Monitoring of Co leo p te ra in the Œwiêtokrzyski National Park. Research location in the upland forest in the neighborhood of Hucisko village

Transkrypt

1 Ewa Machnicka Instytut Geografii, Akademia Œwietokrzyska ul. Œwiêtokrzyska 15, Kielce Regionalne Studia Ekologiczno-Krajobrazowe Problemy Ekologii Krajobrazu, tom XVI Warszawa 2006 Mo ni to ring bie ga czo wa tych Co leo p te ra wystêpuj¹cych na obszarze Œwiêtokrzyskiego Par ku Na ro do we go sta no wi sko ba da w cze w le sie wy ynnym w okolicy Huciska Monitoring of Co leo p te ra in the Œwiêtokrzyski National Park. Research location in the upland forest in the neighborhood of Hucisko village Abs tract: Biodiversity of the xerothermic communities of chosen subregions of the Nida Basin is presented. In the framework of functioning of monitoring station AŒ investigation of occurrence runner in type of spring de ve lo p ment on three su r fa ces: upland s fo rest in Hu ci sko, at help of traps Bar be ra from May to September what month were moved definite part of proportional predominant species. Key words: trap Barbera, dominant, eudominanty, fagizm, zoofagi, monitoring station, bioindicator, cockchafers, analysis zoogeographic S³owa klu czo we: pu³apka Barbera, dominanta, eudominanty, fagizm, zoofag, stacja monitoringu, bioindykator, chrz¹szcze, analiza zoogeograficzna Wstêp Biegaczowate Ca ra bi dae na le ¹ do rzê du Ca leo p te ra i pod rzê du chrz¹szczy drapie nych Ade p ha ga. Jest to jed na z li cz nie j szych ro dzin owa - dów, obe j muj¹ca oko³o ga tun ków, z cze go w Pol sce wy stê pu je ponad 500 (Bu ra ko wski in. 1974). Œro do wi ska za sie d lo ne przez bie ga czo wa te s¹ bar - dzo zró nicowane. Na l¹dach yj¹ one na terenach otwartych, zadrzewionych, su chych, wi l go t nych, na tu ra l nych i antro poge ni cz nie przekszta³conych z wy - j¹tkiem terenów pokrytych wiecznym lodem i œniegiem. Me to dy ba dañ W ra mach fun kcjo no wa nia sta cji mo ni to rin gu Aka de mii Œwiê to krzy skiej w Œwiê to krzy skim Par ku Na ro do wym, Ko³a Na uko we go Geo e ko lo gów pod nad zo rem prof. dr. hab. Mar ka Jó Ÿwia ka prze pro wa dzo no ba da nia wy stê po - wania biegaczowatych o typie rozwoju wiosennym na trzech powierzchniach lasu wy yn ne go w oko li cach miej s co wo œci Hu ci sko. Na ba da nym ob sza rze

2 490 Ewa Machnicka wy zna czo no 3 po wie rz ch nie od leg³e od sie bie o oko³o 100 m w li nii pro stej, a w nich po 6 pu³apek, od leg³ych od sie bie o oko³o 3 m. Bie ga czo wa te od³awia no przy po mo cy pu³apek Bar be ra, od maja do wrze œ nia 2004 roku. Pu³apkê sta no wi³ s³oik o po je mno œci 0,33 l, œred ni cy otwo ru wle wo we go 75 mm i wy so ko œci 130 mm. Ka dy s³oik by³ umie sz czo ny w gle bie tak, by wlot na czy nia zna j do wa³ siê na po zio mie grun tu. Ponad wlo tem do na czy nia umie sz czo no (na wy so ko œci oko³o 30 mm) na krê t kê za mo co wan¹ na me ta lo - wych prê tach, któ re chro ni³y s³oik przed zja wi ska mi atmo sfe rycz ny mi oraz przed zwie rzê ta mi. Pu³apki w 1/3 ob jê to œci wype³ni³ œro dek kon se r wuj¹cy. Zebrany w cyklu miesiêcznym materia³ czyszczono i oznaczono pod wzglê - dem przy nale no œci gatunkowej (tab. 1). Osobniki du e oznaczono przy u yciu klucza Kulta (1947), pozosta³e przekazano do oznaczenia do Zak³adu Zoologii Instytutu Biologii Akademii Œwiêtokrzyskiej. Tab. 1. Udzia³ pro cen to wy po szcze gó l nych ga tun ków Tab. 1. Par ti ci pa tion pro po rtio nal of each sorts 32% 28% 24% 20% 16% 12% 8% 4% 0% Carabus coriaceus L. C. violaceus L. C. ascensis Herbst C. glabratus Payk. Chychrus caraboides L P. niger / Stall./ P. nigrita /Fabr./ Abaks carinatus / duft./ Calathus micropterus /Duft./ Na ob sza rze ba da w czym od³owio no 1544 sztu ki bie ga czo wa tych, re pre zen - tuj¹cych 18 ga tun ków, w tym naj wiê cej Ca ra bus lin na ei Duft. Od³owio no jedn¹ sztu kê Ca ra bus ne mo ra lis O.F. Mull. Jego wystêpowanie uwa a siê za przy pa d ko we. Wy stê puj¹ na to miast, w du ych ilo œciach, wcze œ niej nie spo ty - ka ne Ca ra bus Glo bra tus Payk, zaob ser wo wa no ta k e spa dek wy stê po wa nia Ape nium as si mi le Payk w stosunku do lat ubieg³ych. We wrze œ niu od no to wa no jedn¹ sztu kê Co la t hus mic ro p te rus, co wy ni ka z ich je sien ne go typu roz wo ju. Ca ra bus co ria ce us po ja wi³ siê w ilo œci 208 oso b ni ków (13,47% w sto sun ku do ca³oœci uzy ska ne go ma te ria³u). Jest to w E uro pie rza d ko spo ty ka ny gatunek, natomiast w Polsce doœæ liczny.

3 Monitoring biegaczowatych Coleoptera wystêpuj¹cych na obszarze Ko le j ny mi by³y: Ca ra bus in tri ca tus L., któ ry re pre zen towa ny by³ przez 2 oso b ni ki (0,12%). Ca ra bus vio la ce us L., re pre zen towa ny w ilo œci 251 oso b ni ków (16,25%). W ca³ej Pol sce wy stê puj¹cy pod ga tu nek za sie d laj¹cy Eu ro pê Œro d kow¹. Ca ra bus au ro ni tens Fabr, re pre zen towa ny przez 10 oso b ni ków (0,64%). Ca ra bus as cen sis Herbst, re pre zen towa ny przez 5 oso b ni ków (0,32%). Ca ra bus ne mo ra lis O.f. Mull, po ja wi³ siê 1 oso b nik, co sta no wi (0,06%). Ca ra bus gla bra tus Payk, po ja wi³o siê 397 oso b ni ków (25,7%). Jest ga - tun kiem spo ty ka nym na pó³noc od Ko³a Pod bie guno we go. Wy stê pu je w gó rach, yje w wi l go t nych la sach, naj li cz niej spo ty ka ny w Bie sz cza - dach. Ca ra bus lin na ei Duft sta no wi 459 oso b ni ków (29,72%). Chy chrus ca ra bo i des L., po ja wi³ siê w ilo œci 8 oso b ni ków (0,51%). Jest gó r - skim i pod gó r skim ga tun kiem œrod kowoe urope j skim. Roz mie sz czo ny w po³ud nio wej czê œci kra ju. Spo ty ka ny te na ni u w la sach bu ko wych lub mie sza nych. Za sie d la drze wo sta ny bu ko we, œwier ko we i jod³owe. Pte ro sti chus oblon gopum pc ta tus (Fabr.), po ja wi³ siê w ilo œci 98 oso b ni - ków 6,34%. Pte ro sti hus ni ger (Schall), re pre zen towa ny przez 58 oso b ni ków (3,75%). Pte ro sti chus vu l ga ris L., po ja wi³ siê 1 oso b nik (0,06%). Pterostichus burmeisteri Heer, po ja wi³ siê 1 oso b nik (0,06%). Pterostichus burmesteri, zas³ugu je na uwa gê, gdy jego sta no wi sko tra ktu je siê jako ode rwa ne od zwa r te go za siê gu koñcz¹cego siê na pod gó rzu Ka r pat i Su de tów (Bu ra ko wski i in.1974). Jest on szcze gó l nie li cz ny w bu czy nach Che³mo wej Góry, gdzie jego udzia³ w zgru po wa niach do cho dzi do 44%. U nas sta no wi 1%. Abaks cu ri na tus (Duft), re pre zen towa ny jest przez 8 oso b ni ków (0,51%). Abaks ova lis (Duft), re pre zen towa ny jest przez 22 oso b ni ki (14,22%). Ca t hus mic ro p te rus (Duft), po ja wi³ siê w ilo œci 1 oso b ni ka (0,06%). Ago num as si mi le (Payk), po ja wi³ siê w ilo œci 13 oso b ni ków (0,84%). Biegaczowate zosta³y sklasyfikowane równie pod wzglêdem spo ywane - go po ka r mu. Wy ró nia siê zo o fa gi du e i ma³e. Na ba da nym ob sza rze od no to wa no wy stê po wa nie oso b ni ków po > 100 mg czy li zo o fa gów du ych (zdo l nych do ogra ni cze nia li cze b no œci szkod ni ków pie r wo t nych). W stru ktu rze tro fi cz nej do mi nuj¹ zo o fa gi du e, o ciê a rze pow. 100 mg, od y wiaj¹ce siê g³ów nie po ka r mem zwie rzê cym. Ponad to wy stê puj¹ te zo o fa gi ma³e o wa dze po ni ej 100 mg. Od y wiaj¹ siê one rów nie po ka r - mem zwierzêcym. Najwiêksz¹ aktywnoœæ biegaczowatych odnotowano w miesi¹cach sierpieñ wrze sieñ. Wy stê po wa nie du ej li cz by ga tun ków z ro dzi ny Ca ra bus œwia d - czy o do brych warunkach do ich rozwoju. W ba da niach ob li czo no wska Ÿ nik do mi na cji wg (Ba logh, 1958) (tab. 2).

4 492 Ewa Machnicka Tab. 2. Bie ga czo wa te skla syfi ko wa ne pod wzglê dem typu fa gi z mu, typu eko logi cz ne - go oraz ele men tów zooge ogra fi cz nych Tab. 2. Biegaczowate classified in respect of fagizm type, ecological and of zoo geo gra p hic ele ments Gatunek Liczb oso b ni ków Typ eko lo gi cz ny Typ fa gi z mu Element zoogeograficzny Carabus coriaceus L. 208 L Zd Epl C. intricatus L. 2 L Zd Pal C. violaceus L. 251 L Zd Pal C. auronitens Fabr. 10 L Zd Epl C. ascensis Herbst 5 L Zd Pal C. nemoralis O.F.Mull 1 L Zd Epl C. glabratus Payk. 397 L Zd Ea C. linnaei Duft. 459 L Zd Gepl Chychrus caraboides L 8 L Zd Ea Pterostichus oblongopumpctatus /Fabr./ 98 L Zm Pal P. ni ger /Schall./ 58 L Zd Pal P. vulgaris L. 1 To Zd Esyb P. nigrita /Fabr./ 1 P Zm Pal P. burmeisteri Heer 1 L Zm Gepl Abaks carinatus /duft./ 8 L Zd Gepl A. ova lis /Duft./ 22 L Zm Gepl Calathus micropterus /Duft/ 1 L Zm Pal Agonum assimile /Payk/ 13 L Zm Pal D = n: N 100% gdzie: D do mi na cja n li cz ba oso b ni ków da ne go ga tun ku N li cz ba oso b ni ków wszy stkich ga tun ków w zgru po wa niu. Przy jê to okre œlo ne kla sy do mi na cji wg Gru i ne 1981 r. gdzie: D1 sub re cen den ty, ga tun ki sta no wi¹ce 1% oso b ni ków zgru po wa nia, D2 re cen den ty, ga tun ki sta no wi¹ce 1,1 2% oso b ni ków zgru po wa nia, D3 sub do mi nan ty, ga tun ki sta no wi¹ce 2,1 5% oso b ni ków zgru po wa nia, D4 do mi nan ty, ga tun ki sta no wi¹ce 5,1 10% oso b ni ków zgru po wa nia, D5 eudominanty, gatunki stanowi¹ce powy ej 10% osobników zgrupowania. Do eu do mi nan tów na le ¹: Ca ra bus co ria ce us L., Ca ra bus gla bra tus Payk, Ca ra bus lin na ei DUFT, A. ova lis (Duft). Do do mi nan tów: C. In ti ca tus L., C, violaceus L., Pte ro sti chus oblon gopum - pc ta tus (Fabr.), P. ni ger (Shall).

5 Monitoring biegaczowatych Coleoptera wystêpuj¹cych na obszarze Po do bie ñ stwo ga tun ko we zgru po wañ wed³ug wska Ÿ ni ka Ma r cze wskie go i Sten ha u sa (1959) S = w/a + b w gdzie: S po do bie ñ stwo ga tun ko we, s ga tun ków od³owio nych na po wie rz ch ni a, a li cz ba ga tun ków od³owio nych na po wie rz ch ni b, w li cz ba ga tun ków wspó l nych dla oby d wu po wie rz ch ni. Wska Ÿ nik wy niós³ 0,8. Wska Ÿ nik ró no rod no œci ga tun ko wej: D = S /N gdzie: D ró no rod noœæ ga tun ko wa, S li cz ba ga tun ków, N li cz ba oso b ni ków (wg Odum 1982). Ró no rod noœæ wy no si 0,46. W oparciu o tabelê zamieszczon¹ w pracy A. Leœniaka (1987) nastêpuj¹co okreœlono przynale noœæ zoogeograficzn¹ badanych chrz¹szczy (tab. 3): Element palearktyczny (Pal), gatunek wystêpuj¹cy w przynajmniej trzech jed no stkach po dzia³u Pa le ar kty ki, Ele ment eu ro pe j ski (Esyb), ga tun ki wy stê puj¹ce w Eu ro pe j skiej Pro win cji Le œ nej i Pro win cji Euro sybe ry j skiej, Ele ment Eu ro pe j skiej Pro win cji Le œ nej (Epl), Element euroarktyczny (Ea), gatunek zasiedlaj¹cy Europejskiej Prowincji Leœnej, Ele ment Gó r skiej Eu ro pe j skiej Pro win cji Le œ nej (Gepl). W obszarze lasu wy ynnego przewa a³y gatunki: Palearktyczne (Pal), Eu - ro pe j skiej Pro win cji Le œ nej (Epl), Gó r skie Eu ro pe j skiej Prowincji Leœnej (Gepl). Pod su mo wa nie Opie raj¹c siê na pra cy A. Le œ nia ka (1980) stwier dza siê, e w Hu ci sku do - mi nuj¹ zo o fa gi du e, co œwia d czy o ma³ej pre sji ne ga ty w nych czyn ni ków na œro do wi sko. Wy stê po wa nie du ej li cz by ga tun ków z ro dzi ny Ca ra bus œwiad - czy o do brych wa run kach do roz wo ju bie ga czo wa tych, po zy ty w nym ta k e czyn ni kiem jest du y udzia³ gatunków o wê szym zasiêgu ni palearktyczny. Jak wy ni ka z do stê p nych da nych i ni nie j szych ba dañ stan zgru po wañ bie ga - czo wa tych mo e byæ wska Ÿ ni kiem sta nu œro do wi ska, w któ rym one yj¹. S¹dziæ nale y, e dalsze badania s¹ konieczne w celu uchwycenia zmian w sk³adzie gatunkowym i iloœciowym wystêpowania chrz¹szczy w centralnej czêœci Gór Œwiêtokrzyskich.

6 494 Ewa Machnicka Tab. 3. Bie ga czo wa te skla syfi ko wa ne pod wzglê dem do mi na cji Tab. 3. Biegaczowate classified in respect of domination Lp. Nr ka te go rii Gatunek % oso b ni ków zgru po wa nia Klasy do mi na cji Carabus coriaceus L. 13,47 Eudominant C. intricatus L. 0,12 Subrecendent C. violaceus L. 16,25 Eudominant C. auronitens Fabr. 0,64 Subrecendent C. ascensis Herbst 0,32 Subrecendent C. nemoralis O.F.Mull 0,06 Subrecendent C.glabratus Payk. 25,7 Eudominant C. linnaei Duft. 29,72 Eudominant Chychrus caraboides L 0,51 Subdominant Pterostichus oblongopumpctatus /Fabr./ 6,34 Dominant P. ni ger /Schall./ 3,75 Subdominant P. vulgaris L. 0,06 Subrecendent P. nigrita /Fabr./ 0,06 Subrecendent P. burmeisteri Heer 0,06 Subrecendent Abak carinatus /duft./ 0,51 Subrecendent A. ova lis /Duft./ 14,22 Eudominant Calathus micropterus /Duft./ 0,06 Subrecendent Agonum assimile /Payk./ 0,84 Subrecendent Literatura Ba logh J., 1958: Lebengemeinschaften der Landtiere, ihre Erforschung unter besonderer Berucksichtung der Zoozonologischen Arbeismethoden. Academie Verlag, Berlin: 560. Burakowski B., Mroczkowski M., Stefañska J., Makólski J., Paw³owski J., 1974: Chrz¹szcze (Caleoptera), Biegaczowate, cz. II. Ka ta log Fa u na Pol ski XXIII, t. 3 {2}, PWN, Wa r sza - wa: 430. Grum M., 1975: Zoo e ko lo gia gleb le œ nych. PWRiL, Wa r sza wa: Leœniak A., 1979: Mo liwoœci bioindykacji antropogenicznych zniekszta³ceñ œrodowisk leœnych na podstawie zmian w zgrupowaniach bezkrêgowców. Reakcje bezkrêgowców na presje antropogeniczne w œrodowisku leœnym. Materia³y I Sympozjum Ochrony Ekosy ste mów Le œ nych, Ro gów Wyd. SGGW: Le œ niak A., 1980: Ba da nia zmian w stru ktu rach zgru po wañ en to ma fau ny na zie mnej jako wska Ÿ ni ka znie kszta³ceñ eko sy ste mów le œ nych. Dok IBL, Le œ niak A., 1987: Me to dy ana li zy zgru po wañ bie ga czo wa tych (Ca ra bi dae) w zoo in dy ka - cji pro ce sów eko lo gi cz nych VI Sym po zjum Ochro ny Eko sy ste mów Le œ nych. Wa lo ry - za cja le œ nych eko sy ste mów me to da mi zooin dyka cyj ny mi. Je d l nia 2 3 grud nia 1996 r. Wa r sza wa: Odum E.P, 1982: Pod sta wy eko lo gii. PWRiL, Wa r sza wa. San d ler H., 1989: Owa dy. PWN, Wa r sza wa.