XI. Tlenki, kwasy, zasady i sole Poziom podstawowy Poziom rozszerzony XII. Reakcje redoks Poziom podstawowy Poziom rozszerzony...

Transkrypt

1 Spis treœci :VWS...6 I. Budowa atomu i promieniotwórczrü Poziom podstawowy...15 Poziom rozszerzony...18 II. =PLDQ\ZáDFLZRFLSLHUZLDVWNyZQDWOHXNáadu okresowego Poziom podstawowy...24 Poziom rozszerzony...26 III. :L]DQLDFKHPLF]QH Poziom podstawowy...29 Poziom rozszerzony...31 IV 5HDNFMHFKHPLF]QHL]MDZLVNDIL]\F]QHZáDFLZRFLVXEVWDQFMLchemicznych Poziom podstawowy...35 Poziom rozszerzony...41 V. 6]\ENRüUHDNFMLFKHPLF]QHM5HDNFMHNDWDOLW\F]QH Poziom podstawowy...46 Poziom rozszerzony...50 VI. Równowaga chemiczna Poziom rozszerzony...54 VII. 5R]SXV]F]DOQRü5RG]DMHUR]WZRUyZ Poziom podstawowy...58 Poziom rozszerzony...60 VIII. 2EOLF]HQLD]Z\NRU]\VWDQLHPSRMFLDPRO Poziom podstawowy...68 Poziom rozszerzony...70 IX. 6W*HQLHSURFHQWRZHLVW*HQLHPRORZHUR]WZRUX Poziom podstawowy...73 Poziom rozszerzony...75 X. Dysocjacja jonowa. Reakcje w roztworach elektrolitów Poziom podstawowy...78 Poziom rozszerzony

2 XI. Tlenki, kwasy, zasady i sole Poziom podstawowy Poziom rozszerzony XII. Reakcje redoks Poziom podstawowy Poziom rozszerzony XIII. Elektrochemia (ogniwa, elektroliza, korozja) Poziom rozszerzony XIV. UsWDODQLHZ]RUyZ]ZL]NyZchemicznych Poziom podstawowy Poziom rozszerzony XV. :JORZRGRU\LLFKMHGQRIXQNF\MQHSRFKRGQH Poziom podstawowy Poziom rozszerzony XVI. :LHORIXQNF\MQHSRFKRGQHZJORZRGRUyZ Poziom podstawowy Poziom rozszerzony XVII. &KHPLDLMHMZSá\ZQDNV]WDáWRZDQLHURGRZLVNDRUD]MHJRRFKURQ Poziom podstawowy Poziom rozszerzony XVIII. &KHPLDGRZLDGF]DOQD Poziom podstawowy Poziom rozszerzony XIX. &KHPLDZ*\FLXcodziennym Poziom podstawowy Poziom rozszerzony XX. Zadania z fragmentem tekstu popularnonaukowego Poziom podstawowy Poziom rozszerzony GSRZLHG]LGR]DGD Tablice

3 5

4 Wstêp 5HIRUPD V\VWHPX HGXNDFML ZSURZDG]LáD QRZH ]DVDG\ SU]HSURZDG]DQLD HJ]DPLQX PDWXUDOQHJR NWyUH ]DF]Q RERZL]\ZDü RG URNX V]NROQHJR $EVROZHQFL V]Nyá SRQDGJLPQD]MDOQ\FK RERZL]NRZR PXV] ]GDZDü XVWQ\ HJ]DPLQ ZHZQWU]Q\ ]Ga- ZDQ\ L RFHQLDQ\ Z V]NROH ] M]\ND SROVNLHJR L M]\ND REFHJR QRZR*\WQHJR QD SR]LRPLH SRGVWDZRZ\P OXE UR]V]HU]RQ\P RUD] HJ]DPLQ SLVHPQ\ ]HZQWU]Q\ ] M]\ND SROVNLHJR L M]\ND REFHJR D WDN*H z co najmniej jednego przedmiotu do wyboru (biologia, chemia, fizyka i astronomia, geografia, historia, wiedza o VSRáHF]HVWZLH KLVWRULD PX]\NL KLVWRULD V]WXNL PDWHPDW\ND ZLHG]D R WDFX 3UDFH HJ]DPLQDF\MQH z Z\EUDQHJR SU]HGPLRWX EG RFHQLDü QLH]DOH*QL HJ]DPLQDWRU]\ SRZRáDQL SU]H] 2NUJRZH.RPLVMH (gzaminacyjne. (J]DPLQ PDWXUDOQ\ ] FKHPLL EG]LH PLDá IRUP SLVHPQ 0R*H E\ü ]GDZDQ\ QD SR]LRPLH SRGVWDZowym lub rozszeu]rq\p :\ERUX SR]LRPX ]GDMF\ GRNRQD SRGF]DV HJ]DPLQX (J]DPLQ QD SR]LRPLH SRGVWDZRZ\P WUZDü EG]LH PLQXW $ELWXULHQW RWU]\PD ]HVWDZ S\WD L ]DGD obejmujf\fk ]DNUHV Z\PDJD HJ]DPLQDF\MQ\FK RNUHORQ\FK GOD SR]LRPX SRGVWDZRZHJR (Arkusz I). (J]DPLQ QD SR]LRPLH UR]V]HU]RQ\P WUZDü EG]LH PLQXW L VNáDGDü VL EG]LH ] GZyFK F]FL 1) F]ü SLHUZV]D WUZDü EG]LH PLQXW L SROHJDü EG]LH QD UR]ZL]DQLX ]DGD ] arkusza egzaminacyjnego jak na poziomie podstawowym (Arkusz I), 2) c]ü GUXJD WUZDü EG]LH PLQXW L SROHJDü EG]LH QD UR]ZL]DQLX ]DGD HJ]DPLQDF\MQ\FK VSUDZG]DMF\FK XPLHMWQRFL ]DVWRVRZDQLD SR]QDQ\FK PHWRG GR UR]ZL]\ZDQLD SUREOHPyZ Go- W\F]F\FK WUHFL REHMPXMF\FK ]DNUHV Z\PDJD HJ]DPLQDF\MQ\FK GOD SR]LRPX SRGVWDZRZHJR i rozszerzonego (Arkusz II). $ELWXULHQW PR*H WDN*H Z\EUDü FKHPL MDNR GRGDWNRZ\ SU]HGPLRW PDWXUDOQ\ Wtedy musi jednak zda- ZDü WHQ HJ]DPLQ QD SR]LRPLH UR]V]HU]RQ\P : WUDNFLH HJ]DPLQX ]GDMF\ EG]LH PyJá NRU]\VWDü ] WDEOLF IL]\NRFKHPLF]Q\FK L SURVWHJR NDONXODWRUD URG]DM WDEOLF L NDONXODWRUD RNUHOL 2NUJRZD.RPLVMD (J]DPinacyjna). Pozytywny wynik egzaminu to uzyskanie co najmniej 30% punktów za poprawne odpowiedzi do ]DGD z poziomu podstawowego. 3UH]HQWRZDQ\ ]ELyU ]DGD Ä7ZRMD PDWXUD chemia jest przeznaczony przede wszystkim dla uczniów, NWyU]\ ]DPLHU]DM ]GDZDü HJ]DPLQ PDWXUDOQ\ ] FKHPLL RG URNX W prezentowanym ]ELRU]H ]DPLHV]F]RQR ZLHOH ]DGD RWZDUW\FK L ]DPNQLW\FK NWyUH PDM SRPyF uczniom i naxf]\flhorp Z SU]\JRWRZDQLX VL GR HJ]DPLQX PDWXUDOQHJR ] FKHPLL 3U]\ NRQVWUXRZDQLX ]DGD NRU]\VWDQR ] Podstawy programowej RUD] ]H VWDQGDUGyZ L Z\PDJD HJ]DPLQDF\MQ\FK zawartych w LQIRUPDWRU]H SU]HGPLRWRZ\P =DGDQLD SRJUXSRZDQR ZHGáXJ JáyZQ\FK SXQNWyZ Podstawy programowej z chemii dla szkól ponadgimnazjalnych ] SRG]LDáHP QD SR]LRP SRGVWDZRZ\ L UR]V]HU]RQ\. 2EHFQH QD U\QNX Z\GDZQLF]\P ]ELRU\ ]DGD ] FKHPLL ]DZLHUDM SU]Hde wszystkim zadania rachunko- ZH RUD] S\WDQLD ZLHORNURWQHJR Z\ERUX :LHOH MHVW WH* SR]\FML SU]\JRWRZXMF\FK XF]QLyZ V]Nyá SRQDdgimnazjalnych do zdawania egzaminów na akademie medyczne. Brakuje natomiast propozycji prezentuj F\FK ]DGDQLD GRW\F]FH QS! analizy danych fizykochemicznych przedstawionych w postaci tabel i wykresów,! SURMHNWRZDQLD GRZLDGF]H! konstrukcji wykresów,! analizy tekstów popularnonaukowych,! ]DVWRVRZD FKHPLL Z *\FLX FRG]LHQQ\P 3URSRQRZDQ\ ]ELyU VWDUD VL W OXN Z\SHáQLü 6

5 ² Podstawa programowa z chemii dla szkó³ ponadgimnazjalnych poziom podstawowy Cele edukacyjne 1. =UR]XPLHQLH ]QDF]HQLD SU]HPLDQ FKHPLF]Q\FK ]DFKRG]F\FK Z RWDF]DMF\P ZLHFLH 2. 8ZLDGRPLHQLH UROL FKHPLL Z UR]ZRMX F\ZLOL]DFML L w *\FLX FRG]LHQQ\P 3. 'RVWU]HJDQLH ZSá\ZX G]LDáDOQRFL F]áRZLHND QD URGRZLVNR L SU]\VZRMHQLH ZLHG]\ QLH]EGQHM do SURZDG]HQLD G]LDáD SURHNRORJLF]Q\FK =DGDQLD V]NRá\ 1..V]WDáWRZDQLH EDGDZF]HJR VSRVREX P\OHQLD ZáDFLZHJR GOD QDXN SU]\URGQLF]\FK 2. 5R]ZLMDQLH XPLHMWQRFL REVHUZDFML Z\FLJDQLD ZQLRVNyZ z przeprowadzonych eksperymentów i IRUPXáRZDQLD XRJyOQLH. 3. :\UDELDQLH XPLHMWQRFL SRVáXJLZDQLD VL ]GRE\W ZLHG] FKHPLF]Q 4. 3U]\JRWRZ\ZDQLH XF]QLyZ GR SUDZLGáRZHJR NRU]\VWDQLD ] Uy*QRURGQ\FK (UyGHá LQIRUPDFML 5..V]WDáWRZDQLH SRVWDZ XF]QLyZ ]JRGQ\FK ] ]DVDGDPL GEDáRFL R ZáDVQH ]GURZLH L RFKURQ URGowiska naturalnego. 7UHFL QDXF]DQLD 1. :VSyáF]HVQ\ XSURV]F]RQ\ PRGHO EXGRZ\ DWRPX,]RWRS\ 3URPLHQLRWZyUF]Rü QDWXUDOQD. 2. =DOH*QRü SRPLG]\ EXGRZ DWRPyZ D SRáR*HQLHP SLHUZLDVWNyZ Z XNáDG]LH RNUHVRZ\P i ich ZáDFLZRFLDPL. 3. =DOH*QRü ZáDFLZRFL IL]\F]Q\FK L FKHPLF]Q\FK VXEVWDQFML RG URG]DMX ZL]DQLD FKHPLF]QHJR 4. 5HDNFMH FKHPLF]QH D ]MDZLVND IL]\F]QH,ORFLRZH SUDZD U]G]FH SU]HPLDQDPL FKHPLF]Q\PL 5eakcje syntezy, analizy i wymiany. 5. Mol. Molowa interpretacja pu]hpldq FKHPLF]Q\FK 2EMWRü PRORZD 6. 6]\ENRü UHDNFML FKHPLF]Q\FK 7. Reakcje endo- i egzoenergetyczne. 8. Proste reakcje utleniania-uhgxnfml L LFK UROD Z SU]\URG]LH RUD] *\FLX FRG]LHQQ\P 9. 5R]WZRU\ QDV\FRQH L QLHQDV\FRQH 6SRVRE\ Z\UD*DQLD VW*H UR]WZRUyZ st*hqlh SURFHQWRZH i molowe. 10. Dysocjacja elektrolityczna. Reakcje w roztworach wodnych elektrolitów UHDNFMH ]RERMWQLHQLD i VWUFDQLD RVDGyZ 11. :ádflzrfl Z\EUDQ\FK PHWDOL L QLHPHWDOL 12. :JORZRGRU\ QDV\FRQH QLHQDV\FRQH L DURPDW\F]QH EXGRZD L ZáDFLZRFL 13. 'UyGáD ZJORZRGRUyZ Z SU]\URG]LH 14. -HGQRIXQNF\MQH SRFKRGQH ZJORZRGRUyZ RWU]\P\ZDQLH L ZáDFLZRFL 15. 1DMZD*QLHMV]H ZLHORIXQNF\MQH SRFKRGQH ZJORZRGRUyZ Z\VWSRZDQLH ZáDFLZRFL ]DVWRVowanie L LFK ]QDF]HQLH Z *\FLX F]áRZLHND 16. &KHPLD Z *\FLX JRVSRGDUF]\P VSRáHF]Q\P L RFKURQLH URGRZLVND 3UDNW\F]QH ]DVWRVRZDQLD So- ]QDQ\FK VXEVWDQFML FKHPLF]Q\FK L ]DJUR*HQLD SRZRGRZDQH QLHZáDFLZ\P LFK Z\NRU]\VWDQLHP 2VLJQLFLD 1. 'RVWU]HJDQLH SU]HPLDQ FKHPLF]Q\FK Z URGRZLVNX SU]\URGQLF]\P RUD] F]\QQLNyZ ZSá\ZDMF\FK na ich przebieg. 2. 8PLHMWQRü SRVáXJLZDQLD VL ]GRE\W ZLHG] FKHPLF]Q Z *\FLX FRG]LHQQ\P. 3. 8PLHMWQRü NRU]\VWDQLD ] Uy*QRURGQ\FK (UyGHá LQIRUPDFML QS XNáDGX RNUHVRZHJR SLHUZLDVWNyZ literatury popularnonaukowej i Internetu. 7

6 ² 4. 8PLHMWQRü ]DSLV\ZDQLD UyZQD SUostych reakcji chemicznych oraz opisywania efektów energetycznych im tozdu]\v]f\fk. 5. 3RVáXJLZDQLH VL SRGVWDZRZ\P VáRZQLFWZHP FKHPLF]Q\P. 6. 8PLHMWQRü Z\NRQ\ZDQLD SURVW\FK REOLF]H FKHPLF]Q\FK. 7. =QDMRPRü QDMZD*QLHMV]\FK SLHUZLDVWNyZ L ]ZL]NyZ FKHPLF]Q\FK LFK ZáDFLZRFL L ]DVWRVRZania. Podstawa programowa z chemii dla szkó³ ponadgimnazjalnych poziom rozszerzony Cele edukacyjne 1. 3RJáELHQLH ZLHG]\ FKHPLF]QHM Z VWRSQLX QLH]EGQ\P GR GDOV]HM HGXNDFML 2. :\NV]WDáFHQLH XPLHMWQRFL SODQRZDQLD L realizacji prac eksperymentalnych oraz interpretacji otrzymanych wyników. 3. :\NV]WDáFHQLH SRF]XFLD RGSRZLHG]LDOQRFL ]D EH]SLHF]HVWZR ZáDVQH L RFKURQ URGRZLVND QDWuralnego. =DGDQLD V]NRá\ 1. :VSLHUDQLH XPLHMWQRFL VDPRNV]WDáFHQLD SRSU]H] ]GRE\ZDQLH L JURPDG]HQLH LQIRUPDFML ] Uy*Q\FK (UóGHá 2. :GUD*DQLH XF]QLyZ GR VHOHNFMRQRZDQLD L RFHQ\ ]GRE\W\FK LQIRUPDFML 3. =DSR]QDQLH XF]QLyZ ] SUDNW\N ODERUDWRU\MQ SRSU]H] SURZDG]HQLH SRND]yZ RUD] VDPRG]LHOQH Z\NRQ\ZDQLH SU]H] QLFK GRZLDGF]H 4. Przygotowanie uczniów do projektowania bada L LQWHUSUHWDFML RWU]\PDQ\FK Z\QLNyZ QD SRGVWawie zdobytej wiedzy chemicznej i z dziedzin pokrewnych. 7UHFL QDXF]DQLD 1. :VSyáF]HVQ\ PRGHO EXGRZ\ DWRPX elementy mechaniki kwantowej w XMFLX MDNRFLRZ\P,]otopy. PromienioWZyUF]Rü QDWXUDOQD L sztuczna. 2. UNáDG RNUHVRZ\ SLHUZLDVWNyZ =DOH*QRü SRPLG]\ EXGRZ DWRPyZ D ZáDFLZRFLDPL SLHUZLDVtków i LFK SRáR*HQLHP Z XNáDG]LH RNUHVRZ\P $ORWURSLD SLHUZLDVWNyZ 3. :L]DQLD MRQRZH NRZDOHQF\MQH NRZDOHQF\MQH VSRODU\]RZDQH L NRRUG\QDF\MQH =DOH*QRü SRPL G]\ ZáDFLZRFLDPL ]ZL]NyZ FKHPLF]Q\FK D LFK EXGRZ 4. 5yZQRZDJD FKHPLF]QD 6WDáD UyZQRZDJL 5HJXáD SU]HNRU\ 5. Mol. Molowa interpretacja przemian chemicznych. Równanie Clapeyrona. Warunki normalne i standardowe. 6. 6]\ENRü UHDNFML FKHPLF]Q\FK 5]G UHDNFML 7. Reakcje endo- i egzoenergetyczne. Katalizatory i SU]\NáDG\ UHDNFML NDWDOLW\F]Q\FK 8. Reakcje utleniania-redukcji. Ogniwa galwaniczne i ich zastosowania. 9. SEM ogniwa. Elektroliza roztworów wodnych elektrolitów i soli stopionych. 10. Prawa elektrolizy. Korozja elektrochemiczna i metody jej zapobiegania R]WZRU\ 5R]SXV]F]DOQRü 3U]HOLF]DQLH VW*H UR]WZRUyZ 8NáDG\ NRORLGDOQH 12. 6\VWHPDW\ND ]ZL]NyZ QLHRUJDQLF]Q\FK 7OHQNL ZRGRUNL ZRGRURWOHQNL NZDV\ L sole nazewnic- WZR RWU]\P\ZDQLH ZáDFLZRFL 13. &KDUDNWHU\VW\ND QDMZD*QLHMV]\FK SLHUZLDVWNyZ EORNyZ V S G XNáDGX RNUHVRZHJR SLHUZLDVWNyZ =PLHQQRü ZáDFLZRFL ]ZL]NyZ Z grupach i okresach. 8

7 14. (OHNWUROLW\ VáDEH L PRFQH 6WRSLH L VWDáD G\VRFMDFML 3UDZR UR]FLHF]H 2VWZDOGD S+ UR]WZRUX ZVND(QLNL 5HDNFMH Z roztworach wodnych elektrolitów UHDNFMH ]RERMWQLDQLD VWUFHQLD RVDGyZ i hydrolizy. AmfoteU\F]QRü 15. :JORZRGRU\ QDV\FRQH QLHQDV\FRQH L aromatyczne nazewnictwo i ZáDFLZRFL 6]HUHJ KRPologiczny. Izomeria konstytucyjna i geometryczna. 16. :\VWSRZDQLH ZJORZRGRUyZ Z przyrodzie. Przeróbka ropy naftowej HGQRIXQNF\MQH SRFKRGQH ZJORZRGRUyZ $ONRKROH IHQROH DOGHK\G\ NHWRQ\ DPLQ\ NZDV\ NDrboksylowe i ich pochodne budowa, nazewnictwo, otrzymywanie i ZáDFLZRFL 18. :LHORIXQNF\MQH SRFKRGQH ZJORZRGRUyZ $PLQRNZDV\ SHSW\G\ L ELDáND WáXV]F]H SURVWH L ]ár*o- QH QDMZD*QLHMV]H FXNU\ RUD] NZDV\ QXNOHLQRZe Z\VWSRZDQLH ZáDFLZRFL L LFK ]QDF]HQLH w *\FLX F]áRZLHND 19. =MDZLVNR L]RPHULL RSW\F]QHM &KLUDOQRü 20. Polimeryzacyjne tworzywa sztuczne budowa i zastosowanie. 21..RQVHNZHQFMH QLHZáDciwego wykorzystywania substancji chemicznych. 2VLJQLFLD 1. =QDMRPRü L UR]XPLHQLH SRGVWDZRZ\FK SRMü SUDZ L zjawisk chemicznych. 2. 8PLHMWQRü RSLVX ZáDFLZRFL QDMZD*QLHMV]\FK SLHUZLDVWNyZ EORNyZ V S G L LFK ]ZL]NyZ FKe- PLF]Q\FK 'RVWU]HJDQLH SRGRELHVWw i Uy*QLF ZH ZáDFLZRFLDFK L sposobie reagowania pierwiastków w obuelh JUXS RUD] Uy*Q\FK NODV ]ZL]NyZ FKHPLF]Q\FK 3. 8PLHMWQRü GRVWU]HJDQLD ]DOH*QRFL SRPLG]\ EXGRZ VXEVWDQFML D MHM ZáDFLZRFLDPL IL]\F]Qymi i chemicznymi. 4. 8PLHMWQRü ]DVWRVRZDQLD SRVLDGDQHM ZLHG]\ GR UR]ZL]\ZDQLD Uy*QRURGQ\FK SUREOHPyZ Uachunkowych, teoretycznych i praktycznych: 1) SRVáXJLZDQLH VL SRMFLDPL FKHPLF]Q\PL 2) SRVáXJLZDQLH VL WHUPLQRORJL FKHPLF]Q 3) Z\MDQLDQLH SU]HELHJX REVHUZRZDQ\FK OXE RSLVDQ\FK ]MDZLVN 4) wykorzystywanie GRVWSQ\FK (UyGHá LQIRUPDFML GR UR]ZL]\ZDQLD ]DGD 5. 8PLHMWQRü VWDZLDQLD KLSRWH] GOD Z\MDQLDQLD SUREOHPyZ FKHPLF]Q\FK L planowania eksperymentów dla ich weryfikacji. 6. 6DPRG]LHOQH IRUPXáRZDQLH L X]DVDGQLDQLH RSLQLL L sgyz QD SRGVWDZLH SRVLDGDQ\FK L podanych informacji. 7. 8PLHMWQRü NRU]\VWDQLD ] Uy*QRURGQ\FK (UyGHá LQIRUPDFML Z celu rozszerzenia posiadanej wiedzy. Standardy wymagañ egzaminacyjnych 6WDQGDUG\ Z\PDJD EGFH SRGVWDZ SU]HSURZDG]DQLa egzaminu maturalnego z chemii REHMPXM Rbszary: I. :LDGRPRFi i rozumienie. II. Korzystanie z informacji. III. Tworzenie informacji. : UDPDFK ND*GHJR REV]DUX F\IUDPL DUDEVNLPL R]QDF]RQR SRV]F]HJyOQH VWDQGDUG\ Z\QLNDMFH] 3Rd- VWDZ\ SURJUDPRZHM 3U]HGVWDZLDM RQH XPLHMWQRFL NWyUH EG VSUDZG]DQH QD HJ]DPLQLH PDWXUDOQ\P Podpunkty onuhorqh OLWHUDPL R]QDF]DM ]DNUHV WUHFL QDXF]DQLD QD SRGVWDZLH NWyU\FK PR*H E\ü SRGF]DV HJ]DPLQX VSUDZG]DQ\ VWRSLH RSDQRZDQLD RNUHORQHM Z VWDQGDUG]LH XPLHMWQRFL rodzaje informacji do wykorzystania, 9

8 typy i rodzaje informacji do tworzenia. Schemat ten dotyczy poziomu podstawowego i rozszerzonego. 3U]HGVWDZLRQH SRQL*HM VWDQGDUG\ Z\PDJD HJ]DPLQDF\MQ\FK ] FKHPLL V GRVáRZQ\P SU]HQLHVLHQLHP IUDJPHQWX UR]SRU]G]HQLD 0LQLVWUD (GXNDFML Narodowej i Sportu z dnia 10 kwietnia 2003 r. zplhqldmfhjr ro]sru]g]hqlh Z VSUDZLH VWDQGDUGyZ Z\PDJD EGF\FK SRGVWDZ SU]HSURZDG]DQLD VSUDZG]LDQyZ i egzaminów. I. Wiadomoœci i ich rozumienie =GDMF\ ]QD UR]XPLH L VWRVXMH WHUPLQ\ SRMFLD L SUDZD RUD] Z\MDQLD SURFHV\ L zjawiska: POZIOM PODSTAWOWY 1) ]QD L UR]XPLH SUDZD SRMFLD L zjawiska chemiczne, SRVáXJXMH VL WHUPLQRORJL L V\PEROLN FKHPLF]Q zwi]dq ] a) EXGRZ DWRPX L]RWopami i SURPLHQLRWZyUF]RFL QDWXUDOQ b) ZL]DQLDPL FKHPLFznymi, c) molem substancji chemicznej, d) pierwiastkami i ]ZL]NDPL Fhemicznymi, e) typami reakcji chemicznych, f) roztworami wodnymi i LFK VW*HQLHP g) G\VRFMDFM MRQRZ L UHDNFMDPL ]RERMWQLDQLD i VWUFDQLD RVDGyZ h) reakcjami utleniania i redukcji, i) ZJORZRGRUDPL L ich pochodnymi, 2) RSLVXMH ZáDFLZRFL QDMZD*QLHMV]\FK SLHUZLDVtków i ]ZL]NyZ FKHPLF]Q\FK RUD] LFK ]DVWRVRZania: a) ZáDFLZRFL IL]\F]QH L chemiczne metali i niemetali (sodu, potasu, magnezu, wapnia, glinu, c\qnx *HOaza, miedzi, wodoru, tlenu, azotu, chloru, bromu, w gla, krzemu, fosforu, siarki), b) wádflzrfl IL]\F]QH L chemiczne tlenków wymienionych w podpunkcie a) metali i niemetali, wodorków niemetali (tlenu, azotu, chloru, bromu, siarki), QDMZD*QLHMV]\FK zasad, kwasów i VROL ZJORZRGorów i ich pochodnych, c) zastosowania poznanych substancji chemicznych i ]DJUR*HQLD SRZRGRZDQH QLHZáDFLZ\P LFK Z\Norzystaniem, 3) SU]HGVWDZLD L Z\MDQLD ]MDZLVND L procesy chemiczne: a) zapisuje równania reakcji chemicznych w formie czsteczkowej i jonowej, b) LQWHUSUHWXMH MDNRFLRZR L LORFLRZR UyZQDQLD Ueakcji chemicznych, c) opisuje efekty energetyczne przemian, d) RNUHOD F]\QQLNL ZSá\ZDMFH QD SU]HELHJ UHDNFML chemicznych. POZIOM ROZSZERZONY 1) jak na poziomie podstawowym oraz: a) EXGRZ DWRPX Z janrflrz\p XMFLX PHchaniki NZDQWRZHM L]RWRSDPL L SURPLHQLRWZyUF]RFL V]WXF]Q b) V]\ENRFL UHDNFML FKHPLFzQ\FK NDWDOL] c) XNáDGDPL NRORLGDOQ\PL d) HOHNWUROLWDPL G\VRFMDFM MRQRZ RUD] UHDNFMDPL zachog]f\pl Z roztworach wodnych, e) ogniwami galwanicznymi i elhnwurol] f) szeregiem homologicznym, g) L]RPHUL ]ZL]NyZ RUJanicznych, 2) jak na poziomie podstawowym oraz: a) ZáDFLZRFL IL]\F]QH L chemiczne metali (chromu, manganu, srebra), b) ZáDFLZRFL IL]\F]QH L chemiczne tlenków wymienionych w podpunkcie a) metali, wodorków, wodorotlenków, kwasów i soli, ZJORZRGRUyZ L ich pochodnych, 3) jak na poziomie podstawowym. 10

9 II. Korzystanie z informacji =GDMF\ Z\NRrzystuje i przetwarza informacje: POZIOM PODSTAWOWY 1) odczytuje i analizuje informacje przedstawione w formie: a) tekstu o tematyce chemicznej, b) tablic chemicznych, tabeli, wykresu, schematu, rysunku, 2) X]XSHáQLD EUDNXMFH LQIRUPDFMH QD SRGVWDZLH DQalizy tablic chemicznych, tabeli, wykresu, schematu, rysunku i tekstu, 3) selekcjonuje, porównuje informacje, 4) SU]HWZDU]D LQIRUPDFMH ZHGáXJ SRGDQ\FK ]asad: a) konstruuje schematy, rysunki, tabele, wykresy, b) IRUPXáXMH RSLV\ SU]HGVWDZLRQ\FK ]MDZLVN OXE SURFesów, 5) wykonuje obliczenia chemiczne: a) ] ]DVWRVRZDQLHP SRMFLD PROD L REMWRFL PROowej, b) stechiometryczne, c) ]ZL]DQH ]H VW*HQLHP SURFHQWRZ\P L VW*HQLHP molowym roztworu. POZIOM ROZSZERZONY 1) jak na poziomie podstawowym, 2) jak na poziomie podstawowym, 3) jak na poziomie podstawowym, 4) jak na poziomie podstawowym, 5) jak na poziomie podstawowym oraz: a) ]ZL]DQH ] L]RWRSDPL L przemianami promieniotwórczymi, b) z zastosowaniem warunków standardowych i warunków normalnych, c) ]ZL]DQH ] UR]SXV]F]DOQRFL SU]HOLF]DQLHP VW*H d) ]ZL]DQH ] 6(0 RJQLZD RUaz z zastosowaniem praw elektrolizy, e) ]ZL]DQH ]H VWDá UyZQRZDJL VWDá L stopniem dyso- FMDFML SUDZHP UR]FLHF]H 2VWZDOGD S+ UR]WZRUX f) ]ZL]DQH ] V]\ENRFL UHDNFML FKHPLF]QHM g) ]ZL]DQH ] HIHNWDPL HQHUJHW\F]Q\PL SU]emian. III. Tworzenie informacji ZdaMF\ UR]ZL]XMH SUREOHP\ WZRU]\ L interpretuje informacje: POZIOM PODSTAWOWY 1) Z\MDQLD ]DOH*QRFL SU]\F]\QRZR-skutkowe w ]DNUHVLH SRGRELHVWZ L Uy*QLF ZH ZáDFLZoFLDFK SLHUZLDVWNyZ ]DOH*QRFL PLG]\ EXGRZ VXEVWDQFML a MHM ZáDFLZRFiami oraz przemian chemicznych, 2) planuje typowe eksperymenty i przewiduje obserwacje, POZIOM ROZSZERZONY 1) jak na poziomie podstawowym, 2) planuje eksperymenty i przewiduje obserwacje, 3) LQWHUSUHWXMH LQIRUPDFMH RUD] IRUPXáXMH ZQLRVNL 3) LQWHUSUHWXMH LQIRUPDFMH RUD] IRUPXáXMH ZQLRVNL i uzasadnia opinie. 11

10 Wskazówki dla rozwi¹zuj¹cych testy maturalne z chemii =H Z]JOGX QD VSRVyE XG]LHODQLD RGSRZLHG]L ]DGDQLD WHVWRZH PR*HP\ SRG]LHOLü QD RWZDUWH L ]DPNQL WH 3LHUZV]H Z\PDJDM RG ]GDMFHJR IRUPXáRZDQLD ZáDVQHM Z\SRZLHG]L, a w drugich odsrzlhg( MHVW SRGDQD ]DWHP ]GDMF\ GRNonuje wyboru poprawnej odpowiedzi. 'R ]DGD RWZDUW\FK ]DOLF]D VL ]DGDQLH-UR]SUDZN ]DGDQLH NUyWNLHM RGSRZLHG]L L ]DGDQLH ] OXN Zadanie-rozprawka (IV 1 r) =DGDQLH WR Z\PDJD RG ]GDMFHJR XG]LHOHQLD UR]ZLQLWHM RGSRZLHG]L SLVHPQHM Z SRVWDFL NLONX ]GD Uyw- QD FKHPLF]Q\FK EG( REOLF]H FKHPLF]Q\FK 3R]ZDOD QD VZRERGQLHMV] Z\SRZLHG( ]GDMFHJR Z SRUyw- QDQLX ] ]DGDQLDPL ]DPNQLW\PL 2GSRZLHG( RFHQLDQD MHVW ZHGáXJ FLOH RNUHORQ\FK NU\WHULyZ ]DZDUW\FK w tzw. kluczu odpowiedzi 7\ONR WD F]ü RGSRZLHG]L ]GDMFHJR EG]LH VSUDZG]RQD NWyUD FLOH Z\QLND z polecenia. Zadanie krótkiej odpowiedzi (III 1 r) =DGDQLH WR Z\PDJD XG]LHOHQLD Z\SRZLHG]L Z SRVWDFL VáRZD OLF]E\ V\PEROX Z]RUX FKHPLF]QHJR PDWematycznego lub kilku zda -HVW WDN VIRUPXáRZDQH *HPR*OLZD MHVW NUyWND ]ZL]áD RGSRZLHG( =DGDQLH ] OXN,S :\PDJD RG ]GDMFHJR X]XSHáQLHQLD ]GDQLD Z]RUX UyZQDQLD FKHPLF]QHJR U\VXQNX EG( VFKHPDWX Zadanie md MDVQ L F]\WHOQ NRQVWUXNFM 0R*QD QLP VSUDZG]Dü RSDQRZDQLe F]\QQRFL R FKDUDNWHU]H RGWZyrczym, MDN ]QDMRPRü Z]RUyZ V\PEROL SRMü FKHPLF]Q\FK lub NRQNUHWQ\FK ZáDFLZRFL IL]\F]Q\FK F]\ chemicznych substancji. 'R ]DGD ]DPNQLW\FK ]DOLF]D VL ]DGDQLH ZLHORNURWQHJR Z\ERUX ]DGDQLH QD GRELHUDQLH L ]DGDQLH typu prawda-idáv] =DGDQLH ]DPNQLWH VNáDGD VL ] WU]RQX ]DGDQLD NWyU\ Z\MDQLD MDN F]\QQRü SRZLQQD E\ü wykonana oraz odsrzlhg]l SUDZLGáRZ\FK QLHSHáQ\FK L IDáV]\Z\FK Zadanie wielokrotnego wyboru (IV 17 p) =DGDQLH WR Z\PDJD RG ]GDMFHJR wskazania jednej popudzqhm RGSRZLHG]L VSRUyG SRGDQ\FK Zadanie na dobieranie (XVI 7 r, XVII 3 p) Zadanie VNáDGD VL QDMF]FLHM ] GZyFK XNáDGyZ VáyZ RNUHOH Z]RUyZ FKHPLF]Q\FK F]\ OLF]E =DGaniem ]GDMFHJR MHVW SRáF]HQLH W\FK HOHPHQWyZ Z SDU\ tak DE\ SRZVWDá\ QRZH, logif]qh L SRSUDZQH ]ZL]NL wyra*h FKHPLF]Q\FK Zadanie typu prawda-idáv] ;9 S -HVW WR QDMSURVWV]H ]DGDQLH NRQVWUXNF\MQH :\PDJD RG ]GDMFHJR UR]VWU]\JQLFLD F]\ SRGDQH VWZLHUG]HQLH jest prawdziwe, F]\ IDáV]\ZH =H Z]JOGX QD GX*H prawdosrgrelhvwzr odgdgqlfld SUDZLGáRZHM RGSowiedzi (50%) zadania te s rzadnr VWRVRZDQH Z WHVWDFK VSUDZG]DMF\FK ZLHG] L XPLHMWQRFL ] ]DNUHVX chemii. 3RGVWDZ SUDZLGáRZHJR UR]ZL]DQLD ]DGDQLD ] FKHPLL MHVW GRNáDGQH SU]HF]\WDQLH WUHFL ]DGDQLD EG( WHNVWX ZSURZDG]DMFHJR :DUWR WR ]URELü QDZHW NLOND UD]\ DE\ XVWU]HF VL SU]HG SRSHáQLHQLHP EáGX &] VWR XF]QLRZLH OHNFHZD* WHQ HWDS SUDF\ VSLHV] VL ] SRGDQLHP UR]ZL]DQLD JG\ SRUXV]DQ\ Z WUHFL ]DGa- QLD SUREOHP MHVW LP ]QDQ\ 1D FR WU]HED ]ZUyFLü XZDJ SRGF]DV IRUPXáRZDQLa odpowiedzi? Oto kilka wskazówek: ' : RSLVLH GRZLDGF]HQLD ]D]QDF] ZV]\VWko R FR MHVWH SURV]RQ\ :\V]F]HJyOQLM VSU]W L V]NáR Oa- ERUDWRU\MQH RGF]\QQLNL FKHPLF]QH VSRU]G( U\VXQHN SRGDM UyZQDQLH ]DFKRG]FHM UHDNFML FKe- PLF]QHM RSLV] SU]HELHJ GRZLDGF]HQLD SU]HZLG\ZDQH REVHUZDFMH VIRUPXáXM ZQLRVNL ' 3RGF]DV SLVDQLD UyZQDQLD UHDNFML ]ZUyü XZDJ R MDNL ]DSLV FKRG]L F]VWHF]NRZ\ SHáQ\ MRQRZ\ SHáQ\ F]\ VNUócony. =DSLV MRQRZ\ SHáQ\ UHDNFML ]RERMWQLDQLD ZRGRURWOHQNX VRGX NZDVHP VROQ\P Na + + OH í + H + + Cl í Na + + Cl í + H 2 O 12

11 =DSLV MRQRZ\ VNUyFRQ\ UHDNFML ]RERMWQLDQLD ZRGRURWOHQNX VRGX NZDVHP VROQ\P H + + OH í H 2 O =DSLV F]VWHF]NRZ\ UHDNFML ]RERMWQLDQLD ZRGRURWOHQNX VRGX NZDVHP VROQ\P NaOH + HCl NaCl + H 2 O ' NiH VWRVXM VFKHPDWyZ UHDNFML MH*HOL Z SROHFHQLX Z\VWSXMH SURED R SRGDQLH UyZQDQLD 6FKHPDW WR skrócona forma zapisu przemiany chemicznej. Schemat reakcji chlorowania metanu: &+ &+ &O Równanie rekcji chlorowania metanu: &O Kí HCl Kí &+ + &O &+ &O+ +&O ' : ]DGDQLDFK GRW\F]F\FK SLVDQLD Z]RUyZ F]VWHF]HN ]ZL]NyZ RUJDQLF]Q\FK GRZLHG] VL R MDNL URG]DM Z]RUX FKRG]L VWUXNWXUDOQ\ SyáVWUXNWXUDOQ\ VNUyFRQ\ V]NLHOHWRZ\ F]\ VXPDU\F]Q\ Wzór strukturalny (kreskowy) kwasu etanowego: H H C C O O H H :]yu SyáVWUXNWXUDlny kwasu etanowego: Wzór skrócony: C H 3 O C O H CH 3 COOH Wzór szkieletowy kwasu etanowego: O O H ' *G\ SRGDMHV] QD]Z ]ZL]NX FKHPLF]QHJR ]ZUyü XZDJ QD WR MDND QD]ZD MHVW Z\PDJDQD ]Zyczajowa czy systematyczna, np. nazwa zwyczajowa kwas octowy, nazwa systematyczna kwas etanowy. ' : ]DGDQLDFK UDFKXQNRZ\FK ]DSLVXM ZV]\VWNLH REOLF]HQLD NWyUH GRSURZDG]Lá\ &L GR X]\VNDQLD wyniku. ' : UR]ZL]DQLX ]DPLHü UDFKXQHN MHGQRVWHN IL]\F]Q\FK 0DP QDG]LHM *H SUH]HQWRZDQ\ ]ELyU WHVWyZ Twoja matura chemia pozwoli uczniom jak najlepiej SU]\JRWRZDü VL GR HJ]DPLQX GRMU]DáRFL SRSU]H] üzlf]hqld Z UR]ZL]\ZDQLX Uy*Q\FK W\SyZ ]DGD, a QDXF]\FLHORP GD QRZH QDU]G]LH GR SUDF\ ] SRdopiecznymi. Autorka 13

12 14

13 I. Budowa atomu i promieniotwórczoœæ Poziom podstawowy 1. 8]XSHáQLM podan WDEHON L VFKDUDNWHU\]XM PDV oraz ádgxqhn SRV]F]HJyOQ\FK VNáDGQików atomu. Charaktery]RZDü F]VWNL VNáadowe atomu. 1D]ZD F]VWNL elementarnej proton Masa [u] àdgxqhn HOHPHQWDUQ\ p. 2. 2NUHO MDNLH MGUD DWRPRZH SRZVWDQ Z SRGDQ\FK SU]HPLDQDFK Sromieniotwórczych. 0J... + e &U... + e 3X... + α : Z\QLNX UHDNFML MGURZHM MGUR RáRZLX 82 Pb SRGGDQR NROHMQR SU]HPLDQRP,, α, α -DNLH MGUR SRZVWDáR" &]\ izotop o WDNLP MGU]H LVWQLHMH Z SU]\URG]LH" Skorzystaj z odpowiednich tablic chemicznych. 3LVDü UyZQDQLD SU]emian promieniotwórczych. 0-3 p. 3U]HZLG\ZDü SURGXNW naturalnej przemiany MGURZHM 4. 1DU\VXM Z\NUHV ]DOH*QRFL LORFL MGHU SURPLHQLRWZyUF]\FK N o = od okresu póátrwania dla τ = 5 jednostek czasu. Omów jego przebieg..rqvwuxrzdü Z\NUHV QD podstawie znanej ]DOH*QRFL 0-4 p. I. Budowa atomu i promieniotwórczoœæ Poziom podstawowy 15

14 3U]HZLG\ZDü URG]DM przemiany promieniotwórczej na SRGVWDZLH ]QDMRPRFL substratu i produktu. 5. -DNLH F]VWNL Z\V\áDM NROHMQR MGUD SLHUZLDVWNyZ Z SU]HGVWDZLRQ\P V]HUHJX" 8 7K 3D $F )U 5D ZDSLV\ZDü symbol QXNOLGX ] OLF]E atomoz i PDVRZ. 0-3 p. 8VWDODü V\PEROH MGHU atomów i jonów na podstawie podanej OLF]E\ F]VWHN elementarnych. 6. Zapisz informacjh RMGUDFK DWRPyZ, VWRVXMF V\PERO A Z X. a) DWRP ZJOD R QHXWURQDFK b) atom tlenu, w którym liczba protonów i neutronów jest jednakowa c) atop ZRGRUX EH] QHXWURQyZ Z MGU]H a) b) c) 7. 1DSLV] MDNLH DWRP\ OXE MRQ\ V FKDUDNWHU\]RZDQH SU]H] SRGDQH OLF]E\ F]VWHN HOementarnych. Symbol drobiny Liczba protonów Liczba elektronów Liczba neutronów p RGDü NRQILJXUDFMH elektronowe pierwiastków o podanych liczbach atomowych. 0-4 p. :\]QDF]Dü OLF]E elektronów walencyjnych na podstawie konfiguracji. 0-4 p. 8. 3RGDM SHáQ\ ]DSLV NRQILJXUDFML HOHNWURQRZHM SLHUZLDVWNyZ ] GRNáDGQRFL GR SRd- SRZáRN HOHNWURQRZ\FK VV«R OLF]EDFK DWRPRZ\FK Z = 10, 14, 16, 19. 2NUHO OLF]E HOHNWURQyZ ZDOHQF\MQ\FK GOD W\FK SLHUZLDVWNyZ Z = 10 Z = 14 Z = 16 Z = I. Budowa atomu i promieniotwórczoœæ Poziom podstawowy

15 9. 3RGDM NRQILJXUDFMH QDMWUZDOV]\FK MRQyZ SURVW\FK VLDUNL PDJQH]X *HOD]D L rubidu z GRNáDGQRFL GR SRZáRN HOHNWURQRZ\FK./0«. 3LVDü NRQILJXUDFMH WUZDá\FK MRQyZ pierwiastka na SRGVWDZLH UHJXá\ helowca. 0-4 p D SRGVWDZLH NRQILJXUDFML HOHNWURQRZHM ]DSURSRQXM WUZDáH VWRSQLH XWOHQLHQLD VHOenu, wapnia, bromu, sodu. :\ELHUDü WUZDáH VWRSQLH utlenienia pierwiastka na podstawie konfiguracji. 0-4 p LHUZLDVWHN ; PD QDVWSXMF NRQILJXUDFM HOHNWURQRZ 1s 2 2s 2 2p 5. Na jakich stopniach utlenienia mo*h Z\VWSRZDü WHQ SLHUZLDVWHN Z ]ZL]NDFK FKHmicznych? a) tylko +II b) tylko +V c) +II, +V i +VII d) tylko I 12. Pierwiastek o konfiguracji elektronowej [Ne]3s 2 3p 4 PR*H Z ]ZL]NDFK chemicz- Q\FK SU]\ELHUDü VWRSQLH XWOHQLHQLD a) tylko II b) II, +IV, +VI c) od +II do +VI d) tylko +IV :\ELHUDü VWRSQLH utlenienia pierwiastka na podstawie podanej konfiguracji elektronowej. 0-1 p. :\ELHUDü VWRSQLH utlenienia pierwiastka na podstawie podanej konfiguracji elektronowej. 0-1 p. I. Budowa atomu i promieniotwórczoœæ Poziom podstawowy 17

16 Budowa atomu i promieniotwórczoœæ Poziom rozszerzony 3LVDü UyZQDQLD przemian promieniotwórczych. 3LVDü UyZQDQLD przemian promieniotwórczych. 0-1 p. 3LVDü UyZQDQLD przemian promieniotwórczych. 0-1 p. 1. 1DSLV] UyZQDQLH SRZVWDZDQLD QLHWUZDáHJR L]RWRSX 2 z & Z Z\QLNX G]LDáDQLD czstek α oraz równanie jego rozpadu na 1 ] HPLVM SR]\WRQX Astat 85 At otrzymano przez bombardowanie %L F]VWNDPL α. Napisz równa- QLH WHM SU]HPLDQ\ ZLHG]F *H Z MHM HIHNFLH RSUyF] DVWDWX SRZVWDM GZLH MHGQDNRZH F]VWNL HOementarne. 3. JGUR jakiego izptopu QDOH*\ ]ERPEDUGRZDü F]VWNDPL DOID MH*HOL ZLDGRPR *H w wyniku tej przepldq\ PR*QD RWU]\PDü 3 oraz neutron? 3LVDü UyZQDQLD przemian promieniotwórczych. 0-1 p. 3LVDü 3LVDü UyZQDQLD UyZQDQLD przemian przemian promieniotwórczych. promieniotwórczych. 0-1 p. 3LVDü UyZQDQLD przemian promieniotwórczych. 0-1 p. 4. : Z\QLNX ERPEDUGRZDQLD MGer /L protonep SRZVWDá\ GZD WDNLH VDPH MGUD innego lekkiego pierwiastka i neutron (w przeliczeniu na jeden atom litu). Jakie to j dra? Napisz równanie przemiany promieniotwórczej. 5. : Z\QLNX ERPEDUGRZDQLD MGUD &O neutronapl ]RVWDá XZROQLRQ\ SURWRQ JGUR jakiejr L]RWRSX SRZVWDáR? Napisz równanie przemiany promieniotwórczej. 6. : Z\QLNX ERPEDUGRZDQLD MGUD 1 MGUDPL KHOX ]RVWDá XZROQiony proton. JGUR jakiego izotopu SRZVWDáR" 1DSLV] UyZQDQLH SU]HPLDQ\ SURPLHQLRWZyUF]HM 3LVDü UyZQDQLD przemian promieniotwórczych. 0-1 p. 7. 3RGF]DV ERPEDUGRZDQLD MGUD XUDQX 8 QHXWURQDPL RWU]\PXMH VL %D i.u. -DNLH F]VWNL HOHPHQWDUQH PR*QD MHV]F]H RWU]\PDü" 1DSLV] UyZQDQLH SU]HPLDQ\ promieniotwórczej. 3LVDü UyZQDQLD przemian promieniotwórczych. 0-1 p. 8. Technet 7F RWU]\PXMH VL Z Z\QLNX ERPEDUGRZDQLD MGHU SLHUZLDVWND ; GHXWeronami ' : Z\QLNX WHM SU]HPLDQ\ XZDOQLD VL QHXWURQ -DNLH MGUR XOHJD UR]SD- dowi? Napisz równanie przemiany promieniotwórczej. & I. Budowa atomu i promieniotwórczoœæ Poziom rozszerzony

17 9. 2NUHV SRáRZLF]QHJR UR]SDGX izotopu radonu-222 wynosi 4 dni. Oblicz, ile radonu znajgxmh VL SR GQLDFK Z SUyEFH NWyUD ]DZLHUDáD SRF]WNRZR PJ UDGRQX 2EOLF]Dü PDV SUyENL promieniotwórczej na podstawie czasu SRáRZLF]QHJR UR]SDGX Odp NUHV SyáWUZDQLD izotopu uranu-238 wynosi τ U = 4, ODW 8UDQ UR]SDGD VL GR UDGX SRGF]DV SU]HPLDQ\ SURPLHQLRWZyUF]HM -DN WR ZSá\ZD QD RGQDZLDOQRü SRNáadów radu, którego τ Ra = 1, lat? /RJLF]QLH DQDOL]RZDü dane fizykochemiczne i na tej podstawie VWDZLDü L ZHU\ILNRZDü KLSRWH] 11..RFRZ\P SURGXNWHP UR]SDGX SURPLHQLRWZyUF]HJR 8 jest 3E,OH F]VWHN i α zostanie wypromieniowanych w czasie tego rozpadu? 3U]HZLG\ZDü URG]DM przemiany promieniotwórczej na SRGVWDZLH ]QDMRPRFL substratu i produktu EOLF] SURFHQW OLF]E\ DWRPyZ SLHUZLDVWND SURPLHQLRWZyUF]HJR SR]RVWDá\FK Z SUe- SDUDFLH SR XSá\ZLH F]WHUHFK RNUHVyZ SRáRZLF]QHJR UR]SDGX 2EOLF]Dü SURFHQWRZ ]DZDUWRü SLHUZLDVWND promieniotwórczego na podstawie podanego F]DVX SyáWUZDQLD Odp. I. Budowa atomu i promieniotwórczoœæ Poziom rozszerzony '

18 2EOLF]Dü SURFHQWRZ ]DZDUWRü SLHUZLDVWND promieniotwórczego na podstawie wykresu ]DOH*QRFL RSLVXMFHM V]\ENRü UR]SDGX promieniotwórczego. 13. :\NUHV SU]HGVWDZLD ]DOH*QRü OLF]E\ Mder atomu pierwiastka promieniotwórczego RG F]DVX Z NWyU\P XOHJD RQ UR]SDGRZL 2GF]\WDM ] Z\NUHVX RNUHV SRáRZLF]QHJR zaniku, D QDVWSQLH REOLF] SURFHQW DWRPyZ NWyUH XOHJQ UR]SDGRZL Z RNUHVLH dni. 2,5 2 2 /LF]ED MGHU[1 1, ,5 0,5 0,25 0,125 0,0625 0, /LF]ED GQL SRPLDUX Odp. W\NRQ\ZDü REOLF]enia z wykorzystaniem F]DVX SRáowicznego zaniku izotopu. 0-3 p. 14. Wiek wykopallvn DUFKHRORJLF]Q\FK PR*QD Z\]QDF]Dü W]Z PHWRG UDGLRZJORZ 2SLHUD VL RQD QD IDNFLH *H F]DV SRáRZLF]QHJR ]DQLNX L]RWRSX ZJOD 14 C wynosi 5730 lat. Oszacuj wiek znaleziska, ZLHG]F *H LQWHQV\ZQRü SURPLHQLRZDQLD ZLH*R FLWHJR GU]HZD MHVW RNRáR UD]\ ZLNV]D QL* LQWHQV\ZQRü promieniowania znaleziska archeologicznego. 2EOLF]Dü UHGQL PDV DWRPRZ QD SRGVWDZLH procentowego VNáDGX izotopowego EOLF] PDV DWRPRZ SLHUZLDVWND NWyU\ VWDQRZL PLHV]DQLQ WU]HFK L]RWRSyZ o liczbach masowych: 24 (78,6%), 25 (10,11%), 26 (11,29%). Odszukaj ten pier- ZLDVWHN Z XNáDG]LH RNUHVRZ\P Odp. I. Budowa atomu i promieniotwórczoœæ Poziom rozszerzony

19 16. 3RGDM SURFHQWRZ\ VNáDG L]RWRSRZ\ SLHUZLDVWND VWDQRZLFHJR PLHV]DQLQ GZyFK izotopów, z których jeden ma 44 neutrony, a drugi 46. Masa atomowa pierwiastka wynosi 79,90 u. Liczba atomowa tego pierwiastka wynosi 35. 2EOLF]Dü VNáDG izotopowy pierwiastka QD SRGVWDZLH UHGQLHM masy atrpx L VNáDGX MGHU L]RWRSyZ Odp RGDM SURFHQWRZ\ VNáDG L]RWRSRZ\ SLHUZLDVWND XNáDGX RNUHVRZHJR,stanowiFH- JR PLHV]DQLQ GZyFK L]RWRSyZ ] NWyU\FK MHGHQ PD QHXWURQyZ, a drugi 50. Masa atomowa pierwiastka wynosi 85,47 u. 2EOLF]Dü VNáDG izotopowy pierwiastka QD SRGVWDZLH UHGQLHM PDV\ DWRPX L VNáDGX MGHU L]RWRSyZ Odp PDVLH DWRPRZHM RáRZLX GHF\GXM WU]\ izotopy: 206 Pb, 207 Pb, 208 Pb. Ostatni z izo- WRSyZ VWDQRZL FDáRFL 2NUHO SURFHQW Z\VWSRZDQLD Z SU]\URG]LH SR]RVWaá\FK L]oWRSyZ MH*HOL ZLDGRPR *H PDVD DWRPRZD RáRZLX Z\QRVL X 2EOLF]Dü VNáDG izotopowy pierwiastka QD SRGVWDZLH UHGQLHM PDV\ DWRPX L VNáDGX MGHU L]RWRSyZ Odp D SRGVWDZLH SRáR*HQLD SLHUZLDVWND Z XNáDG]LH RNUHVRZ\P napisz NRQILJXUDFM elektronów walencyjnych. Okres Grupa Konfiguracja elektronów walencyjnych LVDü NRQILJXUDFMH elektronowe pierwiastków QD SRGVWDZLH SRáR*HQLD pierwiastka Z XNáDG]LH RNUHVRZ\P p. I. Budowa atomu i promieniotwórczoœæ Poziom rozszerzony

20 =QDü UHJXá\ ]DSHáQLania SRZáRN HOHNWUonowych. 20. :VND* ]DSLV\ NODWNRZH HOHNWURQyZ ZDOHQF\MQ\FK QLH]JRGQH ] ]DVDGDPL ]DSHáQLania poziomów orbitalnych. a) 3d b) 3d c) 3d d) 3d 0-1 p. e) 3d 2NUHODü LORü pierwiastków w okresie na podstawie liczb kwantowych. 21. IlH Uy*Q\FK ZDUWRFL HQHUJLL RGSRZLDGD Z DWRPLH ZLHORHOHNWURQRZ\P VWDQRP NZDQWRZ\P WU]HFLHM SRZáRNL" &]\ ZL*H VL WR Z MDNLNROZLHN VSRVyE ] OLF]E SLHUZLDVWNyZ NWyUH WZRU] WU]HFL RNUHV XNáDGX RNUHVRZHJR" Odp. 8]DVDGQLDü EXGRZ F]VWHF]HN QD podstawie istnienia stanów wzbudzonych. 22. Na podstawie konfiguracji atomów azotu L IRVIRUX Z\MDQLM GODF]HJR D]RW WZRU]\ z FKORUHP W\ONR F]VWHF]N 1&O 3 DIRVIRUF]VWHF]NL 3&O 3 i PCl 5. :\MDQLDü VSRVyE tworzenia VL MRQyZ QD podstawie konfiguracji elektronowych pierwiastków. 0-3 p. 23. Na podstawie koniljxudfml HOHNWURQRZHM Z\MDQLM, w jaki sposób WZRU] VL jony: a) Cu 2+, b) Fe 2+ i Fe 3+, c) Ti 2+ i Ti 4+. I. Budowa atomu i promieniotwórczoœæ Poziom rozszerzony

21 24..WyUH ] SRGDQ\FK QL*HM NRQILJXUDFML GRW\F] VWDQX Z]EXG]RQHJR" a) 4 Be 1s 2 2s 1 2p 1 b) 12 Mg 1s 2 2s 2 2p 6 3s 2 c) 5 B 1s 2 2s 1 2p 2,OH HOHNWURQyZ QLHVSDURZDQ\FK ]DZLHUDM DWRP\ R SRGDQHM NRQILJXUDFML" 25. Przedstaw graficznie opis walencyjnych poziomów orbitalnych w atomach: a) magnezu, b) galu, c) krzemu. 5R]Uy*QLDü NRQILJXUDFM pierwiastka w stanie podstawowym i wzbudzonym. =DSLV\ZDü NRQILJXUDFMH elektronów walencyjnych pierwiastków w stanie podstawowym z GRNáDGQRFL GR orbitalu. 0-3 p. I. Budowa atomu i promieniotwórczoœæ Poziom rozszerzony!