Analiza zachowań żywieniowych pacjentów z wyłonioną stomią

Transkrypt

1 Urbanik Probl Hig A, Epidemiol Pachocka, L. Analiza 96(2): zachowań żywieniowych pacjentów z wyłonioną stomią 523 Analiza zachowań żywieniowych pacjentów z wyłonioną stomią Analysis of dietary behaviors of patients with emerged stoma Anna Urbanik 1/, Lucyna Pachocka 2/ 1/ Warszawski Uniwersytet Medyczny 2/ Instytut Żywności i Żywienia w Warszawie Wprowadzenie. Odpowiednie żywienie pacjentów ze stomią może poprawiać ich komfort życia i uniknąć nieprzyjemnych dolegliwości ze strony stomii. Dlatego ważna jest edukacja żywieniowa tej grupy pacjentów. Cel badań. Analiza zachowań żywieniowych pacjentów z wytworzoną przetoką. Materiał i metoda. Badaniem objęto 61 osób, u których wyłoniono stomię z różnych przyczyn; materiał zebrano wykorzystując autorski kwestionariusz ankiety. Wyniki. Wykazano błędy w żywieniu badanych pacjentów, szczególnie w zakresie regularności i częstotliwości spożywanych grup produktów. Respondenci często wykluczali ważne grupy produktów będące jedynym źródłem danego składnika pokarmowego w diecie. Duża część badanej grupy zmieniła swoje zachowania żywieniowe po operacji wyłonienia stomii. Wnioski. Istnieje potrzeba edukacji żywieniowej osób z wyłonioną stomią. Introduction. Adequate nutrition of patients with stoma may improve their quality of life and avoid unpleasant symptoms from the stoma. Nutritional education of this group of patients is therefore important. Aim. The analysis of eating behaviors in patients with stoma. Materials & Method. The study included 61 people with stoma emerged for various reasons; the material was collected using a proprietary questionnaire. Results. Errors have been identified in the nutrition of the patients, especially in terms of regularity and frequency of consumed food product groups. The respondents often excluded important groups of products which were the only source of a given nutrient in the diet. A large part of the study group changed their eating habits after the stoma surgery. Conclusions. There is a need for nutritional education for people with emerged stoma. Key words: intestinal stoma, nutrition, ostomy problems, education Słowa kluczowe: stomia jelitowa, żywienie, dolegliwości stomijne, edukacja Probl Hig Epidemiol, 96(2): Nadesłano: Zakwalifikowano do druku: Adres do korespondencji / Address for correspondence dr n. med. Lucyna Pachocka Zakład Profilaktyki Chorób Żywieniowozależnych z Poradnią Chorób Metabolicznych, Instytut Żywności i Żywienia ul. Powsińska 61/63, Warszawa tel , lpachocka@izz.waw.pl Wstęp Stomia (łac. otwór, przetoka ) jest celowym połączeniem światła narządu jamistego i powierzchni skóry bądź błony śluzowej. Stomię jelitową wykonuje się przez wyłonienie zachowanego końca jelita poprzez rozcięcie powłok brzusznych na zewnątrz jamy brzusznej, następnie wywinięcie śluzówki jelita oraz zeszycie jej ze skórą [1]. Zabieg operacyjny wyłonienia stomii jelitowej wykonywany jest ze wskazań planowych oraz pilnych [2]. Najczęstszymi wskazaniami z przyczyn pilnych są mechaniczne urazy brzucha, ostra niedrożność lub perforacja jelita. W przypadkach planowych operację tę wykonuje się z powodu ciężkich nieswoistych zapaleń jelita takich jak: choroba Leśniowskiego-Crohna oraz wrzodziejące zapalenie jelita grubego, w nowotworach jelita grubego, zmianach w jelitach będących następstwem niedokrwienia, zespole Olgilvie (porażennej niedrożności jelita grubego), mnogiej polipowatości rodzinnej, uchyłkowej chorobie okrężnicy z powikłaniami oraz jako odbarczenie obwodowej części przewodu pokarmowego [3]. Żywienie po operacji wyłonienia stomii jelitowej zależy od wielkości resekcji oraz od umiejscowienia przetoki. Operacja wyłonienia stomii wydalniczej nie jest bezwzględnym wskazaniem do przestrzegania specjalnej diety, jednak ważne jest aby pacjenci przestrzegali zasad zdrowego żywienia [4] oraz zastępowali wykluczone produkty innymi z tej samej

2 524 Probl Hig Epidemiol, 96(2): grupy. Pozwoli to pacjentom uniknąć nieprzyjemnych dolegliwości ze strony stomii takich jak: biegunki, zaparcia, nieprzyjemny zapach, nadmierna produkcja gazów oraz zapchanie stomii [5]. Cel badań Analiza zachowań żywieniowych osób z wyłonioną stomią jelitową obejmująca częstotliwość spożywania poszczególnych grup produktów, regularność i ilość spożywanych posiłków w ciągu doby, jakość i ilość wypijanych płynów, zmianę sposobu żywienia po operacji wyłonienia stomii, źródła wiedzy na temat zasad prawidłowego żywienia. Materiał i metody W badaniach wzięło udział 61 osób (33 kobiet i 28 mężczyzn) w wieku od 29 do 84 lat, u których z różnych przyczyn wykonano operację wyłonienia stomii jelitowej. Dobór grupy był celowy. Informacje o zachowaniach żywieniowych respondentów zebrano wykorzystując autorski kwestionariusz ankiety. Do analizy statystycznej wykorzystano współczynnik korelacji rang Spearmana, przyjmując poziom istotności p=0,05. Analizę otrzymanych wyników przeprowadzono wykorzystując programy komputerowe Microsoft Office Excel 03 oraz SPSS Statistics Wyniki Grupę badaną stanowiły osoby, u których z różnych przyczyn wyłoniono stomię jelitową. Największy odsetek respondentów (64%) stanowili pacjenci, u których wytworzono przetokę z powodu raka jelita grubego, u 10% wyłoniono stomię z innych przyczyn (polipowatość rodzinna, urazy). Osoby z nieswoistymi chorobami zapalnymi jelit stanowiły 26% badanych. Pacjenci ze stomią na jelicie cienkim stanowili 38% badanej grupy, natomiast u 62% respondentów wytworzono przetokę na jelicie grubym. Najdłuższy czas od wyłonienia stomii stwierdzono u osób z rakiem jelita grubego (tab. I). Na podstawie wskaźnika masy ciała BMI (Body Mass Index) stwierdzono u 2% badanych niedowagę, u 34% nadwagę, a u 23% otyłość. Średnia wartość BMI wyniosła 26 kg/m 2 i wahała się od 18 do 35 kg/m 2. Najniższą średnią wartość BMI stwierdzono u osób z chorobą Leśniowskiego-Crohna (,9 kg/m 2 ), natomiast najwyższą u osób, u których wyłoniono stomię z powodu polipów oraz urazów (28 kg/m 2 ). W badanej grupie dokonano oceny spożycia żywności. Stwierdzono, że 55% pacjentów spożywało 5 posiłków, a 5% spożywało mniej niż 3 posiłki w ciągu dnia. Natomiast regularne posiłki spożywało 49% respondentów. Większość (80%) deklarowało pojadanie pomiędzy głównymi posiłkami. Osoby te najczęściej spożywały słodycze, owoce oraz kanapki. Analizie poddano także częstotliwość spożywania wybranych grup produktów (ryc. 1). Stwierdzono, że 97% badanych spożywało pieczywo przynajmniej jeden raz w ciągu dnia (ryc. 1). Najczęściej wybieranym pieczywem było pieczywo produkowane z jasnej mąki, a jego wybór deklarowało 44% ankietowanych. Między respondentami istniała niewielka różnica w spożyciu pieczywa w zależności od podstawowej jednostki chorobowej. Najrzadziej te produkty spożywały osoby chorujące na wrzodziejące zapalenie jelita grubego (colitis ulcerosa), a najczęściej pacjenci, u których wyłoniono stomię z przyczyn takich jak polipy oraz urazy mechaniczne. Codzienne spożywanie innych produktów zbożowych, takich jak: płatki, makarony, kasze deklarowało 31% respondentów, natomiast 2% ankietowanych wykluczyło je zupełnie ze swojej diety. Każdego dnia mięso i wędliny spożywało 51% badanych, a 8% rzadziej niż raz w tygodniu (ryc. 1). Głównie konsumowano drób (61%). Najczęściej mięso spożywali pacjenci z colitis ulcerosa, najrzadziej zaś osoby, u których wyłoniono stomię z powodu raka jelita grubego. Ryby były spożywane znacznie rzadziej niż mięso i wędliny. Codzienną konsumpcję tej grupy Tabela I. Charakterystyka grupy badanej Table I. Characteristics of studied group Grupa badana Rak jelita grubego Nieswoiste choroby zapalne jelit Inne przyczyny Łącznie Kobiety Mężczyźni Łącznie 39 (64%) 16 (26%) 6 (10%) 61 Wiek (lata) 69,26±9,8 38,44±7,5 67,83 58,5±16,9 Masa ciała (kg) 77,2±14,2 61,4±9,4 83,3±7,6 74±14,6 Wysokość ciała (m) 1,66±0,1 1,68±0,07 1,70±0,07 1,67±0,09 BMI (kg/m 2 ) 28±4,1 21,8±2,1 28,1±1,9 26±4,5 Czas od wyłonienia stomii (lata) 9,0±5,3 8,4±4,9 6,3±4,8 7,9±5,2 suszone owoce ciasta cukier i słodycze tłuszcze zwierzęce tłuszcze roślinne alkohol strączkowe warzywa owoce sery podpuszczkowe sery twarogowe napoje mleczne jaja ryby mięso i wędliny produkty zbożowe pieczywo % codziennie 6-5 razy w tyg. 4-3 razy w tyg. 2-1 razy w tyg. rzadziej wykluczone Ryc. 1. Częstotliwość spożywania poszczególnych produktów Fig. 1. Frequency of consumption of particular products

3 Urbanik A, Pachocka L. Analiza zachowań żywieniowych pacjentów z wyłonioną stomią 525 deklarowało tylko 5% respondentów, a 39% spożywało ją rzadziej niż raz w tygodniu, natomiast 3% osób wykluczało ją zupełnie. Codzienne spożycie jaj deklarowało 10% respondentów, a 7% osób zrezygnowało z ich konsumpcji. Mleko oraz fermentowane napoje mleczne codziennie spożywało 23% badanych, a zupełnie je wykluczyło ze swojej diety 35%, w tym 75% osób chorych na nieswoiste choroby zapalne jelit. Ankietowani najczęściej wybierali półtłuste produkty mleczne. Sery twarogowe spożywało codziennie 16% ankietowanych, 49% konsumowało je przynajmniej raz w tygodniu, a 23% rzadziej niż raz na tydzień. Całkowite ich wykluczenie deklarowało 11% badanych. Wykazano również, że spożycie serów twarogowych, podobnie jak innych produktów mlecznych, różniło się w zależności od jednostki chorobowej respondentów. Najniższą konsumpcją tych produktów charakteryzowały się osoby z chorobą Leśniowskiego-Crohna, a najwyższą pacjenci nowotworowi. Wykazano dodatnią korelację, istotną statystycznie między wykluczaniem serów twarogowych a innych produktów mlecznych (r=0,337; p<0,05). W tabeli II przedstawiono zależność pomiędzy spożyciem poszczególnych grup produktów. Codzienne spożywanie serów podpuszczkowych deklarowało 13% respondentów, a % zrezygnowało z nich całkowicie. Owoce codziennie spożywało 34% respondentów, a warzyw 41% pacjentów. Zupełne wykluczenie warzyw i owoców z codziennej racji pokarmowej deklarowały osoby chorujące na chorobę Leśniowskiego-Crohna (79%) oraz wrzodziejące zapalenie jelita grubego (82%). Pacjenci z wyłonioną stomią z powodu wrzodziejącego zapalenia jelita grubego (colitis ulcerosa) spożywali najmniej owoców (1,7 razy w tyg.), natomiast charakteryzowali się największą konsumpcją warzyw (5,7 razy w ciągu tyg.). Odwrotną sytuację zaobserwowano u respondentów, u których wytworzono przetokę z powodu polipów oraz urazów. Wykazano, iż osoby rezygnujące ze spożywania owoców i warzyw wykluczały również produkty mleczne ze swojej diety (r=0,299 dla owoców, r=0,377 dla warzyw, p<0,05). Prawie połowa respondentów (49%) w ogóle nie spożywała suchych nasion roślin strączkowych, natomiast 21% spożywała je rzadziej niż raz w tygodniu. Tylko 7% ankietowanych spożywała tę grupę produktów codziennie. Wykazano również, że osoby, u których wyłoniono stomię z powodu polipów oraz urazów całkowicie wykluczyły ze swojej diety rośliny strączkowe, natomiast pacjenci nowotworowi sięgali po tę grupę produktów najczęściej. Respondenci częściej sięgali po tłuszcze roślinne, niż po zwierzęce. Codzienne spożycie margaryn i olejów roślinnych deklarowało 48% osób, zaś tłuszczów zwierzęcych 38%. Ze spożywania tłuszczów roślinnych zrezygnowało 18% pacjentów, a z tłuszczów zwierzęcych 8%. Osoby z chorobą Leśniowskiego-Crohna najrzadziej spożywały tłuszcze pochodzenia roślinnego, za to najczęściej konsumowały tłuszcze zwierzęce. Pacjenci, u których wytworzono przetokę z powodu polipów oraz urazów, spożywali tłuszcze roślinne 6,8 dni w tygodniu. Wykazano dodatnią, statystycznie istotną korelację pomiędzy spożyciem tłuszczów roślinnych a produktów zbożowych (r=0,388; p<0,05). Wśród ankietowanych 77% spożywało cukier każdego dnia i tylko 1% zrezygnowało z niego całkowicie. Największe spożycie cukru deklarowali respondenci, u których wyłoniono stomię z powodu polipów oraz urazów (7 dni w tyg.), a najmniejsze osoby z chorobą Leśniowskiego-Crohna (2,05 dni w tyg.). Konsumpcję ciast i owoców suszonych deklarowało znacznie mniej respondentów, a codzienne ich spożycie potwierdziło po 8% ankietowanych. Stwierdzono, że pacjenci spożywający większe ilości cukru w tygodniu spożywały mniej owoców. Zależność ta była istotna statystycznie (r= 0,345; p<0,05). Wykazano, że 11% ankietowanych wypijało mniej niż jeden litr płynów w ciągu dnia, 56% respondentów deklarowało wypijanie od 1-2 litrów, a 33% badanych powyżej 3 litrów na dzień. Respondenci pili najczęściej herbatę (44%) oraz wodę mineralną niegazowaną (36%). Na występowanie dolegliwości stomijnych po spożyciu nieodpowiedniego produktu skarżyło się 80% badanych, głównie byli to pacjenci (83%), u których wyłoniono stomię na jelicie cienkim. Najwięcej respondentów skarżyło się na nadmierną produkcję gazów oraz biegunki (po 31 wskazań) (ryc. 2). Respondenci najczęściej odczuwali dolegliwości stomijne po spożyciu suchych nasion roślin strączkowych ( wskazań) oraz produktów mlecznych (28 wskazań). Wśród produktów, które odpowiedzialne były za odczuwanie dyskomfortu znalazły się liczba wskazań nadmierna produkcja gazów 11 Ryc. 2. Najczęściej występujące dolegliwości stomijne (n=49) Fig. 2. Most common ostomy ailments (n=49) 13 9 biegunka nieprzyjemny zapach 2 13 zaparcia 6 zapchanie stomii ileostomia kolostomia 2 inne

4 526 Probl Hig Epidemiol, 96(2): również surowe warzywa i owoce, napoje gazowane, mocne przyprawy oraz produkty smażone. Kilku respondentów (8) nie wiedziało po jakich produktach występują dolegliwości stomijne (ryc. 3). Wykazano, że 67% respondentów zmieniło swój sposób żywienia po operacji wyłonienia stomii (ryc. 4). Najwięcej osób zrezygnowało z produktów ciężkostrawnych (31 wskazań) oraz tłustych ( wskazań). Wśród respondentów były osoby, które zmniejszyły spożycie owoców (22 wskazania) oraz warzyw (9 wskazań). Tabela II. Wartość współczynnika korelacji Spearmana między spożyciem poszczególnych grup produktów, p<0,05 Table II. Value of Spearman correlation coefficient in consumption of individual product groups, p<0.05 Zależność Wartość współczynnika korelacji Spożycie serów twarogowych a napojów mlecznych 0,373 Spożycie cukru a owoców -0,351 Spożycie tłuszcze jadalnych a produktów zbożowych 0,392 Spożycie owoców a napojów mlecznych 0,299 Spożycie warzyw a napojów mlecznych 0,377 liczba wskazań strączkowe 28 produkty mleczne 23 Ryc. 3. Produkty odpowiedzialne za dolegliwości stomijne u respondentów (n=49) Fig. 3. Products responsible for ostomy problems in respondents (n=49) wykluczenie produktów tłustych wykluczenie produktów ciężkostrawnych zmniejszenie ilości zjadanych owoców zwiększenie ilości zjadanych owoców zmniejszenie ilości zjadanych warzyw zwiększenie ilości zjadanych warzyw wykluczenie słodyczy wykluczenie alkoholu wykluczenie żywności przetworzonej wykluczenie produktów mlecznych owoce i warzywa inne 2 8 nie wiem 21 napoje gazowane Ryc. 4. Zmiana zachowań żywieniowych po operacji wyłonienia stomii jelitowej (n=41) Ryc. 4. Change of eating behaviors after intestinal stoma surgery (n=41) inne liczba wskazań 31 Produkty mleczne wykluczyło ze swojej diety osób. Znaczna liczba respondentów (18 osób) deklarowała rezygnację z alkoholu. Najczęściej był on spożywany przez pacjentów chorujących na wrzodziejące zapalenie jelita grubego (colitis ulcerosa) (ryc. 4). Stwierdzono, że większość pacjentów (75%) z wyłonioną stomią szukało informacji na temat odpowiedniego żywienia, a głównym źródłem informacji był Internet oraz lekarz. Dyskusja Stomia jelitowa jest zazwyczaj wyłaniana z powodu raka jelita grubego. Z tego samego powodu respondenci biorący udział w badaniu najczęściej poddawani byli zabiegowi wytworzenia przetoki [6]. Średnia wartość wskaźnika masy ciała (BMI) badanych wyniosła 26 kg/m 2 i u 57% stwierdzono nadwagę lub otyłość [7]. Najniższymi wartościami BMI charakteryzowały się osoby z nieswoistymi chorobami zapalnymi jelit, co stwarzało u nich większe ryzyko niedożywienia związane z gorszym trawieniem i wchłanianiem składników odżywczych oraz ze zmniejszoną podażą pokarmu [8]. W polskich publikacjach mało jest prac na temat zachowań żywieniowych osób z wyłonioną stomią jelitową. Jedną z nich jest badanie Raczkowskiej i wsp. w której podkreślono, iż leczenie żywieniowe jest istotnym elementem skutecznego leczenia farmakologicznego, obok chirurgicznego w leczeniu chorób zapalnych jelit [9]. Przeprowadzone badanie wykazało błędy w żywieniu pacjentów z wyłonioną stomią, dla których optymalne jest spożywanie regularnych posiłków, najlepiej 4-5 razy w ciągu dnia, co pozwala unormować rytm wypróżnień [10]. Analiza wyników pokazała, że tylko 49% ankietowanych spożywało posiłki regularnie. W pracy Wilczek i wsp. dotyczącego sposobu żywienia mieszkańców gminy Kołbiel leczonych z powodu miażdżycy, cukrzycy i osteoporozy pokazano, że większość respondentów spożywało od 3 do 5 posiłków dziennie, a 7% ankietowanych konsumowało mniej niż 3 posiłki w ciągu doby [11]. Inne wyniki pokazano w pracy Pióreckiej i wsp., które dotyczyły zachowań żywieniowych osób starszych mieszkających w Krakowie. Autorzy tego badania pokazali, że taki model żywienia wybierało 57% respondentów [12]. Znaczne różnice wyników uzyskano w kwestii pojadania pomiędzy głównymi posiłkami. W badaniu własnym aż 80% respondentów deklarowało spożywanie przekąsek, natomiast w pracy Pióreckiej i wsp. odsetek ten był mniejszy i wynosił 26% [12]. W pracy wykazano, że 35% respondentów wykluczyło ze swojej diety mleczne napoje fermentowane, a większość tej grupy stanowili pacjenci, u których wyłoniono stomię z powodu nieswoistych chorób zapalnych jelit. Eksperci zdrowego żywienia rekomendują spożywanie produk-

5 Urbanik A, Pachocka L. Analiza zachowań żywieniowych pacjentów z wyłonioną stomią 527 tów mlecznych 2 razy w ciągu dnia [7, 13]. Według World Gastroenterology Organisation [14] wykluczenie mleka i produktów mlecznych w okresach zaostrzenia chorób zapalnych jelit nie jest zalecane i zależy od indywidualnej tolerancji pacjentów [8]. Badania Nolan i wsp. wykazały ponadto, że u większości pacjentów chorujących na chorobę Leśniowskiego-Crohna, nabiał nie miał wpływu na wystąpienie zaostrzeń schorzenia. Natomiast niekorzystny wpływ obserwowano po spożyciu produktów bogatych w tłuszcz, w tym bogatotłuszczowych produktów mlecznych []. Wyniki tego badania kwestionują więc wykluczanie nabiału przez osoby chorujące na nieswoiste zapalenia jelit i pokazują bardzo indywidualną tolerancję tej grupy produktów przez pacjentów. Należy również podkreślić istotność spożywania produktów mlecznych przez osoby z wyłonioną stomią, w szczególności chorujące na nieswoiste zapalenia jelit. Udowodniono, że u tych pacjentów w okresie remisji, nietolerancja produktów mlecznych występuje porównywalnie często jak u osób zdrowych [8]. Osoby z nieswoistymi zapaleniami jelit bardzo często charakteryzują się niską masą kości związaną z niedoborem witaminy D oraz wapnia, zaburzeniami wchłaniania oraz negatywnym działaniem przyjmowanych kortykosteroidów. Długotrwałe wykluczenie produktów mlecznych z diety może skutkować osteopenią i osteoporozą [16]. W przypadku nietolerancji laktozy lub laktoalbuminy pacjentom zaleca się wykluczenie z diety produktów mlecznych, jednak zwraca się im szczególną uwagę na konieczność przyjmowania farmakologicznych preparatów wapnia [8]. W przeprowadzonym badaniu wykazano również, że 18% respondentów zupełnie wykluczyło ze swojej diety warzywa i owoce, a w grupie tej dominowały osoby chorujące na nieswoiste zapalenia jelit. Praca Hergstermanna i wsp. pokazała, że u pacjentów z chorobą Leśniowskiego-Crohna oraz wrzodziejącym zapaleniem jelita grubego znacznie częściej niż u osób zdrowych, było mniejsze stężenie antyoksydantów w osoczu krwi, głównie witaminy C [17]. Można więc wnioskować, że rezygnacja ze spożycia owoców i warzyw przez osoby chorujące na nieswoiste zapalenia jelit, może stać się poważnym problemem i manifestować się różnymi objawami chorobowymi. W przypadku wykluczania owoców lub warzyw pacjentom zaleca się suplementację witaminowo-mineralną [8]. W pracy wykazano istotną statystycznie korelację pomiędzy wykluczaniem owoców i warzyw a produktami mlecznymi (tab. II). Może to świadczyć o rezygnacji z wielu ważnych grup produktów przez niektórych pacjentów z wyłonioną stomią jelitową, co może skutkować negatywnymi konsekwencjami zdrowotnymi [8]. Jednym z zaleceń żywieniowych dla osób z wyłonioną stomią jest wykluczenie produktów bogatych w tłuszcz zwierzęcy, sprzyjających między innymi nadmiernej produkcji gazów [4]. Tłuszcze zwierzęce, będące źródłem nasyconych kwasów tłuszczowych, mogą mieć negatywny wpływ na przebieg nieswoistych chorób zapalnych jelit [18]. Wyniki badania wykazały jednak, że 38% respondentów każdego dnia w tygodniu sięgało po tę grupę produktów. Osobom, u których wyłoniono stomię zaleca się wypijanie co najmniej 2 litrów płynów w ciągu dnia, najlepiej niegazowanej wody mineralnej [19]. Wykazano jednak, że tylko 33% ankietowanych wypijało więcej niż 2 litry na dobę, a najczęściej wypijanym płynem była herbata, która nie jest zalecana osobom z wytworzoną przetoką, ponieważ może ona przez swoje stymulujące działanie powodować biegunki []. Wyniki badania pokazały, że większość pacjentów skarżyła się na występowanie nieprzyjemnych dolegliwości po spożyciu niektórych produktów. Najczęściej wskazywanymi dolegliwościami były biegunki oraz wzmożona produkcja gazów, a produktami odpowiedzialnymi za odczuwanie dyskomfortu były przeważnie produkty mleczne oraz suche nasiona roślin strączkowych. Według Floruty u pacjentów stomijnych nieprzyjemne dolegliwości występowały po spożyciu świeżych owoców, orzechów, kokosów, kukurydzy, fasoli i cebuli, a dyskomfort związany był z zapchaniem stomii oraz tak jak w badaniu, z nadmierną produkcją gazów [21]. W badaniu Wojewody i wsp. wykazano, że tylko 28% respondentów z wyłonioną stomią odczuwało dyskomfort po spożyciu niektórych posiłków [22]. Wyłonienie stomii nie jest bezwzględnym wskazaniem do stosowania restrykcyjnej diety, ale odpowiednie żywienie może mieć istotny wpływ na jakość i komfort życia pacjentów [4]. W przeprowadzonym badaniu stwierdzono, że 67% respondentów zmieniło swój sposób żywienia po operacji wytworzenia przetoki. Zmiany dotyczyły przede wszystkim wykluczenia potraw tłustych i ciężkostrawnych, suchych nasion roślin strączkowych, produktów mlecznych, warzyw i owoców oraz alkoholu. W badaniu Płaty i wsp. wykazano, że tylko 29% respondentów z wyłonioną stomią stosowało specjalną dietę [23], a wg Floruty i wsp. tylko 11% pacjentów zmieniło swój sposób żywienia po operacji [21]. Liczni badacze [7, 24, 25] wykazują ważność edukacji żywieniowej pacjentów stomijnych, mającej na celu włączenie chorych w proces leczenia oraz nauczenie ich jak mogą kontrolować i poprawiać swój stan zdrowia [1]. Zwraca się uwagę na to, że edukację pacjentów powinien prowadzić każdy członek zespołu terapeutycznego, w tym dietetyk [25]. W pracy wykazano jednak, że najczęstszym źródłem ich wiedzy na ten temat był lekarz i Internet. W badaniu Floruty i wsp. wykazano, że ponad połowa respondentów w okresie pooperacyjnym otrzymała informacje na temat żywienia od pielęgniarki [21].

6 528 Probl Hig Epidemiol, 96(2): Po przeprowadzonej analizie wyników podkreśla się istotność roli dietetyka w edukacji pacjentów z wyłonioną stomią. Warto przeprowadzić dalsze badania oceniające stan odżywienia pacjentów stomijnych, szczególnie tych, którzy wykluczają ze swojej diety ważne grupy produktów takie jak produkty mleczne, warzywa czy owoce. Wnioski 1. Zachowania żywieniowe pacjentów z wyłonioną stomią były odmienne niż zalecenia ekspertów żywieniowych, szczególnie w zakresie regularności spożywania posiłków oraz częstotliwości spożywania produktów mlecznych, owoców, warzyw, roślin strączkowych, tłuszczów zwierzęcych oraz cukru i słodyczy. 2. Pacjenci z wyłonioną stomią bardzo często wykluczali ze swojej diety ważne grupy produktów, będące niejednokrotnie jedynym źródłem określonego składnika pokarmowego. Należałoby więc zalecić im suplementację witaminowo-mineralną oraz kontrolować ich stan odżywienia. 3. Większość pacjentów z wyłonioną stomią odczuwała dolegliwości po spożyciu niektórych produktów, co świadczy o wpływie diety na stan zdrowia i poprawę komfortu ich życia. 4. Głównym źródłem informacji dla pacjentów z wyłonioną stomią był Internet i lekarz. 5. Istnieje potrzeba edukacji żywieniowej pacjentów z wyłonioną stomią jelitową. Piśmiennictwo / References 1. Szewczyk J, Bajon A. Opieka pielęgniarska w okresie okołooperacyjnym nad pacjentem z wyłonioną stomią jelitową. Pol Merk Lek 09, XXVI: Dabirian A, Yaghmaei F, Rassouli M, et al. Quality of life in ostomy patients: a qualitative study. Patient Prefer Adherence 11, 5: Jarosz M. Żywienie przez stomię. [w:] Zasady prawidłowego żywienia chorych w szpitalach. IŻŻ, Warszawa Jarosz M. Żywienie chorych ze stomią. PZWL, Warszawa Triantafyllou K, Papanikolaou IS, Stasinos I, Percutaneous endoscopic gastrostomy tube replacement unexpected serious events. Nutr Clin Pract 14, 29(1): Pachocka L, Urbanik A. Stomia jelitowa epidemiologia, rys historyczny, zasady wyłaniania i rodzaje stomii jelitowych. Probl Hig Epidemiol 14, 95(3): Jarosz M. Praktyczny poradnik dietetyki. IŻŻ 10, Warszawa. 8. Ciok J. Żywienie w leczeniu i patogenezie nieswoistych zapalnych chorób jelit. Borgis Nowa Medycyna 1999, 10: Raczkowska A, Łaciński M, Grafowska A, Zielińska- Borkowska U. Quality of life considering patients with chronic inflammatory bowel diseases natural and parenteral nutrition. Pol Prz Chir 14, 86(9): Brewer B. Diet and Nutrition guide. [in:] J Ehlers-Crim RD CEDC. Private Practice, Atlanta, United Ostomy Association, Wilczek M, Bertrandt J, Kłos A i wsp. Analiza sposobu żywienia mieszkańców gminy Kołbiel leczonych z powodu miażdżycy, cukrzycy i osteoporozy. Hygeia Public Health 11, 46(3): Piórecka B, Międzybrodzka A. Ocena sposobu żywienia i stanu odżywienia osób starszych zamieszkałych w Krakowie. Now Lek 02, 71: Wright S, Burch J. Pre- and Post operative care. [w:] Burch J. Stoma care. Wiley J & Sons Ltd World Gastroenterology Organisation. enterology.org. Nolan D, Tapsell L. Effects of dairy products on Crohn s Disease symptoms are influenced by fat content and disease location but not lactose content or disease activity status in a New Zealand population. J Am Diet Assoc 11, 111(8): Kosiara M, Łapińska J, Semianów-Wejchert J i wsp. Objawy pozajelitowe nieswoistych zapaleń jelit. Gastroenterol Pol 09, 16(6): Hengstermann S, Valentini L, Schaper L, et al. Altered status of antioxidant vitamins and fatty acids in patients with inactive inflammatory bowel disease. Clin Nutr 08, 27: Grzybowska K, Dziuda-Gorzkowska M, Grzybowski A. Ocena sposobu żywienia i stanu odżywienia dzieci z nieswoistymi zapaleniami jelit. Pediatr Współcz Gastroenterol Hepatol Żyw Dziecka 04, 6(2): Akbulut G. Nutrition In Stoma Patients: A Practical View of Dietary Therapy. Int J Hematol Oncol 11, 1: Szczepkowski M. Stomia jelitowa wyzwanie nie tylko dla chirurga. Proktol Dla Lek Rodz 04, 4: Floruta CV. Dietary Choices of People with Ostomies. J Wound Ostomy Cont Nurs 01, 28: Wojewoda B, Juzwiszyn J, Durlej S. Jakość życia chorych ze stomią. Onkol Pol 06, 9(4): Płata K, Majewski W. Jakość życia pacjentów po zabiegu operacyjnym na jelicie grubym z wytworzeniem stomii i możliwości jej poprawy. Annales Academiae Medicae Stetinensis. Rocz Pom Akad Med w Szczecinie 08, 54: Karczmarski M, Korotkiewicz-Kaczmarska E, Chrzanowska U. Znaczenie edukacji w procesie leczenia choroby przewlekłej ze szczególnym uwzględnieniem leczenia dietetycznego alergii pokarmowej u dzieci i młodzieży. Prz Pediatr 10, 40(1): Arenas Villafranca JJ, López-Rodríguez C, Abilés J, et al. Protocol for the detection and nutritional management of high-output stomas. Nutr J, 14(1): 45.