Wstęp do filozofii. wykład 9: Zagadnienia epistemologii: czym jest wiedza? dr Mateusz Hohol. sem. zimowy 2014/2015

Transkrypt

1 Wstęp do filozofii wykład 9: Zagadnienia epistemologii: czym jest wiedza? dr Mateusz Hohol sem. zimowy 2014/2015

2 Tekst dostępny tutaj: Do przeczytania i przemyślenia Edmund Ge=er, Czy uzasadnione i prawdziwe przekonanie jest wiedzą?, przeł. J. Hartman, J. Rabus, Principia 1990, 1, s Jeden z najsłynniejszych tekstów w epistemologii w ogóle w wykładzie znajdują się inspirowane nim przykłady; proszę o uważną lekturę i wymyślenie podobnych kontrprzykładów dla klasycznej koncepcji wiedzy

3 ZAGADNIENIA WSTĘPNE

4 Poznanie i filozofia Nazwy dyscyplin filozoficznych (terminy są bliskoznaczne*) epistemologia filozofia poznania teoria poznania gnoseologia teoria wiedzy * podczas niniejszego wykładu uznajemy, że są to synonimy Interesujące problemy czym jest prawda? czym jest wiedza? czym jest przekonanie? jaką naturę ma poznanie? jak powinno przebiegać poznanie? zmysły czy rozum? zagadnienia percepcji

5 Logika a filozofia poznania Logika to etyka myśli i mowy Jan Łukasiewicz

6 Dyscypliny naukowe zajmujące się poznaniem Epistemologia znaturalizowana (projekt zapoczątkowany przez W.V.O Quine a) Psychologia poznawcza Neuronauka poznawcza (cogni8ve neuroscience) Kognitywistyka (cogni8ve science)

7 Czym filozoficzne podejście do poznania różni się od naukowego? Trudne zagadnienie: współcześnie filozofia poznania i nauki o poznaniu przenikają się bardzo silnie Tradycyjnie utarło się twierdzić, że: filozofia poznania nie odwołuje się do empirii (bardzo trudno jest obronić dziś ten pogląd) Filozofia poznania ma silny komponent normatywny: bada nie tylko jak poznajemy, ale również jak powinniśmy poznawać

8 Na podstawie: K. Paprzycka, Pojęcie wiedzy, [w:] Przewodnik po epistemologii, red. R. Ziemińska, WAM, Kraków CZYM JEST WIEDZA? UWAGI WSTĘPNE

9 Dwa rodzaje wiedzy (rozróżnienie Gilberta Ryle a) wiedza że (propozycjonalna) wiedza jak (umiejętność)

10 Dwa rodzaje wiedzy (rozróżnienie Gilberta Ryle a) epistemologia wiedza że (propozycjonalna) wiedza jak (umiejętność)

11 Dwa rodzaje wiedzy (rozróżnienie Gilberta Ryle a) epistemologia wiedza że (propozycjonalna) wiedza jak (umiejętność) Czy wiedza jak redukuje się do wiedzy że? NIE: Gilbert Ryle TAK: Jan Woleński

12 Inne podziały wiedzy, przykład wiedza a posteriori (percepcja) a priori (rozumowanie)

13 KLASYCZNA KONCEPCJA WIEDZY

14 Czy mamy do czynienia z wiedzą? Nauczycielka historii pyta Jasia: kiedy odbyła się bitwa pod Grunwaldem. Jasiu próbuje sobie przypomnieć, ale niestety nie może. Nie mając nic do stracenia strzela: w Czy Jasio wie kiedy odbyła się bitwa? Wikipedia jest całkiem dobrym źródłem informacji (nie wiele gorszym niż Britanica). Marysia wyczytała w Wikipedii, że bitwa pod Grunwaldem odbyła się w 1777 roku. Niestety pech chciał, że chwilę wcześniej ktoś zrobił psikusa, a moderator to zaaprobował. Czy Marysia wie kiedy odbyła się bitwa pod Grunwaldem? Staś ma na teście z historii pytanie kiedy odbyła się bitwa pod Grunwaldem. Niestety nic nie przychodzi mu do głowy. W nerwach bawi się kostką do gry (której boki mają liczby od 0 do 9) i wpada na pomysł. Wpisze takie cyfry, jakie wyrzuci. Najpierw wypada 1 potem 4 potem 1 a następnie 0. Wpisuje więc Czy Staś wie kiedy odbyła się bitwa?

15 Klasyczna koncepcja wiedzy (Platon) uzasadnione (jus8fied) prawdziwe (true) przekonanie (believe)

16 Klasyczna koncepcja wiedzy (Platon) [Klasyczna kw ] Osoba A wie, że p, wtedy i tylko wtedy, gdy: [K1] A jest przekonana, że p gdy A coś wie musi być o tym przekonana, ale nie każde jej przekonanie jest wiedzą [K2] jest prawdą, że p wiedza musi odzwierciedlać prawdę o świecie (faktach) [K3] przekonanie A, że p jest uzasadnione nie wystarczy by przekonanie, którym dysponuje A było prawdziwe nie może być ono przypadkowe

17 Zob. sformułowane oryginalnie przykłady: E. Gettier, Czy uzasadnione i prawdziwe przekonanie jest wiedzą?, op. cit. PROBLEMY Z KLASYCZNĄ KONCEPCJĄ WIEDZY: PROBLEM GETTIERA

18 Doktor 0 C, uczona, prowadzi badania nad pewnego rodzaju lekiem, magicyliną, który w jej przekonaniu może skutecznie zwalczać raka wątroby. Załóżmy, że przypuszcze- nia uczonej są słuszne i magicylina rzeczywiście leczy raka wątroby w znacznym procencie przypadków zachorowań w populacji ludzkiej. Załóżmy ponadto, że doktor 0 C przeprowadza eksperymenty zarówno na ludziach, jak i na zwierzętach, mające ustalić odsetek wyzdrowień w przypadkach, w których lek jest podawany, i wykluczyć alternatywne wyjaśnienia. Przypuśćmy, że rozumowanie, które doktor 0 C przeprowadza na podstawie tych eksperymentów, nie zawiera żadnego błędu, i gdy uczona ogłasza uzyskane wyniki w artykule dokumentującym wyniki badań, dostarczają one mocnych racji skłaniających do przekonania, że magicylina ocali życie sporej części osób cierpiących na raka wątroby. Załóżmy teraz, że choć doktor 0 C nie zdaje sobie z tego sprawy, jeden z asystentów pracujących w jej laboratorium badawczym sfałszował część wyników eksperymentów, zastępując jedno z eksperymentalnych zwierząt, które z wyglądu sprawiało wrażenie chorego, zdrowym zwierzęciem, które wcześniej nie brało udziału w eksperymencie. Gdy doktor 0 C dowie się o tym, wpadnie w furię lub w przerażenie jej prace badawcze legną w gruzach. Po otrzymaniu informacji, że wyniki jej eksperymentów zostały sfałszowane, nie będzie już mogła utrzymywać wobec kolegów, że wie, iż magicylina skutecznie leczy raka wątroby. Doktor 0 C nie wie tego; nie wiedziała tego nawet zanim odkryła, co zrobił jej asystent, czyli gdy jeszcze nie przekonała się, że to, co uważała za wiedzę, w istocie wiedzą nie było. Jednakże przekonanie doktor 0 C jest prawdziwe magicylina naprawdę leczy raka wątroby, a rozumowanie uczonej jest bez zarzutu jej przekonanie jest dobrze uzasadnione. A. Morton, Przewodnik po teorii poznania, op. cit., s

19 Ala chce dowiedzieć się która godzina, więc spogląda na zegarek. Wskazówka wskazuje godzinę Rzeczywiście jest godzina Ala nie zdaje sobie jednak sprawy, że zegarek przestał działać wczoraj dokładnie o Przykład Ali różni się od przykładu Stasia, który przypadkowo wyrzucił kostką datę bitwy pod Grunwaldem przekonanie Ali jest uzasadnione, gdyż spojrzenie na zegarek jest wiarygodną metodą sprawdzenia godziny Wszystkie warunki ([K1], [K2], [K3]) klasycznej koncepcji wiedzy są spełnione Jednak czy rzeczywiście w takiej sytuacji stwierdzimy, że Ala wie, która jest godzina? Wniosek: warunek uzasadnienia [K3] nie chroni wystarczająco przed przypadkowością

20 Na podstawie: K. Paprzycka, Pojęcie wiedzy, [w:] Przewodnik po epistemologii, red. R. Ziemińska, WAM, Kraków PRÓBY PORADZENIA SOBIE Z PROBLEMEM GETTIERA

21 Strategie poradzenia sobie z problemem Gettiera (S1) Problem Ge=era w rzeczywistości nie jest problemem (S2) Problem Ge=era wskazuje, że w klasycznej kw brakuje dodatkowego warunku [K4] (S3) Problem Ge=era wskazuje, że klasyczna kw jest nietrafna i trzeba sformułować zupełnie inną koncepcję wiedzy (S4) Problem Ge=era wskazuje, że wiedzy nie da się, lub nie powinno się próbować, definiować

22 (S1) Fundacjonizm (infallibilizm) Na gruncie fundacjonizmu warunki [W2] i [W3] klasycznej kw są ze sobą ściśle połączone uzasadnienie wymaga posiadania przez osobę A niezbitych dowodów, że p, a takie posiadać można tylko, gdy jest prawdą, że p Obejście problemu Ge=era fundacjonista stwierdzi, że Dr 0 C oraz Ala mogły lepiej zadbać o dowody ich świadectwa nie są niezawodne Koncepcji fundacjonistycznej zarzuca się, że jest zbyt wąska wiemy, że nasza percepcja jest podatna na błędy, a mimo tego uznajemy prawomocność wiedzy percepcyjnej niezbite dowody możliwe są tylko w świecie matematyki

23 (S2) Uzasadnienie poprawne materialnie (Keith Lehrer) Rozwiązaniem problemu Ge=era jest dodanie do klasycznej kw warunku, który mówi, że uzasadnienie musi być wnioskowaniem poprawnym nie tylko formalnie i materialnie. Stąd dodatkowy warunek: [W4] uzasadnienie nie opiera się na fałszywych przesłankach Również i ta koncepcja nie radzi sobie z wiedzą percepcyjną: wiele codziennych przypadków wiedzy opiera się na obserwacjach

24 (S3.1) Kauzalna koncepcja wiedzy (Alvin Goldman) Zdaniem Goldmana problemy Ge=era powstają ze względu na brak związku przyczynowego pomiędzy przekonaniem a uzasadnieniem. Proponuje on kauzalną (causal) koncepcję wiedzy [kauzalna kw ] Osoba A wie, że p, wtedy i tylko wtedy, gdy to, że p jest relewantnie powiązane przyczynowo z jej przekonaniem, że p. Kauzalna kw a klasyczna kw W przypadku kauzalnej kw warunki [W1] i [W2] z klasycznej kw są zachowane, gdyż przekonanie p ma być skutkiem procesu poznawczego, a przyczyną tego procesu ma być prawdziwość p (fakt) Nie jest spełniony natomiast [W3] klasycznej kw : to o czym mówią [W1] i [W2] na gruncie kauzalnej kw scalane jest związkiem przyczynowym a nie procedurą uzasadniania (stąd: koncepcja nieewidencjonistyczna) Kauzalna koncepcja wiedzy uwikłana jest w szereg problemów nie pasuje do niektórych typów wiedzy (np. matematycznej)

25 (S3.2) Conditional theory of knowledge (Robert Nozick) Zdaniem Nozicka wiedza charakteryzuje się tym, że w odpowiedni sposób podąża za prawdą stąd mówi się też o koncepcji wiedzy śledzącej prawdę. Oto warunki: [c/śp kw ] Osoba A wie, że p wtedy i tylko wtedy, gdy: [C1] A jest przekonana, że p [C2] jest prawdą, że p [C3] gdyby nie było prawdą, że p, to A nie byłaby przekonana, że p [~(C2) ~(C1)] [C4] gdyby (także w nieco innych warunkach) prawdą byłoby, że p to A byłaby przekonana, że p [(C2) (C1)]

26 (S4) Niewyrażalność czym jest wiedza Wielu filozofów twierdzi, że próby definiowania wiedzy są bezcelowe lub beznadziejne. Pojęcia za pomocą których wyjaśnia się wiedzę, takie jak przekonanie, prawda, uzasadnienie, przyczyna są równie lub nawet bardziej problematyczne Zdaniem niektórych to czy coś w danej chwili jest wiedzą zależne jest od kontekstu/okoliczności Zdaniem innych wiedza to pojęcie pierwotne (nie definiuje się go) lub pojęcie potoczne, a próby jego definiowania prowadzą tylko do kłopotów