Anna Owsianicka Szkoła Podstawowa nr 2 Żary KIEDY I JAK INGEROWAĆ W ROZWÓJ MOWY DZIECKA?

Transkrypt

1 Anna Owsianicka Szkła Pdstawwa nr 2 Żary KIEDY I JAK INGEROWAĆ W ROZWÓJ MOWY DZIECKA? Rdzice, zatrskani pstępami swjeg dziecka, częst nie wiedzą, kmu ufać w cenie rzwju mwy. Zdają się na pinie pediatrów, pedaggów, psychlgów, rdziny i sąsiadów. Czasami próbują kierwać się własnym wyczuciem i intuicją. Opinie te mgą być prawidłwe lub zupełnie błędne. Psiłkując się nimi, rdzice birą na siebie knsekwencje czyjegś błędu. Zawsze lepiej zapbiegać niż leczyć, dlateg jedyną wiarygdną pinię w kwestii rzwju mwy mże pstawić tylk lgpeda. Każde dzieck rzwija się inaczej i nie należy prównywać siągnięć swich pciech z ich rówieśnikami. W rzwju mwy istnieją rzbieżnści i należy je zaakceptwać. Nie ma gtweg schematu dla rzwju dziecka. Każdy przypadek należy traktwać indywidualnie. Trudn też jednznacznie wypwiadać się, kiedy dzieck ptrzebuje fachwej pmcy. Niekiedy terapii wymaga rczne dzieck, innym razem siedmilatek. Od czeg t zależy? Spróbujmy prześledzić rzwój mwy dziecka d urdzenia, pamiętając, że są t granice umwne. 1. OKRES MELODII Trwa d urdzenia d pierwszeg rku życia. W tym czasie dzieck pznaje przedmity i zaczyna kjarzyć z nim nazwy. Pprawnie wymawia samgłski: a, e, i raz spółgłski: m, b, n, d, t. 2. OKRES WYRAZU Trwa d pierwszeg d drugieg rku życia. W tym kresie dzieck używa już prawie wszystkich samgłsek (z wyjątkiem nswych). Wymawia spółgłski: p, pi, b, m, t, d, n, k, j, ś, ź, ć, dź, ch. Zna kł 300 słów. Wypwiedzi są głównie jednwyrazwe, które znaczają przedmit, czynnść raz stsunek dziecka d przedmitu lub czynnści. 3. OKRES ZDANIA Trwa d drugieg d trzecieg rku życia. W tym kresie dzieck wypwiada już prawie wszystkie samgłski raz spółgłski: p, b, m, pi, bi, mi, f, w, fi, wi, k, g, ch, t, d, n, l. Pjawiają się pierwsze zdania składające się pczątkw z trzech słów. 4. OKRES MOWY SWOISTEJ Przypada między trzecim a siódmym rkiem życia. Dzieck trzyletnie przumiewa się prstymi zdaniami, wymawia wszystkie samgłski

2 i spółgłski: p, pi, b, bi, m, mi, f, fi, w, wi, k, ki, g, gi, ch, chi, t, d, n, ni, l, li, ś, ź, ć, dź. Dzieck czterletnie wymawia: s, z, c, dz. Dzieck pięci-, sześciletnie wymawia: sz, rz, cz, dż i r. 5. MOWA PRAWIDŁOWA Siedmilatek pwinien mieć utrwalną pprawną wymwę wszystkich głsek raz panwaną technikę mówienia, prawidłwą pd względem artykulacyjnym, gramatycznym i składniwym. Przedstawine etapy rzwju są tylk schematem, drgwskazem, którym mżna się kierwać. Dzieck siedmiletnie pwinn mieć ukńczny rzwój mwy i artykułwać wszystkie głski. Jeśli brakuje jedynie głsek szumiących (sz, rz, cz, dż), przede wszystkim należy sprawdzić ruchmść narządów mwy (głównie pinizację języka). Pdnszenie języka d górnych dziąseł i zębów bez żadneg trudu wskazuje na anatmiczne przygtwanie d nauki szeregu szumiąceg. Trzeba jeszcze sprawdzić słuchwe różnicwanie tych głsek z szeregiem głsek syczących (s, z, c, dz) raz miękkich (ś, ź, ć, dź). Kiedy sprawnść mięśni języka raz słuch fnemwy i fnetyczny jest prawidłwy, dzieck nadaje się d nauczania głsek sz, rz, cz, dż. Natmiast, jeśli zauważymy prblemy z unszeniem języka, należy zasięgnąć prady larynglga, który zbada wędzidełk, wykluczając jeg przyrśnięcie. Być mże będzie trzeba chirurgicznie naciąć wędzidełk. Pdczas nauki szeregu głsek szumiących trzeba zwrócić uwagę na własną wymwę i pdkreślać intnacyjnie głski (akcentując i wydłużając), np.przyrda, brzeg, pduszka, kaczka, dżungla. Rdzice, chcąc wspmóc swje dzieci, mgą ćwiczyć narządy mwy w spsób naturalny: kiedy dzieck ziewa, nie gań g (t przecież naturalne zachwanie), lepiej pprś, aby ziewnęł jeszcze kilka razy, zasłaniając usta - nadaj temat takiej zabawie (senny lew); gdy na talerzu zstał ulubiny ss lub rzpuszczny lód, pzwólmy dziecku wylizać g językiem. T ćwiczenie, chć jest mał eleganckie, za t bardz skutecznie gimnastykuje śrdkwą część języka; jeśli dzieck dstał lizaka, zaprpnuj, aby lizał g, unsząc czubek języka ku górze; p śniadaniu lub klacji psmarujmy dziecku wargi midem, kremem czekladwym i pprś, aby zlizał je dkładnie - nadaj tej zabawie temat, np. zaprpnuj zabawę w Misia Puchatka, który dbiera nagrdę za swje zwycięstw; przy prannym i wieczrnym myciu zębów zaprpnuj dziecku zliczanie zębów czubkiem języka lub witanie się z nimi w ten spsób, aby czubek języka dtknął każdeg zęba sbn;

3 rysując z dzieckiem, sprawdź czy ptrafi n naryswać kółk (językiem dkła warg) lub kreseczki (d jedneg d drugieg kącika ust); żucie pkarmów t też ćwiczenie aparatu artykulacyjneg. Przykładwe, dkładniejsze ćwiczenia, w trakcie których wart aranżwać zabawy, by aktywizwać dzieck d ich wyknywania: warg: cmkać, parskać wargami (wprawiać je w drgania); wysuwać wargi d przdu, tak jak przy gwizdaniu a następnie rzciągać, jak d uśmiechu; ssać naprzemiennie wargi; nadymać jedncześnie ba pliczki przy zwartych wargach, również na zmianę lewy i prawy; wciągać pliczki d jamy ustnej (pliczki ściśle przylegają d łuków zębwych); zagryzać jedną wargę drugą; przy zwartych szczękach i wargach przesuwać kąciki ust: w praw, w lew; przy zamkniętych szczękach unsić wargę górną (widczne są tylk zęby górne), a następnie puszczać wargę dlną (widczne są tylk zęby dlne); wymawiać na przemian a - przy maksymalnym ddaleniu d siebie górnej i dlnej wargi. języka: wysuwać język za jamę ustną, na dół, na bki, d góry; wysuwać język naprzemiennie wąski i szerki; na pczątku ruchy wlne, ptem craz szybsze; unsić język za wargę dlną, następnie górną; blizywać wargę wysmarwaną, np. dżemem lub czekladą; unsić język d wewnętrznej strny wargi, najpierw dlnej, ptem górnej; zlizywać, np. dżem lub czekladę z wewnętrznej strny wargi górnej; unsić język d zębów najpierw dlnych, ptem górnych; liczyć czubkiem języka zęby górne najpierw d zewnętrznej, następnie d wewnętrznej strny; wyknywać najpierw wlne, ptem craz szybsze ruchy na bki, w górę i w dół językiem w pwietrzu jak wąż, następnie stpniw cfać język w głąb jamy ustnej;

4 wln, a następnie craz szybciej maswać czubkiem języka zęby, następnie wałek dziąsłwy, pdniebienie; cfanie szerkieg języka wzdłuż pdniebienia (brzegi języka dtykają zębów trznwych); naśladwać ssanie cukierka czubkiem języka; klaskanie językiem, mlaskanie; naśladwać grę na trąbce; naśladwać parskanie knia; naśladwać warkt mtru; ćwiczenia usprawniające pdniebienie miękkie: wywłanie ziewania przy nisk puszcznej szczęce dlnej; płukanie gardła ciepłą wdą (t ćwiczenie pmaga uzyskać dźwięki k i g); chrapanie na wdechu i wydechu; głębkie ddychanie przez usta przy zatkanym nsie; wymawianie płączeń głsek tylnjęzykwych zwartych k i g z samgłskami, np. ga, g, ge, gu, gi, gą, gę... i t sam z głską k, np. ka, k, ke, ku, ki...; wypwiadanie sylab: ak, k, uk, ek, yk, ik ąk, ęk, aga, g, ugu, eke, ygy, iki, ag, ęgę. Słysząc nieprawidłwą mwę dziecka, należy zastanwić się, jakie głski są wadliwie artykułwane. P ich ustaleniu należy zastanwić się, w jaki spsób są zniekształcane. Jeśli u ucznia: - głski szumiące (sz, rz, cz, dż) zamieniane są na prawidłwe syczące (s, z, c, dz) lub miękkie (ś, ź, ć, dź); - głska drżąca r zamieniana jest na pprawną l lub j jest pdejrzenie późnineg rzwju mwy. Nie mżna w tym wypadku mówić wadzie wymwy. Ważnym elementem diagnzy jest też sprawdzenie słuchu fnemweg i fnetyczneg, bwiem dzieck mże nie słyszeć ppełnianych przez siebie błędów. W wypadku pprawneg działania słuchu i narządów mwy, czasami sama stymulacja (pprzez pprawianie i własną intnację) wystarczy, aby dzieck artykułwał pżądane przez nas dźwięki mwy. Pdbnie jest z głską drżącą r. Jeśli układ stmatgnatyczny jest prawidłwy i dzieck używa zamienników (czyli l, j) należy rzwój mwy tylk stymulwać. Prblem pjawia się wtedy, gdy nie ma zamienników. Brakuje głski i pjawia się tzw. zer mrflgiczne, np. ryba-yba, rak-ak. Błędne jest również reranie:

5 języczkwe (drgania wyknuje języczek znajdujący się na kńcu pdniebienia miękkieg), wargwe, międzyzębwe (czubek języka drga wsunięty między zęby), pdniebienne (plega na zbliżeniu tylnej części języka d pdniebienia miękkieg, które wibruje pdczas artykulacji r), gardłwe (pwstaje między nasadą języka a tylną ścianą gardła), pliczkwe lub bczne (prąd pwietrza skierwany jest w bk i wprawia w drgania pliczki; pdczas tej artykulacji drga czubek języka bądź krawędzie języka i jeden lub dwa pliczki), nswe (artykulacja głski r swim brzmieniem zbliżna jest d ng), krtaniwe, bczne, językw-wargwe, świszczące (wymwa głski r jest przedłużna i wzmcnina), wargw-bczne. Nieprawidłwa wymwa głski r nadaje się d terapii d pczątku pjawienia się (nawet, jeśli dzieck ma 2-3 lata ). Zasada ingerwania w rzwój mwy dziecka jest czywista. Jeśli pjawiają się nwe głski (raz ich zamienniki) i są prawidłwe, rdzic mże być spkjny. W mmencie, kiedy głska jest nieprawidłwa, trzeba ją wyeliminwać jak najszybciej. Przy dzieciach 3-4-letnich najczęściej dtyczy t seplenienia międzyzębweg lub bczneg. Częst związane jest t z nieprawidłwym płykaniem. Dminuje wówczas płykanie niemwlęce, pdczas któreg dzieck nie pdnsi języka, tylk wsuwa g między zęby. Terapię zaczyna się d nauki pprawneg płykania. Następnie eliminuje się wadę wymwy. Pdsumwując, rdzice są pierwszymi bserwatrami rzwju mwy dziecka. Spczywa na nich niezwykle ważny bwiązek. Nie są jednak sami. Zawsze w śrdwisku są lgpedzi, którzy służą radą, pmcą i wsparciem. Nigdy nie jest za wcześnie, aby zapytać, czy pdzielić się swimi wątpliwściami. Zadaniem rdzica (pza bserwacją) jest wszechstrnna stymulacja. Z pprawianiem wymwy dziecka należy upewnić się, czy nasza pciecha jest na t gtwa. Taką dpwiedź najlepiej sknsultwać z lgpedą.