Zakątek 21 - Wszystko o zespole Downa - Czynniki zakłócające proces poznania świata

Transkrypt

1 Autor: Grażyna Łuka Każdy rodzic, który otrzyma informację o upośledzeniu własnego dziecka przeżywa szok. Szuka pomocy, zastanawia się nad przyczyną tego niedorozwoju, poszukuje odpowiedzi na pytanie, jak postępować z takim dzieckiem, jakie warunki do rozwoju są mu potrzebne? Rozważając zagadnienie upośledzenia umysłowego trzeba mieć na uwadze, że odnosi się ono do szeroko pojmowanego zespołu różnorodnych wad rozwojowych charakteryzujących się rozmaitą naturą i etiologią oraz zróżnicowanym stopniem nasilenia zaburzeń w zachowaniu. Do obniżających sprawność umysłową ograniczeń poznawczych dołączają się czasem cechy autystyczne, kalectwa zmysłów (niedosłuch, niedowidzenie) czy też uszkodzenia narządów ruchu. Dzieci dotknięte niepełnosprawnością intelektualną obejmuje się nauczaniem specjalnym w celu usprawniania zaburzonych funkc ji, wyrównywania braków, umożliwienia im wszechstronnego i możliwie jak najpełniejszego rozwoju osobowości oraz przygotowania w miarę istniejących możliwości do aktywnego udziału w życiu społecznym. Pedagogika specjalna dostrzega w każdej jednostce osobę godną szacunku i wymagającą pomocy. Ta pomoc jest skuteczna tylko wtedy, gdy zostanie postawiona wnikliwa i specjalistyczna diagnoza pozwalająca ustalić typy anomalii i obraz zaburzeń, a także najpilniejsze potrzeby wychowawcze. Praca wychowawcza zaś pozwala nakreślić prognozy i opinie na temat możliwości dziecka i jego przystosowania dziecka do czekających je zadań w życiu. W procesie psycho-stymulacji dzieci niepełnosprawnych intelektualnie oddziaływania terapeutyczne obejmują sferę emocjonalno-społeczną, poznawczą i ruchową. Zasadnicze znaczenie ma tu pierwszy poziom postępowania terapeutycznego zwany zmysłowym, czyli poznawanie poprzez zmysły. Jego zadania opierają się na dostarczaniu bodźców mających na celu pobudzanie zmysłów dotyku, smaku, wzroku, słuchu, węchu, a ponad to ćwiczenia oddechowe, ćwiczenia przygotowujące do nauki mowy oraz rozwijające sprawność ruchową. Poznawanie poprzez zmysły to zdolność do odbioru specyficznych bodźców środowiska, analizy i przekształcania ich w energię procesu nerwowego. Dotyk smak, węch, słuch to źródła z których dziecko czerpie bodźce sensoryczne. Rozwijanie tych bodźców i ich integracja, pozwalają dziecku selekcjonować i właściwie interpretować napływające informacje, a następnie na nie reagować. Osoby niepełnosprawne umysłowo mają zwykle wiele cech wspólnych. Cechuje je opóźnienie intelektualne; muszą się uczyć najbardziej podstawowych czynności życiowych takich jak: jedzenie, korzystanie z toalety, ubieranie się. Niektóre nie potrafią się bawić, inne, muszą nauczyć się jak współżyć z rówieśnikami i jak nawiązywać przyjaźnie. Często potrzebują pomocy w rozwijaniu umiejętności posługiwania się językiem. Na domiar złego, dzieci te mogą cierpieć na nadwrażliwość lub zbyt małą wrażliwość wzrokową, słuchową, dotykową i smakową. 1 / 5

2 Zmysł dotyku jest to zdolność odczuwania działania bodźców mechanicznych na skórę. Receptory dotyku rozmieszczone są na opuszkach palców, w skórze warg i na koniuszku języka. Cała powierzchnia skóry pokryta jest zakończeniami nerwów czułych na dotyk. Bodźce te dają możliwość poznania, a następnie poczucia bezpieczeństwa. Wśród ćwiczeń służących do pracy w pierwszym poziomie wyróżnia się: - ćwiczenia zmierzające do poznania samego siebie (ćwiczenia pozwalające na poznanie własnych rąk, głowy, wyczuwanie pośladków, nazywanie części ciała) - ćwiczenia zmierzające do poznania doznań termicznych (zabawy w wodzie: uderzanie dłońmi o powierzchnię wody, łowienie przedmiotów z wody, "przelewanki". W tej zabawie dziecko poznaje, jaka jest woda (ciepła, zimna, czysta, brudna) - ćwiczenia zmierzające do rozpoznawania różnych struktur powierzchniowych. poprzez opuszki palców, a w nich receptory dotyku dziecko gromadzi informacje o posiadanych przedmiotach. Rozpoznaje przedmioty miłe i nieprzyjemne oraz szorstkie. Dzieci z nadwrażliwością dotykową unikają dotyku przez człowieka, dotyku ubrania, bo to wzmaga ich niepokój. Nie lubią zmian temperatury, bolesne może być dla nich obcinanie paznokci lub kąpiel. Takie dziecko ma skłonność do odczuwania gorąca w reakcji na dotyk. Bywają dzieci nadwrażliwe na łaskotanie, a nawet na wiatr. Uspakajająco na te dzieci działa kołysanie lub zmiana pozycji. Pracując z takimi wychowankami trzeba wyrabiać tolerancję na bodz pochodzące z zewnątrz. Należy wyjaśnić źródło wrażeń występujących stereotypii. Nie należy pozwalać tym dzieciom dotykać urządzeń wibrujących. Zbyt mała wrażliwość dotykowa przejawia się tym, że przy obrażeniach ciała dzieci te nie płaczą. Zdarza się, że gryzą własne ciało, szczypią miękkie części, a nawet wkłuwają w skórę szpilki. Bywa też, że rozdrapują rany. W takim przypadku należy dostarczać dzieciom wrażeń prioprioreceptywnych(bieganie, łaskotanie, przytulanie). Skórę należy szczotkować lub trzeć szorstkim ręcznikiem. Stosować masaż, ugniatanie. Wprowadzać bardzo zróżnicowane bodźce dotykowe. Zmysł smaku jest to zdolność oceny przyjmowanych pokarmów na podstawie ich właściwości chemicznych. Poprzez receptory smakowe znajdujące się w kubkach smakowych rozmieszczonych w błonach śluzowych języka i podniebieniu człowiek rozróżnia cztery podstawowe smaki: słodki, kwaśny, słony, gorzki. Dostarczając dziecku wrażeń smakowych wzbogacamy zakres jego doświadczeń. W terapii zaburzeń smakowych u dziecka stosuje się ćwiczenia: 2 / 5

3 - na porównywanie smaków różnych produktów, - kojarzenie smaku z przedmiotem - owocem, cukierkiem - przedstawianie smaków za pomocą mimiki, - wyszukiwanie przedmiotów posiadających takie same walory smakowe. Jeżeli chodzi o zmysł smaku to w przypadku dzieci nadwrażliwych, jedzenie zbyt silnie stymuluje kanał smakowy, występują trudności, które mogą doprowadzić do niedożywienia. Dzieci te zaciskają usta na podawane pokarmy o zbyt wyraźnym smaku. Należy żywić je potrawami łagodnymi. Dopóki nie unormuje się czucie smaku, nie należy podawać potraw kwaśnych i gorzkich. Potrawy o nowym smaku trzeba podawać w małych ilościach. Dzieci o zbyt małej wrażliwości smakowej są w stanie zjeść wszystko. Jest to niebezpieczne gdyż często zjadają nawet rzeczy niejadalne. W tym przypadku należy usunąć wszelkie substancje trujące i szkodliwe, a dziecko należy oswajać ze smakiem. Odbieranie informacji o niektórych substancjach lotnych w powietrzu umożliwia zmysł powonienia. Dla pobudzenia zmysłu węchu prowadzi się ćwiczenia na rozpoznawanie zapachów i identyfikowanie ich z produktem, obrazkiem, oraz zagadki zapachowe (dobieranki obrazkowe: co pachnie w kuchni?, a co w lesie?) Wykorzystuje się tu czosnek, cebulę, cytrynę miętę, wanilie, kwiaty oraz olejki do ciasta. W przypadku węchu dziecko nadwrażliwe nie ma tolerancji na zapachy w kuchni, łazience, na zapach własnego ciała. Mogą wystąpić kłopoty w postaci duszenia się przy karmieniu. W takim przypadku należy do dziecka zbliżać się bardzo powoli, dostarczać mu dużo świeżego powietrza i nie stosować środków o silnych zapachach. Dzieci o zbyt małej wrażliwości zapachowej ciągle poszukują silnych wrażeń. Czasem nawet mażą własnym kałem meble i ściany. Lubią przebywać w łazience. Silne zapachy sprawiają tym dzieciom zadowolenie. W pracy z nimi należy demonstrować zapachy i nazywać je. Należy uczyć dzieci spuszczania wody zaraz po zrealizowaniu czynności fizjologicznej. Zdolność odbierania dźwięków zwaną słuchem osiąga się dzięki analizatorowi słuchu. Prawidłowa identyfikacja dochodzących do mózgu bodźców słuchowych jest warunkiem rozwoju mowy. Ćwiczenia wstępne mające na celu stymulowanie percepcji słuchowej obejmują ćwiczenia wrażliwości słuchowej z zakresu rozpoznawania dźwięków naturalnych, pochodzących z otoczenia: - wysłuchiwanie i rozpoznawanie dźwięków naturalnych (odgłosów z ulicy, sygnałów różnych pojazdów, dźwięków urządzeń gospodarstwa domowego, głosów znanych zwierząt), - rozpoznawanie wytwarzanych dźwięków (dźwięk powstający przy uderzaniu łyżeczką w szklankę, pałeczką w szybę, klaskanie, lanie wody, rozpoznawanie osób po głosie, darcie papieru). 3 / 5

4 Dzieci z nadwrażliwością słuchową mają zwykle popielato-szarą twarz. Oddalają się od dźwięków mocnych, hałaśliwych, często zatykając sobie uszy. Podążają ku dźwiękom łagodnym, szeptom. Mogą mieć problemy z zasypianiem. Zwykle boją się odgłosów wydawanych przez zwierzęta. Boją się strzyżenia włosów (odgłosu nożyczek czy maszynki elektrycznej), burzy lub wiatru. W tych przypadkach organizuje się dzieciom zajęcia w pomieszczeniach pochłaniających dźwięki (z dywanami, zasłonami). Unika się przebywania w tłoku, a sen dzieci powinien odbywać się w cichych miejscach. Przy zbyt niskiej wrażliwości słuchowej, dzieci poszukują większej ilości dźwięków o większej częstotliwości i natężeniu. Niszczą one wówczas przedmioty, aby usłyszeć dźwięk tego działania, często krzyczą, trzaskają drzwiami. Same wytwarzają głośne dźwięki, lubią słuchać hałasu urządzeń elektrycznych, często bez potrzeby spuszczają wielokrotnie wodę w muszli. Dzieci z małą wrażliwością powinny mieć dźwięki wprowadzane pojedynczo i należy je przerywać. Trzeba zredukować zasłony, dywany i dać szansę na hałaśliwą zabawę manipulacyjną. Istotne znaczenie w procesie poznawania otoczenia ma analizator wzrokowy, którego uszkodzenie powoduje deformacje w postrzeganiu. W procesie nauczania bardzo ważna jest percepcja wzrokowa. Jest to zdolność rozpoznawania i różnicowania bodźców wzrokowych oraz umiejętność ich interpretowania. Rozwój spostrzegania przebiega od globalnego do spostrzegania analitycznego. Dziecko początkowo poznaje świat wielozmysłowo. Na tym etapie stosuje się następujące ćwiczenia: - dotykanie i manipulowanie przedmiotami, otwieranie, ściskanie, - przekładanie przedmiotów z ręki do ręki, wskazywanie przedmiotów na obrazkach, - dobieranie takich samych przedmiotów, piętrzenie klocków, dopasowywanie przedmiotów do obrazków, - składanie obrazków z elementów, - zabawy tematyczne, zabawy masami plastycznymi, - rysowanie po wykropkowanym wzorze itd. Analizując wrażliwość wzrokową w przypadku dzieci z nadwrażliwością obserwuje się, że są one ciągle zajęte przyglądaniem się jakimś mikroskopijnym elementom, zbieraniem pyłków, wykonywaniem ruchów ciała w celu zbliżania się i oddalania od obiektu. Te dzieci nie lubią korzystać z luster. W takich przypadkach stosuje się oświetlenie boczne, sale powinny być pomalowane stonowanymi kolorami. W dni słoneczne dzieci powinny nosić okulary. Zbyt mała wrażliwość wzrokowa prowadzi do dużego zainteresowania się światłem. Dzieci te 4 / 5

5 często obracają przedmiotami przed oczyma, lubią przeglądać się w lustrze oraz wyginać różne druty, wieszaki. Tu postępowanie opiera się na przebywaniu w jasnych, oświetlonych pomieszczeniach. W szare dni należy krótko przebywać na dworze, bo wzmaga się u niech niepokój. Należy chronić dziecko przed bezpośrednim źródłem światła. Przedstawiona charakterystyka ma za zadanie upowszechnienie całej grupy zachowań dzieci, nie zawsze dla nas zrozumiałych, co jest podstawą do podjęcia właściwych kroków opiekuńczo-wychowawczych. Jest to podstawa do nauki przez dzieci rożnych form zachowania w codziennych sytuacjach życiowych umożliwiająca im także kontakt z otaczającym światem. Jest to też droga do otwarcia komunikacji emocjonalnej dziecka z ludźmi i otoczeniem. Sposób, w jaki dziecko spostrzega świat, zależy od stopnia sprawności narządów zmysłowych oraz od dopływu bodźców niosących informację o świecie. Rozwój zmysłowego poznania świata polega na coraz bardziej dokładnym i subtelnym różnicowaniu właściwości obserwowanego obiektu. Reasumując chcę podkreślić, iż dobra znajomość poziomu funkcjonowania poszczególnych analizatorów rejestrujących bodźce płynące ze środowiska oraz wiara, że każde dziecko może się rozwinąć, choćby w znikomym stopniu są fundamentem do rzetelnej i efektywnej pracy. źródło Przeczytaj także tekst Charakterystyka procesów poznawczych,motoryki oraz osobowości dziecka upośledzonego. Podyskutuj o tym na forum. 5 / 5