Kompensacyjna funkcja internatu w procesie socjalizacji dzieci i m³odzie y upoœledzonych umys³owo

Transkrypt

1

2

3 Kompensacyjna funkcja internatu w procesie socjalizacji dzieci i m³odzie y upoœledzonych umys³owo

4

5 Ma³gorzata Czajkowska Kompensacyjna funkcja internatu w procesie socjalizacji dzieci i m³odzie y upoœledzonych umys³owo Oficyna Wydawnicza Impuls Kraków 2005

6 Copyright by Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków 2005 Redakcja wydawnicza: Daria Loska Adiustacja: Ma³gorzata Miller Projekt ok³adki: Ewa Tatiana Beniak ISBN Oficyna Wydawnicza Impuls Kraków, ul. Turniejowa 59/5 tel. (012) , fax (012) Wydanie I, Kraków 2005

7 Spis treœci Wstêp... Rozdzia³ pierwszy Praca wychowawcza i rewalidacyjna z osobami o obni onej sprawnoœci umys³owej Uzasadnienie wyboru tematu Istota i charakterystyka niepe³nosprawnoœci umys³owej Definicje pojêæ Cechy dzieci o obni onej sprawnoœci umys³owej Podstawowe za³o enia wychowania dzieci upoœledzonych umys³owo w placówkach opiekuñczo-wychowawczych Organizowanie procesu wychowania w placówkach specjalnych Kszta³towanie kompetencji spo³ecznych osób o obni onej sprawnoœci umys³owej Stan badañ nad kompetencjami spo³ecznymi osób upoœledzonych umys³owo Kierunki rewalidacji niepe³nosprawnych umys³owo Strategie i procedury w procesie rewalidacji Wybrane nowatorskie metody aktywizuj¹ce w rehabilitacji osób niepe³nosprawnych umys³owo Miejsce internatu w procesie socjalizacji dzieci i m³odzie y upoœledzonych umys³owo Internat jako placówka spo³eczna w systemie oœwiaty i wychowania Struktura modelu organizacyjnego internatu

8 Spis treœci 5.3. Funkcje internatu w specjalnym oœrodku szkolno-wychowawczym Kompensacyjne metody, formy i typy zajêæ stosowane w pracy z dzieæmi upoœledzonymi umys³owo w internacie... Rozdzia³ drugi Organizacja badañ w³asnych Przedmiot i cele badañ Problemy i hipotezy badawcze oraz zmienne Procedura badañ Metody, techniki i narzêdzia badawcze Sposób opracowania wyników badañ Teren, organizacja i przebieg badañ Charakterystyka badanych grup... Rozdzia³ trzeci Analiza wyników badañ Metody i obszary dzia³añ wychowawczych organizowanych w badanych internatach Iloœæ i rodzaj kompensacyjnych metod wychowawczych stosowanych w pracy edukacyjno-wychowawczej w badanych internatach Obszary i kierunki oddzia³ywañ wychowawczych wystêpuj¹ce w pracy wychowawczej w badanych internatach Specjalistyczne przygotowanie kadry pedagogicznej pracuj¹cej w objêtych badaniami internatach Przygotowanie do pracy w szkolnictwie specjalnym osób zatrudnionych na etatach wychowawców Specjaliœci zatrudnieni w badanych placówkach Baza lokalowa i wyposa enie internatów Struktura rodzin wychowanków bior¹cych udzia³ w badaniach

9 Spis treœci 5. Ustalenie poziomu kompetencji spo³ecznych wychowanków internatów objêtych badaniami Negatywne czynniki wystêpuj¹ce w procesie socjalizacji wychowanków w badanych internatach Ustalenie zale noœci b¹dÿ zbie noœci pomiêdzy respektowaniem norm spo³ecznych przez wychowanków objêtych badaniami Pozytywne nastawienie do miejsca pobytu wychowanków przebywaj¹cych w internatach objêtych badaniami Uczestnictwo w zajêciach wychowanków badanych internatów Uzyskiwanie pozytywnych doœwiadczeñ przez wychowanków podczas pobytu w internacie Funkcjonowanie w grupie wychowanków internatów objêtych badaniami Poziom uspo³ecznienia wychowanków internatów uczestnicz¹cych w badaniach... Podsumowanie... Dyskusja nad wynikami badañ... Zakoñczenie... Literatura... Aneks

10 Kompensacyjna funkcja internatu w procesie socjalizacji dzieci i m³odzie y... 8

11 Wstêp Pomimo istniej¹cych obecnie krytycznych s¹dów na temat roli internatu, jest on nadal instytucj¹ najbardziej ze wszystkich uprawomocnion¹ do rozwijania procesów opieki i wychowania; odnosi siê to tak e do wychowania rewalidacyjnego. Procesy te bowiem, ze wzglêdu na swój szczególny charakter, musz¹ byæ rozwijane w sposób zorganizowany, skutecznie i z nale ytym po ytkiem dla wychowanków. Poszukuj¹c zatem optymalnych warunków do ich realizacji, nale y uwzglêdniaj¹c s³aboœci wspó³czesnego modelu internatu zdynamizowaæ te jego mo liwoœci, które daj¹ szansê doprowadzenia do mo liwie najefektywniejszej organizacji pracy. Jakkolwiek osi¹gniêcia poszczególnych internatów jako specjalnych placówek opiekuñczo-wychowawczych zajmuj¹ licz¹c¹ siê pozycjê w dorobku wychowania rewalidacyjnego dzieci upoœledzonych umys³owo, to zasób informacji organizacyjno-metodycznych w tym zakresie mo na oceniæ na ogó³ jako bardzo skromny. Jeszcze bardziej krytyczne uwagi nasuwa obserwacja stosowanych w praktyce rozwi¹zañ organizacyjnych i metodycznych pracy opiekuñczej i wychowawczo-rewalidacyjnej niektórych placówek. Podejmuj¹c próbê analizy funkcjonowania internatu oraz efektywnoœci stosowanych w nim metod wychowania, przyjêto tezê, e istotnym warunkiem uzyskiwania sukcesów edukacyjno-wychowawczych w internacie jest stosowanie odpowiednio dobranych metod wychowawczych polegaj¹cych na kompensowaniu braków i deficytów rozwojowych wychowanków o obni onej sprawnoœci umys³owej. Zak³adaj¹c, e o efektach pracy internatu decyduje w g³ównej mierze wychowawca jego zaanga owanie, merytoryczne przygotowanie, doœwiadczenie oraz osobowoœæ niniejsz¹ pracê autorka napisa³a z myœl¹ o wychowawcach bezpoœrednio uczestnicz¹cych w procesie rewalidacji osób upoœledzonych umys³owo. 9

12 Kompensacyjna funkcja internatu w procesie socjalizacji dzieci i m³odzie y... Podjêty w pracy temat analizowania tematyki zwi¹zanej z funkcjami internatu i efektywnoœci¹ dzia³añ w nim realizowanych mo e pos³u yæ praktykom do opracowywania takich metod pracy wychowawczej, które w znacz¹cy sposób wp³yn¹ na podmiot dzia³añ, jakim jest wychowanek. Praca ta powsta³a w celu poszerzenia istniej¹cej ju wiedzy teoretycznej niezbêdnej do tworzenia takiego modelu internatu, który pozwoli³by na kompensowanie deficytów rozwojowych wychowanków upoœledzonych umys³owo, daj¹c im mo liwoœæ pe³nego uczestniczenia w yciu spo³ecznym, ekonomicznym i kulturalnym spo³eczeñstwa, do którego nale ¹. 10

13 Rozdzia³ pierwszy Praca wychowawcza i rewalidacyjna z osobami o obni onej sprawnoœci umys³owej 1. Uzasadnienie wyboru tematu Dzia³alnoœæ wychowawcza stanowi podstawow¹ formê oddzia³ywania na rozwój osób upoœledzonych umys³owo, przede wszystkim dzieci i m³odzie y w wieku szkolnym. Przedmiot, cele i zadania, a tak e metody i œrodki tego rodzaju dzia³alnoœci okreœla pedagogika, a zw³aszcza teoria wychowania. K. Kirejczyk w swoim opracowaniu stwierdza, e w pedagogice ogólnej wystêpuj¹ dwa procesy oddzia³ywania pedagogicznego: wychowanie ukierunkowuj¹ce i nauczanie oraz dwie odpowiadaj¹ce tym procesom dyscypliny naukowe: teoria wychowania ukierunkowuj¹cego i teoria nauczania dydaktyka (Kirejczyk, 1981, s. 150). Nieco inaczej wygl¹da sytuacja w pedagogice specjalnej, w tym tak e oligofrenopedagogice. Wystêpuj¹ w nich trzy procesy pedagogiczne: specjalne wychowanie ukierunkowuj¹ce, specjalne nauczanie oraz specjalne oddzia³ywanie na dodatnie i ujemne odchylenia. Odpowiadaj¹ tym procesom nastêpuj¹ce dyscypliny naukowe: teoria specjalnego wychowania ukierunkowuj¹cego, teoria specjalnego nauczania (dydaktyka specjalna) i teoria specjalnego oddzia³ywania na odchylenia. W niniejszej pracy szczególnie du o miejsca poœwiêcono ostatniej z wymienionych dyscyplin teorii specjalnego oddzia³ywania na odchylenia, bowiem wydaje siê to wyj¹tkowo trafnym wyborem postêpowania pedagogicznego w stosunku do osób posiadaj¹cych ró nego typu deficyty (w tym równie do osób upoœledzonych umys³owo). Okreœlenie interwencyjnych oddzia³ywañ pedagogicznych na interesuj¹ce nas odchylenia jest stosowane w ró nych pracach i o ile specjalne oddzia³ywania wychowawcze i dydaktyczne s¹ w du ym stopniu oparte na za³o eniach opracowanych w pedagogice ogólnej, o tyle oddzia³ywania interwencyjne na odchylenia wymagaj¹ krótkiego wyjaœnienia. We- 11