CHARAKTERYSTYKA WAD WYMOWY

Transkrypt

1 CHARAKTERYSTYKA WAD WYMOWY Należy do dobrego wychowania dzieci, ażeby dobrze wykształcić narzędzie mowy, ażeby dzieci nauczyć każde słowo doskonale, wyraźnie i czysto wymawiać. I to będzie pierwsza nauka, którą dzieci powinny odebrać od matki, ojca i wychowawców." (J. Śniadecki, 1805r.) Tempo przyswojenia przez dziecko mowy i języka ojczystego jest różne, ale przyjmuje się, że prawidłowo przebiegający rozwój mowy kończy się między 6-7 rokiem życia. Dziecko wtedy poprawnie realizuje wszystkie głoski systemu językowego oraz posiada umiejętność budowania wypowiedzi. Niestety proces ten nie zawsze przebiega prawidłowo. Z mojego doświadczenia w pracy z dziećmi wynika, że u bardzo dużej grupy przedszkolaków występują wady wymowy. Wśród przyczyn wad wymowy wyróżnić można: - zmiany anatomiczne aparatu artykulacyjnego, np.: nieprawidłowa budowa języka lub podniebienia, zniekształcenie zgryzu, anomalie zębowe, przerost trzeciego migdałka, skrzywienie przegrody nosowej - nieprawidłowe funkcjonowanie narządów mowy, np.: niska sprawność języka, zakłócona, brak pionizacji języka - nieprawidłowa budowa i funkcjonowanie narządów słuchu, np.: zaburzenia analizy i syntezy słuchowej, wybiórcze upośledzenie słuchu, obniżona słyszalność, zaburzenia słuchu fonematycznego - czynnik środowiskowy, np.: nieprawidłowe wzorce wymowy, nieprawidłowa atmosfera, postawa zbyt liberalna lub radykalna w wychowaniu, brak stymulacji rozwoju mowy. Największą grupę wad stanowią zaburzenia artykulacyjne określane w literaturze przedmiotu dyslalią. Dyslalia to nieprawidłowa wymowa jednej głoski, kilku głosek (dyslalia częściowa) lub też wszystkich dźwięków. (dyslalia całkowita, bełkot). Zaburzenia objawiają się zniekształcaniem głosek (deformacja), zastępowaniem (substytucja) lub też opuszczaniem dźwięków (elizje). W obrębie dyslalii wyróżniamy: 1. sygmatyzm (seplenienie) Dotyczy nieprawidłowej realizacji głosek dentalizowanych, czyli trzech szeregów: syczącego (s, z, c, dz), szumiącego (sz, ż, cz, dż) i ciszącego (ś, ź, ć, dź). Najczęściej mamy do czynienia z wadliwą realizacją głosek szumiących (sz, ż, cz, dż). Wada może być wspólna trzem szeregom lub też dotyczyć wybranych głosek, dlatego też konieczne jest dokładne określenie, które głoski są deformowane lub zastępowane. 1 / 5

2 Wyróżniamy m. in.: - seplenienie międzyzębowe - polega ono na tym, że podczas artykulacji głosek s, z, c, dz czubek języka wsuwa się między przednie zęby - seplenienie boczne - artykulacja polega na niesymetrycznym ułożeniu całego języka. Szczelina tworzy się z boku, a nie wzdłuż linii środkowej języka. Charakteryzuje się nieprzyjemnym brzmieniem - seplenienie fizjologiczne - związane z naturalnym rozwojem dziecka, polega na zastępowaniu głosek jednego szeregu innym 2. rotacyzm (reranie) Polega na wadliwej realizacji głoski r. dźwięk ten pojawia się w systemie dziecka jako jeden z ostatnich ( 4-5 rok życia, czasami później). Głoska ta najczęściej jest zastępowana l, j rzadziej u lub w. Może być również opuszczana lub deformowana. Najczęściej spotykanie deformacje to: - rotacyzm języczkowy - artykulacja polega na drganiu języczka będącego zakończeniem podniebienia miękkiego, język jest bierny, - rotacyzm policzkowy - inaczej boczne, podczas realizacji strumień powietrza wprawia w drgania policzki - rotacyzm wargowy - podczas realizacji wibrują wargi lub tylko górna warga - rotacyzm zębowy - drga czubek języka wsunięty między zęby - rotacyzm krtaniowy - krtaniowa artykulacja głoski r, zbliżona do k krtaniowego, - rotacyzm podniebienny - podczas artykulacji drga całe podniebienie miękkie - rotacyzm gardłowy - powstaje między nasadą języka a tylną ścianą gardła (brzmieniowo podobne do wymowy francuskiego dźwięku r) 3. kappacyzm i gammacyzm Wadliwa wymowa głosek k i g, która jest najczęściej wynikiem nieprawidłowej pracy języka (zbyt sztywny). Głoski te zastępowane są ich dźwięcznymi odpowiednikami: t i d. Zdarza się, że są opuszczane lub wymawiane ze zwarciem krtaniowym. Taka wymowa przypomina chrząkanie. 4. Mowa bezdźwięczna Wada rzadko rozpoznawana w mowie potocznej. Polega na wymawianiu głosek dźwięcznych bezdźwięcznie, czyli bez drgań więzadeł głosowych, np. woda - fota, domek - Tomek, gama - kama, góry - kury. Wyróżniamy: - mowa bezdźwięczna całkowita - dotyczy 13 grup głosek: b - p, bi - pi, d - t, g - k, gi - ki, dz - c, dż - cz, dź - ć, w - f, wi - fi, z - s, ż - sz, ź - ś) - mowa bezdźwięczna częściowa - tylko niektóre głoski są realizowane jako bezdźwięczne Kolejną wadą spotykaną u dzieci jest jąkanie. Główną przyczyna jąkania jest brak koordynacji między narządem oddechowym, artykulacyjnym oraz fonacyjnym. Obserwuje się wzmożone napięcie mięśni związanych z mową, np. wiązadła głosowe zaciskają się, zachodzą na siebie, głos wydobywa się z trudem. Jąkanie objawia się zaburzeniem płynności, tempa i rytmu wypowiedzi. Ze względu na występujące objawy wyróżniamy jąkanie: - kloniczne - krótkie zahamowania mowy, wielokrotne powtarzanie sylaby w wyrazie (np. ma - ma - mama) - toniczne - dłuższe zahamowania mowy, wielokrotne powtarzanie głosek (np., m - m - m- mama) 2 / 5

3 - kloniczno - toniczne - skurcze mieszane Jeżeli zachowania językowe dziecka zaczynają nas niepokoić, powinniśmy skonsultować się ze specjalistą. Ignorowanie tego typu problemów może być przyczyną późniejszych trudności w nauce czytania i pisania oraz innych niepowodzeń szkolnych. APEL TWOJEGO DZIECKA NIE psuj mnie, dając mi wszystko, o co Cię poproszę. Niektórymi prośbami wystawiam Cię na próbę. NIE pozwól mi kształtować złych nawyków. Ufam, że Ty mi pomożesz wykryć je w zarodku. NIE rób tak, abym czuł się mniejszy niż jestem. To jedynie sprawia, że postępuję głupio, aby wydać się dużym. NIE karć mnie w obecności innych. Najbardziej mi pomaga, gdy mówisz do mnie spokojnie i dyskretnie. NIE ochraniaj mnie przed konsekwencjami. Potrzebne mi są również doświadczenia bolesne. NIE rób tak, abym swoje pomyłki uważał za grzechy. To zaburza moje poczucie wartości. 3 / 5

4 NIE przejmuj się zbytnio, gdy mówię: "Ja Cię nienawidzę". To nie Ciebie nienawidzę, ale Twojej władzy, która mnie niszczy. NIE przejmuj się zbytnio moimi dolegliwościami. One jednak przyciągają Twoją uwagę, której potrzebuję. NIE gderaj. Jeżeli będziesz tak robić, to będę się bronił przez udawanie głuchego. NIE dawaj mi pochopnych obietnic. Czuję się bardzo zawiedziony, gdy ich później nie dotrzymujesz. NIE zapominaj, że nie potrafię wyrazić siebie tak dobrze, jakbym chciał. Dlatego też niekiedy mijam się z prawdą. NIE przesadzaj, co do mojej uczciwości. To mnie krępuje i doprowadza do kłamania. NIE zmieniaj swych zasad postępowania ze względu na układy. To wywołuje we mnie zamęt i utratę wiary w Ciebie. NIE zbywaj mnie, gdy stawiam Ci pytania. W przeciwnym wypadku zobaczysz, że przestanę Cię pytać, a informacji poszukam gdzie indziej. NIE mów mi, że mój strach i obawy są głupie. One są bardzo realne. 4 / 5

5 NIGDY nawet nie sugeruj, że Ty jesteś doskonały i nieomylny. Przeżywam bowiem zbyt wielki wstrząs, gdy widzę, że nie jesteś taki. NIGDY nawet nie myśl, że usprawiedliwianie się przede mną jest poniżej Twojej godności. Uczciwe usprawiedliwienie się wzbudzi we mnie nadzwyczajną serdeczność ku Tobie. NIE zapomnij, że lubię eksperymentować. Nie zabraniaj mi eksperymentów, gdyż bez nich nie mogę się rozwijać. NIE zapomnij, jak szybko rosnę. Jest Ci zapewne trudno dotrzymać mi kroku, ale PROSZĘ CIĘ postaraj się Opracowała: Katarzyna Rodak 5 / 5