PRACE ORYGINALNE. Autorzy pracy dokonuj¹ oceny odleg³ej

Transkrypt

1 PRACE ORYGINALNE Dariusz SIENKIEWICZ Edward GOLEC, Sebastian NOWAK Joanna GOLEC El bieta SZCZYGIE Alicja PLEWA Ocena wyników odleg³ych leczenia operacyjnego z³amañ oko³okrêtarzowych koœci udowej z zastosowaniem Dynamicznego Stabilizatora Biodrowego Peritrochanteric femur fractures - evaluation of distant functional outcomes of operative treatment using Dynamic Hip Stabilizer Klinika Chirurgii Urazowej i Ortopedii z Oddzia³em Rehabilitacji Wojskowego Szpitala Klinicznego z Poliklinik¹ SP ZOZ w Krakowie Kierownik Kliniki: Zak³adu Fizjoterapii Instytutu Fizjoterapii Wydzia³u Nauki o Zdrowiu Uniwersytetu Jagielloñskiego Collegium Medicum w Krakowie Kierownik Zak³adu i Instytutu Fizjoterapii: Dodatkowe s³owa kluczowe: z³amania oko³okrêtarzowe koœci udowej Additional key words: peritrochanteric femur fractures Autorzy pracy dokonuj¹ oceny odleg³ej wyników czynnoœciowych i radiologicznych leczenia operacyjnego z³amañ oko³okrêtarzowych koœci udowej z zastosowaniem dynamicznego stabilizatora biodrowego (DSB). Dokonuj¹ tego w oparciu o materia³ kliniczny obejmuj¹cy lata od 99 do roku. Do badania w³¹czono chorych, w tym 9 kobiet, co stanowi, oraz mê czyzn, co daje. Wiek badanych mieœci³ siê w przedziale od do 97 lat - œrednio 77 lat. Do oceny typu z³amania oko³okrêtarzowego koœci udowej przyjêto klasyfikacjê Boyda i Gryffina. Do oceny uzyskanych wyników czynnoœciowych przyjêto obiektywno-subiektywn¹ skalê Harrisa, a do oceny wyników radiologicznych kryteria Golca. Uzyskane wyniki pozwoli³y potwierdziæ przydatnoœæ DSB w leczeniu z³amañ typu I i II wg Boyda i Gryffina. z³e uzyskano w z³amaniach typu III i IV. The authors make distant evaluation of functional and radiological outcomes after operative treatment of peritrochanteric femur fractures using Dynamic Hip Stabilizer (DSB). It was done basing on clinical material of 99- years. patients were included into the study, 9 women (.7) and men (7.), aged between -97 years (average 77 years). Boyd and Gryffin classification was used for evaluation of type of fracture, Harris criterions was used for evaluation of functional outcomes, and Golec's criterions was used for evaluation of radiological outcomes. Obtained outcomes confirm usefulness of DSB for treatment of type I and II according to Boyd and Griffin classification. Poor outcomes were obtained in type III and IV. Adres do korespondencji: - Kraków, ul. Zachodnia / Tel.: -- lub s³u bowy: -, -- lub Fax: -, -- bgolec@poczta.onet.pl Wstêp Z³amania koñca bli szego koœci udowej s¹ ciê kimi uszkodzeniami urazowymi narz¹du ruchu stanowi¹cymi oko³o wszystkich jego obra eñ. Oko³o z nich to z³amania oko³okrêtarzowe. Wystêpuj¹ one przede wszystkim u osób miêdzy 7-9 dekad¹ ycia ze zdecydowan¹ przewag¹ u kobiet []. Rzadziej obserwowane s¹ u osób m³odych jako wynik ciê kiego urazu okolicy biodrowej []. Czêsto zdarza siê równie, e jest to ostatnie z³amanie w yciu chorego, bowiem od do z nich umiera w pierwszym roku od dnia odniesionych obra- eñ, a wielu z pozosta³ych nie odzyskuje wczeœniejszej sprawnoœci fizycznej. Wiêkszoœæ z poszkodowanych wymaga d³ugotrwa³ej i cierpliwej opieki socjalnej []. Mimo dynamicznego technologicznego rozwoju nowych materia³ów zespalaj¹cych wykorzystywanych w leczeniu operacyjnym z³amañ oko³okrêtarzowych koœci udowej [], oraz doskonalenia techniki zabiegowej, operowani z powodu z³amañ oko³okrêtarzowych koœci udowej nara eni s¹ na ró nego rodzaju powik³ania []. Zasadniczo mog¹ one wp³y- waæ na ca³okszta³t obrazu klinicznego prowadzonego leczenia, oraz na ostateczny jego wynik. Jednym z powszechnie stosowanych zespoleñ w leczeniu analizowanych z³amañ jest rodzimej produkcji dynamiczny stabilizator biodrowy (DSB). Cel Celem prezentowanych badañ by³a ocena wyników leczenia operacyjnego z³amañ oko³okrêtarzowych koœci udowej z zastosowaniem dynamicznego stabilizatora biodrowego, a przede wszystkim udzielenie odpowiedzi na nastêpuj¹ce pytania badawcze:. Jakie s¹ odleg³e wyniki czynnoœciowe i radiologiczne leczenia operacyjnego z³amañ oko³okrêtarzowych koœci udowej z zastosowaniem dynamicznego stabilizatora biodrowego w zale noœci od p³ci w analizowanych grupach wiekowych, oraz od typu doznanego z³amania wg klasyfikacji Boyda i Gryffina?. Od czego zale y skutecznoœæ zespolenia z³amañ oko³okrêtarzowych koœci udowej dynamicznym stabilizatorem biodrowym? Przegl¹d Lekarski / / D. Sienkiewicz i wsp.

2 Materia³ kliniczny Cel pracy zrealizowano w oparciu o materia³ kliniczny pochodz¹cy z Kliniki Chirurgii Urazowej i Ortopedii z Oddzia³em Rehabilitacji Wojskowego Szpitala Kliniczne z Poliklinik¹ SP ZOZ w Krakowie, który obejmuje lata 99-. Do badania w³¹czono chorych, w tym 9 kobiet, co stanowi, oraz mê czyzn, co daje. Wiek badanych mieœci³ siê w przedziale od do 97 lat œrednio 77 lat. U chorych tych w leczeniu operacyjnym z³amañ oko³okrêtarzowych koœci udowej zastosowano dynamiczny stabilizator biodrowy (DSB). Do oceny typu z³amania oko³okrêtarzowego koœci udowej przyjêto klasyfikacjê Boyda i Gryffina []. Typy analizowanych z³amañ w oparciu w/w klasyfikacjê przedstawia tabela I. Operowanych chorych podzielono na trzy grupy wiekowe. Pierwsz¹ z nich stanowili chorzy w wieku od do roku ycia, drug¹ od do lat, a trzeci¹ od do 97 roku ycia, co obrazuje tabela II i III. Metody badawcze Do oceny uzyskanych wyników czynnoœciowych przyjêto obiektywno-subiektywn¹ skalê Harrisa [,7], co obrazuj¹ tabele IV-IX, a do oceny wyników radiologicznych kryteria Golca [] w modyfikacji w³asnej, które obrazuje tabela X. Modyfikacja ta polega³a na dodatkowej ocenie radiologicznej ewentualnych przemieszczeñ lub destabilizacji dynamicznego stabilizatora biodrowego. Oceny czynnoœciowej dokonano po miesi¹cach od dnia wykonania zabiegu operacyjnego. U wszystkich kontrolowanych obecny by³ materia³ zespalaj¹cy. Ocena sposobu chodzenia jest trudna. Wykluczaj¹c ból, sposób chodzenia mo na okreœliæ przy pomocy podparcia, utykania i dystansu, jaki mo e chory pokonaæ. Na ocenê utykania, podparcia i dystansu przeznaczone jest po punktów. Ocenê ruchomoœci stawu biodrowego Harris opar³ o przedzia³y, które nazwa³ ³ukami ruchu stawu biodrowego, oraz o podane przez niego sta³e wspó³czynniki wskaÿnikowe, daj¹ce w sumie maksymaln¹ wartoœæ punktow¹ dla okreœlonego badaniem ³uku ruchu stawu biodrowego W grupie wiekowej od do roku ycia operowano kobiet. W zale noœci od typu doznanego przez nie z³amania wg przyjêtej klasyfikacji Boyda i Gryffina, w oparciu o skalê Harrisa uzyskano wyniki u z nich, co stanowi, wyniki u, czyli, oraz wyniki dostateczne u, które daj¹. Œrednie wartoœci punktowe dla wyników ch waha³y siê od 9 do 9 punktów, dla wyników ch od do, a dla wyników dostatecznych od 7 do 7 punktów. W grupie wiekowej od do roku ycia operowano kobiet, u których nie uzyskano wyników ch. W zale noœci od typu doznanego przez nie z³amania wg klasyfikacji Boyda i Gryffina uzyskano w oparciu o skalê Harrisa wyniki u z nich, które stanowi¹, wyniki dostateczne u, czyli, oraz wyniki z³e u, które daj¹,. Œrednie wartoœci punktowe dla wyników ch wynosi- ³y od do punktów, dla wyników dostatecznych od 7 do 7 a dla wyników z³ych od do 7 punktów. W grupie wiekowej od od 97 roku ycia operowano kobiety. W grupie tej uzyskano wyniki dostateczne u z nich, co stanowi,, oraz wyniki z³e u, które daj¹ 7. Œrednie wartoœci punktowe dla wyników dostatecznych mieœci³y siê w granicach od 7 do 7 punktów, a dla wyników z³ych od do. Tabela I Analizowane z³amania oko³okrêtarzowe koœci udowej wg klasyfikacji Boyda i Gryffina w badanej populacji. Peritrochanteic femur fractures according to Boyd and Griffin classification in the study group. Oceniane wskaÿniki uœrednione [tygodnie] do do do > zdolnoœæ do utrzymania trudnej postawy, 9,, mo liwoœæ klêczenia przez d³u szy czas, 9,,, pochylanie siê,,,, spacerowanie przez d³u szy okres czasu,,,, wchodzenie po schodach,,,, 7 chodzenie po nierównym terenie,,,, stanie na operowanej koñczynie,, 7,, Typ z³amania bieganie,,,, powrót do pracy, 7,,, Tabela II Analizowane z³amania oko³okrêtarzowe koœci udowej w przyjêtych grupach wiekowych u kobiet. Peritrochanteic femur fractures according to assumed age groups in women l iczba I,, 7,, II,,, 9 9 III, 7,,, IV, 9,, 7,, 9 9, 7 Tabela III Analizowane z³amania oko³okrêtarzowe koœci udowej w przyjêtych grupach wiekowych u mê czyzn. Peritrochanteic femur fractures according to assumed age groups in men. Typ z³amania l iczba I, 9,,, 7 II,,, III - -, - -, IV - - 7, 9, 9, 7, W grupie wiekowej od do roku ycia operowano mê czyzn. Uzyskano u z nich wyniki, które stanowi¹, oraz wyniki u co daje 7. Œrednie wartoœci punktowe dla wyników ch wynosi³y od 9 do 9 punktów, a dla wyników ch od do. W grupie wiekowej od do roku ycia ocenie poddano mê czyzn. Uzyskano u z nich wyniki, co stanowi,, wyniki u, które daj¹,, wyniki dostateczne u, czyli u, oraz wyniki z³e u, co stanowi,7. Œrednie wartoœci punktowe dla wyników ch wynosi³y od 9 do 9 punktów, dla wyników ch od do, dla wyników dostatecznych od 7 do 7 punktów, a dla wyników z³ych od do punktów. W grupie wiekowej od do 97 roku ycia operowano mê czyzn. dostateczne uzyskano u z nich, co stanowi Tabela IV Ocena czynnoœciowa stawu biodrowego wg skali Harrisa. Functional hip evaluation according to Harris rating scale. Suma punktów dostateczny 7-79 z³y < 7 Zakresy punktowe badanych wskaÿników Badany wskaÿnik Suma punktów bolesnoœæ stawu czynnoœæ stawu 7 zakres ruchomoœci stawu brak kalectwa Przegl¹d Lekarski / /

3 Tabela V Ocena wg skali Harrisa. Pain evaluation according to Harris rating scale. Rodzaj brak ból lekki ból ³agodny ból umiarkowany ból znaczny ból uniemo liwiaj¹cy ruch stawu Charakterystyka Sporadycznie wystêpuj¹cy ból lub œwiadomoœæ o wp³ywu na czynnoœci yciowe Nie niskim natê eniu bez Rzadko wystêpuj¹cy ból przy wykonywaniu zajêæ nietypowych bez wp³ywu na czynnoœci yciowe. Chory przyjmuje przeciw bólowo aspirynê Ból wystêpuj¹cy codziennie ograniczaj¹cy czynnoœci yciowe z zachowaniem zdolnoœci do pracy. Chory przyjmuje silniejsze œrodki p-bólowe ni aspiryna Ostry ból wystêpuj¹cy codziennie, ograniczaj¹cy czynnoœci Chory przyjmuje silne œrodki p-bólowe yciowe znacznie. Ostry ból spoczynkowy zmuszaj¹cy chorego do pozycji le ¹cej Tabela VI Ocena czynnoœci yciowych wg skali Harrisa. Evaluation of daily activities according to Harris rating scale. Tabela VII Ocena wydolnoœci chodu wg skali Harrisa. Evaluation of gait efficiency according to Harris rating scale. Ocena wydolnoœci chodu - utykanie bez utykania z lekkim utykaniem z umiarkowanym utykaniem z ostrym utykaniem bez podparcia kul¹ ³okciow¹ lub lask¹ z podparciem kul¹ ³okciow¹ lub lask¹ na d³ugi spacer z z podparciem lask¹ przez wiêkszoœæ dnia podparciem kul¹ ³okciow¹ przez wiêkszoœæ dnia z podparciem dwoma laskami z podparciem dwoma kulami ³okciowymi Ca³kowita niezdolnoœæ chodzenia Ocena mo liwoœci pokonania [m] Pokonywany dystans [m] 7 okreœlonego dystansu Dystans nieograniczony D³ugoœæ bloków mieszkalnych tzn. oko³o - m. D³ugoœæ - bloków mieszkalnych tzn. oko³o - m. Tylko w mieszkaniu Siadanie w krzeœle i le enie w ³ó ku Czynnoœæ yciowa Pokonywanie schodów Komunikacja Siadanie Ubieranie skarpet butów i Charakterystyka czynnoœci yciowej po schodach bez pomocy porêczy po schodach z pomoc¹ porêczy po schodach w inny sposób Niemo noœæ wejœcia po schodach Mo liwoœæ korzystania z komunikacji miejskiej Mo liwe siedzenie na jakimkolwiek krzeœle przez godz. Mo liwoœæ siedzenia na wysokim krzeœle przez, godz. Niemo noœæ wygodnego siedzenia na jakimkolwiek krzeœle Ubiera skarpety i z ³atwoœci¹ wi¹ e sznurówki Ubiera skarpety i z trudem wi¹ e sznurówki Niezdolny do ubierania skarpet i wi¹zania sznurówek Tabela VIII Ocena zakresu ruchomoœci stawu biodrowego wg skali Harrisa. Hip range of motion evaluation according to Harris rating scale. R uch stawu Z akres ruchu [st.] uk ruchu [st.] Wspó³czynnik wskaÿnikowy zgiêcie odwodzenie rotacja zewnêtrzna rotacja wewnêtrzna przywodzenie -, - 9, 7 9 -, - -, -,, - -, > nie nie -, > nie Tabela IX Ocena czynnoœciowa stawu biodrowego wg skali Harrisa - brak kalectwa (przymusowe ustawienie koñczyny). Functional evaluation according to Harris rating scale - absence of deformity (enforced extremity position). B adany wskaÿnik Stopieñ przykurczu [st.] przykurcz zgiêciowy przywodzenie rotacja wewnêtrzna ró nica d³ugoœci koñczyn [cm] < o > o < o > o < o > o <, cm >, cm Przegl¹d Lekarski / / D. Sienkiewicz i wsp.

4 Tabela X Kryteria Golca oceny radiologicznej wyników leczenia operacyjnego z³amañ oko³okrêtarzowych koœci udowej z zastosowaniem DSB. Golec's criterions of radiological evaluation femur peritrochanteric fractures outcomes using DSB. Wynik leczenia dostateczny z³y Liczba z³amañ Oceniane wskaÿniki Osadzenie DSB prawid³owe i stabilne - zrost kostny od do tygodnii Nieznacznego stopnia przemieszczenie dog³owowe ramienia szyjkowego DSB z niewielk¹ osteoliz¹ w otoczeniu ramienia szyjkowego stabilizatora - zrost kostny od 9 do tygodnii Znacznego stopnia przemieszczenie dog³owowe ramienia szyjkowego DSB zagra aj¹ce jego penetracj¹ do panewki stawu biodrowego ze znacznego stopnia osteoliz¹ w otoczeniu ramienia szyjkowego stabilizatora - zrost kostny od - do tygodnii Przemieszczenie dog³owowe ramienia szyjkowego DSB z jego penetracj¹ w kierunku panewki stawu biodrowego i rozleg³¹ osteoliz¹ w otoczeniu ramienia szyjkowego stabilizatora. Koniecznoœæ usuniêcia implantu - zrost kostny > lub jego brak Tabela XI Zbiorcze zestawienie wyników leczenia w oparciu o kryteria Harrisa. Collective breakdown of treatment outcomes according to Harris rating scale. dostateczne z³ e l iczba, 9 9, Tabela XII Zbiorcze zestawienie wyników leczenia w oparciu o zmodyfikowane kryteria Golca. Collective breakdown of treatment outcomes according to modified Golec's criterions. Liczba z³amañ dostateczne z³ e l iczba,,,, z œrednimi wartoœciami punktowymi od 7 do 7 punktów, oraz wyniki z³e u, które daj¹, ze œrednimi wartoœciami punktowymi od do 7 punktów. Zbiorcze zestawienie wyników uzyskanych w oparciu o kryteria Harrisa prezentuje tabela XI. W oparciu o zmodyfikowane kryteria Golca poddano ocenie kobiet w wieku od do roku ycia. U z nich uzyskano wyniki, co stanowi, u wyniki, co daje, a u pozosta³ej uzyskano wynik dostateczny, czyli W grupie wiekowej od do roku ycia poddano ocenie kobiet. U 9 z nich uzyskano wyniki, co stanowi,, u wyniki dostateczne, które daj¹,9, a u z nich uzyskano wynik z³y, czyli,. U kobiet w grupie wiekowej od do 97 roku ycia uzyskano wyniki u z nich, czyli u,, wyniki dostateczne u, co daje, a u z nich uzyskano wyniki z³e, które stanowi¹,. W oparciu o zmodyfikowane kryteria Golca, u mê czyzn w grupie wiekowej od do roku ycia uzyskano wyniki u z nich, co stanowi. uzyskano równie u kontrolowanych mê czyzn, czyli u. U mê czyzn w grupie wiekowej od do roku ycia, w oparciu o zmodyfikowane kryteria Golca uzyskano wyniki u z nich, czyli u 9,, wyniki u, co daje 9, wyniki dostateczne u, co stanowi,, a wyniki z³e u z nich, czyli u,. a b Rycina Z³amanie oko³okrêtarzowe koœci udowej prawej typu I wg Boyda i Gryffina, stabilizowane DSB - a/ rentgenogram w projekcji a-p, b/ rentgenogram w projekcji bocznej. Right femur peritrochanteric fracture type I according to Boyd and Griffin classification, stabilized by DSB - a/ a-p projection radiograph, b/ axle projection radiograph. Przegl¹d Lekarski / /

5 U kontrolowanych mê czyzn w grupie wiekowej od do 97 lat stwierdzono wyniki dostateczne u z nich, czyli u, a wyniki z³e u z nich, co stanowi. Zestawienie zbiorcze prezentuje tabela XII. Dyskusja Z³amania koñca bli szego koœci udowej s¹ ciê kimi urazowymi uszkodzeniami narz¹du ruchu stanowi¹cymi oko³o wszystkich jego obra eñ. Oko³o z nich to z³amania oko³okrêtarzowe. Wystêpuj¹ one przede wszystkim u osób miêdzy 7-9 dekad¹ ycia ze zdecydowan¹ przewag¹ u kobiet []. Rzadziej obserwowane s¹ u osób m³odych jako wynik ciê kiego urazu okolicy biodrowej []. W leczeniu z³amañ oko³okrêtarzowych koœci udowej stosowane jest leczenie nieoperacyjne [], nieoperacyjne - czynnoœciowe [9] i operacyjne [,]. Wybór metody leczenia zale y przede wszystkim od charakteru samego z³amania, wieku i ogólnej kondycji psychofizycznej chorego, doœwiadczenia personelu lecz¹cego, oraz od posiadanych przez niego technicznych mo liwoœci operacyjnych. Zwolennicy leczenia metod¹ nieoperacyjn¹ pozostaj¹ w przekonaniu, e chorzy zdecydowanie lepiej znosz¹ kilkutygodniowy pobyt w ³ó ku i wyci¹g bezpoœredni ni szybk¹ interwencjê operacyjn¹ []. Zwracaj¹ jednoczeœnie uwagê na zagro enie wystêpowania powik³añ miejscowych i ogólnoustrojowych w przebiegu prowadzonego leczenia operacyjnego []. Podobne spostrze enia s¹ równie udzia³em miedzy innymi Rommelmanna [], czy te Bartoniceka i wsp. []. Innym sposobem leczenia z³amañ oko³okrêtarzowych koœci udowej jest metoda nieoperacyjna - czynnoœciowa [9]. Jej zwolennicy zwracaj¹ uwagê na korzystny wp³yw na odtwórcze procesy koœciotworzenia naprzemiennych napiêæ miêœniowych w odniesieniu do sta³ego docisku miêdzyod³amowego [9]. T¹ drog¹ ich zdaniem poprawie ulega od ywianie uszkodzonej chrz¹stki stawowej, aktywizowane s¹ procesy osteogenezy, sprawnym pozostaje aparat miêœniowo-wiêzad³owy, a procesy demineralizacyjne tkanki kostnej przebiegaj¹ znacznie wolniej ni u chorych d³ugotrwale unieruchomionych. Ten sposób postêpowania autorzy metody rezerwuj¹ dla z³amañ wysoce niestabilnych tzn. dla z³amañ typu III i IV wg Boyda i Gryffina. Trzecim sposobem postêpowania w leczeniu z³amañ oko³okrêtarzowych koœci udowej jest metoda operacyjna. Oparta jest ona na krwawej, anatomicznej repozycji od³amów kostnych, stabilnym ich zespoleniu oraz na mo liwoœci wczesnego usprawniania operowanej koñczyny []. Potwierdzeniem nieustaj¹cego zainteresowania leczenia z³amañ oko³okrêtarzowych koœci udowej metod¹ operacyjn¹ jest wprowadzanie do techniki operacyjnej coraz nowoczeœniejszych materia³ów zespalaj¹cych. Z pewnoœci¹ jest nim œródszpikowy gwóÿdÿ Gamma [], gwoÿdzie Endera [], czy te dynamiczny stabilizator biodrowy (DSB) []. Obserwacje w³asne w zastosowaniu DSB w leczeniu operacyjnym z³amañ oko³okrêtarzowych wykazuj¹, e jest to tzw. zespolenie masywne, które wykazuje przydatnoœæ w zespalaniu z³amañ typu I i II wg klasyfikacji Bojda i Gryffina u osób do roku ycia. Obserwowany czêsto w obrazie radiologicznym obszar osteolizy w otoczeniu ramienia szyjkowego stabilizatora wynika naszym zdaniem nie tylko z pojawiaj¹cych siê mikro ruchów, zw³aszcza w tkance kostnej niepe³nowartoœciowej, osteoporotycznej i dodatkowo traumatyzowanej zabiegiem operacyjnym, ale równie dekompresj¹ œruby kompresyjnej i b³êdów w technice operacyjnej. Dog³owowe przemieszczenia ramienia szyjkowego stabilizatora z zagra aj¹c¹ jego penetracj¹ do panewki stawu biodrowego zmusi³ nas do swoistej modyfikacji zabiegu operacyjnego. Polega³a ona na wprowadzaniu ramienia szyjkowego DSB bli ej ³uku Adamsa, co mia³o zabezpieczyæ chorego przez ewentualnym dog³owowym przemieszczaniu siê stabilizatora. Nie zawsze jednak modyfikacja ta by³a skuteczna. Szczególnie trudnym wydaje siê byæ równie stabilne zespolenie z³amañ oko³okrêtarzowych typu III i IV wg Bojda i Gryffina, zw³aszcza u osób w wieku podesz³ym. Dynamiczny Stabilizator Biodrowy u chorych dotkniêtych tymi z³amaniami wydaje siê byæ ma³o skuteczny. Wnioski. Leczenie operacyjne z³amañ oko³okrêtarzowych koœci udowej z zastosowaniem dynamicznego stabilizatora biodrowego u chorych do roku ycia, u których rozpoznano z³amanie typu I i II wg Boyda i Gryffina prowadzi w obserwacji odleg³ej do czynnoœciowych i radiologicznych wyników ch i ch, niezale nie od p³ci operowanych.. Leczenie operacyjne z³amañ oko³okrêtarzowych koœci udowej z zastosowaniem dynamicznego stabilizatora biodrowego u chorych powy ej roku ycia, u których rozpoznano z³amania typu III i IV wg Boyda i Gryffina prowadzi w obserwacji odleg³ej do czynnoœciowych i radiologicznych wyników dostatecznych i z³ych, ze zdecydowan¹ przewag¹ u kobiet.. Skutecznoœæ zespolenia z³amañ oko³okrêtarzowych koœci udowej z zastosowaniem dynamicznego stabilizatora biodrowego zale y od wieku operowanych, typu doznanego z³amania, oraz od prawid³owo zastosowanej techniki operacyjnej. Piœmiennictwo. Danielski G., Jander P., Kaczan Z.: leczenia z³amañ krêtarzowych. Kwart. Ortop. 99,,.. Golec E., Widawski A.: Ocena wyników operacyjnego leczenia z³amañ krêtarzowych koœci udowej. Kwart. Ortop. 99,,.. Golec E., Juszczak K., Nowak S., Zyznawska J., Godyñ M.: Nowoczesne zespolenia w leczeniu operacyjnym z³amañ krêtarzowych koœci udowej - zrost kostny, a wyniki odleg³e. Kwart. Ortop.,,.. Golec E., Widawski A., Pi¹tkowski M.: Powik³ania operacyjnego leczenia z³amañ krêtarzowych koœci udowej. Kwart. Ortop. 99, (Supl. ),.. Traumatologia Narz¹du Ruchu. Tom. Pod redakcj¹ Donata Tylmana i Artura Dziaka. PZWL.99,7.. Harris W.: Traumatic arthritis of the hip after dislocation and acetabular fracture. Treatment by mold arthroplasty. J. Bone Joint Surg. 9, -A, Harris W.: The first years of total hip arthroplasty. Clin. Orthop. 99, 7.. Tkaczyk T., Soko³owski J.: Leczenie zachowawcze z³amañ krêtarzowych koœci udowej. Kwart. Ortop. 99,,. 9. Kalewski A., Kwiatkowski K., Siwek W.: W³asna modyfikacja czynnoœciowego leczenia z³amañ krêtarzowych koœci udowej. Materia³y Naukowe XV Konferencji Naukowo-Szkoleniowej Ortopedów Wojska Polskiego. 99,.. Lunsjö K., Ceder L., Thorgren K.G., Skytting B. i wsp.: Extramedullary fixation of 9 unstable intertrochanteric fractures. Acta Orthop. Scand.,.. Klinger H.M., Baumus M.H., Eckert M., Neugebauer R.: A comparative study of unstable per-and intertrochanteric femoral fractures treated with dynamic hip scrow (DHS) and trochanteric butt-press plate vs. proximal femoral nail (PFN). Zentralbl. Chir.,,.. Rommelmann P.: Compression of the femoral nerve by a secondatily dislocated fragment of the lesser trochanter following pertrochanteric fracture the femur. Unfallchir., 7.. Bartonicek J., Fic V., Skala-Rosenbaum J., Dousa P.: Avascular necrosis of the femoral head in pertrochanteric fracture: a report of cases and a revie of the literature. J. Orthop. Trauma., 9.. Golec E., Widawski A., Poznañski M.: Œródszpikowe zespolenie gwoÿdziem Gamma w leczeniu operacyjnym z³amañ krêtarzowych koœci udowej. Chir. Narz. Ruchu Ortop. Pol.,, 9.. Œliwka A., Zgoda M., Górski R., Purski K., Wasilewski P., Górecki A.: Porównanie rozleg³oœci zabiegu przy zastosowaniu prêtów Endera i œrubop³ytki DHS w leczeniu z³amañ przez-krêtarzowych koœci udowej u osób w wieku podesz³ym. Chir. Narz. Ruchu Ortop. Pol., 9. Przegl¹d Lekarski / / D. Sienkiewicz i wsp.