenie: problematyka otyłości w ujęciu historycznym i współczesnym..................................... 15 Problematyka
NADCIŚNIENIE ZESPÓŁ METABOLICZNY
NADCIŚNIENIE ZESPÓŁ METABOLICZNY Poradnik dla pacjenta i jego rodziny Konsultacja: prof. dr hab. med. Zbigniew Gaciong CO TO JEST ZESPÓŁ METABOLICZNY Nadciśnienie tętnicze (inaczej podwyższone ciśnienie
CHOROBY AUTOIMMUNIZACYJNE
CHOROBY AUTOIMMUNIZACYJNE Autoimmunizacja Odpowiedź immunologiczna skierowana przeciwko własnym antygenom Choroba autoimmunizacyjna Zaburzenie funkcji fizjologicznych organizmu jako konsekwencja autoimmunizacji
UNIWERSYTET MEDYCZNY W LUBLINIE KATEDRA I KLINIKA REUMATOLOGII I UKŁADOWYCH CHORÓB TKANKI ŁĄCZNEJ PRACA DOKTORSKA.
UNIWERSYTET MEDYCZNY W LUBLINIE KATEDRA I KLINIKA REUMATOLOGII I UKŁADOWYCH CHORÓB TKANKI ŁĄCZNEJ PRACA DOKTORSKA Małgorzata Biskup Czynniki ryzyka sercowo-naczyniowego u chorych na reumatoidalne zapalenie
zbyt wysoki poziom DOBRE I ZŁE STRONY CHOLESTEROLU Ponad 60% naszego społeczeństwa w populacji powyżej 18r.ż. ma cholesterolu całkowitego (>190mg/dl)
HIPERLIPIDEMIA to stan zaburzenia gospodarki lipidowej, w którym występuje wzrost stężenia lipidów (cholesterolu i/lub triglicerydów ) w surowicy krwi. Ponad 60% naszego społeczeństwa w populacji powyżej
Jednostka chorobowa. 235200 HFE HFE 235200 Wykrycie mutacji w genie HFE odpowiedzialnych za heterochromatozę. Analiza mutacji w kodonach: C282Y, H63D.
Jednostka chorobowa Jednostka Oznaczenie Chorobowa testu OMIM TM Badany Gen Literatura Gen OMIM TM Opis/cel badania Zakres analizy Materiał biologiczny Czas analizy [dni roboczych] Cena [PLN] HEMOCHROMATOZA
Zmodyfikowane wg Kadowaki T in.: J Clin Invest. 2006;116(7):1784-92
Magdalena Szopa Związek pomiędzy polimorfizmami w genie adiponektyny a wybranymi wyznacznikami zespołu metabolicznego ROZPRAWA DOKTORSKA Promotor: Prof. zw. dr hab. med. Aldona Dembińska-Kieć Kierownik
Wazoprotekcyjne i antydiabetogenne działanie telmisartanu zależne od aktywacji receptora PPAR?
Wazoprotekcyjne i antydiabetogenne działanie telmisartanu zależne od aktywacji receptora PPAR? Receptory aktywowane przez proliferatory peroksysomów Wśród receptorów PPAR wyróżnić można 3 izoformy, mianowicie:
Molekularne i komórkowe podstawy treningu zdrowotnego u ludzi chorych na cukrzycę
Molekularne i komórkowe podstawy treningu zdrowotnego u ludzi chorych na cukrzycę Cukrzyca grupa chorób metabolicznych charakteryzująca się hiperglikemią (podwyższonym poziomem cukru we krwi) wynikającą
STRESZCZENIE PRACY DOKTORSKIEJ
mgr Bartłomiej Rospond POSZUKIWANIE NEUROBIOLOGICZNEGO MECHANIZMU UZALEŻNIENIA OD POKARMU - WPŁYW CUKRÓW I TŁUSZCZÓW NA EKSPRESJĘ RECEPTORÓW DOPAMINOWYCH D 2 W GRZBIETOWYM PRĄŻKOWIU U SZCZURÓW STRESZCZENIE
Pacjent z odsiebnym niedowładem
Pacjent z odsiebnym niedowładem Beata Szyluk Klinika Neurologii WUM III Warszawskie Dni Chorób Nerwowo-Mięśniowych, 25-26 maja 2018 Pacjent z odsiebnym niedowładem Wypadanie przedmiotów z rąk Trudności
[13ZPK/KII] Endokrynologia
1. Ogólne informacje o module [13ZPK/KII] Endokrynologia Nazwa modułu Kod modułu Nazwa jednostki prowadzącej moduł Nazwa kierunku studiów Forma studiów Profil kształcenia Semestr Status modułu Język modułu
Odżywianie osób starszych (konspekt)
Prof. dr hab. med. Tomasz Kostka Odżywianie osób starszych (konspekt) GŁÓWNE CZYNNIKI RYZYKA CHOROBY WIEŃCOWEJ (CHD) wg. Framingham Heart Study (Circulation, 1999, 100: 1481-1492) Palenie papierosów Nadciśnienie
Analiza mutacji p.d36n i p.n318s oraz polimorfizmu p.s474x genu lipazy lipoproteinowej u chorych z hipercholesterolemią rodzinną.
Analiza mutacji p.d36n i p.n318s oraz polimorfizmu p.s474x genu lipazy lipoproteinowej u chorych z hipercholesterolemią rodzinną. Monika śuk opiekun: prof. dr hab. n. med. Janusz Limon Katedra i Zakład
Cukrzyca typu 2 Novo Nordisk Pharma Sp. z o.o.
Cukrzyca typu 2 Cukrzyca typu 2 Jeśli otrzymałeś tę ulotkę, prawdopodobnie zmagasz się z problemem cukrzycy. Musisz więc odpowiedzieć sobie na pytania: czy wiesz, jak żyć z cukrzycą? Jak postępować w wyjątkowych
Agnieszka Brandt, Matylda Hennig, Joanna Bautembach-Minkowska, Małgorzata Myśliwiec
Agnieszka Brandt, Matylda Hennig, Joanna Bautembach-Minkowska, Małgorzata Myśliwiec Klinika Pediatrii, Diabetologii i Endokrynologii Gdański Uniwersytet Medyczny Hipercholesterolemia rodzinna (FH) najczęstsza
AKADEMIA SKUTECZNEJ SAMOKONTROLI W CUKRZYCY. Cukrzyca co powinniśmy wiedzieć
AKADEMIA SKUTECZNEJ SAMOKONTROLI W CUKRZYCY Cukrzyca co powinniśmy wiedzieć Cukrzyca jest chorobą metaboliczną, której głównym objawem jest podwyższone stężenie glukozy we krwi (hiperglikemia). Stan taki
Sirtuiny - eliksir młodości nowej generacji?
WYKŁAD: 4 Sirtuiny - eliksir młodości nowej generacji? Prof. dr hab. Małgorzata Milkiewicz Zakład Biologii Medycznej 1 Dieta niskokaloryczna (calorie restriction,cr) 2 3 4 Zdjęcie 2. Stuletnia mieszkanka
LP Panel tarczycowy 1. TSH 2. Ft3 3. Ft4 4. Anty TPo 5. Anty Tg. W przypadku występowania alergii pokarmowych lub wziewnych
Proszę o wykonanie następujących badań laboratoryjnych (z krwi), na część z nich można uzyskać skierowanie od lekarza*: Dodatkowo: Badania podstawowe: W przypadku podejrzenia nieprawidłowej pracy tarczycy
Doustne środki antykoncepcyjne a ryzyko wystąpienia zakrzepicy. Dr hab. Jacek Golański Zakład Zaburzeń Krzepnięcia Krwi Uniwersytet Medyczny w Łodzi
Doustne środki antykoncepcyjne a ryzyko wystąpienia zakrzepicy Dr hab. Jacek Golański Zakład Zaburzeń Krzepnięcia Krwi Uniwersytet Medyczny w Łodzi Żylna choroba zakrzepowozatorowa (ŻChZZ) stanowi ważny
dr hab. prof. AWF Agnieszka Zembroń-Łacny DOPING GENOWY 3 CIEMNA STRONA TERAPII GENOWEJ
dr hab. prof. AWF Agnieszka Zembroń-Łacny DOPING GENOWY 3 CIEMNA STRONA TERAPII GENOWEJ KOMÓRKI SATELITARNE (ang. stem cells) potencjał regeneracyjny mięśni HIPERTROFIA MIĘŚNI University College London,
29.11-1.12.2012 Hotel Mercure Kasprowy
XVIII 29.11-1.12.2012 Hotel Mercure Kasprowy ORGANIZATORZY: Klinika Endokrynologii CMKP Oddział Warszawski PTE Narodowa Fundacja Endokrynologii im. W. Hartwiga Warszawa, 20 sierpnia 2012 r. Zaproszenie
Czy Polakom grozi niealkoholowe stłuszczenie wątroby? NAFL (non-alkoholic fatty liver ) Czy można ten fakt lekceważyć?
Czy Polakom grozi niealkoholowe stłuszczenie wątroby? NAFL (non-alkoholic fatty liver ) Czy można ten fakt lekceważyć? Beata Cywińska-Durczak SAPL.PCH.18.10.1754 NAFLD (non-alkoholic fatty liver disease)
Ostre infekcje u osób z cukrzycą
Ostre infekcje u osób z cukrzycą Sezon przeziębień w pełni. Wokół mamy mnóstwo zakatarzonych i kaszlących osób. Chorować nikt nie lubi, jednak ludzie przewlekle chorzy, jak diabetycy, są szczególnie podatni
inwalidztwo rodzaj pracy
Zdrowie jest najważniejsze Wykłady wraz z konsultacjami medycznymi realizowane przez Stowarzyszenia na rzecz rozwoju wsi Bogufałów Źródło Baryczy w ramach wspierania realizacji zadania publicznego przez
Spis treści. Przedmowa Badanie pacjenta z chorobami sercowo-naczyniowymi... 13
Spis treści Przedmowa................ 11 1. Badanie pacjenta z chorobami sercowo-naczyniowymi.................. 13 Najważniejsze problemy diagnostyczne....... 13 Ból w klatce piersiowej........... 14 Ostry
Noworodek z wrodzoną wadą metabolizmu - analiza przypadku klinicznego
Noworodek z wrodzoną wadą metabolizmu - analiza przypadku klinicznego Marcin Kalisiak Klinika Neonatologii i Intensywnej Terapii Noworodka Kierownik Kliniki: prof. Ewa Helwich 1 Plan prezentacji co to
Profil metaboliczny róŝnych organów ciała
Profil metaboliczny róŝnych organów ciała Uwaga: tkanka tłuszczowa (adipose tissue) NIE wykorzystuje glicerolu do biosyntezy triacylogliceroli Endo-, para-, i autokrynna droga przekazu informacji biologicznej.
HARMONOGRAM ZAJĘĆ Z DIAGNOSTYKI LABORATORYJNEJ DLA III ROKU KIERUNKU LEKARSKIEGO 2015/2016:
HARMONOGRAM ZAJĘĆ Z DIAGNOSTYKI LABORATORYJNEJ DLA III ROKU KIERUNKU LEKARSKIEGO 2015/2016: Tematy wykładów: 1. Badania laboratoryjne w medycynie prewencyjnej. dr hab. Bogdan Solnica, prof. UJ 2. Diagnostyka
WCZESNE OBJAWY CHOROBY NOWOTWOROWEJ U DZIECI
WCZESNE OBJAWY CHOROBY NOWOTWOROWEJ U DZIECI Elżbieta Adamkiewicz-Drożyńska Katedra i Klinika Pediatrii, Hematologii i Onkologii Początki choroby nowotworowej u dzieci Kumulacja wielu zmian genetycznych
Hormony Gruczoły dokrewne
Hormony Gruczoły dokrewne Dr n. biol. Urszula Wasik Zakład Biologii Medycznej HORMON Przekazuje informacje między poszczególnymi organami regulują wzrost, rozwój organizmu efekt biologiczny - niewielkie
Biologia medyczna. materiały dla studentów Kobieta (XX)
1. Kobieta (XX) 1 2. Mężczyzna (XY) 3. Monosomia X0, zespół Turnera Kobieta Niski wzrost widoczny od 5 roku życia. Komórki jajowe degenerują przed urodzeniem, bezpłodność. Nieprawidłowości szkieletowe,
Znaczenie wczesnego wykrywania cukrzycy oraz właściwej kontroli jej przebiegu. Krzysztof Strojek Śląskie Centrum Chorób Serca Zabrze
Znaczenie wczesnego wykrywania cukrzycy oraz właściwej kontroli jej przebiegu Krzysztof Strojek Śląskie Centrum Chorób Serca Zabrze Czynniki ryzyka rozwoju i powikłania cukrzycy Nadwaga i otyłość Retinopatia
PODSTAWY IMMUNOLOGII Komórki i cząsteczki biorące udział w odporności nabytej (cz.i): wprowadzenie (komórki, receptory, rozwój odporności nabytej)
PODSTAWY IMMUNOLOGII Komórki i cząsteczki biorące udział w odporności nabytej (cz.i): wprowadzenie (komórki, receptory, rozwój odporności nabytej) Nadzieja Drela ndrela@biol.uw.edu.pl Konspekt do wykładu
Nazwa programu: LECZENIE PIERWOTNYCH NIEDOBORÓW ODPORNOŚCI U DZIECI
Załącznik nr 12 do zarządzenia Nr 59/2011/DGL Prezesa NFZ z dnia 10 października 2011 roku Nazwa programu: LECZENIE PIERWOTNYCH NIEDOBORÓW ODPORNOŚCI U DZIECI ICD 10 D80 w tym D80.0, D80.1, D80.3, D80.4,
Terapeutyczne Programy Zdrowotne 2008 Leczenie choroby Hurler
Nazwa programu: LECZENIE CHOROBY HURLER ICD-10 E-76.0 - Mukopolisacharydoza typu I (MPS I) Dziedzina medycyny: pediatria załącznik nr 23 do zarządzenia Nr 36/2008/DGL Prezesa NFZ z dnia 19 czerwca 2008
CUKRZYCA U OSOBY W WIEKU STARCZYM. Klinika Diabetologii i Chorób Wewnętrznych Dr med. Ewa Janeczko-Sosnowska
CUKRZYCA U OSOBY W WIEKU STARCZYM Klinika Diabetologii i Chorób Wewnętrznych Dr med. Ewa Janeczko-Sosnowska CHARAKTERYSTYKA PACJENTA Wiek 82 lata Cukrzyca typu 2 leczona insuliną Choroba wieńcowa, stan
Spis tre 1. Podstawy immunologii 11 2. Mechanizmy immunopatologiczne 61
Spis treści Przedmowa do wydania polskiego 6 Przedmowa do wydania pierwszego oryginalnego 6 Przedmowa do wydania drugiego oryginalnego 7 Przedmowa do wydania drugiego oryginalnego zmienionego i uaktualnionego
Rodzaje autoprzeciwciał, sposoby ich wykrywania, znaczenie w ustaleniu diagnozy i monitorowaniu. Objawy związane z mechanizmami uszkodzenia.
Zakres zagadnień do poszczególnych tematów zajęć I Choroby układowe tkanki łącznej 1. Toczeń rumieniowaty układowy 2. Reumatoidalne zapalenie stawów 3. Twardzina układowa 4. Zapalenie wielomięśniowe/zapalenie
Spis Treści. Przedmowa... 11
Spis Treści Przedmowa................................................ 11 Rozdział 1 Wybrane zagadnienia z anatomii i fizjologii jamy ustnej Maria Anna Nowakowska.................................. 13 1.1.
ZMIANY W ORGANIZMIE SPOWODOWANE PICIEM ALKOHOLU
ZMIANY W ORGANIZMIE SPOWODOWANE PICIEM ALKOHOLU ( na podstawie artykułu zamieszczonego na portalu internetowym www.wp.pl zebrał i opracował administrator strony www.atol.org.pl ) Przewlekłe nadużywanie
NON-HODGKIN S LYMPHOMA
NON-HODGKIN S LYMPHOMA Klinika Hematologii, Nowotworów Krwi i Transplantacji Szpiku We Wrocławiu Aleksandra Bogucka-Fedorczuk DEFINICJA Chłoniaki Non-Hodgkin (NHL) to heterogeniczna grupa nowotworów charakteryzująca
Molekularne i komórkowe podstawy treningu zdrowotnego u ludzi chorych na problemy sercowo-naczyniowe.
Molekularne i komórkowe podstawy treningu zdrowotnego u ludzi chorych na problemy sercowo-naczyniowe. Przewlekła hiperglikemia wiąże sięz uszkodzeniem, zaburzeniem czynności i niewydolnością różnych narządów:
CHOROBY REUMATYCZNE A OBNIŻENIE GĘSTOŚCI MINERALNEJ KOŚCI
CHOROBY REUMATYCZNE A OBNIŻENIE GĘSTOŚCI MINERALNEJ KOŚCI Katarzyna Pawlak-Buś Katedra i Klinika Reumatologii i Rehabilitacji Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu ECHA ASBMR 2018 WIELOCZYNNIKOWY CHARAKTER
OCENA ROZPRAWY NA STOPIEŃ DOKTORA NAUK MEDYCZNYCH
KLINIKA NEONATOLOGII PUM 72-010 Police, ul. Siedlecka 2 Kierownik kliniki: Prof. dr. hab. n. med. Maria Beata Czeszyńska Tel/fax. 91 425 38 91 adres e- mail beataces@pum.edu.pl Szczecin, dnia 11. 06. 2018r
DIETA W PRZEWLEKŁEJ CHOROBIE NEREK
KURS 15.04.2016 Szczecinek DIETA W PRZEWLEKŁEJ CHOROBIE NEREK dr hab. n. med. Sylwia Małgorzewicz, prof.nadzw. Katedra Żywienia Klinicznego Klinika Nefrologii, Transplantologii i Chorób Wewnętrznych Gdański
Czy mogą być niebezpieczne?
Diety wysokobiałkowe w odchudzaniu Czy mogą być niebezpieczne? Lucyna Kozłowska Katedra Dietetyki SGGW Diety wysokobiałkowe a ryzyko zgonu Badane osoby: Szwecja, 49 261 kobiet w wieku 30 49 lat (1992 i
Cukrzyca. epidemia XXI wieku
Cukrzyca epidemia XXI wieku Typy cukrzycy Cukrzyca typu 2 Cukrzyca typu 1 (Insulinozależna, Młodzieńcza) Cukrzyca ciążowa i przedciążowa Cukrzyca noworodków (wrodzona i przejściowa) Cukrzyca typu LADA
CHOLESTONE NATURALNA OCHRONA PRZED MIAŻDŻYCĄ. www.california-fitness.pl www.calivita.com
CHOLESTONE NATURALNA OCHRONA PRZED MIAŻDŻYCĄ Co to jest cholesterol? Nierozpuszczalna w wodzie substancja, która: jest składnikiem strukturalnym wszystkich błon komórkowych i śródkomórkowych wchodzi w
Nadciśnienie tętnicze a otyłość - jak leczyć?
Nadciśnienie tętnicze a otyłość - jak leczyć? Prof. dr hab. Danuta Pupek-Musialik Kierownik Katedry i Kliniki Chorób Wewnętrznych, Zaburzeń Metabolicznych i Nadciśnienia Tętniczego Nadciśnienie tętnicze
Układ dokrewny. Hormony zwierzęce związki chemiczne wydzielane przez gruczoły i tkanki układu dokrewnego; mają funkcję regulacyjną.
Układ dokrewny (hormonalny, wewnątrzwydzielniczy, endokrynny) układ narządów u zwierząt składający się z gruczołów dokrewnych i pojedynczych komórek tkanek; pełni funkcję regulacyjną. Hormony zwierzęce
Terapeutyczne Programy Zdrowotne 2008 Profilaktyka i terapia krwawień u dzieci z hemofilią A i B.
Załącznik nr do zarządzenia Nr./2008/DGL Prezesa NFZ Nazwa programu: PROFILAKTYKA I TERAPIA KRWAWIEŃ U DZIECI Z HEMOFILIĄ A I B. ICD- 10 D 66 Dziedziczny niedobór czynnika VIII D 67 Dziedziczny niedobór
Poradnia Immunologiczna
Poradnia Immunologiczna Centrum Onkologii Ziemi Lubelskiej im. św. Jana z Dukli Lublin, 2011 Szanowni Państwo, Uprzejmie informujemy, że w Centrum Onkologii Ziemi Lubelskiej im. św. Jana z Dukli funkcjonuje
David Levy. P raktyczna OPIEKA DIABETOLOGICZNA
David Levy P raktyczna OPIEKA DIABETOLOGICZNA David Levy m d P raktyczna OPIEKA DIABETOLOGICZNA Redakcja naukowa tłumaczenia prof. dr hab. n. med. W ALDEM AR KARNAFEL Z języka angielskiego tłumaczyła dr
Organizacje pozarządowe w diabetologii: realne problemy pacjentów. problem z postrzeganiem cukrzycy typu 2 POLSKIE STOWARZYSZENIE DIABETYKÓW
POLSKIE STOWARZYSZENIE DIABETYKÓW Organizacje pozarządowe w diabetologii: realne problemy pacjentów problem z postrzeganiem cukrzycy typu 2 Małgorzata Marszałek POSTRZEGANIE CUKRZYCY TYPU 2 Łagodniejszy,
JAK DZIAŁA WĄTROBA? Wątroba spełnia cztery funkcje. Najczęstsze przyczyny chorób wątroby. Objawy towarzyszące chorobom wątroby
SPIS TREŚCI JAK DZIAŁA WĄTROBA? Wątroba spełnia cztery funkcje Wątroba jest największym narządem wewnętrznym naszego organizmu. Wątroba jest kluczowym organem regulującym nasz metabolizm (każda substancja
2. Praktyczne aspekty komunikacji: pielęgniarka pacjent Józef Skrzypczak Pytania sprawdzające Piśmiennictwo... 35
SPIS TREŚCI CZĘŚĆ I Zagadnienia ogólne... 15 1. Reakcje pacjenta wynikające z hospitalizacji Bogusław Stelcer... 17 1.1. Pacjent w szpitalu... 17 1.2. Specyfika leczenia szpitalnego... 21 1.3. Stres szpitalny
WYKAZ ŚWIADCZEŃ W POSZCZEGÓLNYCH KOMÓRKACH ORGANIZACYJNYCH SZPITALA ODDZIAŁ CHIRURGII URAZOWO-ORTOPEDYCZNEJ
WYKAZ ŚWIADCZEŃ W POSZCZEGÓLNYCH KOMÓRKACH ORGANIZACYJNYCH SZPITALA ODDZIAŁ CHIRURGII URAZOWO-ORTOPEDYCZNEJ Kod usługi Nazwa usługi A01 ZABIEGI WEWNĄTRZCZASZKOWE Z POWODU POWAŻNEGO 5.51.01.0001001 URAZU
Marcin Leszczyk SKN przy Klinice Chorób Wewnętrznych i Kardiologii WUM
Marcin Leszczyk SKN przy Klinice Chorób Wewnętrznych i Kardiologii WUM Definicja NS to zespół kliniczny, w którym wskutek dysfunkcji serca jego pojemność minutowa jest zmniejszona w stosunku do zapotrzebowania
PROGRAM STUDIÓW PODYPLOMOWYCH ŻYWIENIE KLINICZNE
1. Ramowe treści kształcenia PROGRAM STUDIÓW PODYPLOMOWYCH ŻYWIENIE KLINICZNE L.p. DATA TEMAT ZAJĘĆ LICZBA GODZIN: FORMA ZALI- CZENIA PUNKTY ECTS 1. 2. 22.09.2012 23.09.2012 20.10.2012 21.10.2012 Żywienie
Pakiet konsultacji genetycznych zawierający spersonalizowane zalecenia żywieniowe dla pacjenta
Pakiet konsultacji genetycznych zawierający spersonalizowane zalecenia żywieniowe dla pacjenta CHOROBY DIETOZALEŻNE W POLSCE 2,150,000 osób w Polsce cierpi na cukrzycę typu II 7,500,000 osób w Polsce cierpi
WADY SERCA U DZIECI Z ZESPOŁEM MARFANA
WADY SERCA U DZIECI Z ZESPOŁEM MARFANA lek. Małgorzata Ludzia Klinika Kardiologii Wieku Dziecięcego i Pediatrii Ogólnej Samodzielnego Publicznego Dziecięcego Szpitala Klinicznego Warszawa, 23.06.2018 Plan
AIDS AIDS jest nabytym zespołem upośledzenia odporności, którego skrót (AIDS) wywodzi się od pierwszych liter nazwy angielskiej: (A)cquired (I)mmune
AIDS AIDS jest nabytym zespołem upośledzenia odporności, którego skrót (AIDS) wywodzi się od pierwszych liter nazwy angielskiej: (A)cquired (I)mmune (D)eficiency (S)yndrome. Przyczyny zakażenia AIDS Czynnikiem
JAKIE SĄ RZADKIE CHOROBY NEREK? Informacje dla pacjentów, członków rodzin i opiekunów prawnych
JAKIE SĄ RZADKIE CHOROBY NEREK? Informacje dla pacjentów, członków rodzin i opiekunów prawnych Drodzy Pacjenci, drodzy członkowie Rodzin, rzadką chorobą jest określone takie schorzenie, którego występowanie,
WYKŁAD: 4. Sirtuiny - eliksir młodości nowej generacji? Dieta niskokaloryczna (calorie restriction,cr)
WYKŁAD: 4 Sirtuiny - eliksir młodości nowej generacji? Prof. dr hab. Małgorzata Milkiewicz Zakład Biologii Medycznej Dieta niskokaloryczna (calorie restriction,cr) 1 2 3 Zdjęcie 2. Stuletnia mieszkanka
10 FAKTÓW NA TEMAT CUKRZYCY
10 FAKTÓW NA TEMAT CUKRZYCY FAKT 1. Około 347 mln ludzi na świecie choruje na cukrzycę. Istnieje rosnąca globalna epidemia cukrzycy, u której podłoża leży szybki przyrost przypadków nadwagi i otyłości
Warszawa, r.
Klinika Chorób Wewnętrznych i Diabetologii Warszawski Uniwersytet Medyczny SP CSK ul. Banacha 1a, 02-097 Warszawa Tel. 599 25 83; fax: 599 25 82 Kierownik: dr hab. n. med. Leszek Czupryniak Warszawa, 24.08.2016r.
Biologia komórki i biotechnologia w terapii schorzeń narządu ruchu
Biologia komórki i biotechnologia w terapii schorzeń Ilość godzin: 40h seminaria Ilość grup: 2 Forma zaliczenia: zaliczenie z oceną Kierunek: Fizjoterapia ścieżka neurologiczna Rok: II - Lic Tryb: stacjonarne
Lipodystrofie. Gen Choroba/objawy Sposób dziedziczenia. AGPAT2 Lipodystrophy, congenital generalized AR 24
Lipodystrofie Lipodystrofie to zaburzenia związane z miejscowym lub uogólnionym zanikiem tkanki tłuszczowej. Objawy te mogą występować zarówno w izolowanych lipodystrofiach, jak i w złożonych zespołach
50% pacjentów z chorobą onkologiczną nie uczestniczy w żadnej formie poradnictwa dietetycznego 50% pacjentów z chorobą onkologiczną nie uczestniczy w żadnej formie poradnictwa dietetycznego 20-50% sięga
Osoby z cukrzycą pomagają innym prewencja cukrzycy w rodzinie
3 Osoby z cukrzycą pomagają innym prewencja cukrzycy w rodzinie Samokontrolne, przesiewowe rozpoznanie ryzyka stanu przedcukrzycowego lub cukrzycy utajonej mogą wykonać pacjenci w swoich rodzinach. W praktyce
u Czynniki ryzyka wystąpienia zakrzepicy? - przykłady cech osobniczych i stanów klinicznych - przykłady interwencji diagnostycznych i leczniczych
1 TROMBOFILIA 2 Trombofilia = nadkrzepliwość u Genetycznie uwarunkowana lub nabyta skłonność do występowania zakrzepicy żylnej, rzadko tętniczej, spowodowana nieprawidłowościami hematologicznymi 3 4 5
Otyłość i choroby nerek. groźny problem XXI wieku
Otyłość i choroby nerek groźny problem XXI wieku Dr Lucyna Kozłowska SGGW, Wydział Nauk o śywieniu Człowieka i Konsumpcji Katedra Dietetyki e-mail: lucyna_kozlowska@sggw.pl Nadwaga + otyłość 25% 27% Nadwaga
ARDS u otyłych chorych odmienności i leczenie.
Opracowała: dr Katarzyna Rzącka Rezydentka w WSzS im. M. Kopernika w Łodzi ARDS u otyłych chorych odmienności i leczenie. Klinika Anestezjologii i Intensywnej Terapii Centralny Szpital Kliniczny Źródło:
Lipodystrofie. Gen Choroba/objawy Sposób dziedziczenia. AGPAT2 Lipodystrophy, congenital generalized AR 10
Lipodystrofie Lipodystrofie to zaburzenia związane z miejscowym lub uogólnionym zanikiem tkanki tłuszczowej. Objawy te mogą występować zarówno w izolowanych lipodystrofiach, jak i w złożonych zespołach
VI.2 Podsumowanie planu zarządzania ryzykiem dla produktu Zanacodar Combi przeznaczone do publicznej wiadomości
VI.2 Podsumowanie planu zarządzania ryzykiem dla produktu Zanacodar Combi przeznaczone do publicznej wiadomości VI.2.1 Omówienie rozpowszechnienia choroby Szacuje się, że wysokie ciśnienie krwi jest przyczyną
Co może zniszczyć nerki? Jak żyć, aby je chronić?
Co może zniszczyć nerki? Jak żyć, aby je chronić? Co zawdzięczamy nerkom? Działanie nerki można sprowadzić do działania jej podstawowego elementu funkcjonalnego, czyli nefronu. Pod wpływem ciśnienia hydrostatycznego
LECZENIE PRZEDWCZESNEGO DOJRZEWANIA PŁCIOWEGO U DZIECI
Załącznik nr 11 do zarządzenia Nr 59/2011/DGL Prezesa NFZ z dnia 10 października 2011 r. Nazwa programu: LECZENIE PRZEDWCZESNEGO DOJRZEWANIA PŁCIOWEGO U DZIECI ICD-10 E 22.8 Przedwczesne dojrzewanie płciowe
powtarzane co rok w sezonie jesiennym. W przypadku przewlekłej niewydolności
Postępowanie w dystrofiach mięśniowych u młodych dorosłych Anna Kostera-Pruszczyk Klinika Neurologii AM w Warszawie Wiele chorób prowadzących do niepełnosprawności rozpoczyna się w pierwszych latach Ŝycia.
Wydział Zdrowia Publicznego, Kierunek DIETETYKA, Studia I stopnia stacjonarne I rok, Rok akademicki 2013/2014
Grupa 1 1 63571 2.1 3.1 4.1 8.1 12.1 14.1 2 63572 2.2 3.2 4.2 8.2 12.2 14.2 3 63573 2.3 3.3 4.3 8.3 12.3 14.3 4 63574 2.4 3.4 4.4 8.4 12.4 14.4 5 63575 2.5 3.5 4.5 8.5 12.5 14.5 6 63576 2.6 3.6 5.1 9.1
Akademia Wychowania Fizycznego i Sportu WYDZIAŁ WYCHOWANIA FIZYCZNEGO w Gdańsku ĆWICZENIE III. AKTYWNOŚĆ FIZYCZNA, A METABOLIZM WYSIŁKOWY tlenowy
Akademia Wychowania Fizycznego i Sportu WYDZIAŁ WYCHOWANIA FIZYCZNEGO w Gdańsku ĆWICZENIE III AKTYWNOŚĆ FIZYCZNA, A METABOLIZM WYSIŁKOWY tlenowy AKTYWNOŚĆ FIZYCZNA W ujęciu fizjologicznym jest to: każda
Zespół Metaboliczny w praktyce chirurga naczyniowego
Zespół Metaboliczny w praktyce chirurga naczyniowego Wacław Karakuła Katedra i Klinika Chirurgii Naczyń i Angiologii U.M. w Lublinie Kierownik Kliniki prof. Tomasz Zubilewicz Lublin, 27.02.2016 Zespół