MO LIWE PODEJÂCIA W BENCHMARKINGU DOBROWOLNYCH FUNDUSZY UBEZPIECZE ZDROWOTNYCH W BU GARII (omówienie artyku u * )

Transkrypt

1 Mo liwe podejêcia w benchmarkingu dobrowolnych funduszy ubezpieczeƒ zdrowotnych w Bu garii MO LIWE PODEJÂCIA W BENCHMARKINGU DOBROWOLNYCH FUNDUSZY UBEZPIECZE ZDROWOTNYCH W BU GARII (omówienie artyku u * ) Possible approaches to benchmarking voluntary health insurance funds in Bulgaria discussion of the article * Petko Salchev, Nikolai Hristov, Lidia Georgieva, Medical University of Sofia (Bulgaria) ABSTRACT Following the adoption of the Health Insurance Law in Bulgaria (1999), which provided the legal framework for the development of voluntary health insurance, several health insurance funds were established. While Bulgaria had two licensed voluntary health insurance funds in 2001, in 2003 their number grew to six, and in 2009 this number stood at over twenty. Despite the increasing number of funds in recent years, their share in health care spending remained at 1 1.5%, which is below the European average. To this date, the scientific community in Bulgaria has not produced any serious, in-depth studies in this field. The economic data published by the Commission of Financial Supervision (CFS) conform to EC regulations, but do not allow non-specialists to get a realistic assessment of voluntary health insurance funds (VHIF). This article introduces a methodology for comparing VHIFs and establishing a complex index (Benchmark Index BI) based on 5 groups of indicators related to several available variables. This index is intended as a tool for analyzing the voluntary health insurance sector and managing resources through a set of analytical indicators and variables. It can be used to create a certain type of ranking of VHIFs. Keywords: voluntary health insurance, market, comparing methods, benchmark index S owa kluczowe: dobrowolne ubezpieczenia zdrowotne, rynek, metody porównania, benchmark indeks STRESZCZENIE Ustawa Ubezpieczenia Zdrowotnego w Bu garii (przyj ta w 1999 r.) stworzy a podstawy prawne dla rozwoju dobrowolnych ubezpieczeƒ zdrowotnych. Zacz y powstawaç pierwsze fundusze zdrowotne; w 2001 r. w Bu garii istnia y tylko dwa licencjonowane fundusze oferujàce dobrowolne ubezpieczenia zdrowotne, w 2003 r. ich liczba wzros a do szeêciu, a w 2009 r. wynosi a ponad dwadzieêcia. Pomimo wzrastajàcej liczby funduszy, ich finansowy udzia w ogólnych wydatkach na ochron zdrowia pozosta na poziomie 1 1,5%, czyli poni ej Êredniej europejskiej. Artyku przedstawia metodologi porównywania dobrowolnych funduszy ubezpieczeƒ zdrowotnych (voluntary health insurance funds VHIFs) i utworzenia z o onego indeksu (Benchmark Index BI) opartego na pi ciu grupach wskaêników zawierajàcych dost pne zmienne. Indeks ten ma stanowiç narz dzie do analizy sektora dobrowolnych ubezpieczeƒ zdrowotnych i zarzàdzania jego zasobami za pomocà zestawu wskaêników analitycznych i zmiennych. Mo e byç równie wykorzystany do tworzenia pewnego rodzaju rankingu VHIFs. WPROWADZENIE Do g ównych wyzwaƒ dla wszystkich podmiotów wolnego rynku, tak e funduszy ubezpieczeƒ zdrowotnych, nale y zaliczyç: sta e zapotrzebowanie na nowe formy ubezpieczenia, rozwój konkurencji i wolnego rynku, rosnàcà motywacja firm i osób fizycznych do zakupu nowych typów zabezpieczenia oraz wy szà kultur ubezpieczeniowà. Zadania stojàce przed oferentami dobrowolnych ubezpieczeƒ zdrowotnych, to: * Pe ny angielskoj zyczny tekst artyku u w Journal of Health Policy Insurance and Management VIII (I), s Polityka Zdrowotna 117

2 Petko Salchev, Nikolai Hristov, Lidia Georgieva uczciwoêç, lojalnoêç, przejrzystoêç i zwi kszona wra liwoêç spo eczna na potrzeby klientów, szczegó owa wiedza na temat prawa, mechanizmów regulacyjnych i wymogów dotyczàcych ró nych form ubezpieczenia, zindywidualizowany marketing i obs uga klienta, zapewnienie dzia aƒ ochronnych interesów klientów zapewnienie bezpieczeƒstwa zainwestowanych pieni dzy, zebranych informacji, itp., znajomoêç teorii i praktyki stosunków ubezpieczeƒ, ró nych metod, modeli i form ubezpieczeƒ, udzielanie zrozumia ej informacji o ubezpieczeniach, wiedza na temat ró nych wariantów rozwiàzania problemów ubezpieczeniowych osób i firm, transformacja roli wszystkich pracujàcych w biznesie ubezpieczeƒ od sprzedawcy us ugi do indywidualnego konsultanta i doradcy, organizacyjne, informacyjne i inne innowacje zorientowane na klienta. Autorzy porównujà publiczne i prywatne fundusze oferujàce ubezpieczenia zdrowotne w wybranych krajach. Wyniki analizy sk aniajà do okreêlenia niekorzystnych cech funduszy ubezpieczeƒ zdrowotnych w Bu garii. Sà to: niejasne pakiety oferowanych us ug, Êwiadczone us ugi sà identyczne z oferowanymi przez publiczne obowiàzkowe ubezpieczenie zdrowotne, ma y udzia finansowy funduszy w ca oêci wydatków na opiek zdrowotnà, niejasnoêci co do rodzaju oferowanego ubezpieczenia dodatkowe, zast pujàce lub uzupe niajàce, brak zainteresowania ubezpieczeniami zdrowotnych wêród mieszkaƒców Bu garii, w zwiàzku z ulgami podatkowymi, przewaga ubezpieczeƒ firmowych opartych na pakietach ubezpieczeniowych dla ca ej firmy. Po analizie oferty funduszy ubezpieczeniowych staje si jasne, e przychody ze sk adek pochodzà g ównie z innych pakietów, a nast pnie tych dla leczenia ambulatoryjnego i refundacji; wyp acane odszkodowania i Êwiadczenia wykazujà podobnà struktur. JednoczeÊnie aden fundusz nie jest w stanie okre- Êliç, co rozumie pod okreêlaniem inne pakiety czy refundacja. Niestety, w Bu garii nie przeprowadza si istotnych badaƒ w dziedzinie ubezpieczeniowej. W ciàgu ostatnich 9 lat pojawi o si zaledwie 36 publikacji zwiàzanych z dobrowolnymi ubezpieczeniami zdrowotnymi: jedna trzecia z nich to przeglàdy literatury, dwie to monografie dotyczàce podstawowych zasad i ró nych modeli ubezpieczeƒ, pi ç publikacji po- Êwi cono dzia alnoêci niektórych funduszy ubezpieczeniowych, a kilka dyskusji na temat rozwoju systemu ubezpieczeƒ zdrowotnych. Szczegó owe dane dotyczàce dzia alnoêci firm oferujàcych ubezpieczenia zdrowotne mo na znaleêç tylko w publikacjach Komisji Nadzoru Finansowego (KNF). Decyzje zarzàdzajàcych i klientów mogà byç oparte wy àcznie na wiarygodnych danych pochodzàcych z firm ubezpieczeniowych. W zwiàzku z tym ekonomiêci, statystycy i mened erowie na ca ym Êwiecie opracowujà coraz bardziej z o one metody porównania i oceny struktur organizacyjnych w ochronie zdrowia. W Bu garii porównanie funduszy dobrowolnych ubezpieczeƒ zdrowotnych jest zadaniem trudnym ze wzgl du na brak dost pnych danych i niejasnoêç stosowanych w ocenie praktyk. Wydaje si, e decyzje sà podejmowane na podstawie ogólnych rozwa aƒ i oêwiadczeƒ ekspertów w niewielkim stopniu odzwierciedlajà obiektywnà rzeczywistoêç. Do 2011 r. porównania te wykonywane by y wy àcznie w oparciu o udzia y w rynku poszczególnych funduszy ubezpieczeniowych. Publikowane przez KNF dane ekonomiczne, choç sà zgodne z przepisami UE, nie pozwalajà na realnà ocen VHIFs. Opracowanie prostego w zastosowaniu zintegrowanego indeksu BI stanowi wi c wa ne zadanie dla naukowców. Taki indeks móg by wspomóc wiele podmiotów systemu ochrony zdrowia: pacjentów w wyborze funduszu (efektywnoêç spo eczna), polityków w decyzjach dotyczàcych zarzàdzania i alokacji zasobów (efektywnoêç ekonomiczna), mened erów ochrony zdrowia w ocenie zarzàdzania operacyjnego (efektywnoêç operacyjna), personelu medycznego w ocenie dzia alnoêci medycznej (efektywnoêç medyczna). 118 Marzec 2012 Nr X

3 Mo liwe podejêcia w benchmarkingu dobrowolnych funduszy ubezpieczeƒ zdrowotnych w Bu garii METODOLOGIA TWORZENIA INDEKSU BENCHMARKINGU I PORÓWNANIA DOBROWOLNYCH FUNDUSZY UBEZPIECZE ZDROWOTNYCH Indeks BI zosta zbudowany wed ug nast pujàcego algorytmu: grupowanie wskaêników w grupy (filary) i kalkulacja indeksu dla ka dej grupy (filaru), kalkulacja zintegrowanego indeksu BI jako pochodna indeksów grupowych, porównanie VHIFs na podstawie zintegrowanego indeksu BI. PodejÊcie to pozwa a na dokonywanie szybkich analiz VHIFs, które mogà byç wykorzystywane do zilustrowania z o onych aspektów stabilnoêci organizacyjnej, ekonomicznej efektywnoêci, roli opinii publicznej i rozwoju technologicznego. Mocne i s abe strony ka dego BI w du ej mierze wynikajà z jakoêci g ównych zmiennych. Idealnie jest, je eli wszystkie zmienne sà wybrane na podstawie ich znaczenia, stabilnoêci analitycznych, aktualnoêci, dost pnoêci oraz innych czynników sta ych. W przypadku indeksu BI autorzy wybrali nast pujàce grupy (filary) wskaêników: 1 filar dzia alnoêç, organizacja i wydajnoêç, efektywnoêç 1) liczba sprzedanych indywidualnych polis, 2) liczba sprzedanych polis rodzinnych, 3) liczba sprzedanych polis grupowych, 4) liczba sprzedanych polis korporacyjnych, 5) àczna liczba osób ubezpieczonych, 6) liczba regionalnych przedstawicieli (biura), 7) liczba umów ze Êwiadczeniodawcami medycznymi, stomatologicznymi i aptekami, 8) liczba odrzuconych roszczeƒ, 9) liczba skarg, 10) liczba przyj tych skarg. 2 filar sk adki wed ug typu pakietu 1) promocja zdrowia oraz zapobieganie chorobom, 2) ambulatoryjne us ugi medyczne, 3) szpitalne us ugi medyczne, 4) us ugi stomatologiczne, 5) us ugi zwiàzane z codziennym transportem, itp., 6) refundacja kosztów, 7) inne pakiety, 8) razem. 3 filar udzia rynkowy. 4 filar wyp acone odszkodowania wed ug typu pakietu 1) promocja zdrowia oraz zapobieganie chorobom, 2) ambulatoryjne us ugi medyczne, 3) szpitalne us ugi medyczne, 4) us ugi stomatologiczne, 5) us ugi zwiàzane z codziennym transportem, itp., 6) refundacja kosztów, 7) inne pakiety, 8) razem. 5 filar wskaêniki finansowe 1) wartoêci niematerialne i prawne, 2) inwestycje, 3) roszczenia, 4) inne aktywa, 5) koszty w przysz ych okresach i zakumulowany kapita, 6) zobowiàzania. Selekcja tych wskaêników zosta a oparta na nast pujàcych kryteriach dost pnoêç, przejrzystoêç, mo liwoêç gromadzenia i analizy, szacunek dla tajemnicy handlowej. Do obliczenia poszczególnych wskaêników zosta wybrany matematyczny model normalizacji min-max. Formu a stosowana do wyliczenia min-max jest nast pujàca: I = x min(n) max(n) min(n) gdzie: x wartoêç wskaênika dla badanego funduszu, min (n) minimalna wartoêç grup wskaêników, max (n) maksymalna wartoêç grup wskaêników, Przy obliczaniu i porównywaniu VHIFs autorzy skorzystali z danych opublikowanych przez KNF do paêdziernika 2008 r. Przy kalkulacji i porównaniach, z uwagi na brak danych, nie korzystano z 1 filaru. Analiza wykaza a, e wartoêci wskaêników dla wiodàcych funduszy majà tendencj wzrostowà. BI pozwala oceniaç i porównywaç pozycj ka dego VHIF. Dla specjalistów dodatkowo stanowi baz dla ich decyzji zarzàdczych poprzez uzupe nienie analizy ka dego wskaênika i filaru. Próba porównywania osobno ka dego wskaênika potwierdza, e rzeczywista analiza i ranking sà niemo liwe bez stosowania zintegrowanego indeksu. Ranking VHIFs stosownie do ich udzia u w rynku ró ni si od rankingu BI, ze wzgl du na naturalnà wi kszà wartoêç informacyjnà tego ostatniego. WNIOSKI I PROPOZYCJE Na podstawie przedstawionej analizy i proponowanej metodologii sformu owano nast pujàce wnioski i zalecenia: 1) konieczne jest opracowanie modeli i metod analizy i oceny VHIFs umo liwiajàcych rozpowszechnianie przejrzystej informacji wêród ogó u spo eczeƒstwa, 2) dane opublikowane przez KNF, który jest przede wszystkim organem regulacji i nadzoru, sà niewystarczajàce do analizy i porównania dzia alnoêci VHIFs, 3) konieczne jest, aby Stowarzyszenie VHIFs wspiera o wprowadzenie niezale nej oceny i klasyfikacji. Polityka Zdrowotna 119

4 Petko Salchev, Nikolai Hristov, Lidia Georgieva 4) proponowana metodologia zwi ksza mo liwoêci pacjentów i kadry kierowniczej przedsi biorstw w zakresie podejmowania Êwiadomych decyzji przy wyborze ubezpieczeƒ zdrowotnych. Podj cie wi kszej liczby badaƒ i analiz w zakresie dobrowolnych ubezpieczeƒ zdrowotnych jest niezb dne w celu przyspieszenia przyj cia polityki opartej na faktach. LITERATURA 1. Advisory Group on the Risk Equalisation Scheme. Report of the Advisory Group on the Risk Equalisation Scheme: the Minister for Health and Children s Independent Review of the Risk Equalisation Scheme. Dublin, Advisory Group on the Risk Equalisation Scheme, Anell A, Svarvar P. Health care reforms and cost containment in Sweden. In: Mossialos E, Le Grand J, eds. Health care and cost containment in the European Union. Aldershot, Ashgate, Beck K, Zweifel P. Cream-skimming in deregulated social health insurance: evidence from Switzerland. Developments in Health Economics and Public Policy, 6, 1998: Datamonitor. European health insurance 2000: what s the prognosis, doctor? London, Datamonitor, European Commission. Liberalisation of insurance in the single market an update. Dated 15 October Brussels, European Commission, (1997). rket/en/finances/insur/87.htm, accessed 5 January 2002). 6. Gauthier A, Lamphere J, Barrand N. Risk selection in the health care market: a workshop overview. Inquiry, 32, 1995: Gulliford MC et al. Access to health care: a scoping exercise. London, National Health Service (NHS) Service Delivery and Organisation Research and Development Programme, Knight J. Private medical insurance: how to get the best care and treatment for you and your family at the lowest price. Moneywise, July, Kulu-Glasgow I, Delnoij D, de Bakker D. Self-referral in a gatekeeping system: patients reasonsfor skipping the general practitioner. Health Policy 45, 1998: Manning WG, Marquis MS. Health insurance: the trade-off between risk pooling and moral hazard. Santa Monica, RAND Corporation (Pub. No. R NCHSR), Mossialos Elias, S. Thomson. Voluntary health insurance in the European Union. European Observatory on Health Systems and Policies ISBN Natarajan K. European health insurance markets: opportunity or false dawn? London, FT Financial Publishing/ Pearson Professional, Office of Fair Trading (OFT). Health insurers improve consumer information [press release]. Dated 3 July London, OFT. 14. Van de Ven WPMM, van Vliet R. How can we prevent cream skimming in a competitive health insurance market? The great challenge for the 90s. In: Zweifel P, Frech III H, eds. Health economics worldwide. Amsterdam, Kluwer, Youngman I. The health insurance opportunity: a worldwide study of private medical insurance markets. Dublin, Lafferty, Å. Ñ Ë Ó ëapple ÌËÚÂÎÂÌ Ì ÎËÁ Ì ÏÓ ÂÎË Á ÙËÌ ÌÒËapple ÌÂ Ì Ï ˈËÌÒÍË ÛÒÎÛ Ë: ÙËÎÓÒÓÙËfl Ë ÚÂıÌÓÎÓ Ëfl (èappleó ÎÊÂÌË III ) - 4, 2004, 2, ISSN ÅÓapple ÊÛÍÓ, ë ÂÚÓÒÎ. ÑÓÔ ÎÌËÚÂÎÌÓÚÓ Á apple ÌÓ ÓÒË Ûapplefl Ì Úapplefl  ÓÔ ÎÌË- ÚÂÎÌÓ Ë Á ÙËÌ ÌÒËapple ÌÂÚÓ: ë Ò ë ÂÚÓ- ÒÎ ÅÓapple ÊÛÍÓ, Á Ï.-Ôapple Ò. Ì ìë Ì ÄÒÓˆ. Ì ÎˈÂÌÁËapple ÌËÚ appleûêâòú Á Ó appleó ÓÎÌÓ Á apple ÌÓ ÓÒË Ûapplefl ÌÂ Ë ÔappleÓÍÛappleËÒÚ ÅÛÎÒÚapple á apple ÌÓ ÓÒË Ûapplefl ÌÂ, apple Á Ó applefl ÉÂapple Ì à ÌÓ. // è appleë, ïii, N 139, 23 ÎË 2003, Ò. 18. ISSN: Marzec 2012 Nr X

5 Mo liwe podejêcia w benchmarkingu dobrowolnych funduszy ubezpieczeƒ zdrowotnych w Bu garii 18. Ç. èâúíó - çó ËÌË Ó Î ÒÚÚ Ì Á apple ÌÓÚÓ ÓÒË Ûapplefl ÌÂ. 2, 2002, 2, 50. ISSN 19. Ç. èâúíó - èóîëúëí Ì Ó appleó ÓÎÌÓÚÓ Á apple ÌÓ ÓÒË Ûapplefl ÌÂ Ö appleóôâèòíëfl Ò Á. 1, 2001, 1, ISSN 20. Ç. èâúíó - éúìó ÂÌËÂ Ì Ô ˆËÂÌÚËÚÂ Í Ï Á apple ÌÓÚÓ ÓÒË Ûapplefl Ì 5, 2005, 1, ISSN 21. Ç. èâúíó, ç. èóôó, å. ÑflÍÓ. ÄÌ ÎËÁ Ë ÓˆÂÌÍ Ì ÒÚÂÌ Á apple ÌÓÓÒË ÛappleËÚÂÎÂÌ ÙÓÌ. (è apple ÒÚ Í ÂÒÚ ÂÌË appleâáûîú ÚË) 6, 2006, 4, ISSN 22. Ç. èâúíó, ç. èóôó, å. ÑflÍÓ. ÄÌ ÎËÁ Ë ÓˆÂÌÍ Ì ÒÚÂÌ Á apple ÌÓÓÒË ÛappleËÚÂÎÂÌ ÙÓÌ (ÇÚÓapple ÒÚ ÍÓÎË ÂÒÚ ÂÌË appleâáûîú ÚË) 6, 2006, 5, ISSN 23. ÇÂÎÂ, É appleëâî. ÑÓ appleó ÓÎÌÓ Á apple ÌÓ ÓÒË Ûapplefl ÌÂ Ö appleóôâèòíëfl Ò Á/É. ÇÂÎÂ. // á apple ÂÌ ÏÂÌË ÊÏ ÌÚ, IV, 2004, N 4, Ò ISSN: 24. ÇËÚÍÓ, åëïë. Ç Ö appleóô Ó ÂÒÚ ÂÌÓÚÓ Ë ÒÚÌÓÚÓ Á apple ÌÓ ÓÒË Ûapplefl Ì Ò apple Á Ë Ú Â ÌÓ appleâïâììó : [àìúâapple Ò] Ôapple Ò. Ì ÄÒÓˆ. Ì ÎˈÂÌÁËapple ÌËÚ - Á Ó appleó ÓÎÌÓ Á apple ÌÓ ÓÒË Ûapplefl Ì / åëïë ÇËÚÍÓ. // á ÒÚapple ıó ÚÂÎ, XIII, N 7, Ôapple. 2006, Ò. 13. ISSN: É. ÇÂÎÂ. ÑÓ appleó ÓÎÌÓ Á apple ÌÓ ÓÒË Ûapplefl ÌÂ Ö appleóôâèòíëfl Ò Á 4, 2004, 4, ISSN 26. É Î ËÌÓ, êûïâì. ç ÁÓapple Ì ÂÈÌÓÒÚÚ ÔÓ Ó appleó ÓÎÌÓ Á apple ÌÓ ÓÒË Ûapplefl Ì êâôû ÎËÍ Å Î appleëfl / êûïâì É Î ËÌÓ. // Å ÌÍË. àì ÂÒÚˈËË. è appleë, 2003, N 3, Ò ISSN: É Î ËÌÓ, êûïâì. ç ÁÓapple Ì ÂÈÌÓÒÚÚ ÔÓ Ó appleó ÓÎÌÓ Á apple ÌÓ ÓÒË Ûapplefl Ì êâôû ÎËÍ Å Î appleëfl / êûïâì É Î ËÌÓ. // á ÒÚapple ıó ÚÂÎ, Iï, N 9, Ï È 2003, Ò ISSN: Ö. òëôíó ÂÌÒÍ, å. ÑflÍÓ, Ñ. äapple ÍÓ. åó ÂÎË Ì Á apple ÌÓ ÓÒË Ûapplefl ÌÂ Ö appleóô Ë appleâ ÛÎËapple Ì Ôapple ÔappleËÂÏ ÂÒÍ ÂÈÌÓÒÚ ÒËÒÚÂÏ Ú Ì Á apple ÂÓÔ Á Ì 8, 2008, 3, ISSN 29. à. åë Â. åóúë ˆËfl Ì ÔÓÚappleÂ- ËÚÂÎËÚÂ Ì Á apple ÌË Á ÒÚapple ıó ÍË ÛÒÎÓ ËflÚ Ì Á apple ÌÓÓÒË ÛappleËÚÂÎÌ ÒËÒÚÂÏ. - 5, 2005, 5, ISSN 30. à. åë  á apple ÌÓ Á ÒÚapple ıó Ì àá. ëä Ñ. ñâìó, ë Ë Ó , 2005, 6, 58.ISSN 31. à ÌÓ, ÇÂÎË Í. á apple ÌÓÚÓ ÓÒË Ûapplefl Ì Á ÎÊËÚÂÎÌÓ Ë Ó appleó ÓÎÌÓ / ÇÂÎË Í à ÌÓ. àíóìóïë ÂÒÍË ÊË ÓÚ, XXVIII, N 31, , Ò. 6. ISSN: à Ì Â, çëíóî. Ñ Ì ÌÓ ÚappleÂÚËapple ÌÂ Ì ÌÓÒÍËÚÂ Ì ÙËÁË ÂÒÍË Îˈ Á Ó appleó ÓÎÌÓ ÓÒË Ûapplefl ÌÂ Ë Á ÒÚapple ıó Ì / çëíóî à Ì Â. ÄÍÚË, 2003, N 3, Ò ISSN: ä. ÄÎÂÍÒË èapple ÌÓ appleâ ÛÎËapple ÌÂ Ì Ô Á apple Ì Ó appleó ÓÎÌËÚ Á apple ÌÓ- ÓÒË ÛappleËÚÂÎÌË ÛÒÎÛ Ë Å Î appleëfl 6, 2006, 5, ISSN 34. ä. ó ÏÓ ÅÂÌ Ï appleíëì Ú Í ÚÓ Á apple ÌÓ- ÔÓÎËÚË ÂÒÍ ÚÂıÌÓÎÓ Ëfl 7, 2007, 2, ISSN 35. å. ÇÎ ËÏËappleÓ èappleë ÚËÁ ˆËfl, appleâ ÛÎËapple ÌÂ Ë Ô Á apple Á apple ÂÓÔ Á ÌÂÚÓ 4, 2004, 2, ISSN 36. å. ÑflÍÓ, ç. èóôó, Ç. èâúíó Infosure ÌÓ ËÌÒÚappleÛÏÂÌÚ Á Ì ÎËÁ Ë ÓˆÂÌÍ Ì Á apple ÌÓ-ÓÒË ÛappleËÚÂÎÌË ÒıÂÏË 6, 2006, 1, ISSN 37. å. íapple flìóòíë Ë Ç. ã Á appleâ ËÍ è Á apple Ú Á apple ÂÓÔ Á ÌÂÚÓ ˆÂÌË Ë ˆÂÌÓ- Ó apple ÁÛ Ì Á apple ÂÓÔ Á ÌÂÚÓ 7, 2007, 4, ISSN 38. å. íapple flìóòíë, Ç. ã Á appleâ ËÍ ÑÓ appleó- ÓÎÌÓÚÓ Á apple ÌÓ ÓÒË Ûapplefl Ì ÁÏÓÊÌÓÒÚ Á ÔÓÎÁ ÌÂÌ ÓÔ ÎÌËÚÂÎÌË Á apple ÌË ÛÒÎÛ Ë ËÁ Ì Ó ı Ú Ì Á ÎÊËÚÂÎÌÓÚÓ ÓÒË Ûapplefl ÌÂ. ëô. á apple ÂÌ ÏÂÌË ÊÏ ÌÚ 8, 2008, 6, ISSN 39. å. íapple flìóòíë, Ç. ã Á appleâ ËÍ, Ç. ëôëappleíóòíë. éòìó ÂÌ Ô ÍÂÚ ÓÚ Á apple ÌË ÛÒÎÛ Ë Ë ÓÔ ÎÌËÚÂÎÌË ÁÏÓÊÌÓÒÚË Á apple Á ËÚËÂ Ì Á apple ÌÓÚÓ ÓÒË Ûapplefl Ì å Í ÓÌËfl 8, 2008, 5, ISSN 40. ç. èóôó. á apple ÌÓÓÒË ÛappleËÚÂÎÌËÚ appleâáâapple Ë Ì appleûêâòú Ú Á Ó appleó ÓÎÌÓ Á apple ÌÓ ÓÒË Ûapplefl Ì ÎÓ ËÍ, ÌÓappleÏ ÚË Ì ÛappleÂ Ë Ôapple ÍÚËÍ. 8, 2008, 5, ISSN 41. ç. èóôó, Ç. èâúíó. ÑappleÛÊÂÒÚ Ú Á Ó appleó ÓÎÌÓ Á apple ÌÓ ÓÒË Ûapplefl Ì ÒÚappleÛÍÚÛappleË Ò apple ÌÚËapple Ì ÒÚ ËÎÌÓÒÚ Ë ÒË ÛappleÌÓÒÚ - 5, 2005, 4, ISSN Polityka Zdrowotna 121

6 Petko Salchev, Nikolai Hristov, Lidia Georgieva 42. ç. èóôó, Ç. èâúíó, ã. ëô ÒÓ. äóîíó ËıÚ ËÌ ÂÒÚËapple ÎË Á apple ÂÚÓ ÒË? 5, 2005, 3, ISSN 43. ç. èóôó, Ç. èâúíó. ê Á ËÚËÂ Ì Ô Á apple Ì Ó appleó ÓÎÌÓÚÓ Á apple ÌÓ ÓÒË Ûapplefl Ì ÍÓÌÚÂÍÒÚ Ì Î appleòí Ú ËÍÓÌÓÏËÍ - 6, 2006, 6, ISSN 44. èâúíó ç. ÑÓ appleó ÓÎÌÓ Á apple ÌÓ ÓÒË Ûapplefl Ì ŠΠappleëfl / ç. èâúíó. ëóˆë ÎÌ Ï ˈËÌ, I, 1994, N 3-4, Ò ISSN: èóôó ç. ÑappleÛÊÂÒÚ Ú Á Ó appleó ÓÎÌÓ Á apple ÌÓ ÓÒË Ûapplefl Ì ÒÚappleÛÍÚÛappleË Ò apple ÌÚËapple Ì ÒÚ ËÎÌÓÒÚ Ë ÒË ÛappleÌÓÒÚ, ç. èóôó, Ç. èâúíó. á apple ÂÌ ÏÂÌË ÊÏ ÌÚ V, 2005, N 4, Ò ISSN: 46. ê ÍÓ ÒÍ, ÉÂapple Ì. èappleëìˆëôë Ë Ôapple ÍÚËÍË ÒËÒÚÂÏËÚ Á Á ÎÊËÚÂÎÌÓ Ë Ó appleó ÓÎÌÓ Á apple ÌÓ ÓÒË Ûapplefl ÌÂ/É. ê ÍÓ ÒÍ. // ëóˆë ÎÌ Ï ˈËÌ, XI, 2003, N 1, Ò ISSN: ë. å ÍÒËÏÓ. Ñ Î ÓÒappleÓ Ì Ú ÓˆÂÌÍ ÍappleËÚÂappleËÈ Á Í ÂÒÚ ÓÚÓ Ì Á apple Â- ÓÔ ÁÌ Ú ÂÈÌÓÒÚ 4, 2004, 4, ISSN 48. ë. çëíóîó. î ÍÚÓappleË, ÎËflÂ Ë appleıû ÔÓÚapple ÎÂÌËÂÚÓ Ì Ï ˈËÌÒÍ ÔÓÏÓ. 1, 2001, 1, ISSN 49. è.ë Î Â, ã. ÉÂÓapple ËÂ, èappleëìˆëôë Ë Ôapple ÍÚËÍË Á apple ÌÓÚÓ Ë ÔÂÌÒËÓÌÌÓ ÓÒË Ûapplefl ÌÂ, ëóùëfl, 2008, ISBN ëì. äóì Â. á ÍÓ Ó Â (ÌÂ)ÒÔapple  ÎË Á apple ÌÓÓÒË ÛappleËÚÂÎÌ Ú ÒËÒÚÂÏ 6, 2006, 6, 7-9. ISSN 51. ëú. ÉÎ ËÎÓ Ë ç. ÇÂÎÂ. í appleòâìâ Ë Ôapple ΠÌ Á apple ÂÓÔ Á ÌÂÚÓ: ÓÒÌÓ ÌË ÔÓÌflÚËfl Ë ÔappleËÎÓÊÂÌËÂÚÓ ËÏ ÛÒÎÓ ËflÚ Ì appleâùóappleï Ì Î appleòíóúó Á apple Â- ÓÔ Á Ì 5, 2005, 1, ISSN 52. ëú. ÉÎ ËÎÓ. îëì ÌÒËapple ÌÂ Ì Á apple Â- ÓÔ Á ÌÂÚÓ ÛÒÎÓ ËflÚ Ì ÔappleËÒ Â ËÌfl ÌÂ Ì Å Î appleëfl Í Ï é  ËÌÂÌ Ö appleóô 6, 2006, 6, ISSN 53. í. ÇÂÍÓ, ë. ÑÊ Ï ÁÓ. çó ÔÓ ıó Á apple ÌÓÚÓ ÓÒË Ûapplefl Ì Á ÔÓ Ó applefl ÌÂ Ì Í ÂÒÚ ÓÚÓ. 8, 2008, 6, ISSN Omówienie artyku u: Dominika Cichoƒska Petre Iltchev 122 Marzec 2012 Nr X