Osobowość stresowa (typ D), a strategie zmagania się z chorobą nowotworową
|
|
- Dominik Sowa
- 6 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 Polish Journal of Health and Fitness 1, 1-11, 2016 ISSN Grażyna Kozak dr nauk o zdrowiu Akademia Humanistyczno Ekonomiczna w Łodzi Osobowość stresowa (typ D), a strategie zmagania się z chorobą nowotworową Streszczenie Celem podjętych badań jest ustalenie różnic dla chorych onkologicznie, zachodzących pomiędzy wybranymi zmiennymi, a umiejętnością radzenia sobie ze stresem choroby nowotworowej u obojga płci. W badaniach zastosowano skalę do pomiaru osobowości Ds-14, czyli tzw. osobowości stresowej, skalę poczucia własnej wartości Rosenberga, skalę odczuwanego stresu (PSS-10), salę satysfakcji z życia (SWSL), skalę kontroli emocji (CECS), skalę akceptacji choroby (AIS), skalę przystosowania psychicznego do choroby nowotworowej Mini-MAC. Uzyskane wyniki badań mają kluczowe znaczenie dla rozwoju psychoprofilaktyki, z uwzględnieniem zróżnicowania działań dla obojga płci. Pozwolą na ustalenie kierunków, organizacji profesjonalnej opieki, w jej holistycznym wymiarze, będącym pograniczem nauk medycznych i humanistycznych. Słowa kluczowe: Osobowość typu D, stres, negatywne emocje, radzenie sobie, wsparcie społeczne, choroba nowotworowa.
2 Osobowość stresowa (typ D), a strategie zmagania się z chorobą nowotworową Grażyna Kozak dr nauk o zdrowiu Akademia Humanistyczno Ekonomiczna w Łodzi Personality Stress (type D), and strategies for coping with cancer Summary The aim of the study is to determine differences for oncological patients, occurring between selected, and the ability to cope with the stress of cancer in both sexes. In clinical scale used to measure Ds personality-14, ie. personality, stress, self-esteem scale of Rosenberg's scale of perceived stress (PSS-10), hall life satisfaction (SWSL), the scale of emotional control (CECS), the scale of acceptance of the disease (AIS), the scale of mental adaptation to cancer Mini-MAC. The obtained results are crucial to the development of psycho, taking into account the diversity of activities for both sexes. Allow to determine the direction, organization, professional care, in its holistic dimension, which is a frontier of medical science and the humanities. Keywords: Type D personality, stress, negative emotions, coping, social support, cancer. 2
3 Grażyna Kozak PJHF 1/2016/37-53 Wstęp Choroby nowotworowe są drugą w kolejności po chorobach układach krążenia przyczyną zgonów w Polsce i na świecie. Niektórzy autorzy oceniają chorobę nowotworową, jako najbardziej obciążającą, wyczerpującą psychicznie i stresującą [1;2].Mówi się nawet o tzw. zespole lękowym chorych nowotworowych, który może być spowodowany nie tylko przez czynniki psychologiczne, ale także poprzez zaburzenie relacji społecznej osoby chore [3]. Pierwsze zapiski ten temat związków pomiędzy chorobą nowotworową, a czynnikami ludzkiej psychiki pochodzą już z czasów Hipokratesa i Galena, którzy twierdzili, że kobiety melancholijne częściej zapadają na raka [4]. Z wzorami zachowań wiążą się duże oczekiwania badaczy, spowodowało to zdefiniowanie osobowości typu D, czy inaczej podatnej na stres [5]. Pojęcie typu D do literatury wprowadził John Denollet w 1995 roku[6]. Zdaniem autora na typ D składają, się dwa wymiary względnie trwałych cechy osobowościowych, to jest negatywna emocjonalność i hamowanie społeczne. Negatywna emocjonalność wyraża się w skłonności jednostki do przeżywania silnych emocji o znaku negatywnym: gniew, lęk, wrogość, irytacja, depresja itp.. Hamowanie społeczne odnosi się do unikania zagrożenia związanego z reakcjami społecznymi i dotyczy skłonności do świadomego powstrzymywania się od negatywnych emocji i zachowań zgodnych z tymi emocjami [7]. Powodem takiego zachowania jest obawa przed dezaprobatą i odrzuceniem ze strony innych osób [ 8]. Stres jest nieodłącznym elementem współczesnej cywilizacji. Mówi się o epidemii stresu [9]. Według Locke a. Szczególną rolę w rozwoju choroby nowotworowej przypisuje się takim reakcjom na stres jak: rezygnacja, poczucie niezdolności do obrony przed rzeczywistą lub wyimaginowaną utratą gratyfikacji, poczucie frustracji z silnym poczuciem winy. Istotne znaczenie ma także poczucie beznadziejności i bezradności rozwijające się w wyniku niezdolności do radzenia sobie z nagromadzeniem wydarzeń życiowych lub utratą znaczącego emocjonalnie obiektu [10]. Uważa się, że typowym dla ludzi skłonnych do chorób nowotworowych sposobem radzenia sobie z negatywnymi emocjami jest stosowanie mechanizmów obronnych, takich jak represja, wypieranie, zaprzeczanie, co objawia się przede wszystkim w tendencji do ukrywania i hamowania wszelkich problemów [11]. Za właściwości zwiększające ryzyko zachorowania uważa się także wypieranie lęku i gniewu, niski poziom neurotyzmu i małą ekspresję emocjonalną [12]. 3
4 Osobowość stresowa (typ D), a strategie zmagania się z chorobą nowotworową Wykazano, że określone warunki środowiskowe, hałas, zatłoczenie, nadmierna stymulacja zwiększają podatność na zachorowanie [13]. Dane prezentowane w literaturze wskazują, że prawdopodobieństwo wystąpienia choroby jest wyższe w okresie następującym po silnie stresujących wydarzeniach [14]. Przeglądu psychosomatycznych badań nad chorobami nowotworowymi dokonuje Baltrusch. Dominujący jego koncepcji nieprawidłowy rozwój uczuciowy oraz silny stres psychospołeczny i emocjonalny na równi z innymi czynnikami może być przyczyną nowotworu [15]. Stres wpływa na odporność i może zwiększać ryzyko pojawienia się choroby. Efekt działania stresu zależy także od rodzaju, czasu trwania i sekwencji wydzielanych hormonów oraz aktywacji układu współczulnego [16]. Wpływ stresu na układ immunologiczny wskazuje, że kształtowanie umiejętności radzenia sobie ze stresem i wykorzystywanie technik kontroli stresu może zwiększyć aktywność tego układu. Szczególną rolę w radzeniu sobie ze stresem przypisuje się wsparciu społecznemu. Podobną rolę mogą pełnić niektóre formy radzenia sobie ze stresem, jak np. techniki relaksacyjne, medytacja, czy hipnoza [17]. Cel pracy Celem podjętych badań było ustalenie różnic dla obojga płci w zakresie natężenia stresu, poczucia własnej wartości, kontroli emocji, akceptacji choroby, satysfakcji z życia i umiejętności radzenia sobie z chorobą nowotworową u chorych onkologicznie, ze zróżnicowaniem dla obydwu wymiarów osobowości typu D. Odrębność tego procesu u obojga płci wynika z uwarunkowań osobowościowych, zachowań emocjonalnych oraz umiejętności przystosowawczych jednostki do funkcjonowania w stanie zagrożenia i stresu, którym niewątpliwie jest nowotwór. Przegląd piśmiennictwa przedmiotu wskazuje, na celowość realizacji kolejnych empirycznych prób lepszego poznania i ujęcia starego problemu radzenia sobie ze stresem choroby nowotworowej. Pozwala na rozszerzenie wiedzy dotyczącej aktywności w rdzeniu sobie ze stresem nowotworu z uwzględnieniem uwarunkowań tkwiących w strukturze osobowości. Odmienność tego zjawiska u obojga płci, może być przydatna w działaniach praktycznych. Realizacja, tego projektu zdecydowanie różni się od standardowych badań naukowych, nie uwzględniania powszechnych zasad randomizacji. Utrudnia to formułowanie wniosków ogólnych z metaanalizy wielu publikacji o tej tematyce [18]. Zmniejsza także możliwości dyskusji nad wynikami badań, ale pomimo wielu ograniczeń nie obniża ich wartości. 4
5 Grażyna Kozak PJHF 1/2016/37-53 Materiał i metody Badaniami objęto chorych onkologicznie z rozpoznanymi i potwierdzonymi różnymi rodzajami nowotworów złośliwych posiadających świadomość rozpoznania, pozostających w opiece paliatywnej w Łodzi i okolicach. W projekcie uczestniczyło łącznie 220 osób w tym: 59 mężczyzn w średnim wieku 53 lata i 161 kobiet w średnim wieku 66 lat. Badania odbywały się w wcześniej uzgodnionych terminach w okresie od r. do r. Pomimo dużego zróżnicowania populacji chorych podjęto próbę analizy zebranego materiału. W projekcie wykorzystano następujące techniki badawcze: skalę do pomiaru typu D tzw. DS-14, skalę do pomiaru poczucia własnej wartości Rosenberga, skalę odczuwanego stresu tzw. PSS-10, skalę satysfakcji z życia tzw. SWSL, skalę kontroli emocji tzw. CECS, skalę Mini-MAC, skalę Akceptacji Choroby tzw. AIS. Zastosowano techniki statystyczne : test normalności rozkładu Kołomorgowa-Smirnowa. Dla ustalenia związków przyczynowo-skutkowych zastosowano test U Manna-Whinteya, umożliwiające określenie związku między analizowanymi zmiennymi: osobowość typu D, poczuciem własnej wartości, odczuwanym stresem, kontrolą negatywnych emocji, a sposobami radzenia (zmagania) się z chorobą nowotworową, wyodrębnionych według skali Mini-MAC, to jest: zaabsorbowanie lękowe, bezradność/beznadziejność, duch walki, stoicka akceptacja. Przyjęto konwencjonalne poziomy istotności < 0.2 brak związku liniowego, 0,2-0.4 słaba zależność, umiarkowana zależność, dość silna zależność, > 0.9 bardzo silna zależność. Dane analiz zaprezentowano kolejno w tabelach, wykresach i opisach. Wszystkie obliczenia zostały wykonane przy użyciu programu komputerowego w postaci pakietu SPSS12PL. Wyniki badań Sprawdzono, czy płeć badanych różnicuje uzyskane wyniki w zakresie analizowanych zmiennych. W obydwu wymiarach osobowości typu D okazało się, że nasilenie negatywnej emocjonalność jest istotnie wyższe u kobiet (M=18,61) r = 0,01, w porównaniu do mężczyzn M=17,47). Odmienna jest sytuacja w natężeniu hamowania społecznego, które jest istotnie wyższe u mężczyzn (M=18,07) w porównaniu do kobiet (M=17,10), r = 0,01 Uzyskane wyniki pokazują także, że badane kobiety charakteryzują się istotnie niższym poczuciem własnej wartości (M= 26,46), mniejszą satysfakcją z życia (M=19,70), a także wyższym poziomem odczuwanego stresu (M=23,06), aniżeli badana grupa mężczyzn (kolejno dla poczucia własnej wartości M=34,83, dla satysfakcji z życia M=27,20 i dla odczuwanego stresu M=21,64). 5
6 Osobowość stresowa (typ D), a strategie zmagania się z chorobą nowotworową W zakresie kontroli negatywnych emocji wyniki są następujące: kobiety lepiej niż mężczyźni kontrolują odczuwanie gniewu (M=17,80), depresji (M=24,21) lęku (M=19,23), nie uzyskano istotności statystycznej r = 0. Można przyjąć, iż kobiety w porównaniu do mężczyzn mają zdecydowanie większe umiejętności ekspresji negatywnych emocji. Różnice w zakresie akceptacji choroby są bardzo duże, kobiety znacznie trudniej akceptują chorobę (M=16,70), aniżeli mężczyźni (M=29,12). Także u kobiet przejawia się większa skłonność do stosowania destruktywnych, skoncentrowanych na emocjach strategii radzenia sobie z chorobą nowotworową, w porównaniu do mężczyzn (M=22,41 vs M=15,66): dla zaabsorbowania lękowego oraz M=18,84 vs M=12,03 dla bezradności/beznadziejności. Mężczyźni częściej aniżeli kobiety stosują strategie konstruktywne, skoncentrowane na problemie: kobiety dla ducha walki (M=22,88 vs M=20,29, dla stoickiej akceptacji M=24,93 vs M=21,92). Dane prezentuje tabela I oraz wykres 1. Tabela I. Analizowane zmienne, a płeć chorych onkologicznie kobiety mężczyźni Test U Manna- Whitneya M SD M SD U Istotność Negatywna emocjonalność 18,61 2,3 17,47 3, ,00 0,01 Hamowanie społeczne 17,1 1,55 18,07 2, ,00 0,01 Poczucie własnej wartości 26,46 2,22 34,83 1, Odczuwany stres 23,06 4,57 21,64 2, ,00 0 Satysfakcja z życia 19,7 9 27,2 4, ,00 0 Kontrola gniewu 17,8 1,81 17,17 4, ,00 0 Kontrola depresji 24,21 4,13 16,98 1,37 752,5 0 Kontrola lęku 19,23 2,56 14,02 3, ,00 0 Akceptacja choroby 16,7 7,35 29,12 2, ,50 0 Zaabsorbowanie lękowe 22,41 4,2 15,66 1, ,50 0 Duch walki 20,29 4,95 22,88 6, ,50 0,01 Bezradnośćbeznadziejność 18,84 7,03 12,03 2, ,00 0 Stoicka akceptacja 21,92 4,05 24,93 2, ,00 0 Różnice między kobietami i mężczyznami, w zakresie analizowanych zmiennych ze zróżnicowaniem płci. 6
7 Grażyna Kozak PJHF 1/2016/37-53 Rycina 1. Różnice między kobietami i mężczyznami, w zakresie analizowanych zmiennych ze zróżnicowaniem płci Dla ustalenia związku przyczynowo-skutkowego między nasileniem osobowości typu D, a pozostałymi zmiennymi wykonano analizy testem U Manna-Whitneya. Badana populacja w całości prezentowała typ osobowości D, ale stopień zróżnicowania w zakresie obydwu wymiarów jest różny, mediana dla natężenia negatywnej emocjonalności Me=20, a dla natężenia hamowania społecznego Me= 18. W wymiarze negatywnej emocjonalności osoby prezentujące jej niskie natężenie uzyskały wynik nie większy niż 19, (106 osób), a jednostki o wysokim jej natężeniu uzyskały wynik równy lub większy od 20, (114 osób). W wymiarze hamowania społecznego osoby prezentujące niskie jego natężenie uzyskały wynik, nie większy niż 17, (74 osoby), a jednostki o wysokim jego natężeniu uzyskały wynik równy lub większy niż 18, (146 osób). Poziom negatywnej emocjonalności badanych osób zarówno niski jak i wysoki różnicuje prawie wszystkie zmienne pomiarowe. Uzyskane wyniki prezentują jednostki o niskim nasileniu negatywnej emocjonalności jako takie, które charakteryzuje wyższy poziom poczucia własnej wartości (M=30,58), większy poziom satysfakcji z życia (M=24,90), ale także większe natężenie stresu (M=23,26) w porównaniu do osób, o wysokim nasileniu negatywnej emocjonalność dla poczucia własnej wartości, dla poziomu satysfakcji z życia M=26,96, M=18,75, dla natężenia stresu M=22,14. Osoby o niskim natężeniu negatywnej emocjonalności w istotnie mniejszym stopniu są zdolne do ekspresji lęku (M=15,26) i depresji (M=19,52), w porównaniu do jednostek o wysokim 7
8 Osobowość stresowa (typ D), a strategie zmagania się z chorobą nowotworową natężeniu tego wymiaru dla lęku (M=20,22) i dla depresji (M=24,83). Akceptacja choroby także różnicuje obydwa wymiary typu D. Niskie natężenie negatywnej emocjonalności zwiększa akceptację choroby (M=23,24) w porównaniu do jednostek o wysokim jej natężeniu (M=17,04). Chorzy o niskim poziomie negatywnej emocjonalności częściej prezentują konstruktywne strategie radzenia sobie ze stresem choroby: dla ducha walki (M=24,44), dla stoickiej akceptacji (M=23,99), w porównaniu do jednostek o wysokim nasileniu tego wymiaru: dla ducha walki (M=17,76) i dla stoickiej akceptacji (M=21,55). Odwrotnie sytuacja przedstawia się dla strategii destruktywnych. Z istotnie większą częstotliwością stosują je osoby o wysokim natężeniu negatywnej emocjonalności dla zaabsorbowania lękowego (M=22,05) i dla bezradności/beznadziejności (M=19,31), w porównaniu do osób o niskim natężeniu negatywnej emocjonalności dla zaabsorbowania lękowego (M=19,04) i dla bezradności/beznadziejności ( M=14,56). Dane prezentuje tabela II oraz rycina 2. Tabela I. Wpływ negatywnej emocjonalności na analizowane zmienne Niska negatywna emocjonalność Wysoka negatywna emocjonalność Test U Manna- Whitneya M SD M SD U Istotność Poczucia własnej wartości 30,58 4,37 26,96 3, ,00 0 Odczuwany stres 23,26 4,67 22,14 3, ,00 0 Satysfakcja z życia 24,9 8,11 18,75 8, ,50 0 Kontrola gniewu 17,79 2,48 17,48 3, ,00 0,6 Kontrola depresji 19,52 4,36 24,83 3, ,50 0 Kontrola lęku 15,26 3,68 20,22 1, ,00 0 Akceptacja choroby 23,24 6,83 17,04 8, ,50 0 Zaabsorbowanie lekowe 19,04 5,44 22,05 3, ,00 0 Duch walki 24,44 4,85 17,76 3, ,50 0 Bezradnośćbeznadziejność 14,56 6,68 19,31 6, ,00 0 Stoicka akceptacja 23,99 4,03 21,55 3, ,50 0 Różnice między chorymi o niskim i wysokim natężeniu negatywnej emocjonalności, w zakresie analizowanych zmiennych. 8
9 Grażyna Kozak PJHF 1/2016/37-53 Rycina 2. Różnice między chorymi o niskim i wysokim natężeniu negatywnej emocjonalności, w zakresie analizowanych zmiennych Następnie dokonano analiz dla drugiego wymiaru osobowości typu D, to jest hamowania społecznego. Jednostki o niskim nasileniu hamowania społecznego odczuwają niższe nasilenie doznawanego stresu (M=21,08) i większą satysfakcję z życia (M=28,43), w porównaniu do osób o wysokim stopniu nasileniu hamowania społecznego, u których następuje wyższe natężenie odczuwanego stresu (M=23,49) oraz zdecydownie niższe poczucie satysfakcji z życia (M=18,30). W zkresie kontroli emocji chorzy o niskim poziomie hamowania społecznego istotnie trudniej kontrolują odczuwanie gniewu (M=15,55), ale lepiej radzą sobie z doznaniem lęku (M=18,23), w porównaniu do osób o wysokim poziomie nasileniu hamowania społecznego, u których stwierdza się lepszą kontrolę gniewu (M=18,68), ale zdecydownie mniejszą umiejętność kontroli lęku (M=17,63). Także w zakresie umiejętności akceptacji choroby występuje zróżnicowanie w zakresie obydwu wymiarów osobowości typu D. Jednostki o niskim poziomie hamowania społeczengo zdecydownie lepiej akceptują chorobę (M=24,76), w porównaniu do osób o wysokim natężeniu tego wymiaru (M=17,63). W zakresie strategii radzenia sobie ze stresem choroby nowotworowej osoby o niskim natężeniu hamowania społecznego, stosują wszystkie rodzaje strategii, w porównaniu z osobami o wysokim natężeniu hamowania społecznego, poza strategią ducha walki dla której różnic nie zaobserwowano. Osoby o niskim nasileniu hamowania społecznego rzadziej 9
10 Osobowość stresowa (typ D), a strategie zmagania się z chorobą nowotworową stosują strategię zaabsorbowania lękowego (M=19,05), bezradności/beznadziejności (M=13,96) oraz stoickiej akceptacji (M=21,74), w porównaniu do osób o wysokim natężeniu hamowania społecznego dla strategii zaabsorbowania lękowego (M=21,38), dla bezradności/beznadziejności (M=18,57) i dla stoickiej akceptacji (M=23,23). Dane prezentuje tabela III oraz rycina 3. Tabela III. Wpływ hamowania społecznego na analizowane zmienne. Niskie hamowanie społeczne Wysokie hamowanie społeczne Test U Manna- Whitneya M SD M SD U Istotność Poczucie własnej wartości 29,28 3,2 28,41 4, ,00 0,11 Odczuwany stres 21,08 1,73 23,49 4, ,00 0 Satysfakcja życia 28,43 9,35 18,3 6, ,50 0 Kontrola gniewu 15,55 3,13 18,68 2, ,00 0 Kontrola depresji 21,12 3,67 22,86 5, ,00 0,24 Kontrola lęku 18,23 1,63 17,63 4, ,00 0,01 Akceptacja choroby 24,76 8,34 17,63 7, ,00 0 Zaabsorbowanie lękowe 19,05 5,21 21,38 4, ,50 0,02 Duch walki 20,76 6,41 21,1 4, ,00 0,53 Bezradnośćbeznadziejność 13,96 7,84 18,57 5, ,00 0 Stoicka akceptacja 21,74 3,34 23,23 4, ,50 0 Rycina 3. Różnice między osobami o niskim i wysokim natężeniu hamowania społecznego w zakresie analizowanych zmiennych 10
11 Grażyna Kozak PJHF 1/2016/37-53 Rycina 3. Różnice między osobami o niskim i wysokim natężeniu hamowania społecznego w zakresie analizowanych zmiennych Dyskusja Prezentowane wyniki badań własnych ukazują liczne powiązania osobowości typu D ze zmiennymi psychologicznymi, oraz wskazują na zróżnicowane nasilenie obydwu wymiarów typu D, u obojga płci. Z badań wynika, że mężczyźni w porównaniu z kobietami, wykazują niższe nasilenie negatywnej emocjonalności, ale wyższe hamowanie społeczne[19]. Negatywna emocjonalność wiąże się przede wszystkim ze zmiennymi wchodzącymi w skład tzw. komponentu emocjonalnego (gniew, stres, satysfakcja z życia, strategie skoncentrowane na emocjach). Z kolei hamowanie społeczne jest związane ze zmiennymi należącymi do tzw. komponentu behawioralnego (ekstrawersja, aktywność, poszukiwanie wrażeń, a także z przeżywanymi emocjami jak lęk i afekt negatywny). Zaprzestanie działań, brak umiejętności aktywnego radzenia sobie ze stresem wskazuje, że jednostki typu D przejawiają dystans wobec innych, a w sytuacji trudnej (a taką jest niewątpliwie choroba nowotworowa) unikają wsparcia społecznego i wycofują się z realizacji działań zmierzających do radzenia sobie z nowotworem. Podobne zjawiska opisywał w sowich badaniach Carver i wsp.989 [20]. 11
12 Osobowość stresowa (typ D), a strategie zmagania się z chorobą nowotworową Zatem należy przyjąć, że zdecydowanie pogarszają proces zmagania się z nieuleczalną chorobą. Kobiety w porównaniu z mężczyznami cechuje niższe poczucie własnej wartości, niższa satysfakcja z życia, gorsza akceptacja choroby, ale wyższe umiejętności wykorzystania i ekspresji negatywnych emocji. Częściej w sytuacji choroby stosują destruktywne strategie zmagania się z nowotworem. Wyniki te są odmienne od wyników innych badań [21;22]. Należy tu podkreślić bardzo duże zróżnicowanie jakościowe grupy, prezentującej typ D, co pozwala przyjąć, że posiadają większą tendencję do oceny transakcji stresowej przede wszystkim jako zagrożenia. Doświadczają silniejszych reakcji emocjonalnych w wyniku działających stresorów. Kobiety w porównaniu z mężczyznami charakteryzuje wyższy poziom odczuwanego stresu. Obydwa korelaty osobowości typu D wskazują, że im większa skłonność do przeżywania negatywnych emocji i powstrzymywanie się od ich ujawniania, tym większy poziom odczuwanego stresu [ 23]. Bardzo interesujące są wyniki badań w części, w której dokonano podziału badanej populacji za pomocą mediany. Uzyskane wyniki ukazują, że osoby chore onkologicznie w porównaniu z osobami zdrowymi wykazują wyższe nasilenie negatywnej emocjonalności i wyższe natężenie hamowania społecznego [24]. Oznacza to ogromną przewagę osób typu D. Wyniki badań potwierdzają związek osobowości typu D ze stanem zdrowia, liczne powiązania wymiarów typu D ze zmiennymi psychologicznymi i jej negatywnym wpływie na proces radzenia sobie z chorobą nowotworową. Osoby podatne na stres, w tym jednostki typu D charakteryzują się niższym poziomem spostrzegania wsparcia społecznego, co oznacza zmaganie się z sytuacjami trudnymi bez pomocy innych, a to nie sprzyja efektywności radzenia sobie [25]. Prezentowane wyniki badań ukazują negatywny wpływ osobowości typu D na proces radzenia sobie ze stresem nowotworem, przebiegający odmiennie u obojga płci. Można także sugerować predykcyjną rolę, typu osobowego D w procesie zapadalności na choroby nowotworowe. Typ D nie może być traktowany jako przyczyna śmierci, ale jest czynnikiem zwiększającym ryzyko wcześniejszej śmierci. Diagnoza osobowości, a co za tym idzie modyfikacja zachowań typu D może być także wykorzystywana u osób zdrowych w celu zmniejszania ryzyka zachorowań w przyszłości. Wówczas byłby to oddziaływania o charakterze prewencyjnym i profilaktycznym, a nie tylko wspierające w przebiegu choroby [26]. 12
13 Grażyna Kozak PJHF 1/2016/37-53 Podsumowanie i wnioski Przedstawione opracowania dotyczą problematyki uwarunkowań osobowościowych, stresu i radzenia sobie jako korelatów choroby nowotworowej ze zróżnicowaniem dla obojga płci i obydwu wymiarów osobowości typu D. Zebrany materiał badawczy pozwala na sformułowanie następujące wniosków: płeć istotnie różnicuje poziom natężenia obydwu wymiarów osobowości typu D kobiety chore onkologicznie prezentują zdecydowanie wyższe nasilenie negatywnej emocjonalności, poczucie własnej wartości, mniejszą satysfakcję z życia, a także wyższy poziom odczuwanego stresu, wyższą umiejętność kontroli emocji w zakresie gniewu, depresji, lęku, przejawiają większą skłonność do stosowania w zmaganiu się z choroba nowotworową strategii skoncentrowanych na emocjach (zaabsorbowanie lękowe, bezradność /beznadziejność), oraz zdecydowanie wyższą akceptację choroby mężczyźni chorzy onkologicznie prezentują zdecydowanie wyższe nasilenie hamowania społecznego, wyższe poczucie własnej wartości, większą satysfakcję z życia, a także niższy poziom odczuwanego stresu, niższą umiejętność kontroli emocji w zakresie gniewu, depresji, lęku, wyższą skłonność do stosowania konstruktywnych strategii zmagania się z chorobą nowotworową (duch walki, stoicka akceptacja), niższą akceptacją choroby. Dlatego projektowanie programów psychoprofilaktyki dla chorych onkologicznie musi być różne dla obojga płci. szczególnie ważna dla funkcjonowania w nieuleczalnej chorobie jest zdolność do radzenia sobie z negatywnymi emocjami i wyraźna dominacja tzw. afektu pozytywnego nad negatywnym. Wzbudzanie pozytywnych emocji umożliwia zdecydowanie bardziej skuteczne radzenie sobie nawet w sytuacjach niezwykle traumatycznych np. w chorobie nowotworowej. Doświadczanie emocji pozytywnych czyni ludzi bardziej otwartymi i nastawionymi na innych. Przeżywanie pozytywnych emocji korzystnie wpływa na układ immunologiczny jednostki, zwiększając szanse na zdrowsze życie i poprawę jakości życia u chorych [27]. punktem wyjścia dla działań o charakterze profilaktycznym, prewencyjnym i wspierającym w chorobie nowotworowej jest profesjonalnie dokonywana diagnoza osobowości i jej modyfikacja. Nieodłącznym elementem psychoprofilaktyki onkologicznej musi być umiejętne wspieranie tych wszystkich, u których zostało rozpoznane zapotrzebowanie na 13
14 Osobowość stresowa (typ D), a strategie zmagania się z chorobą nowotworową wsparcie, tkwiący w nim ogromny potencjał wiary w sens życia, nawet w czasie ciężkiej nieuleczalnej choroby jest źródłem inspiracji w poszukiwaniu sposobów konstruktywnego zmagania się z chorobą. Wsparcie jest kluczowym czynnikiem chorych onkologicznie, dla istnienia i przeżycia w chorobie choćby ostatnich chwil życia w poczuciu godności, zrozumieniu, miłości, poszanowaniu i uznaniu pełni Ich człowieczeństwa. Spis piśmiennictwa: 1. Juczyński Z. Radzenie ze stresem spowodowanym choroba nowotworową. W: Psychoonkologia. De Walden Gałuszko K. (red.). Kraków; Wydawnictwo Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego Heszen I., Sęk H. Psychologia zdrowia. Warszawa; Wydawnictwo Naukowe PWN Olszewski J. O zaradności obezwładnionych lękiem. Lublin; Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie Skłodowskiej Ogińska-Bulik N. Rola stresu w etiopatogenezie chorób nowotworowych. Łódź; Wydawnictwo WSHE. Zeszyty Naukowe nr 2/2001: Ogińska Bulik N. Osobowość typu D. Teoria i badania. Łódź, Wydawnictwo WSHE Denollet J. Personality and coronary heart disease: The type D scale-16. Annals of Behavioral Medicine 20, (3) 1998: Denollet J. DS14 Standard assessment of negative affectivity, social inhibition and type D personality. Psychosomatic Medicine : Juczyński Z. Ogińska-Bulik N. Kozak G. Wyznaczniki satysfakcji z życia chorych onkologicznie. W: Aktualności psychosomatyki okresu rozwojowego i dorosłości. Szewczyk L. Kulik A. ( red.). Lublin; Wydawnictwo Proqurat Jośko J. Stres w chorobach przewlekłych. Warszawa; Wydawnictwo Lekarskie PZWL Wrześniewski K. Pomiar radzenia sobie ze stresem wybrane zagadnienia. Promocja i nauki Społeczne i Medyczne nr 3/1998: Zakrzewska T. Psychospołeczne czynniki zachorowania na raka przegląd badań. Przegląd Psychologiczny tom XXXII nr 4/1998: Wrześniewski K. Psychologiczne uwarunkowania i powstawania chorób somatycznych. W: Psychologia (red.). Strelau J. Gdańska GWP 2000: t
15 Grażyna Kozak PJHF 1/2016/ Ogińska-Bulik N. Rola stresu w etiopatogenezie chorób nowotworowych W: Zeszyty Naukowe Nr 2 (15) Stres. Łódź; Wydawnictwo WSHE 2001: Bishop G. Psychologia zdrowia. Wrocław; Wydawnictwo Astrum Heszen-Niejodek I. Problemy psychologiczne i zadania psychologa. Warszawa; PZWL Ogińska-Bulik N. Rola stresu w etiopatogenezie chorób nowotworowych W: Stres Zeszyty Naukowe Nr 2 (15). Łódź; Wydawnictwo WSHE 2001: Bishop G. Psychologia zdrowia. Wrocław; Wydawnictwo Astrum De Walden Gałuszko K. (red.). Podstawy opieki paliatywnej. Warszawa; Wydawnictwo Lekarskie PZWL Ogińska Bulik N. Osobowość typu D. Teoria i badania. Łódź; Wydawnictwo WSHE Carver C. Scheier M. Weintraub J. Assaying coping strategies. A theoretically based approach. Journal of Personality and Social Psychology No : Ogińska-Bulik N. Kozak G. Akceptacja choroby, jako wyznacznik radzenia sobie z choroba nowotworową u pacjentów opieki paliatywnej. W: Psychoonkologia zeszyt 1 tom : Juczyński Z. Ogińska-Bulik N. Kozak G. Wyznaczniki satysfakcji z życia chorych onkologicznie. W: Aktualności psychosomatyki okresu rozwojowego i dorosłości. Szewczyk L. Kulik A. (red.). Lublin; Wydawnictwo Proqurat Ogińska-Bulik N. Osobowość typu D. Teoria i badania. Łódź; Wydawnictwo WSHE
STRESZCZENIE W JĘZYKU POLSKIM
STRESZCZENIE W JĘZYKU POLSKIM Wstęp Choroby nowotworowe są poważnym problemem współczesnych społeczeństw. Rozpoznawanie trudności w funkcjonowaniu psychosomatycznym pacjentów jest konieczne do świadczenia
Rola religii i duchowości w radzeniu sobie z chorobą nowotworową. Opieka duszpasterska i wsparcie duchowe u pacjentów ze szpiczakiem
Rola religii i duchowości w radzeniu sobie z chorobą nowotworową Opieka duszpasterska i wsparcie duchowe u pacjentów ze szpiczakiem Duchowość 1. Duchowość = religijność 2. Duchowość versus religijność
SYLABUS/ OPIS PRZEDMIOTU
1. Nazwa przedmiotu w języku polskim SYLABUS/ OPIS PRZEDMIOTU Psychologia radzenia sobie ze stresem 2. Nazwa przedmiotu w języku angielskim Psychology of coping with stress 3. Jednostka prowadząca przedmiot
Ryszard Poprawa Instytut Psychologii Uniwersytetu Wrocławskiego
Potencjały zdrowia i szczęścia człowieka cz.iii Ryszard Poprawa Instytut Psychologii Uniwersytetu Wrocławskiego Co nam odbiera szczęście i zdrowie? Właściwości osobowości które nie sprzyjają zdrowiu i
Poczucie bezpieczeństwa i prężność osobowa a umiejscowienie kontroli zdrowia u osób w okresie późnej dorosłości
Poczucie bezpieczeństwa i prężność osobowa a umiejscowienie kontroli zdrowia u osób w okresie późnej dorosłości Ks. dr Paweł Brudek Instytut Psychologii KUL Jana Pawła II Konferencja Międzynarodowa Zdrowie
SYLABUS/OPIS PRZEDMIOTU
SYLABUS/OPIS PRZEDMIOTU 1. Nazwa przedmiotu/ moduł (w języku polskim) Potencjały zdrowia i szczęścia człowieka./ Moduł 102..: Człowiek w zdrowiu i chorobie 2. Nazwa przedmiotu w języku angielskim The stress
Psychologia kryzysu Wykład III Kryzys jako sytuacja stresowa. Michał Ziarko Poznań 2018/2019
Psychologia kryzysu Wykład III Kryzys jako sytuacja stresowa Michał Ziarko Poznań 2018/2019 Zmaganie się z krytycznymi wydarzeniami życiowymi w ujęciu interackycjnym Stres jako interakcja ujęcie fenomenologiczno
ACTA UNIVERSITATIS LODZIENSIS FOLIA PSYCHOLOGICA 11, 2007 CHOROBA NOWOTWOROWA W OBLICZU ZAGROŻENIA ŻYCIA
ACTA UNIVERSITATIS LODZIENSIS FOLIA PSYCHOLOGICA 11, 2007 Katedra Nauk Humanistycznych Wydział Organizacji i Zarządzania PŁ JOANNA PAUL-KAŃSKA CHOROBA NOWOTWOROWA W OBLICZU ZAGROŻENIA ŻYCIA WPROWADZENIE
PROGRAM NAUCZANIA PRZEDMIOTU OBOWIĄZKOWEGO NA WYDZIALE LEKARSKIM I ROK AKADEMICKI 2014/2015 PRZEWODNIK DYDAKTYCZNY dla STUDENTÓW II ROKU STUDIÓW
PROGRAM NAUCZANIA PRZEDMIOTU OBOWIĄZKOWEGO NA WYDZIALE LEKARSKIM I ROK AKADEMICKI 2014/2015 PRZEWODNIK DYDAKTYCZNY dla STUDENTÓW II ROKU STUDIÓW 1. NAZWA PRZEDMIOTU : Psychologia lekarska 2. NAZWA JEDNOSTKI
Szkolenie
Szkolenie 01.11.2010. Zapraszamy na szkolenie: psychologów, terapeutów, rehabilitantów, osoby dotknięte chorobą nowotworową lub mające bliskich chorych na raka oraz wszystkich zainteresowanych tematyką
Grażyna Kozak Wydział Nauk o Zdrowiu, Katedra Anestezjologii i Intensywnej Terapii, Studium Doktoranckie, Uniwersytet Medyczny w Łodzi.
162 Anestezjologia i Ratownictwo 2012; 6: 162-170 ARTYKUŁ ORYGINALNY/ORIGINAL PAPER Otrzymano/Submitted: 28.03.2012 Poprawiono/Corrected: 05.06.2012 Zaakceptowano/Accepted: 10.06.2012 Akademia Medycyny
Alkohol w rodzinie zaburzone więzi
Konferencja szkoleniowa dla nauczycieli i pedagogów Życie z FAS Alkohol w rodzinie zaburzone więzi Beata Stebnicka Fundacja FASTRYGA Miejski Ośrodek Pomocy Rodzinie w Zabrzu Zaburzenia więzi Nie ma takiego
Psychologia - opis przedmiotu
Psychologia - opis przedmiotu Informacje ogólne Nazwa przedmiotu Psychologia Kod przedmiotu 14.4-WP-PielP-CHOL-Sk-S14_pNadGenUY423 Wydział Wydział Lekarski i Nauk o Zdrowiu Kierunek Pielęgniarstwo Profil
PAŃSTWOWA WYŻSZA SZKOŁA ZAWODOWA W NOWYM SĄCZU SYLABUS PRZEDMIOTU. Obowiązuje od roku akademickiego: 2011/2012
PAŃSTWOWA WYŻSZA SZKOŁA ZAWODOWA W NOWYM SĄCZU SYLABUS Obowiązuje od roku akademickiego: 2011/2012 Instytut Zdrowia Kierunek studiów: Pielęgniarstwo Kod kierunku: 12. Specjalność: pielęgniarstwo 1. PRZEDMIOT
PROGRAM NAUCZANIA PRZEDMIOTU OBOWIĄZKOWEGO NA WYDZIALE LEKARSKIM I ROK AKADEMICKI 2016/2017 PRZEWODNIK DYDAKTYCZNY dla STUDENTÓW II ROKU STUDIÓW
PROGRAM NAUCZANIA PRZEDMIOTU OBOWIĄZKOWEGO NA WYDZIALE LEKARSKIM I ROK AKADEMICKI 2016/2017 PRZEWODNIK DYDAKTYCZNY dla STUDENTÓW II ROKU STUDIÓW 1. NAZWA PRZEDMIOTU : Psychologia lekarska 2. NAZWA JEDNOSTKI
Promotorem rozprawy doktorskiej jest prof. dr hab. n. med. Przemysław Nowak z Katedry Toksykologii i Ochrony Zdrowia w Środowisku Pracy,
Prof. dr hab. n. med. Robert Hese Piekary Śl. 09.05.2018 Wydział Opieki Zdrowotnej Wyższa Szkoła Nauk: Stosowanych Ul. Królowej Jadwigi 18 41-704 Ruda Śląska RECENZJA Rozprawy na stopień doktora nauk o
PROGRAM NAUCZANIA PRZEDMIOTU OBOWIĄZKOWEGO NA WYDZIALE LEKARSKIM I ROK AKADEMICKI 2015/2016 PRZEWODNIK DYDAKTYCZNY dla STUDENTÓW II ROKU STUDIÓW
PROGRAM NAUCZANIA PRZEDMIOTU OBOWIĄZKOWEGO NA WYDZIALE LEKARSKIM I ROK AKADEMICKI 2015/2016 PRZEWODNIK DYDAKTYCZNY dla STUDENTÓW II ROKU STUDIÓW 1. NAZWA PRZEDMIOTU : Psychologia lekarska 2. NAZWA JEDNOSTKI
UNIWERSYTET MEDYCZNY W LUBLINIE. Wydział Nauk o Zdrowiu. Mariola Kicia
UNIWERSYTET MEDYCZNY W LUBLINIE Wydział Nauk o Zdrowiu Mariola Kicia OCENA POZIOMU LĘKU I STRESU W GRUPIE KOBIET HOSPITALIZOWANYCH Z POWODU PORONIENIA Rozprawa na stopień doktora nauk o zdrowiu Promotor:
SYLABUS/OPIS PRZEDMIOTU
SYLABUS/OPIS PRZEDMIOTU 1. Nazwa przedmiotu/ moduł (w języku polskim) Psychoonkologia./ Moduł 102.: Człowiek w zdrowiu i chorobie 2. Nazwa przedmiotu w języku angielskim Psychoonkology 3. Jednostka prowadząca
Agnieszka Skurzak WSPARCIE SPOŁECZNE, STRES I POCZUCIE SATYSFAKCJI Z ŻYCIA KOBIET CIĘŻARNYCH
UNIWERSYTET MEDYCZNY W LUBLINIE Wydział Nauk o Zdrowiu Agnieszka Skurzak WSPARCIE SPOŁECZNE, STRES I POCZUCIE SATYSFAKCJI Z ŻYCIA KOBIET CIĘŻARNYCH Rozprawa na stopień doktora nauk o zdrowiu Promotor:
Żałoba i strata. Paulina Wróbel Instytut Psychologii UJ
Żałoba i strata Paulina Wróbel Instytut Psychologii UJ Żałoba Proces psychologicznej, społecznej i somatycznej reakcji, będącej odpowiedzią na utratę i jej konsekwencje. Spełnia prawie wszystkie kryteria
Cechy osobowości a style radzenia sobie ze stresem w okresie wczesnej starości. Ks. dr Paweł Brudek Instytut Psychologii KUL Jana Pawła II
Cechy osobowości a style radzenia sobie ze stresem w okresie wczesnej starości Ks. dr Paweł Brudek Instytut Psychologii KUL Jana Pawła II Starość wyzwaniem współczesności Demograficzne starzenie się społeczeństw
Psychologia zdrowia - opis przedmiotu
Psychologia zdrowia - opis przedmiotu Informacje ogólne Nazwa przedmiotu Psychologia zdrowia Kod przedmiotu 14.4-WP-PSChM-PZd-W-S14_pNadGenBF9ZZ Wydział Kierunek Wydział Pedagogiki, Psychologii i Socjologii
Jak rozmawiać z rodziną po stracie osoby bliskiej? szkolenie dla lekarzy i personelu medycznego
Jak rozmawiać z rodziną po stracie osoby bliskiej? szkolenie dla lekarzy i personelu medycznego Cele szkolenia Celem szkolenia jest przedstawienie lekarzom i personelowi medycznemu technik właściwej komunikacji
Liczba godzin Punkty ECTS Sposób zaliczenia
Wydział: Psychologia Nazwa kierunku kształcenia: Psychologia Rodzaj przedmiotu: specjalnościowy Opiekun: prof. dr hab. Gabriela Chojnacka-Szawłowska Poziom studiów (I lub II stopnia): Jednolite magisterskie
13. Interpretacja wyników testowych
13. Interpretacja wyników testowych q testowanie a diagnozowanie psychologiczne q interpretacja wyników testu q interpretacja kliniczna a statystyczna q interpretacja ukierunkowana na kryteria lub normy
Psychologia Pozytywna to nurt psychologiczny, który co prawda ma. przedstawi obszary, w których psychologia pozytywna jest w Polsce
Psychologia pozytywna i jej rozwój w Polsce Psychologia Pozytywna to nurt psychologiczny, który co prawda ma niezbyt długą historię, jednak czerpie z dokonań psychologii na przestrzeni wielu dziesięcioleci.
POROZUMIENIE CZY KONFLIKT? O AKCEPTACJI CHOROBY. PSYCHOLOGICZNE ASPEKTY NF1 W KONTEKŚCIE RODZINNYM
POROZUMIENIE CZY KONFLIKT? O AKCEPTACJI CHOROBY. PSYCHOLOGICZNE ASPEKTY NF1 W KONTEKŚCIE RODZINNYM dr n. med. Magdalena Trzcińska Szpital Uniwersytecki nr 1 im. dr. A. Jurasza w Bydgoszczy NF1 W RODZINIE
Metodologia badań psychologicznych
Metodologia badań psychologicznych Lucyna Golińska SPOŁECZNA AKADEMIA NAUK Psychologia jako nauka empiryczna Wprowadzenie pojęć Wykład 5 Cele badań naukowych 1. Opis- (funkcja deskryptywna) procedura definiowania
Choroby układu krążenia. Dr n.med. Radosław Tomalski
Choroby układu krążenia Dr n.med. Radosław Tomalski Choroba niedokrwienna serca choroba niedokrwienna serca, chns, (morbus ischaemicus cordis, mic; ischaemic heart disease, ihd) - jest to zespół objawów
Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Nowym Sączu. Karta przedmiotu. obowiązuje studentów rozpoczynających studia w roku akademickim 2010/2011
Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Nowym Sączu Karta przedmiotu Instytut Pedagogiczny obowiązuje studentów rozpoczynających studia w roku akademickim 010/011 Kierunek studiów: Pedagogika Profil: Ogólnoakademicki
I nforma cje ogólne. - zaliczenie
Załącznik Nr do Uchwały Nr S YL AB US MODUŁ U ( PRZEDMIOTU) I nforma cje ogólne Nazwa modułu Psychopatologia r.a 018-019 cykl 016-01 Rodzaj modułu/przedmiotu Obowiązkowy Wydział PUM Kierunek studiów Specjalność
JAKOŚĆ ŻYCIA I PRZYSTOSOWANIE PSYCHOSPOŁECZNE DZIECI I MŁODZIEŻY Z NERWIAKOWŁÓKNIAKOWATOŚCIĄ TYPU 1
JAKOŚĆ ŻYCIA I PRZYSTOSOWANIE PSYCHOSPOŁECZNE DZIECI I MŁODZIEŻY Z NERWIAKOWŁÓKNIAKOWATOŚCIĄ TYPU 1 dr n. med. Magdalena Trzcińska Szpital Uniwersytecki nr 1 w Bydgoszczy Katedra i Klinika Psychiatrii
Wykłady: Literatura. Nazwa kursu: Promocja zdrowia Autor: prof. dr hab. Władysława Pilecka mgr Stanisław Bobula
Nazwa kursu: Promocja zdrowia Autor: prof. dr hab. Władysława Pilecka mgr Stanisław Bobula Wykłady: 1. Pojęcie promocji zdrowia i zjawisk pokrewnych: jakość życia, prewencja zaburzeń, edukacja zdrowotna
Kierunek studiów Poziom kształcenia Forma studiów. Zdrowie publiczne Studia II stopnia stacjonarne. Dr n. med. Beata Penar-Zadarko
Sylabus : PSYCHOLOGIA ZDROWIA Nazwa Nazwa jednostki prowadzącej przedmiot Psychologia zdrowia Wydział Medyczny, Instytut Pielęgniarstwa i Nauk o zdrowiu, Katedra i Zakład Zdrowia Publicznego Kod - Studia
S YL AB US MODUŁ U ( PRZEDMIOTU) I nforma cje ogólne. Psychologia
YL AB U MODUŁ U ( PRZDMIOTU) I nforma cje ogólne Kod modułu BPsych Rodzaj modułu Wydział PUM Kierunek studiów pecjalność Poziom studiów Forma studiów Rok studiów Nazwa modułu Psychologia Obowiązkowy Wydział
oczucie koherencji (SOC) a style radzenia sobie z chorobą u osób z rozpoznaniem raka jajnika i jądra
P R A C A O R Y G I N A L N A Krystyna Kurowska, Mirosława Jaworska Katedra i Zakład Pedagogiki i Dydaktyki Pielęgniarskiej Collegium Medicum w Bydgoszczy, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu P oczucie
JAKOŚĆ ŻYCIA A WSPARCIE SPOŁECZNE KOBIET Z HIPERGLIKEMIĄ W OKRESIE CIĄŻY
UNIWERSYTET MEDYCZNY W LUBLINIE WYDZIAŁ NAUK O ZDROWIU ZAKŁAD PODSTAW POŁOŻNICTWA Marta Izabela Zarajczyk JAKOŚĆ ŻYCIA A WSPARCIE SPOŁECZNE KOBIET Z HIPERGLIKEMIĄ W OKRESIE CIĄŻY Rozprawa na stopień doktora
Jak rozmawiać o chorobie i śmierci z pacjentami terminalnie chorymi i ich rodzinami szkolenie dla lekarzy i personelu medycznego
Jak rozmawiać o chorobie i śmierci z pacjentami terminalnie chorymi i ich rodzinami szkolenie dla lekarzy i personelu medycznego Cele szkolenia Celem szkolenia jest zapoznanie lekarzy i personelu medycznego
Łatwiej pomóc innym niż sobie
Łatwiej pomóc innym niż sobie Spośród wszystkich chorób nowotwory wywierają najsilniejszy wpływ na psychikę człowieka. Fazy przeżywania, adaptacji do choroby, ich kolejność i intensywność zależy od wielu
mgr Jagoda Różycka Zakład Psychologii Klinicznej Instytut Psychologii Uniwersytet Jagielloński
mgr Jagoda Różycka Zakład Psychologii Klinicznej Instytut Psychologii Uniwersytet Jagielloński 1. Psychologia zdrowia co sprzyja zdrowiu a co chorobie? 2. Psychologiczne aspekty uwarunkowania podatności
Wsparcie społeczne. Dorota Wojcik, Natalia Zasada
Wsparcie społeczne Dorota Wojcik, Natalia Zasada Czym jest wsparcie społeczne? Jest to wszelka dostępna dla jednostki pomoc w sytuacjach trudnych. Wsparcie to konsekwencja przynależności człowieka do sieci
TRUDNOŚCI WYNIKAJĄCE ZE STANU ZDROWIA i KONDYCJI UCZNIA. analiza psychologiczna
TRUDNOŚCI WYNIKAJĄCE ZE STANU ZDROWIA i KONDYCJI UCZNIA analiza psychologiczna Beata Dobińska psycholog Zachodniopomorska Szkoła Biznesu CHOROBA PRZEWLEKŁA A FUNKCJONOWANIE DZIECKA 1569,7 tys. dzieci i
Porównanie jakości życia u chorych z zespołami depresyjnymi i białaczkami
Piotr Magiera, Miko/aj Majkowicz, Iwona Trzebiatowska, Krystyna de Walden-Ga/uszko Porównanie jakości życia u chorych z zespołami depresyjnymi i białaczkami Katedra i I Klinika Chorób Psychicznych AM w
STRESZCZENIE W JĘZYKU POLSKIM
STRESZCZENIE W JĘZYKU POLSKIM Środowisko zawodowe, w jakim przebywa pracownik, jest bardzo ważnym elementem, który może wpływać na zdrowie fizyczne i psychiczne oraz funkcjonowanie społeczne. Pielęgniarki
Anna Dudak SAMOTNE OJCOSTWO
SAMOTNE OJCOSTWO Anna Dudak SAMOTNE OJCOSTWO Oficyna Wydawnicza Impuls Kraków 2006 Copyright by Anna Dudak Copyright by Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków 2006 Recenzent: prof. zw. dr hab. Józef Styk Redakcja
PSYCHOLOGIA KARTA PRZEDMIOTU. CPS01c. polski. obowiązkowy. nauki podstawowe. studia magisterskie. II rok/semestr 4.
Projekt OPERACJA SUKCES unikatowy model kształcenia na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Medycznego w Łodzi odpowiedzią na potrzeby gospodarki opartej na wiedzy współfinansowany ze środków Europejskiego
ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LX, SUPPL. XVI, 7 SECTIO D 2005
ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LX, SUPPL. XVI, 7 SECTIO D 5 1 Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Białej Podlaskiej Instytut Pielęgniarstwa Higher State Vocational School
Sylabus na rok 2014/2015
Sylabus na rok 204/205 () Nazwa przedmiotu Psychologia (2) Nazwa jednostki prowadzącej Wydział Medyczny przedmiot (3) Kod przedmiotu (4) Studia Kierunek studiów Poziom kształcenia Forma studiów Położnictwo
KONSEKWENCJE NIEOBECNOŚCI RODZICÓW DLA PSYCHOSPOŁECZNEGO ROZWOJU DZIECKA
KONSEKWENCJE NIEOBECNOŚCI RODZICÓW DLA PSYCHOSPOŁECZNEGO ROZWOJU DZIECKA Małgorzata Sitarczyk Zakład Psychologii Wychowawczej i Psychologii Rodziny Instytut Psychologii UMCS ZNACZENIE RELACJI RODZICE -
ZASOBY OSOBISTE JAKO WYZNACZNIKI RADZENIA SOBIE ZE STRESEM U DZIECI
ACTA UNIVERSITATIS LODZIENSIS FOLIA PSYCHOLOGICA 5, 2001 NINA OGIŃSKA-BULIK Zakład Psychoprofilaktyki Instytut Psychologii UŁ ZASOBY OSOBISTE JAKO WYZNACZNIKI RADZENIA SOBIE ZE STRESEM U DZIECI Problematyka
Szanse i ryzyka Psycholog - Edna Palm
Rodzeństwo dzieci niepełnosprawnych Szanse i ryzyka Psycholog - Edna Palm Tłumaczenie: Psycholog - Dorota Fedorowska (Fundacja EDUCO) Czynniki obciążające rodziny posiadające niepełnosprawne dziecko Obciążenie
Pięcioczynnikowy model osobowości Wielka Piątka
OSOBOWOŚĆ Pięcioczynnikowy model osobowości Wielka Piątka Jak powstała koncepcja Wielkiej Piątki? Poszukiwania podstawowych wymiarów osobowości: - leksykalne badania Allporta i Odberta, w wyniku których
Właściwości osobowości sprzyjające chorobom somatycznym rola typu D
A R T Y K U Ł O R Y G I N A L N Y Nina Ogińska-Bulik 1, Zygfryd Juczyński 2 1 Zakład Psychologii Zdrowia Instytutu Psychologii, Uniwersytet Łódzki 2 Instytut Psychologii UKW w Bydgoszczy i Wyższa Szkoła
Czy kryzys ma sens? Psycholog Konsultant dowódcy ds. profilaktyki psychologicznej Magdalena Michalak - Mierczak
Czy kryzys ma sens? Psycholog Konsultant dowódcy ds. profilaktyki psychologicznej Magdalena Michalak - Mierczak Definicja kryzysu Kryzys jest odczuwaniem lub doświadczaniem wydarzenia, bądź sytuacji, jako
Kontakty towarzyskie słuŝą zdrowiu chorych na łuszczycę
Kontakty towarzyskie słuŝą zdrowiu chorych na łuszczycę Anna Lipińska-Olszewska Bezpowrotnie minęły juŝ czasy, kiedy zagadnieniem chorób somatycznych zajmowały się jedynie poszczególne obszary medycyny
Jakość życia chorych na nowotwór trzustki
Jakość życia chorych na nowotwór trzustki Mariola Kosowicz Poradnia Psychoonkologii Centrum Onkologii Instytutu im. M. Skłodowskiej - Curie w Warszawie poczucie bezpieczeństwa utrzymanie równowagi psychofizycznej
DIAGNOZA I CO DALEJ? Hanna Wiśniewska-Śliwińska
DIAGNOZA I CO DALEJ? Hanna Wiśniewska-Śliwińska KRYZYS stan dezorganizacji, w którym ludzie doświadczają frustracji ważnych celów życiowych lub naruszenia cyklów życiowych, a także zawodności metod
Wykłady: 20 godziny Seminaria: 10 godzin Ćwiczenia: 10 godzin
Jednostka prowadząca kierunek: Zakład Zdrowia Publicznego Kierunek: Zdrowie publiczne Promocja zdrowia i edukacja zdrowotna III rok I 0 studia stacjonarne Pedagogika zdrowia Punkty ECTS: Wykłady: 20 godziny
Terapeutyczna rola wsparcia społecznego w okresie wczesnej, średniej i późnej dorosłości
Terapeutyczna rola wsparcia społecznego w okresie wczesnej, średniej i późnej dorosłości Ks. dr Paweł Brudek Katedra Psychologii Klinicznej Instytut Psychologii Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła
Materiał i metody. Wyniki
Abstract in Polish Wprowadzenie Selen jest pierwiastkiem śladowym niezbędnym do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Selen jest wbudowywany do białek w postaci selenocysteiny tworząc selenobiałka (selenoproteiny).
WYZNACZNIKI STANU ZDROWIA PERSONELU RATOWNICTWA MEDYCZNEGO
ACTA UNIVERSITATIS LODZIENSIS FOLIA PSYCHOLOGICA 8, 2004 MARTYNA KAFLIK-PIERÓG*, NINA OGIŃSKA-BULIK** * Katedra Psychologii Wyższa Szkoła Humanistyczno-Ekonomiczna ** Zakład Psychoprofilaktyki Instytut
Przedmiot: Psychologia zdrowia
Przedmiot: Psychologia zdrowia I. Informacje ogólne Wydział REHABILITACJI Jednostka organizacyjna Zakład Psychologii Klinicznej i Pedagogiki Specjalnej Kierownik: prof. dr hab. Monika Guszkowska Nazwa
Czynniki kształtujące akceptację endometriozy wstępne wyniki
Czynniki kształtujące akceptację endometriozy wstępne wyniki Aleksandra Andysz andysz@imp.lodz.pl Zakład Psychologii Zdrowia i Pracy Międzynarodowa Konferencja Naukowo-Szkoleniowa Jubileusz 40-lecia Wydziału
Jak sobie radzić ze stresem
Jak sobie radzić ze stresem Nie wiesz jak poradzić sobie ze stresem? Przeczytaj nasz poradnik! str. 1 Czym jest stres? Zjawisko stresu wynika z braku równowagi między oczekiwaniami kierowanymi pod adresem
Psychologiczne problemy kwalifikacji pacjenta do przeszczepienia nerki.
Zakład Nauczania Anestezjologii i Intensywnej Terapii, Wydział Nauk o Zdrowiu, WUM Klinika Chirurgii Ogólnej i Transplantacyjnej, SKDJ Psychologiczne problemy kwalifikacji pacjenta do przeszczepienia nerki.
Promocja zdrowia i edukacja prozdrowotna
Promocja zdrowia i edukacja prozdrowotna Kształcenie w zakresie podstaw promocji zdrowia i edukacji zdrowotnej Zdrowie, promocja zdrowia, edukacja zdrowotna, zapobieganie chorobom. Historia promocji zdrowia.
PRZEWODNIK DYDAKTYCZNY I PROGRAM NAUCZANIA PRZEDMIOTU FAKULTATYWNEGO NA KIERUNKU LEKARSKIM ROK AKADEMICKI 2016/2017
PRZEWODNIK DYDAKTYCZNY I PROGRAM NAUCZANIA PRZEDMIOTU FAKULTATYWNEGO NA KIERUNKU LEKARSKIM ROK AKADEMICKI 2016/2017 1. NAZWA PRZEDMIOTU : Psychologiczne aspekty opieki nad dzieckiem z chorobą nowotworową
1. Sylabusy przedmiotów/modułów zajęć
1. Sylabusy przedmiotów/modułów zajęć Lp. Element Opis 1 Nazwa Psychologia kliniczna 2 Typ do wyboru 3 Instytut Nauk o Zdrowiu 4 Kod PPWSZ-RM-1-113B 5 Kierunek, kierunek: Ratownictwo medyczne specjalność,
Psychologia kliniczna i zdrowia Program studiów jednolitych dla licencjatów i magistrów tryb niestacjonarny
Psychologia kliniczna i zdrowia Program studiów jednolitych dla licencjatów i magistrów tryb niestacjonarny Program ogólny Rodzaj zajęć Liczba modułów Liczba godzin Rok Moduł wspólny ogólnoszkolny a 1
PROGRAM NAUCZANIA PRZEDMIOTU FAKULTATYWNEGO NA WYDZIALE LEKARSKIM I ROK AKADEMICKI 2015/2016 PRZEWODNIK DYDAKTYCZNY
PROGRAM NAUCZANIA PRZEDMIOTU FAKULTATYWNEGO NA WYDZIALE LEKARSKIM I ROK AKADEMICKI 2015/2016 PRZEWODNIK DYDAKTYCZNY 1. NAZWA PRZEDMIOTU : Psychologiczne aspekty opieki nad dzieckiem z chorobą nowotworową
Polskie Forum Psychologiczne, 2013, tom 18, numer 4, s. 441-456
Polskie Forum Psychologiczne, 2013, tom 18, numer 4, s. 441-456 Anna Ratajska 1 2 1 1 Instytut Psychologii, Uniwersytet Kazimierza Wielkiego Institute of Psychology, Kazimierz Wielki University in Bydgoszcz
Wsparcie społeczne. Paulina Wróbel Instytut Psychologii UJ
Paulina Wróbel Instytut Psychologii UJ Szeroko definiowane wsparcie społeczne to pomoc dostępna dla jednostki w sytuacjach trudnych (Saranson, 1982, za: Sęk, Cieślak, 2004), jako zaspokojenie potrzeb w
JAKOŚĆ ŻYCIA DZIECI Z ADHD W ŚWIETLE BADAŃ. mgr Katarzyna Naszydłowska-Sęk
JAKOŚĆ ŻYCIA DZIECI Z ADHD W ŚWIETLE BADAŃ mgr Katarzyna Naszydłowska-Sęk Wstęp Problematyka jakości życia dzieci i młodzieży, mimo iż niezwykle istotna z perspektywy zarówno teoretycznej jak i aplikacyjnej,
Małgorzata Kołpak-Kowalczuk. Stacjonarna opieka zdrowotna w realizacji potrzeb zdrowotnych populacji województwa podlaskiego w latach
Małgorzata Kołpak-Kowalczuk Stacjonarna opieka zdrowotna w realizacji potrzeb zdrowotnych populacji województwa podlaskiego w latach 2007-2012 Streszczenie Poprawa zdrowia i związanej z nim jakości życia
Zainteresowania naukowe: Zasoby osobiste i ich znaczenie dla zdrowia, relacji rodzinnych i zawodowych. Publikacje naukowe
Justyna Mróz psycholog, doktor nauk humanistycznych, adiunkt w Zakładzie Psychologii UJK. Absolwentka psychologii na Wydziale Pedagogiki i Psychologii Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach; Szkoły Zarządzania
Zaburzenia emocjonalne, behawioralne, poznawcze oraz jakość życia u dzieci i młodzieży z wrodzonym zakażeniem HIV STRESZCZENIE
Autor: Tytuł: Promotor: lek. Anna Zielińska Zaburzenia emocjonalne, behawioralne, poznawcze oraz jakość życia u dzieci i młodzieży z wrodzonym zakażeniem HIV dr hab. Anita Bryńska STRESZCZENIE WSTĘP: W
Otwarty konkurs ofert
29/06/2011 ogłaszany jest zwyczajowo w I kwartale danego roku. Ogłoszenie o konkursie zawierające wszelkie szczegóły i warunki uczestnictwa w nim, publikowane jest na naszej stronie w zakładce Konkursy
Publikacja wydana staraniem Instytutu Psychologii WNHiP Uniwersytetu Wrocławskiego
Recenzent: prof. dr hab. Zygfryd Juczyński Redaktor prowadząca: Anna Raciborska Redakcja: Anna Kaniewska Korekta: Joanna Barska Projekt okładki: Katarzyna Juras Copyright 2015 by Wydawnictwo Naukowe Scholar
FORMULARZ REKRUTACYJNY DLA OPEKUNA NAUKOWEGO I OPIEKUNA POMOCNICZEGO
FORMULARZ REKRUTACYJNY DLA OPEKUNA NAUKOWEGO I OPIEKUNA POMOCNICZEGO Opiekun naukowy Imię i nazwisko opiekuna naukowego oraz afiliacja Prof. dr hab. Ewa Trzebińska w Warszawie Krótki opis kierunku badawczego
Przedmiot: Podstawy psychologii
Przedmiot: Podstawy psychologii I. Informacje ogólne Jednostka organizacyjna Nazwa przedmiotu Kod przedmiotu Język wykładowy Rodzaj modułu kształcenia (obowiązkowy/fakultatywny) Poziom modułu kształcenia
Anna Kłak. Korzystanie z informacji dostępnych w Internecie z zakresu zdrowia i choroby przez osoby chore na alergię dróg oddechowych i astmę
Anna Kłak Korzystanie z informacji dostępnych w Internecie z zakresu zdrowia i choroby przez osoby chore na alergię dróg oddechowych i astmę STRESZCZENIE ROZPRAWY DOKTORSKIEJ Wstęp: Świadomość pacjentów
Dr hab. med. Cezary Piwkowski Poznań, Recenzja. pracy naukowej na stopień doktora nauk medycznych mgr Kingi Gryglickiej p.t.
Dr hab. med. Cezary Piwkowski Poznań, 10.11.2017 Klinika Torakochirurgii Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu Recenzja pracy naukowej na stopień doktora nauk medycznych mgr Kingi Gryglickiej p.t. "Gotowość
Duchowy dobrostan i religijny system znaczeń a zdrowie psychiczne młodych dorosłych. Michalina Sołtys Instytut Psychologii UKW
Duchowy dobrostan i religijny system znaczeń a zdrowie psychiczne młodych dorosłych Michalina Sołtys Instytut Psychologii UKW X Ogólnopolska Konferencja Psychologii Zdrowia Gdańsk, 15-17 maja 2015 PODSTAWY
[5ZSTZS/KII] Psychologia stresu
1. Ogólne informacje o module [5ZSTZS/KII] Psychologia stresu Nazwa modułu PSYCHOLOGIA STRESU Kod modułu Nazwa jednostki prowadzącej moduł Nazwa kierunku studiów Forma studiów Profil kształcenia Semestr
www.prototo.pl MATERIAŁY Z KURSU KWALIFIKACYJNEGO
Wszystkie materiały tworzone i przekazywane przez Wykładowców NPDN PROTOTO są chronione prawem autorskim i przeznaczone wyłącznie do użytku prywatnego. MATERIAŁY Z KURSU KWALIFIKACYJNEGO www.prototo.pl
BADANIA ZRÓŻNICOWANIA RYZYKA WYPADKÓW PRZY PRACY NA PRZYKŁADZIE ANALIZY STATYSTYKI WYPADKÓW DLA BRANŻY GÓRNICTWA I POLSKI
14 BADANIA ZRÓŻNICOWANIA RYZYKA WYPADKÓW PRZY PRACY NA PRZYKŁADZIE ANALIZY STATYSTYKI WYPADKÓW DLA BRANŻY GÓRNICTWA I POLSKI 14.1 WSTĘP Ogólne wymagania prawne dotyczące przy pracy określają m.in. przepisy
Wyniki badań reprezentatywnych są zawsze stwierdzeniami hipotetycznymi, o określonych granicach niepewności
Wyniki badań reprezentatywnych są zawsze stwierdzeniami hipotetycznymi, o określonych granicach niepewności Statystyka indukcyjna pozwala kontrolować i oszacować ryzyko popełnienia błędu statystycznego
Psychologiczne konsekwencje braku pewności pracy
Psychologiczne konsekwencje braku pewności pracy Sylwiusz Retowski Szkoła Wyższa Psychologii Społecznej Wydział w Sopocie Niepewność pracy jako uboczny skutek zmian na globalnym rynku pracy Globalne zmiany
Sylabus Część A - Opis przedmiotu kształcenia Przedmiot humanistyczny: Podstawy psychologii lekarskiej
Załącznik nr 2 do Uchwały Senatu Uniwersytetu Medycznego we Wrocławiu nr 1441 z dnia 24 września 2014 r. Nazwa modułu/przedmiotu Sylabus Część A - Opis przedmiotu kształcenia Przedmiot humanistyczny: Podstawy
SYLABUS/OPIS PRZEDMIOTU. Związki psychiki i ciała w kontekście zdrowia i choroby / Moduł 102 : Człowiek w zdrowiu i chorobie
SYLABUS/OPIS PRZEDMIOTU 1. Nazwa przedmiotu/ moduł (w języku polskim) Związki psychiki i ciała w kontekście zdrowia i choroby / Moduł 102 : Człowiek w zdrowiu i chorobie 2. Nazwa przedmiotu w języku angielskim
Ocena akceptacji choroby u chorych na raka jelita grubego
Ocena akceptacji choroby u chorych na raka jelita grubego Cierzniakowska Katarzyna 1,2 Szewczyk Maria 1,3 Kozłowska Elżbieta 1,2 PopowAleksandra 1,2 1 Zakład Pielęgniarstwa Chirurgicznego Collegium Medicumim.
PROGRAM NAUCZANIA PRZEDMIOTU OBOWIĄZKOWEGO NA WYDZIALE LEKARSKIM I ROK AKADEMICKI 2016/2017 PRZEWODNIK DYDAKTYCZNY dla STUDENTÓW I ROKU STUDIÓW
PROGRAM NAUCZANIA PRZEDMIOTU OBOWIĄZKOWEGO NA WYDZIALE LEKARSKIM I ROK AKADEMICKI 2016/2017 PRZEWODNIK DYDAKTYCZNY dla STUDENTÓW I ROKU STUDIÓW 1. NAZWA PRZEDMIOTU: Psychologia Lekarska 2. NAZWA JEDNOSTKI
Śmierć. Psycholog Konsultant dowódcy ds. profilaktyki psychologicznej Magdalena Michalak - Mierczak
Śmierć Psycholog Konsultant dowódcy ds. profilaktyki psychologicznej Magdalena Michalak - Mierczak Śmierć to temat, który niemal wszystkich fascynuje, ale znacznie bardziej przeraża. Boimy się i dlatego
Agresja wobec personelu medycznego
Agresja wobec personelu medycznego Od połowy XX wieku do chwili obecnej obserwuje się gwałtowny postęp w diagnostyce i leczeniu pacjentów. Postęp ten przyczynił się do wczesnego rozpoznawania chorób oraz
Czy i po co lekarzom wiedza z zakresu diagnostyki psychologicznej? Znaczenie wiedzy z zakresu diagnostyki psychologicznej w kształceniu lekarzy
Czy i po co lekarzom wiedza z zakresu diagnostyki psychologicznej? Znaczenie wiedzy z zakresu diagnostyki psychologicznej w kształceniu lekarzy mgr Joanna Biegańska mgr Agnieszka Baran Zakład Psychologii
2. Profilaktyka selektywna II stopnia - działania adresowane do dzieci i młodzieży z grup zwiększonego ryzyka
Współdziałanie pedagogów szkolnych, nauczycieli i wychowawców oraz rodziców w przeciwdziałaniu powstawania czynników depresjogennych w szkole, otoczeniu szkoły, domach rodzinnych I Poziomy profilaktyki
Instytut Psychologii Uniwersytet Wrocławski
Instytut Psychologii Uniwersytet Wrocławski ROK AKADEMICKI 2011/2012 Tryb studiów Studia niestacjonarne Kod 4.7/1/102 Nazwa Autorzy ścieżki CZŁOWIEK W ZDROWIU I W CHOROBIE dr hab. prof. UWr Grażyna Dolińska-Zygmunt
Ocena ryzyka sercowo naczyniowego w praktyce Katedra i Zakład Lekarza Rodzinnego Collegium Medicum w Bydgoszczy UMK w Toruniu
Ocena ryzyka sercowo naczyniowego w praktyce Katedra i Zakład Lekarza Rodzinnego Collegium Medicum w Bydgoszczy UMK w Toruniu 2018-03-15 Czym jest ryzyko sercowo naczyniowe? Ryzyko sercowo-naczyniowe to