Profilaktyka logopedyczna (materiały z prezentacji dla rodziców)

Transkrypt

1 Prfilaktyka lgpedyczna (materiały z prezentacji dla rdziców) Nauczyciel lgpeda; neurlgpeda Marta Piątek-Sawicka, Pruszcz Gdański Spis treści: 1. Mtt 2. Etapy rzwju mwy dziecka 3. Wady wymwy 4. Diagnza lgpedyczna 5. Wskazania d knsultacji ze specjalistami (badanie słuchu, larynglg, rtdnta) 6. Terapia lgpedyczna 8. Apel d rdziców 1. Mtt: Chdzi mi t, aby język giętki Pwiedział wszystk, c pmyśli głwa (Juliusz Słwacki, Beniwski) 2. Etapy rzwju mwy dziecka: Na pszczególne etapy życia dziecka przypadają dpwiednie kresy w rzwju mwy, są ne ścisle związane z rzwjem psychruchwym dziecka. Wyróżniamy 4 takie kresy: 1. d 0 d 1 rku życia kres meldii 2. d 1 d 2 rku życia kres wyrazu 3. d 2 d 3 rku życia kres zdania 4. d 3 d 7 rku życia kres swistej mwy dziecięcej Okres meldii (0-1 rk życia): - dzieck psługuje się krzykiem, - głuży (wydaje nieświadme dgłsy w pstaci samgłsek pjawiające się k 2-3 mż) - gawży (celw pwtarza dźwięki zasłyszane z tczenia, lub które dzieck sam, przypadkw wydał k 6 mż). - pierwsze wyrazy: znaczące, świadme ciągi sylab raz wyrazy dźwięknaśladwcze (k mż) Rzwój mwy pstępuje równlegle z rzwjem fizycznym: fazie głużenia dpwiada umiejętnść unszenia głwy; gawrzeniu - umiejętnść siadania; pierwszym wyrazm - pzycja pinwa, stawania. Okres wyrazu (1-2 rk życia):

2 - dzieck przumiewa się z tczeniem za pmcą wyrazów, większść z nich t rzeczwniki w mianwniku, które są nazwami przedmitów z najbliższeg tczenia. - wyrazy są bardz zniekształcne pd względem brzmieniwym, dzieck wymawia gólny zarys wyrazu, a czasem tylk jedną sylabę, którą częst pwtarza. Klejnść sylab mże być przestawiana, a głski mgą ulegać mdyfikacjm i być zastępwane. Nawet samgłski mgą być źle wymawiane, grupy spółgłskwe są upraszczane (np. but bu, daj da, aut t, jeszcze - esce, nie ne, nie ma ima itp.). - pd kniec teg kresu dzieck pwinn mówić kilkadziesiąt wyrazów (wg. I. Styczek). - pwinn wymawiać wszystkie samgłski a, e, i,, u, y prócz nswych (ą, ę) raz spółgłski: p, b, m, t, d, n, k, ś, czasem ć. Okres zdania (2-3 rk życia): - na pczątku zdania są dwuwyrazwe i wyłącznie twierdzące. Później składają się z 3-5 wyrazów. Dzieck zaczyna dmieniać wyrazy przez przypadki i czasy. Zadaje pytanie: C t jest?. - używa k 300 wyrazów. Mówi sbie p imieniu, używa zaimka ja - rzwija się system fnlgiczny. Chć wiele głsek w izlacji dzieck wypwiada już pprawnie, w mwie spntanicznej są ne zamieniane na łatwiejsze pd względem artykulacyjnym. Nadal skraca wyrazy, zmienia klejnść sylab czy głsek, wtrąca ddatkwe głski czy sylaby, upraszcza grupy spółgłskwe, twrzy własne wyrazy. - dzieck pwinn wymawiać wszystkie samgłski tak ustne jak i nswe: a,, e, u, i, y, ą, ę chciaż mże je zamieniać (np. a, e a, i y) pwinny występwać spółgłski twarde i zmiękczne: m, m, b, b, p, p, f, f, w, w, ś, ć, ź, dź, n, ń, k,g, g, ch, t, d, l, l, ł, j (Pjawiają się głski s, z, c, dz, a nawet sz, ż, cz, dż, ale częst są zmiękczane i zastępwane przez ś, ź, ć, dź; głska r jest zwykle zamieniana na j lub l.) Okres swistej mwy dziecięcej (3-7 rku życia): 3-4 rk życia: - używa wyrazów, - kmentuje wyknane czynnści, - buduje zdanie złżne z wielu wyrazów, - artykulacja mże być jeszcze niewyraźna (utrwalają się głski s, z, c, dz; głski sz, ż, cz, dż dzieck mże wymieniać na s, z, c, dz jest t tzw. seplenienie fizjlgiczne; brak głski r nie pwinien jescze niepkić; mże pjawić się tzw. hiperpprawnść związana z panwaniem nwych, trudnych głsek np. zastępwanie głsek s, z, c, dz, przez sz, ż, cz, dż).

3 4-5 rk życia: - mwa dziecka w tym wieku pwinna być zrzumiała; - ustala się szereg sz, ż, cz, dż, dzieck ptrafi je już bezbłędnie pwtórzyć, chć w mwie ptcznej mgą wciąż być zastępwane przez s, z, c, dz; -częst występuje hiperpprawnść; - głska r pwinna być już wymawiana, chciaż częst pjawia się dpier w tym kresie; Wypwiedzi uwzględniają klejnść zdarzeń i zależnści przyczynw skutkwe, są zwykle pprawne gramatycznie; dzieck ptrafi wyjaśnić znaczenie słów, pisać cechy przedmitów i mżliwść ich zastswania; dzieck dknuje autkrekty i chętnie pprawia innych; 5-6 rk życia: - d kńca 6 rku życia dzieck pwinn pprawnie wymawiać wszystkie dźwięki, najtrudniejsze d panwania są głski sz, ż, cz, dż raz r; - pwinn umieć prównywać (dnajdywać różnice i pdbieństwa) raz klasyfikwać przedmity pd względem wielkści, kształtu, klru, ciężaru, funkcji użytkwej - dknywać analizy i syntezy słuchwej wyrazów prstej budwie fnetycznej (tzw. głskwania) - wydrębniać głski na pczątku, na kńcu i w śrdku wyrazu - samdzielnie wymyślać wyrazy rzpczynające się na daną głskę -wyklaskiwać ilść sylab w wyrazie - kreślać płżenie przedmitu względem tczenia (nad, pd, bk, między, wewnątrz itp.) -kreślać kierunek (d tyłu, na wprst, w bk itp.) 3. Wady wymwy a) Przyczyny: - zbyt długie ssanie smczka, palca, przerst 3 migdała(pwduje wady zgryzu, brak pinizacji języka, nieprawidłwą pzycję spczynkwą języka, infantylny spsób płykania), - zaburzenia karmienia (prblemmy z ssaniem piersi, nieprawidłwe pdawanie butelki, zbyt długie rzdrabnianie pkarmów jeśli dzieck nie gryzie twardych pkarmów nie zapewniamy mu warunków d prawidłweg rzwju narządów artykulacyjnych, nie uczy się drsłeg spsbu płykania) - minimalne uszkdzenia słuchu (alergie, katary, zapalenie ucha, hałas), pwdującymi trudnści w dbirze głsek bezdźwięcznych, szczelinwych i zwartszczelinwych, - zaburzenie słuchu fnemweg, - nieprawidłwe wzrce artykulacyjne w tczeniu, - zmiany w budwie narządu artykulacyjneg (krótkie wędzidełk pdjęzykwe, rzszczep pdniebienia), - niezakńczny prces frwania się lateralizacji strnnej, skutkującym brakiem frmwania się przewagi lewej półkuli dla przetwarzania funkcji językwych,

4 - przetwarzanie języka w strukturach prawej półkuli mózgu - bniżenie sprawnści ruchwej, w tym praksji ralnej (błędy w karmieniu), kinestezji artykulacyjnej i sprawnści mtrycznej (szczególnie manualnej). - późnienie rzwju psychruchweg (Jeśli dzieck później zaczęł chdzić, jest wcześniakiem, pdczas prdu wystąpiły jakieklwiek kmplikacje wszystk t mże mieć swje dbicie w rzwju mwy i być ptencjalną przyczyną trudnści artykulacyjnych) b) Najczęściej występujące wady wymwy: Seplenienie międzyzębwe: dzieck wsuwa język między zęby w lini prstej lub z bku pdczas realizacji głsek: t,d,n,l; s,z,c,dz; ś,ź,ć,dź; sz,ż,cz,dż. Seplenienie bczne: Artykulacja plega na niesymetrycznym ułżeniu całeg języka, szczelina nie twrzy się w linii śrdkwej, lecz z bku - przy kłach, zębach przedtrznwych lub trznwych. Prąd pwietrza wydechweg nie jest więc emitwany w linii prstej, lecz z jednej (prawej lub lewej) strny bądź z bu strn i wydstaje się szerkim strumieniem, c bardz zniekształca brzmienie głsek dentalizwanych. rzróżnia się seplenienie bczne: prawstrnne, lewstrnne, bustrnne. Seplenienie wargw-zębwe: Bardz wąska szczelina twrzy się między dlna wargą a górnymi siekaczami lub między górna wargą a dlnymi siekaczami. Język nie bierze udziału w artykulacji (jest bierny). Wytwrzny dźwięk jest pdbny d str brzmiąceg f Parasygmatyzm: zastępwanie w brębie 3 szeregów trudniejszych głsek łatwiejszymi. Kappacyzm, gammacyzm (k->t; g->d) Rtacyzm (defrmwanie głski [r]: np. języczkwe, pdniebienne, międzywargwe), parartacyzm (r->l/j), mgirtacyzm (r->] Mwa bezdźwięczna: zastępwanie głsek dźwięcznych przez ich bezdźwięczne dpwiedniki (np. w->f, z->s, ż->sz...) Nswanie twarte: nswe brzmienie głsek ustnych; nswanie zamknięte: trudnści w realizacji głsek nswych, np. m->b, n->d, ą->ł, ę->eł. c) Zaburzenia mwy: Opóźniny rzwój mwy: przesunięcie w czasie klejnych etapów kształtwania się i rzwju mwy (w kresie wczesnszklnym mówimy już dyslalii wielrakiej, której twarzyszą błędy gramatyczne, składniwe, ubgie słwnictw) Jąkanie: zaburzenie płynnści mwy plegające na pwtarzaniu dźwięków (tniczne), sylab (klniczne), twarzyszą temu pauzy, blki, utrudnia interakcje spłeczne i mże prwadzić d wtórnych zaburzeń emcjnalnych. Niedkształcenie mwy typie afazji: spwdwane zaburzeniami neurlgicznymi, daje bjawy w zakresie nadawania i/lub rzumienia mwy, dtyczy wszystkich pzimów języka: fnetyki, semantyki, syntaktyki, składni. 4. Diagnza lgpedyczna : - badanie rientacyjne słuchu, - cena zgryzu, migdałków pdniebiennych, spsbu ddychania, płykania - sprawnści artykulatrów, kinestezji artykulacyjnej.

5 - artykulacji (w teście nazywania, słuchaniu mwy spntanicznej), - słuchu fnemweg (identyfikacja rymów, wydzielanie głski w nagłsie, wygłsie, analiza i synteza sylabwa i głskwa, rzróznianie głsek pzycyjnych w parach wyrazów), - rzumienie, - nadawanie mwy (rzmwa kierwana, histryjka brazkwa, pis brazka cena słwnictwa, pzimu gramatyki, składni), - lateralizacja, - rientacja w przestrzeni, w schemacie własneg ciała, - czytanie, pisanie. 5. Skierwania na knsultacje specjalistyczne: a)częst w wyniku przesiewweg badania słuchu dzieci są kierwane na badania audilgiczne (audimetria tnalna, tympanmetria). Przyczyny niedsłuchu: nadmiar wskwiny w uszach przerśnięty trzeci migdał zatykający ujście trąbek słuchwych płyn zalegający w uszach, a stanwiący przeszkdę w dbirze dźwięków katar, chre zatki, alergie nieprawidłwe nawyki higieny ucha b)pdejrzenie przerstu migdałka gardłweg (ddychanie przez usta, chrapanie w ncy, nswanie) skutkuje skierwaniem d larynglga (przeprwadza n badanie lusterkiem, badanie palpacyjne, endskpwe, fiberskpwe, zdjęcie rentgenwskie) C t jest migdałek gardłwy? Migdałek gardłwy zbudwany jest z tkanki limfatycznej zawierającej kmórki niszczące drbnustrje raz prdukującej przeciwciała.wraz z migdałkami pdniebiennymi raz innymi, mniejszymi skupiskami tkanki limfatycznej stanwi barierę chrnną rganizmu twrząc tzw. pierścień chłnny gardłwy. C t jest przerst migdałka gardłweg? Przerst trzecieg migdałka zwany wyrślami adenidalnymi t nadmierny rzrst tkanki adenidalnej w części nswej gardła. Większści infekcji w brębie górnych dróg ddechwych twarzyszy dczynwe pwiększenie się skupisk tkanki limfatycznej. Długtrwała stymulacja tkanki limfatycznej w tej klicy mże pwdwać trwałe pwiększenie migałka. Najczęstszą przyczyną przerstu trzecieg migdałka są nawracające raz przewlekłe stany zapalne górnych dróg ddechwych i jamy ustnej. Skutki przerstu migdałka pdniebienneg: - pwiększając się stale lub kresw upśledza drżnść nsa, - ddychanie przez usta pwduje, że dzieck wdycha suche i zimne pwietrze, - pwiększny migdałek uciska znajdujące się w pbliżu ujścia trąbek słuchwych, Wskazania d usunięcia migdałka pdniebienneg: - upśledzenie ddychania przez ns szczególnie w przypadku snu z bezdechem), - upśledzenie drżnści trąbki słuchwej (z wysiękwym zapaleniem uszu),

6 - upśledzenie drżnści ujścia zatk bcznych nsa. c)wady zgryzu: nieprawidłwści w uksztształtwaniu łuków zębwych skutkują skierwaniem d rtdnty. Zgryz jest prawidłwy gdy: 20 mlecznych zębów ustawinych jest w równych łukach. Między zębami przednimi nie ma szpary ani w wymiarze przedni - tylnym ani pinwym. Ssanie smczka: Jeśli dzieck ssał smczek lub palec alb pił z butelki dłużej niż 1,5 r., mżemy zabserwwać szparę między przednimi zębami górnymi i dlnymi nawet pnad 1 cm. Wystarczy aby dzieck zaprzestał ssania, a wada cfnie się samistnie p kilku miesiącach. Pmcny mże być prsty aparat, tzw. płytka przedsinkwa. Pmaga duczyć dzieck ssania smczkalub palca. Infantylny spsób płykania: Spwdwany przez utrzymujący się u dzieci pwyżej 1.5 r.ż. nawyk ssania pwduje przetrwanie niemwlęceg spsbu płykania. Wówczas szpara między przednimi zębami nie mże się zamknąć, gdyż przy każdym przełknięciu wypełnia ją język. Należy ćwiczeniami dprwadzić d zmiany typu płykania z niemwlęceg na drsły tj. taki, gdzie język pdczas przełykania piera się pdniebienie. Wycfanie języka spmiędzy łuków zębwych na pdniebienie umżliwi samistne zamknięcie się szpary między łukami zębwymi. Zarówn w jednym, jak i drugim przypadku wart zrócić się d dbreg rtdnty, który zasugeruje ddatkwą pmc w wycfaniu i pinizacji języka. Oddychanie przez usta: Ten niekrzystny nawyk jest wynikiem przebytych infekcji, przerstu migdałka pdniebienneg, skrzywienia przegrdy, plipów, brzęków błn śluzwych. Skutek: 1)zwężenie przewdów nswych, niewłaściwe uksztaltwanie zatk bcznych nsa, infekcje ns-gardzieli. 2) brak mdelująceg pdniebienie nacisku języka, który w pisanej sytuacji pada swbdnie na dn jamy ustnej, pwduje pwstanie pdniebienia wąskieg, wysk sklepineg tzw. gtyckieg. 3) brak równwagi sił działających na łuki zębwe z bu strn (silne mięśnie warg, pliczki, język z właściwą pzycją spczynkwą- na pdniebieniu) pwduje wysuwanie się lub wychylanie mcn d przdu zębów górnych. Nacisk zaś pliczków na bczne dcinki łuków pwduje ich zwężenie przez c nie mgą się w nim pmieścić wszystkie zęby. Ważna jest właściwa wielkść i ruchmść języka - zbyt krótkie wędzidełk języka trzeba pdciąć.

7 Seplenienie międzyzębwe: Nieprawidłwa pzycja spczynkwa języka raz infantylny spsób płykania, nawet jeśli jeszcze nie spwdwały wad zgryzu sprawiają, że terapia seplenienia międzyzębweg staje się syzyfwą pracą. Pmc rtdntyczna: Płytka przedsinkwa z kulką pdniebienną zalecana przy: nieprawidłwym płykaniu, nieprawidłwej pzycji spczynkwej języka, wadach wymwy, wypływaniu śliny przez twarte usta, Zalecenia: zaniechanie szkdliwych nawyków(ssania palca, smczka, warg, języka, picia z butelki lub piersi pwyżej 1.5 rż., bgryzania paznkci, ddychania przez usta ), wizytę u specjalisty larynglga, jeśli pdejrzewamy że przyczyną ciągle twartych ust są schrzenia larynglgiczne, wizytę u stmatlga w celu wyleczenia zębów zajętych próchnicą, wizytę w pradni chirurgii stmatlgicznej aby np. pdciąć zbyt krótkie wędzidełk wargi górnej lub języka, ćwiczenia ddechwe, cfające lub wysuwające żuchwę, wzmacniające mięśnie warg właściweg układania języka, - w zależnści d rdzaju wady; ważne jest aby wszelkie ćwiczenia prwadzne były systematycznie, cdziennie stałych prach i kniecznie pd kntrlą sby drsłej. Nie wln zlecać dziecku wyknywania ćwiczeń samdzielnie, wizytę u rtpedy gdyż częst wady zgryzu skjarzne są z wadami pstawy, wizytę u lgpedy w celu usprawnienia pracy języka, krekcji wad wymwy, czasem ptrzebne jest szlifwanie zębów mlecznych w przypadku braku ich fizjlgiczneg starcia lub dwrtneg nagryzu. 6. Terapia lgpedyczna: Ćwiczenia artykulacyjne, ddechwe, słuchwe Praca nad wywływaniem głsek: - Wywłanie głski, - Utrwalenie głski w izlacji i dsknalenie słuchu fnetyczneg, - Utrwalenie głski w sylabach [ C V ], [ V C V ], [ V C]. - Utrwalenie głsek w wyrazach w klejnści : nagłs, wygłs, śródgłs, - Utrwalenie głsek w wyrażeniach, - Utrwalenie głsek w zdaniach, - Utrwalenie głsek w wypwiedziach, mwie spntanicznej, DODATKOWO: Ćwiczenie słuchu fnemweg, kinestezji artykulacyjnej, krdynacji słuchw-wzrkw-ruchwej, wzbgacanie słwnictwa czynneg i bierneg Zasady współpracy z lgpedą:

8 Dzieck systematycznie uczestniczy w zajęciach lgpedycznych. Rdzic kntaktuje się z lgpedą przynajmniej raz na dwa miesiące w celu mówienia efektów dtychczaswej terapii raz zaleceń d dalszej pracy w dmu. Rdzic knsultuje się ze specjalistami wskazanymi przez lgpedę w celu usunięcia przeszkód w pracy terapeutycznej. Rdzic systematycznie wyknuje z dzieckiem zadane d dmu ćwiczenia raz dpilnwuje aby przynsił na każde zajęcia zeszyt lub ptrzebne, wskazane przez terapeutę materiały. Rdzic infrmuje niebecnści dziecka, usprawiedliwia niebecnść na terapii. 7.Apel d rdziców: 1. Odstaw dziecku butelkę, smczek, nie pzwalaj na ssanie palca. 2. Nie rzdrabniaj, nie miksuj pkarmów. 3. Zachęcaj d gryzienia twardych pkarmów. 4. Częst czyść dziecku ns. 5. Zachęcaj d naturalnych zabaw ćwiczeń artykulatrów. 6. Zawsze mów zrzumiale d dziecka. 7. Nie zmuszaj dziecka d pwtarzania źle wymawianeg przez nieg wyrazu np. lwel, nie na tym plega krygwanie wad wymwy. 8. Nie krytykuj dziecka, nie zawstydzaj g w przypadku trudnści chwal je za pdejmwany wysiłek. 9. Pmóż dziecku panwać trudne słwa, dzieląc na mniejsze cząstki np. lam-pa, a nie ly-a-my-py-a. 10. Zachęcaj dzieck d pwtarzania ćwiczeń zlecnych przez lgpedę, niech t będzie rdzaj wspólnej zabawy bądź rytuału. Mów dziecku, że jest dbre, że mże, że ptrafi. (J. Krczak)