YNDROM OTOWOŚCI NOREKTYCZNEJ. zastosowanie konstruktu teoretycznego dla projektowania działań profilaktycznych. Beata Ziółkowska, IP, UAM, Poznań

Transkrypt

1 YNDROM OTOWOŚCI NOREKTYCZNEJ zastosowanie konstruktu teoretycznego dla projektowania działań profilaktycznych Beata Ziółkowska, IP, UAM, Poznań

2 Zaburzenie/choroba jako forma adaptacji do sytuacji trudnej Zaburzenie/choroba jest wynikiem stosunku: działających stresorów do zdolności radzenia sobie przez jednostkę na różnych poziomach funkcjonowania samooceny grupy oparcia (za: Albee, 1980).

3 Syndrom gotowości anorektycznej (SGA) jest to zespół wskaźników lokujących się w poznawczej, emocjonalnej i behawioralnej sferze funkcjonowania oraz nasuwających podejrzenie nieprawidłowości w zakresie realizowania potrzeby pokarmowej oraz stosunku do własnego ciała diagnoza SGA nie przesądza o wystąpieniu anorexia nervosa, można go jednak ujmować jako czynnik ryzyka, uformowany w toku dotychczasowego rozwoju jednostki syndrom gotowości anorektycznej ujawniał się będzie pod postacią tzw. zachowań anorektycznych

4 Zachowania anorektyczne pogotowie anorektyczne wzmożone zainteresowanie pokarmami, ich wartością kaloryczną wzmożone zainteresowanie dietami i/lub sposobami kontroli wagi wzmagająca się okresowo aktywność ruchowa podatność na wpływy kultury masowej, zwłaszcza reklamy wizualnej nadmierne skupienie na ciele i przesadna dbałość o wygląd porównywanie się z ideałami urody i niedocenianie własnej atrakcyjności labilność emocjonalna warunkowana głównie stosunkiem do jedzenia i ciała tendencja do kontrolowania wagi, wymiarów ciała, czemu towarzyszyć może napięcie emocjonalne wzmożona potrzeba rywalizacji i/lub perfekcjonizmu i/lub kontroli

5 Mechanizm formowania się i ekspresji SGA sytuacja trudna natura kultura Nieprawidłowy dystans rodzice-dziecko Nieadekwatna percepcja ciała Niekonstruktywne strategie radzenia sobie Doświadczenia socjalizacyjne Percepcja ja, w tym cielesnego Strategie radzenia sobie ze stresem Optymalny dystans rodzic-dziecko Adekwatna percepcja ciała Konstruktywne strategie radzenia sobie PROFILAKTYKA I STOPNIA II STOPNIA III STOPNIA

6 Problemy badawcze Jakiego rodzaju wskaźniki uznać można za diagnostyczne dla rozpoznania SGA? Jakiego rodzaju doświadczenia socjalizacyjne zachowane w pamięci badanych, mogą stać się czynnikami ryzyka dla uruchomienia SGA? W jakim stopniu obraz własnego ciała oraz ocena poziomu własnej atrakcyjności sprzyjają ekspresji SGA? W jakim stopniu spostrzeganie stresorów oraz styl radzenia sobie w sytuacjach trudnych wpływa na ujawnienie i wzmacnianie SGA?

7 Struktura zmiennych Obraz ciała i jego atrakcyjności Styl socjalizacji w rodzinie Syndrom gotowości anorektycznej Radzenie sobie w sytuacjach trudnych

8 Badania nad SGA Etap badań Wielkość grupy Cele badania Narzędzia badawcze Badania pilotażowe 1996/97 50 weryfikacja konstruktu SGA weryfikacja narzędzi badawczych rozmowa kliniczna Kwestionariusz do badania obrazu ciała (AiB) Kwestionariusz do badania SGA (AiB) Badania przesiewowe 1998/ wyłonienie grupy ujawniającej SGA sprawdzenie, na ile problem ten obecny jest w populacji polskich dziewcząt Kwestionariusz do badania indywidualnego stosunku do jedzenia Badania właściwe 1999/ (22 grupa kontrolna 21 grupa właściwa) szczegółowa ilościowa i jakościowa analiza determinant SGA rozmowa kliniczna Kwestionariusz do badania obrazu ciała (B) Q-sort do badania zachowań anorektycznych

9 Wielkości wyróżnionych grup 111; 27% 112; 27% 185; 46% grupa dolna grupa środkowa grupa górna (SGA)

10 Zachowania anorektyczne w porównywanych grupach jedzenie a stosunki społeczne wpływ reklamy ograniczanie jedzenia potrzeba perfekcjonizmu i rywalizacji formy zbijania wagi ocena atrakcyjności emocje związane z jedzeniem 0,7 2,23 2,11 1,77 2,3 1,55 1,99 2,88 2,91 3,06 3,49 3,31 3,67 3, grupa właściwa grupa kontrolna

11 Naciski decydujące o ograniczaniu jedzenia w grupie z SGA kultura popularna ograniczanie jedzenia emocje związane jedzeniem

12 Wybrane wnioski z badań nad SGA W strukturze samooceny globalnej dziewcząt z SGA podstawowe miejsce zajmuje atrakcyjność fizyczna Dziewczęta z SGA niezwykle surowo wartościują swój wygląd, natomiast nie ujawniają nieprawidłowości w spostrzeganiu schematu własnego ciała Ojcowie dziewcząt SGA są często fizycznie i/lub psychicznie nieobecni Matki dziewcząt z SGA przywiązują nadmierną wagę do jedzenia oraz przeceniają znaczenie wyglądu fizycznego dla osiągnięcia powodzenia życiowego, a także zachęcają do rywalizacji Relacje dziewcząt z SGA z rodzicami realizowane są w skróconym, ale nadmiernie korygującym dystansie Styl socjalizacji w rodzinie Obraz ciała i jego atrakcyjności Radzenie sobie w sytuacjach trudnych Syndrom gotowości anorektycznej Dziewczęta z SGA nie posiadają wystarczającego repertuaru konstruktywnych strategii zaradczych Sytuacje trudne budzą w nich skrajnie negatywne emocje, porażki przeżywają bardzo boleśnie Z trudnościami radzą sobie poprzez zaprzeczanie problemom, albo ich unikanie

13 Profilaktyka anorexia nervosa w świetle badań nad SGA odbiorca cele Profilaktyka 1 stopnia rodzice i opiekunowie mający wpływ na kształtowanie się postaw młodych ludzi dzieci nie ujawniające problemów w sferze zaspakajania potrzeby pokarmowej oraz stosunku do własnego ciała, niedopuszczanie do wystąpienie zaburzeń w sferze jedzenia oraz stosunku do własnego ciała ograniczanie liczby czynników ryzyka, wzmacnianie wewnętrznych i zewnętrznych zasobów Profilaktyka 2 stopnia dzieci i młodzież, u których zdiagnozowano SGA, rodzice i opiekunowie pozostający z nimi w bliskich relacjach, dzieci i młodzież, w których najbliższym otoczeniu (np. klasa szkolna) pojawił się problem zaburzeń łaknienia niedopuszczenie do rozwinięcia się pełno objawowego syndromu anoreksji, zmniejszenie zasięgu działania czynników zagrażających diagnoza i wzmacnianie wewnętrznych i zewnętrznych czynników chroniących treści budzenie i trenowanie sposobów realistycznego radzenia sobie z problemami czerpanie nauki z porażek i ich naturalne przyjmowanie budowanie stabilnego, adekwatnego obrazu ja identyfikowanie i otwarte komunikowanie swoich myśli, potrzeb, przekonań w relacjach z innymi ludźmi ograniczanie czynnika rywalizacji i bezwzględnego dążenia do perfekcjonizmu zapoznawanie się z zasadami zdrowego żywienia i aktywności fizycznej oraz ich znaczenia w okresie wzrostu budowanie sieci wsparcia, nabywanie umiejętności proszenia o pomoc