MATERIAŁY DLA UCZNIA. Projekt edukacyjny MPiPS i ZUS dla szkół ponadgimnazjalnych

Transkrypt

1 MATERIAŁY DLA UCZNIA Projekt edukacyjny MPiPS i ZUS dla szkół ponadgimnazjalnych

2 SPIS TREŚCI 1. ŚWIADOMY ZAWSZE UBEZPIECZONY... 5 Prezentacja: Zakład Ubezpieczeń Społecznych Tekst: ZUS czym jest i co robi? Ćwiczenie: Mapa myśli Tekst uzupełniający 1: Dlaczego ubezpieczenia społeczne są obowiązkowe? Tekst uzupełniający 2: Ryzyko (nie)ubezpieczeniowe Tekst uzupełniający 3: Pomoc społeczna ubezpieczenia społeczne PŁACISZ I MASZ, CZYLI CO CI SIĘ NALEŻY, GDY PŁACISZ SKŁADKI...17 Prezentacja: Co nam przysługuje, gdy płacimy składki? Ćwiczenie: Mapa myśli schematy do uzupełnienia Tekst uzupełniający 1: Niepełnosprawny może nie dostać renty Tekst uzupełniający 2: Niezdolność do pracy EMERYTURA TWOJA PRZYSZŁOŚĆ W TWOICH RĘKACH...33 Prezentacja: Emerytury i system ubezpieczeń Ćwiczenie 1: Zalety i wady różnych systemów Ćwiczenie 2: Mapa myśli Tekst uzupełniający 1: Emeryt w Europie Tekst uzupełniający 2: Powszechny wiek emerytalny w Polsce Tekst uzupełniający 3: System emerytalny w Polsce E-ZUS, CZYLI FIRMA POD RĘKĄ...51 Prezentacja: Rejestracja firmy i obowiązki przedsiębiorcy Tekst uzupełniający: Rejestracja działalności Ćwiczenie: Szablon ulotki Wyjaśnienia do ikon: praca samodzielna ćwiczenie praca w grupie ćwiczenie praca samodzielna z tekstem praca w grupie z tekstem tekst do domu

3 MATERIAŁY DLA UCZNIA Projekt edukacyjny MPiPS i ZUS dla szkół ponadgimnazjalnych

4 Opracowanie merytoryczne, redakcja i korekta: ZUS Opracowanie metodyczne: Małgorzata Meissner Projekt graficzny i skład: Paweł Gąsienica-Marcinowski Rysunek na okładce, rysunki do lekcji 1 i 4: Łukasz Majewski Rysunki do lekcji 2: Karol Kalinowski Rysunki do lekcji 3: Cezary Krysztopa Copyright by Zakład Ubezpieczeń Społecznych Warszawa 2015 Wydanie II ISBN Wydawca: Zakład Ubezpieczeń Społecznych ul. Szamocka 3, Warszawa Druk: Biuro Poligrafii ZUS ul. Podskarbińska 25a Warszawa

5 Szanowni Uczniowie Przed Wami dość ważny wybór, wybór drogi życiowej. Część z Was już pewnie zdecydowała, część dopiero podejmie decyzję o tym, co dalej po szkole. To Wasz pierwszy najważniejszy wybór w życiu. Chciałbym, byście przy tej okazji mieli świadomość, że począwszy od tej decyzji, wszystkie kolejne będą rzutowały na Waszą przyszłość, w tym tę emerytalną. Dziś może się to Wam wydawać mrzonką, perspektywą zbyt odległą, by o niej myśleć. Ale żeby tę przyszłość mieć spokojną, musicie zacząć o niej myśleć już dziś. Byście mieli świadomość, jak ważną kwestią jest dbałość o własną przyszłość i dlaczego warto to robić, Zakład Ubezpieczeń Społecznych przygotował specjalnie dla Was cztery lekcje o ubezpieczeniach społecznych. Są to lekcje, dzięki którym poznacie genezę i podstawy systemu ubezpieczeń społecznych oraz dowiecie się, co Wam się z tego systemu należy i jak należycie zadbać o swoje prawa. Mam nadzieję, że dzięki tej wiedzy łatwiej przejdziecie przez trudne życiowe sytuacje, które mogą Was w życiu spotkać, i będziecie odpowiednio zabezpieczeni na taki czas w Waszym życiu, kiedy pracować nie będziecie już mogli. Życzę otwartości umysłów i ciekawych wrażeń podczas Lekcji z ZUS. Władysław Kosiniak-Kamysz Minister Pracy i Polityki Społecznej

6

7 1 Świadomy zawsze ubezpieczony historia ubezpieczeń istota ubezpieczeń społecznych dlaczego ubezpieczenia społeczne są obowiązkowe rola i zadania ZUS 5

8 Zakład Ubezpieczeń Społecznych ŚWIADOMY ZAWSZE UBEZPIECZONY Ubezpieczenia społeczne Ich głównym celem jest zapewnienie bezpieczeństwa materialnego osobom w podeszłym wieku, niezdolnym do pracy, ofiarom wypadków oraz chorób. Wypłaty z tych ubezpieczeń mogą mieć charakter krótkoterminowy, długoterminowy lub dożywotni. Ubezpieczenia społeczne w Europie Powstanie ubezpieczeń społecznych zostało wymuszone szybkim uprzemysłowieniem Europy. Pierwszym państwem, które w końcu XIX w. wprowadziło ubezpieczenia społeczne, były Niemcy. Inicjatorem tych zmian był kanclerz II Rzeszy Otto von Bismarck

9 Polski system ubezpieczenia społecznego 28 marca 1933 r. ustawa o ubezpieczeniu społecznym, która scaliła system ubezpieczeń społecznych w całym kraju ZUS zajmuje się: 24 października 1934 r. rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Ignacego Mościckiego powołujące Zakład Ubezpieczeń Społecznych przyznawaniem i wypłatą: emerytur i rent, zasiłków chorobowych, macierzyńskich, opiekuńczych, pogrzebowych, świadczeń przedemerytalnych, dodatków kombatanckich; pobieraniem i gromadzeniem składek na ubezpieczenia społeczne, Fundusz Pracy, Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych; pobieraniem składek na ubezpieczenie zdrowotne i przekazywaniem ich do Narodowego Funduszu Zdrowia; prowadzeniem indywidualnych kont ubezpieczonych i kont płatników składek (przedsiębiorców). Uczestnicy powszechnego systemu ubezpieczeń społecznych to: UBEZPIECZENI ponad 14,5 mln ubezpieczonych (m.in. pracowników, zleceniobiorców), dla których ZUS prowadzi konta, odprowadza składki (OFE/NFZ), wydaje decyzje w sprawach niezdolności do pracy (czyli w sprawach rentowych) ŚWIADCZENIOBIORCY ponad 7 mln świadczeniobiorców (np. emerytów i rencistów), dla których ZUS ustala uprawnienia, oblicza wysokość świadczeń, dokonuje przeliczeń i wypłaty emerytur oraz rent PŁATNICY ponad 2 mln płatników składek (m.in. pracodawców, zleceniodawców) rozliczających składki za siebie i za pracowników 4 5 ŚWIADOMY ZAWSZE UBEZPIECZONY 6 7

10 Składki na ubezpieczenia społeczne wpływają do specjalnego funduszu zarządzanego przez ZUS, zwanego Funduszem Ubezpieczeń Społecznych (FUS). To ze środków FUS wypłacane są świadczenia. Oznacza to, że ZUS zarządza FUNDUSZEM UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH (FUS) UWAGA: ZUS FUS ŚWIADOMY ZAWSZE UBEZPIECZONY Podstawa prawna O wysokości składek na ubezpieczenia społeczne i zasadach wyliczania świadczeń decydują przepisy prawa uchwalane przez parlament

11 Wydatki Funduszu Ubezpieczeń Społecznych są na poziomie 50% wydatków budżetu państwa WYDATKI w 2015 r. Budżet państwa 343 mld zł ZUS nie tworzy prawa, nie ustala reguł rządzących systemem ubezpieczeń społecznych, w tym systemem emerytalnym Co to znaczy? ZUS nie ma wpływu na wysokość przyznawanych świadczeń ZUS nie ma wpływu na wysokość składek na ubezpieczenia społeczne ale ale FUS ok. 197 mld zł ZUS ma obowiązek te świadczenia prawidłowo wyliczyć i wypłacić ZUS ma obowiązek zbierać i ewidencjonować składki ŚWIADOMY ZAWSZE UBEZPIECZONY 9

12 ZUS CZYM JEST I CO ROBI? ZUS powstał w 1934 roku w wyniku decyzji prezydenta Ignacego Mościckiego o scaleniu pięciu wcześniej działających państwowych izb ubezpieczeniowych. Nazwę Zakład Ubezpieczeń Społecznych można wyjaśnić, analizując poszczególne pojęcia ją tworzące: ŚWIADOMY ZAWSZE UBEZPIECZONY ZAKŁAD to instytucja państwowa, która pełni określone w prawie ważne funkcje w dziedzinie życia społecznego funkcje ubezpieczeniowe UBEZPIECZEŃ czyli usług finansowych, które mają zapewnić pokrycie potrzeb finansowych, na ściśle określonych zasadach, gdy wystąpią trudności życiowe; te usługi to np. emerytury, renty, zasiłki chorobowe lub macierzyńskie SPOŁECZNYCH czyli świadczonych powszechnie obywatelom; ubezpieczeniom społecznym podlega się obowiązkowo tak mówi prawo. Istotą wszelkich ubezpieczeń jest to, że ze świadczeń korzysta ten, kto regularnie opłacał składkę. Składka wpłacana jest po to, aby można było wypłacić świadczenie, gdy zajdą okoliczności przewidziane w ubezpieczeniu. Zakład Ubezpieczeń Społecznych jest więc państwową instytucją ubezpieczeniową zajmującą się gromadzeniem składek na ubezpieczenia społeczne obywateli oraz wypłatą świadczeń (m.in. emerytur, rent, zasiłków chorobowych lub macierzyńskich) w wysokości ustalonej przez parlament i rząd. Świadczenia realizowane przez ZUS można podzielić na cztery grupy: emerytalne, rentowe, chorobowe, wypadkowe. Dlatego też składka na ubezpieczenia społeczne składa się z takich właśnie czterech części: emerytalnej, rentowej, chorobowej i wypadkowej. Ponadto ZUS przyjmuje składki na ubezpieczenie zdrowotne, ale nie zajmuje się ich gromadzeniem, tylko przekazuje je od razu do Narodowego Funduszu Zdrowia. 10

13 Podobnie jest w przypadku składek do otwartych funduszy emerytalnych ZUS je tylko zbiera i przekazuje do OFE (jednego z otwartych funduszy emerytalnych drugiego filaru polskiego systemu emerytalnego), który każdy z ubezpieczonych wybiera sam. Obecnie z usług ZUS korzysta około 25 mln klientów, co stawia go w czołówce największych instytucji finansowych w Polsce i w Europie. Środki Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, którymi dysponuje ZUS, stanowią znaczną część budżetu państwa. Zakład nie prowadzi jednak własnej polityki finansowej i nie może samodzielnie ustalać np. wysokości składek lub świadczeń (politykę w tym obszarze kształtuje parlament poprzez ustawy). ĆWICZENIE Na podstawie informacji z lekcji oraz tekstu powyżej przygotujcie na dużych arkuszach papieru podstawowe informacje o ZUS. Zastosujcie formę mapy myśli według wzoru na str. 12. ŚWIADOMY ZAWSZE UBEZPIECZONY 11

14 ŚWIADOMY ZAWSZE UBEZPIECZONY ĆWICZENIE MAPA MYŚLI podstawa prawna zadania ZUS rodzaje świadczeń obsługiwany fundusz istota ubezpieczenia społecznego 12

15 TEKST UZUPEŁNIAJĄCY 1 DLACZEGO UBEZPIECZENIA SPOŁECZNE SĄ OBOWIĄZKOWE? W szerokiej perspektywie jest to pytanie o wolność człowieka w kształtowaniu swojej przyszłości, a w węższej o to, dlaczego większość pracujących musi płacić składki na ubezpieczenia społeczne. Społeczeństwo rozumiane jest jako wspólnota wszystkich obywateli. Narażeni są oni na działanie pewnych przewidywalnych rodzajów zagrożeń czy dolegliwości, które mogą się w życiu przydarzyć. Może to być np. choroba, wypadek czy starość. Skoro wszyscy tworzymy pewną wspólnotę ryzyka, to naturalnym zachowaniem jest podejmowanie wspólnych działań w celu oddalenia prawdopodobieństwa spełnienia się tego ryzyka lub gdy już coś złego się przydarzy współdziałanie w celu jego łagodzenia. Członkowie wspólnoty w różnym stopniu radzą sobie z zagrożeniami, jakie mogą ich spotkać w życiu. Dla każdego człowieka ryzyko ich wystąpienia może być inne. Podobnie jak skutki tych zdarzeń. Jedni płacą składki przez całe życie i nigdy nie chorują, a innych okoliczności zmuszają do ciągłego korzystania ze wspólnych środków. Jednak na tym właśnie polega istota instytucji ubezpieczeń w ogóle, a ubezpieczeń społecznych w szczególności. Płacimy solidarnie wszyscy i nie wiemy, kto i kiedy skorzysta ze zgromadzonego w ten sposób kapitału. A dzięki temu, że składki opłacane są powszechnie, wszyscy mamy równy dostęp do jednakowych co do rodzaju, nie kwot świadczeń. Obowiązek ubezpieczania się na wypadek niezdolności do pracy lub starości jest także wyrazem pewnej idei funkcjonowania państwa. Twórca współczesnego systemu zabezpieczenia społecznego, kanclerz II Rzeszy Otto von Bismarck, podjął się organizacji instytucji powszechnego i obowiązkowego ubezpieczenia społecznego z doraźnych powodów politycznych. Chciał odebrać w ten sposób popularność rosnącym w siłę socjalistom, którzy upominali się o prawa robotników ulegających wypadkom w fabrykach. Kanclerz nie sięgnął do państwowej kasy. Przerzucił ciężar odpowiedzialności za losy poszkodowanych na właścicieli fabryk i samych robotników. Wprowadził obowiązkową składkę od każdej wypłaty, czyli pensji, wynagrodzenia, dochodu. Szybko przyniosło to wymierne efek- ŚWIADOMY ZAWSZE UBEZPIECZONY 13

16 ŚWIADOMY ZAWSZE UBEZPIECZONY ty: w fabrykach poprawiło się bezpieczeństwo pracy, robotnicy zyskali realną ochronę i środki do życia na wypadek niezdolności do pracy, a państwo zdobyło fundusze na rozwój. Wpłacane kwoty mogły być wykorzystane na inwestycje. Współcześnie z perspektywy czasu wiemy już, że to zupełnie normalne zjawisko. Tam, gdzie dobrze funkcjonuje system obowiązkowych ubezpieczeń społecznych, państwo uznawane jest za dobrze zorganizowane i wydolne, a poziom życia społeczeństwa jest wyższy. W krajach europejskich, które są pod tym względem wzorcowe, bieda dotyka niewielką grupę obywateli i praktycznie nikogo nie zostawia się na pastwę losu. Dotyczy to także naszego kraju. Oczywiście konieczność opłacania tzw. daniny publicznej nawet jeśli daje to tak pozytywne skutki jest w społeczeństwie zwykle mało popularna. I trudno się temu dziwić. O ile w przypadku prostej wymiany handlowej w zamian za zapłatę otrzymujemy zwykle konkretny towar lub usługę, o tyle płacąc podatki lub składki, do ręki de facto nic nie dostajemy. Kupujemy prawo do bezpieczeństwa publicznego lub dostępu do bezpłatnej edukacji, a od ZUS prawo do świadczeń. TEKST UZUPEŁNIAJĄCY 2 RYZYKO (NIE)UBEZPIECZENIOWE Istota ubezpieczenia społecznego, podobnie jak wszystkich innych rodzajów ubezpieczeń, polega na zasadzie przewidywalności zdarzeń. Każdy dorosły człowiek obdarzony rozumem jest w stanie przewidzieć pewne rodzaje zagrożeń bądź sytuacji, które mogą go w życiu spotkać. Mogą to być np. choroba lub wypadek, powodujące niezdolność do pracy, bądź starość. Fachowcy nazywają każde z takich przewidywalnych zdarzeń ryzykiem ubezpieczeniowym i są w stanie określić prawdopodobieństwo wystąpienia takiego zdarzenia. 14

17 Oczywiście dzięki osiągnięciom cywilizacyjnym możemy zmniejszyć to prawdopodobieństwo (naturalnie z wyjątkiem starości), ale całkowitej pewności, że w naszym życiu nic złego się nie wydarzy, nigdy mieć nie będziemy. Mając tego świadomość, możemy postarać się zawczasu o złagodzenie skutków ewentualnego nieszczęścia, np. poprzez zapewnienie sobie środków finansowych na okres niezdolności do pracy. Podobnie możemy zabezpieczyć się na starość, gdy już nie będziemy mogli pracować. To właśnie jest ubezpieczenie. Ubezpieczając się na wypadek spełnienia się danego ryzyka ubezpieczeniowego (a więc niezdolności do pracy), gwarantujemy sobie prawo do wypłaty odpowiedniego świadczenia (np. zasiłku chorobowego, renty) w razie wystąpienia takiego zdarzenia. Nie ma natomiast możliwości wypłaty świadczenia osobie, która wcześniej o tym nie pomyślała i nie ubezpieczyła się albo która z jakichś powodów (np. przerwy w opłacaniu składek) utraciła prawa należne ubezpieczonym. Tak stanowi polskie prawo. TEKST UZUPEŁNIAJĄCY 3 POMOC SPOŁECZNA UBEZPIECZENIA SPOŁECZNE Pomoc społeczna jako element polityki społecznej ma wspierać obywateli, by mogli przezwyciężyć trudności życiowe, których nie są w stanie pokonać samodzielnie. Szczególne sytuacje życiowe to przede wszystkim okoliczności wymienione w art. 7 ustawy o pomocy społecznej: ubóstwo, sieroctwo, bezdomność, bezrobocie, niepełnosprawność, długotrwała lub ciężka choroba, przemoc w rodzinie, potrzeba ochrony ofiar handlu ludźmi, macierzyństwo lub wielodzietność, bezradność w sprawach opiekuńczo-wychowawczych i prowadzeniu gospodarstwa domowego, nieumiejętność młodzieży przystosowania się do życia po opuszczeniu placówki opiekuńczo-wychowawczej, trudności w integracji cudzoziemców, którzy uzyskali w Rzeczypospolitej Polskiej status uchodźcy lub ochronę uzupełniającą, trudności w przystosowaniu do życia po opuszczeniu zakładu karnego, alkoholizm lub narkomania, zdarzenia losowe i sytuacje kryzysowe, klęski żywiołowe lub ekologiczne. Celem pomocy społecznej jest zaspokajanie niezbędnych potrzeb życiowych osób i rodzin oraz umożliwienie im godnego życia. Niezwykle ważne jest też zapobieganie sytuacjom zmuszającym do korzystania z pomocy społecznej. Pomoc społeczna powinna w miarę możliwości doprowadzić do życiowego usamodzielnienia się korzystających z niej osób oraz do ich integracji ze środowiskiem. Ma ona również zapobiegać marginalizacji obywateli znajdujących się w trudnej sytuacji życiowej, mobilizować ich do aktywnego i samodzielnego działania oraz rozwiązywania własnych problemów. Potrzeby osób i rodzin korzystających z pomocy społecznej powinny zostać uwzględnione, jeżeli odpowiadają celom i możliwościom pomocy społecznej. ŚWIADOMY ZAWSZE UBEZPIECZONY 15

18

19 2 Płacisz i masz, czyli co Ci się należy, gdy płacisz składki czym są ubezpieczenia społeczne rodzaje ubezpieczeń społecznych świadczenia z ubezpieczeń społecznych niepełnosprawność a niezdolność do pracy 17

20 PŁACISZ I MASZ, CZYLI CO CI SIĘ NALEŻY, GDY PŁACISZ SKŁADKI Co nam przysługuje, gdy płacimy składki? Ubezpieczenie chorobowe Zasiłek chorobowy świadczenie wypłacane zamiast pensji, gdy osoba ubezpieczona przebywa na zwolnieniu lekarskim. Standardowa wysokość zasiłku to 80 proc. pobieranej pensji (średniej z 12 miesięcy). Zasiłek w wysokości 70 proc. przysługuje za czas pobytu w szpitalu, natomiast 100 proc., gdy niezdolność do pracy spowodowana jest wypadkiem w drodze do pracy lub z pracy, a także gdy zasiłek przypada na czas ciąży. Kto wypłaca zasiłek chorobowy? Pracodawca, jeżeli zatrudnia powyżej 20 pracowników, a w pozostałych przypadkach ZUS. Świadczenie rehabilitacyjne przysługuje osobie ubezpieczonej, podlegającej ubezpieczeniu chorobowemu, która po maksymalnym okresie pobierania zasiłku chorobowego (182 dni) nadal nie może pracować, ale istnieje szansa, że dalsze leczenie lub rehabilitacja pozwolą jej wrócić do pracy. Maksymalny czas pobierania świadczenia to 12 miesięcy. O przyznaniu świadczenia decyduje lekarz orzecznik ZUS. Wysokość świadczenia: 90 proc. pensji (średniej z 12 miesięcy) przez pierwsze 90 dni; 75 proc. pensji w pozostałym okresie i 100 proc., gdy niezdolność do pracy przypada na okres ciąży, jest spowodowana wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową

21 Urlop rodzicielski przysługuje po wykorzystaniu w całości urlopu/zasiłku macierzyńskiego. Można na nim przebywać maksymalnie 26 tygodni. Rodzice mogą się swobodnie dzielić całym przysługującym urlopem. Wysokość zasiłku za okres urlopu rodzicielskiego wynosi 60 proc. pensji (średniej z 12 miesięcy). Rodzice mogą się jednak zdecydować na jednolitą wysokość zasiłku macierzyńskiego i zasiłku za czas urlopu rodzicielskiego. Wówczas wynoszą one 80 proc. pensji. Zasiłek macierzyński przysługuje ubezpieczonej kobiecie, która urodziła dziecko lub przyjęła dziecko na wychowanie. Okres wypłaty zasiłku uzależniony jest od liczby dzieci urodzonych przy jednym porodzie bądź przyjętych na wychowanie. Przy urodzeniu jednego dziecka wynosi 20 tygodni, a dodatkowo 6 tygodni, które matka może wykorzystać dobrowolnie. Ojciec dziecka może skorzystać z 2 tygodni zasiłku w ramach urlopu ojcowskiego. Wysokość zasiłku macierzyńskiego: 100 proc. pensji (średnia za 12 miesięcy). Zasiłek opiekuńczy przysługuje osobom ubezpieczonym, które muszą zaopiekować się: chorym dzieckiem w wieku do 14 lat (60 dni w roku); zdrowym dzieckiem w wieku do 8 lat (60 dni w roku) m.in. z powodu: nieprzewidzianego zamknięcia żłobka, przedszkola lub szkoły; porodu lub choroby małżonka, który na co dzień opiekuje się dzieckiem, w tym pobytu małżonka w szpitalu. Zasiłek przysługuje także w przypadku opieki nad chorym członkiem rodziny (mieszkającym razem z ubezpieczonym), m.in.: dzieckiem powyżej 14 lat, małżonkiem, rodzicami, dziadkami, rodzeństwem, wnukami, teściami (14 dni w roku). Maksymalny łączny okres zasiłku: 60 dni w roku. Wysokość zasiłku: 80 proc. pensji (średnia z 12 miesięcy) PŁACISZ I MASZ, CZYLI CO CI SIĘ NALEŻY, GDY PŁACISZ SKŁADKI 19

22 PŁACISZ I MASZ, CZYLI CO CI SIĘ NALEŻY, GDY PŁACISZ SKŁADKI Ubezpieczenia wypadkowe Świadczenia wypłacane z tego ubezpieczenia są związane z wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową. Należne świadczenia to: zasiłek chorobowy i świadczenie rehabilitacyjne, które wypłacane są w wysokości 100 proc. pensji (średniej z 12 miesięcy). Dodatkowo przysługują jeszcze: jednorazowe odszkodowanie za stały lub długotrwały uszczerbek na zdrowiu, który po zakończeniu leczenia ocenia lekarz orzecznik ZUS. Jego wysokość to 20 proc. przeciętnego krajowego wynagrodzenia za każdy procent uszczerbku, renta wypadkowa gdy w wyniku wypadku niemożliwa jest dalsza praca zawodowa. Ubezpieczenia rentowe Renta z tytułu niezdolności do pracy związana jest z orzeczeniem lekarza orzecznika o niezdolności do pracy, a nie z niepełnosprawnością. O prawie do renty z tytułu niezdolności do pracy decyduje data powstania tej niezdolności okres ubezpieczenia uzależniony jest od wieku wnioskującego. Na jak długo przyznawana jest renta z tytułu niezdolności do pracy? standardowo na okres do 5 lat, na okres dłuższy niż 5 lat, jeżeli lekarz orzecznik uzna, że w ciągu 5 lat ubezpieczony nie odzyska zdolności do pracy. Renta rodzinna przysługuje członkom rodziny osoby zmarłej, która w chwili śmierci miała prawo do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy albo spełniała warunki do ich uzyskania. Do renty rodzinnej mają prawo m.in.: dzieci własne oraz wdowa lub wdowiec, jeżeli w chwili śmierci małżonka mieli ukończone 50 lat lub byli niezdolni do pracy albo wychowują przynajmniej jedno z dzieci. Wszystkim uprawnionym przysługuje jedna łączna renta rodzinna. Wysokość renty rodzinnej: dla jednej osoby 85 proc. świadczenia, które przysługiwałoby zmarłemu, dla dwóch osób 90 proc., dla trzech i więcej osób 95 proc

23 Zasiłek pogrzebowy przysługuje osobie, która pokryła koszty pogrzebu osoby ubezpieczonej lub pobierającej świadczenia z ZUS. Wysokość zasiłku pogrzebowego: maksymalnie 4 tys. zł. Jeżeli pogrzeb organizuje członek rodziny, świadczenie należy mu się w pełnej wysokości bez względu na wysokość poniesionych kosztów. Jeżeli pogrzeb organizuje ktokolwiek inny, zasiłek jest wypłacany w wysokości poniesionych kosztów maksymalnie 4 tys. zł. 10 PŁACISZ I MASZ, CZYLI CO CI SIĘ NALEŻY, GDY PŁACISZ SKŁADKI 21

24 PŁACISZ I MASZ, CZYLI CO CI SIĘ NALEŻY, GDY PŁACISZ SKŁADKI Mapa myśli 1 zasiłek macierzyński wysokość zasiłku KTO? KTO? JAK DŁUGO? 2 tygodnie wysokość zasiłku dodatkowe urlop 6 tygodni tygodni 22

25 Mapa myśli 2 zasiłek chorobowy wysokość 80 proc.... proc. 100 proc. wypłaca pobyt w szpitalu ZUS niezbędne badania lekarskie dla kandydatów na dawców powyżej 20 pracowników PŁACISZ I MASZ, CZYLI CO CI SIĘ NALEŻY, GDY PŁACISZ SKŁADKI 23

26 PŁACISZ I MASZ, CZYLI CO CI SIĘ NALEŻY, GDY PŁACISZ SKŁADKI Mapa myśli 3 zasiłek pogrzebowy komu przysługuje WYDARZENIE osoba niebędąca członkiem rodziny 4 tys. zł ILE? 24

27 Mapa myśli 4 zasiłek opiekuńczy z tytułu opieki nad: okres opieki wysokość chorym członkiem rodziny będącym we wspólnym gospodarstwie domowym PŁACISZ I MASZ, CZYLI CO CI SIĘ NALEŻY, GDY PŁACISZ SKŁADKI 25

28 PŁACISZ I MASZ, CZYLI CO CI SIĘ NALEŻY, GDY PŁACISZ SKŁADKI Mapa myśli 5 KTO? renta rodzinna WIEK wysokość wdowa/ wdowiec 3 os. i więcej wychowuje dzieci 85 proc. świadczenia zmarłego 90 proc. świadczenia zmarłego 26

29 Mapa myśli 6 2. WARUNEK PRZYZNANIA RENTY 3. WARUNEK PRZYZNANIA RENTY renta z tytułu niezdolności do pracy 1. niezdolny do pracy KTO PRZEPROWADZA BADANIA? okresy ubezpieczenia i zatrudnienia CO WYDAJĄ? opinia biegłych specjalistów 5 lat lub dłużej, jeśli nie ma rokowań na poprawę PŁACISZ I MASZ, CZYLI CO CI SIĘ NALEŻY, GDY PŁACISZ SKŁADKI 27

30 PŁACISZ I MASZ, CZYLI CO CI SIĘ NALEŻY, GDY PŁACISZ SKŁADKI Mapa myśli 7 zasiłek dni świadczenie rehabilitacyjne cel czas trwania 28

31 Mapa myśli 8 zasiłek... wypadek przy pracy świadczenie... wysokość stały lub długotrwały uszczerbek na zdrowiu decyzja wysokość KTO WYDAJE? PŁACISZ I MASZ, CZYLI CO CI SIĘ NALEŻY, GDY PŁACISZ SKŁADKI 29

32 TEKST UZUPEŁNIAJĄCY 1 PŁACISZ I MASZ, CZYLI CO CI SIĘ NALEŻY, GDY PŁACISZ SKŁADKI NIEPEŁNOSPRAWNY MOŻE NIE DOSTAĆ RENTY Dlaczego ktoś posiadający orzeczenie o znacznym stopniu niepełnosprawności na stałe jest według ZUS zdolny do pracy? Ja rozumiem, że są niepełnosprawni, którzy mogą pracować, ale to powinien być wybór niepełnosprawnego, a nie automatyczna decyzja orzecznika ZUS... niemal każdego tygodnia listy podobnej treści trafiają do ZUS. Spróbujmy tę sprawę wytłumaczyć. System orzecznictwa o niepełnosprawności i system orzecznictwa dla potrzeb rentowych (czyli orzecznictwa o niezdolności do pracy) to dwie różne sprawy i nie mają ze sobą absolutnie nic wspólnego. Zajmują się tym różne instytucje (o niepełnosprawności decydują komisje powoływane przez starostów, o niezdolności do pracy decyduje ZUS) działające na podstawie zupełnie innych przepisów, a lekarze orzecznicy jednego i drugiego systemu badają pacjentów i wydają swoje decyzje w zupełnie różnych celach. Rzeczywiście może się zdarzyć, że osoba niepełnosprawna zostanie uznana za zdolną do pracy. Bo przecież tak bywa niepełnosprawni mogą być pracownikami co najmniej tak samo dobrymi, a nawet lepszymi niż ci pozbawieni ułomności. Osoba poruszająca się na wózku inwalidzkim, a więc niewątpliwie niepełnosprawna, może być przecież doskonałym grafikiem komputerowym, dziennikarzem, muzykiem, a nawet prezydentem USA (jak Franklin Delano Roosevelt). Tymczasem renta jest świadczeniem wypłacanym osobom, które utraciły zdolność do pracy i samodzielnego utrzymywania się. Każdemu z nas grozi takie ryzyko i dlatego wszyscy obowiązkowo jesteśmy od niego ubezpieczeni. Gdy zdarzy się jakiś wypadek lub choroba, które sprawią, że nie będziemy mogli pracować (i to nie tylko w swoim zawodzie, ale w ogóle), wówczas ZUS wypłaci rentę, czyli coś w rodzaju pensji-odszkodowania. Jeśli lekarz orzecznik uzna, że istnieje szansa na przekwalifikowanie się pacjenta i wykonywanie przez niego innej pracy niż dotychczas, to choćby był on bardzo chory, może nie dostać orzeczenia o całkowitej niezdolności do pracy np. górnik chory na śmiertelną pylicę płuc może się przekwalifikować na sprzedawcę w kiosku i nadal sam zarabiać. Warto pamiętać, że renta z ubezpieczenia społecznego przysługuje wyłącznie osobom ubezpieczonym, które odpowiednio długo opłacały składki (co najmniej przez 5 lat w ciągu ostatnich 10 lat przed złożeniem wniosku o rentę) i spełniają określone warunki do jej przyznania wszystkie szczegółowo omawia ustawa o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. 30

33 TEKST UZUPEŁNIAJĄCY 2 NIEZDOLNOŚĆ DO PRACY Niepełnosprawność nie oznacza zawsze i bezwzględnie niezdolności do pracy. Co więc decyduje o niezdolności do pracy i na jakiej zasadzie się ją orzeka? O niezdolności do pracy decyduje utrata zdolności wykonywania pracy zarobkowej spowodowana naruszeniem sprawności organizmu. Niezdolność ta może być całkowita lub częściowa. O całkowitej mówimy w przypadku, gdy dana osoba utraciła zdolność do wykonywania jakiejkolwiek pracy. Z kolei z niezdolnością częściową mamy do czynienia, gdy osoba w znacznym stopniu utraciła zdolność do wykonywania pracy zgodnej z posiadanymi kwalifikacjami. Niezdolność do pracy orzeka się najczęściej na pięć lat, choć gdy aktualna wiedza medyczna nie zapewnia powrotu do zdrowia, można orzec niezdolność na dłuższy okres. Przy okazji orzekania o niezdolności do pracy można również stwierdzić niezdolność do samodzielnej egzystencji. Mamy z nią do czynienia, gdy naruszenie sprawności organizmu powoduje konieczność stałej lub długotrwałej opieki i pomocy innej osoby. Orzekanie o niezdolności do pracy należy do lekarzy orzeczników ZUS i komisji lekarskich, które są organem drugiej instancji. Od orzeczenia lekarza orzecznika przysługuje wniesienie sprzeciwu do komisji w ciągu 14 dni od doręczenia tego orzeczenia. Orzeczenia lekarskie opierają się na analizie sprawności organizmu oraz możliwości jej przywrócenia dzięki leczeniu i rehabilitacji. Lekarz rozważa, czy badany będzie mógł wykonywać dotychczasową pracę lub podjąć inną, jak również czy konieczne będzie przekwalifikowanie zawodowe. Poza badaniami lekarze ZUS w swoich orzeczeniach kierują się przedłożoną przez ubezpieczonego szczegółową dokumentacją medyczną. Dodatkowo mogą skierować go na konsultacje do specjalistów z zakresu schorzeń, na które on cierpi, oraz do szpitala na badania i obserwację. Jeżeli stan zdrowia nie pozwala mu przyjechać do ZUS, badania mogą być przeprowadzone w miejscu pobytu ubezpieczonego. Jeśli jednak nie zgłosi się on na badania bez uzasadnionej przyczyny, to ZUS może zaprzestać postępowania w jego sprawie. PŁACISZ I MASZ, CZYLI CO CI SIĘ NALEŻY, GDY PŁACISZ SKŁADKI 31

34

35 3 Emerytura Twoja przyszłość w Twoich rękach polski system emerytalny zasada solidaryzmu społecznego reforma 1999 roku podwyższenie wieku emerytalnego 33

36 EMERYTURA TWOJA PRZYSZŁOŚĆ W TWOICH RĘKACH Emerytury i system ubezpieczeń EMERYTURA to świadczenie pieniężne mające służyć jako zabezpieczenie bytu na starość dla osób, które ze względu na wiek nie posiadają już zdolności do pracy zarobkowej. Zasada umowy międzypokoleniowej (solidaryzm) Składki obecnie wpłacane przez aktywnych zawodowo przekazywane są na wypłatę świadczeń dla obecnych emerytów

37 Po reformie 1999 roku w powszechnym systemie emerytalnym nastąpiło przejście: od modelu ZDEFINIOWANEGO ŚWIADCZENIA do modelu ZDEFINIOWANEJ SKŁADKI Wysokość emerytury według nowych zasad w myśl reguły moja składka pracuje na moją emeryturę ustala się przez podzielenie zgromadzonej na koncie ubezpieczonego kwoty składek na ubezpieczenie emerytalne (z uwzględnieniem ich waloryzacji) przez średnie dalsze trwanie życia. Moja emerytura 2012 rok 2057 rok 4 5 EMERYTURA TWOJA PRZYSZŁOŚĆ W TWOICH RĘKACH I FILAR ZUS II FILAR OFE III FILAR IKE, IKZE, PPE 6 35

38 EMERYTURA TWOJA PRZYSZŁOŚĆ W TWOICH RĘKACH Decyzja Polski Podwyższenie wieku emerytalnego do 67 lat dla kobiet i mężczyzn Dlaczego? Piramidy wieku ludności Polski 16,8% populacji 64,5% populacji 18,7% populacji kobiety mężczyźni UBEZPIECZENI (aktywni zawodowo) ,5 mln liczba ubezpieczonych 2014 r. OGÓŁEM 38,1 mln 24,6 mln - 7,5 mln OGÓŁEM +5,0 mln - 9,8 mln - 2,7 mln 30,6 mln 6,4 mln 11,4 mln 14,8 mln 7,1 mln 4,4 mln kobiety mężczyźni 37,3% populacji 48,3% populacji 14,4% populacji ,95 mln liczba emerytów 2014 r. EMERYCI

39 Prognozowane średnie dalsze trwanie życia zerolatków Średnie dalsze trwanie życia dla zerolatków (w latach) - prognoza Źródło: Prognoza demograficzna Eurostatu ,2 81,9 75,3 82,7 76,4 83,5 77,5 84,3 78,6 85, mężczyźni 79,6 kobiety Jak nie podniesienie wieku, to co? Brak zmian Zwiększenie składek/podatków drastycznie ograniczone emerytury i rosnące ubóstwo osób starszych niższy wzrost gospodarczy spowodowany zmniejszeniem liczby osób w wieku produkcyjnym wysoki deficyt systemu emerytalnego, ograniczający wydatki na rozwój 85,8 80,6 86,6 81,5 87,2 82,4 znacząco niższy wzrost gospodarczy spowodowany wyższymi kosztami pracy oraz mniejszą liczbą pracujących ucieczka dobrych pracowników za granicę mniejsze zarobki netto ( na rękę ) Sytuacja w Europie 87, EMERYTURA TWOJA PRZYSZŁOŚĆ W TWOICH RĘKACH Jak inne kraje europejskie rozwiązują problemy 12 37

40 Stan w 2012 r. przed podjęciem przez Polskę decyzji o podniesieniu wieku emerytalnego EMERYTURA TWOJA PRZYSZŁOŚĆ W TWOICH RĘKACH Podwyższenie wieku emerytalnego przekłada się na wzrost emerytur W PLN, ceny stałe, 2011 rok ,400 3,411 Przeciętne wynagrodzenie 1,962 Emerytura kobiety 1 Dla kobiet urodzonych po 1974 roku wzrost emerytury wyniesie nawet 70%. Dla kobiety zarabiającej przeciętne wynagrodzenie w gospodarce narodowej. 7,823 Przeciętne wynagrodzenie Jak kontrolować swoją przyszłą emeryturę? Emerytura dla osoby urodzonej w 1973 roku 2,062 Przed zmianami +65% 1 Kobiety Po zmianach 2,921 Przed zmianami +20% 3,513 Mężczyźni Po zmianach Źródło: Szacunki Ministerstwa Finansów. Platforma Usług Elektronicznych ZUS, czyli pierwszy polski e-urząd, daje każdemu możliwość sprawdzania na bieżąco stanu konta w ZUS i odprowadzanych za niego składek i umożliwia wyliczanie na ich podstawie prognozowanej przyszłej emerytury pue.zus.pl 15 38

41 Jak kontrolować swoją przyszłą emeryturę? Jak kontrolować swoją przyszłą emeryturę? EMERYTURA TWOJA PRZYSZŁOŚĆ W TWOICH RĘKACH 39

42 ĆWICZENIE 1: ZALETY I WADY RÓŻNYCH SYSTEMÓW Problem: Jak zabezpieczyć sytuację materialną osobom starszym niezdolnym do pracy? EMERYTURA TWOJA PRZYSZŁOŚĆ W TWOICH RĘKACH Wszyscy uczestniczą w systemie emerytalnym zarządzanym przez państwową instytucję zalety wady Brak systemu emerytalnego kontrolowanego przez państwo zalety wady 40

43 ĆWICZENIE 2: MAPA MYŚLI PRZED PODNIESIENIEM skutki reformy emerytalnej z 1999 r. powody podniesienia wieku emerytalnego wiek emerytalny EMERYTURA PO PODNIESIENIU od czego zależy wysokość emerytury gdzie kontrolujemy emeryturę co oznacza solidarność międzypokoleniowa EMERYTURA TWOJA PRZYSZŁOŚĆ W TWOICH RĘKACH 41

44 TEKST UZUPEŁNIAJĄCY 1 EMERYT W EUROPIE WIEK PRZECHODZENIA NA EMERYTURĘ WYBÓR EMERYTURA TWOJA PRZYSZŁOŚĆ W TWOICH RĘKACH Austria mężczyźni 65 lat, kobiety 60 lat, ale będzie stopniowo rósł do 65 lat. Dania mężczyźni i kobiety 65 lat, zostanie podniesiony do 67 lat. Finlandia mężczyźni i kobiety 65 lat. Francja mężczyźni i kobiety 62 lata. Grecja mężczyźni i kobiety 67 lat. Hiszpania mężczyźni i kobiety 65 lat, zostanie podniesiony do 67 lat. Holandia mężczyźni i kobiety 65 lat, zostanie podniesiony do 67 lat. Niemcy mężczyźni i kobiety 67 lat, 63 lata pod warunkiem przepracowania 45 lat. 42

45 Portugalia mężczyźni i kobiety 65 lat. Słowacja mężczyźni i kobiety 62 lata. Szwecja mężczyźni i kobiety 67 lat. Wielka Brytania mężczyźni i kobiety 65 lat. Włochy mężczyźni 66 lat, kobiety 64 lata. Docelowo wiek emerytalny kobiet ma być podniesiony do 66 lat. EMERYTURA TWOJA PRZYSZŁOŚĆ W TWOICH RĘKACH 43

46 TEKST UZUPEŁNIAJĄCY 2 POWSZECHNY WIEK EMERYTALNY W POLSCE EMERYTURA TWOJA PRZYSZŁOŚĆ W TWOICH RĘKACH 44

47 EMERYTURA TWOJA PRZYSZŁOŚĆ W TWOICH RĘKACH 45

48 EMERYTURA TWOJA PRZYSZŁOŚĆ W TWOICH RĘKACH 46

49 TEKST UZUPEŁNIAJĄCY 3 SYSTEM EMERYTALNY W POLSCE 1 stycznia 1999 roku weszła w życie reforma systemu emerytalnego. Od tego momentu w Polsce funkcjonują równolegle dwa systemy emerytalne: stary system emerytalny dla osób urodzonych przed 1 stycznia 1949 roku (emerytura wypłacana jest ze środków zgromadzonych w FUS I filarze, liczona jest według starych zasad), nowy system emerytalny dla osób urodzonych po 31 grudnia 1948 roku (emerytura wypłacana jest ze środków zgromadzonych w FUS I filarze, ale liczona według nowych zasad, oraz ze środków zgromadzonych w otwartym funduszu emerytalnym, OFE II filarze). Osoby urodzone po 31 grudnia 1948 roku, a przed 1 stycznia 1969 roku mogły pozostać w starym systemie emerytalnym albo przystąpić do nowego systemu i wybrać OFE. PRAWO DO EMERYTURY Zasady nabywania prawa do emerytury uregulowane zostały przede wszystkim w ustawie z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. W zależności od daty urodzenia i przynależności do systemu emerytalnego obowiązują odmienne zasady nabywania prawa do emerytury i ustalania jej wysokości. Niektóre grupy zawodowe mają możliwość nabycia prawa do wcześniejszej emerytury na podstawie przepisów innych ustaw, np. nauczyciele na podstawie Karty Nauczyciela. Emerytura przyznawana jest na wniosek osoby zainteresowanej. Wyjątek dotyczy osób pobierających rentę z tytułu niezdolności do pracy w związku z osiągnięciem powszechnego wieku emerytalnego emeryturę przyznaje się im z urzędu. Powszechny wiek emerytalny dla kobiet urodzonych do 31 grudnia 1952 r. wynosi 60 lat, dla mężczyzn urodzonych do 31 grudnia 1947 r. wynosi 65 lat. Od 1 stycznia 2013 r. zapoczątkowano podwyższanie oraz zrównywanie powszechnego wieku emerytalnego: dla kobiet urodzonych od 1 stycznia 1953 r., dla mężczyzn urodzonych od 1 stycznia 1948 r. o 1 miesiąc co kwartał, aż do osiągnięcia wieku emerytalnego wynoszącego 67 lat co nastąpi w przypadku mężczyzn w 2020 r., a w przypadku kobiet w 2040 r. EMERYTURA TWOJA PRZYSZŁOŚĆ W TWOICH RĘKACH EMERYTURA NA DOTYCHCZASOWYCH ZASADACH W systemie tym prawo do emerytury przysługuje kobietom, które ukończyły powszechny wiek emerytalny i posiadają co najmniej 20-letni okres składkowy (np. okres zatrudnienia, prowadzenia dzia- 47

50 łalności gospodarczej) i nieskładkowy (np. okres pobierania zasiłku chorobowego, studiowania) oraz mężczyznom, którzy ukończyli powszechny wiek emerytalny i posiadają co najmniej 25-letni okres składkowy i nieskładkowy. Emeryturę wypłaca ZUS ze składek zgromadzonych w I filarze (FUS). EMERYTURA TWOJA PRZYSZŁOŚĆ W TWOICH RĘKACH Wysokość emerytury w starym systemie Emerytura obliczona według starego systemu wynosi: 24% kwoty bazowej + 1,3% podstawy wymiaru za każdy rok okresów składkowych + + 0,7% podstawy wymiaru za każdy rok okresów nieskładkowych. Podstawę wymiaru (czyli obliczenia) świadczenia stanowi przeciętne wynagrodzenie w okresie kolejnych 10 lat kalendarzowych, wybranych przez zainteresowanego z ostatnich 20 lat kalendarzowych, albo 20 lat kalendarzowych, wybranych z całego okresu ubezpieczenia. Kwota bazowa jest to 100% przeciętnego wynagrodzenia z poprzedniego roku kalendarzowego pomniejszonego o potrącone od ubezpieczonych składki na ubezpieczenia społeczne. Emerytura obliczona według starego systemu nie może być wyższa niż 100% podstawy jej wymiaru. NOWY SYSTEM EMERYTALNY Nowy system emerytalny składa się z trzech filarów. Na podstawie podanych niżej kryteriów klasyfikacji nowy system emerytalny można przedstawić w następujący sposób: * 48 * Ubezpieczony ma możliwość ulokowania części składki emerytalnej na subkoncie w ZUS bądź w wybranym OFE.

51 Pierwszy filar zarządzany jest przez instytucję publiczną Zakład Ubezpieczeń Społecznych. Drugi filar stanowią otwarte fundusze emerytalne (OFE) zarządzane przez prywatne instytucje powszechne towarzystwa emerytalne (PTE). W drugim filarze składka jest inwestowana, np. na giełdzie. Trzeci filar, podobnie jak II filar, jest zarządzany przez prywatne instytucje. Jednak przeciwnie niż w przypadku I i II filaru przynależność do niego ma charakter całkowicie dobrowolny. Polega na opłacaniu dodatkowej składki (np. w ramach pracowniczych programów emerytalnych PPE) albo otwarciu indywidualnego konta emerytalnego (IKE) lub indywidualnego konta zabezpieczenia emerytalnego (IKZE). W IKE i w IKZE oszczędzać może każda osoba, która ukończy 16 lat. EMERYTURA NA NOWYCH ZASADACH W nowym systemie emerytalnym przysługuje: emerytura z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (FUS), emerytura kapitałowa okresowa bądź dożywotnia (od 2014 roku), wypłacana ze środków zgromadzonych w OFE. Prawo do emerytury według nowych zasad przysługuje po spełnieniu wyłącznie jednego warunku, jakim jest osiągnięcie powszechnego wieku emerytalnego. Wysokość emerytury według nowego systemu uzależniona jest od wysokości zgromadzonych i zwaloryzowanych składek, kapitału początkowego oraz od wieku przejścia na emeryturę. Nie ma ograniczenia wysokości emerytury. Wysokość emerytury w nowym systemie Wysokość nowej emerytury przysługującej z FUS to równowartość kwoty zgromadzonych po dniu 31 grudnia 1998 roku i zwaloryzowanych składek na ubezpieczenie emerytalne oraz kwoty zwaloryzowanego kapitału początkowego, podzielona przez wyrażone w miesiącach średnie dalsze trwanie życia dla osób w wieku równym wiekowi przejścia na emeryturę osoby wnioskującej o jej przyznanie. EMERYTURA TWOJA PRZYSZŁOŚĆ W TWOICH RĘKACH suma zgromadzonych i zwaloryzowanych składek na ubezpieczenie emerytalne i zwaloryzowanego kapitału początkowego EMERYTURA = średnie dalsze trwanie życia dla osób w wieku równym wiekowi przejścia na emeryturę wyrażone w miesiącach 49

52 Kapitał początkowy jest nowym elementem polskiego systemu emerytalnego. Kapitał ten to rozliczenie okresu opłacania składek do dnia wejścia w życie ustawy, tj. do 1 stycznia 1999 roku, czyli hipotetyczna emerytura, jaką otrzymałby zainteresowany 1 stycznia 1999 roku. EMERYTURA TWOJA PRZYSZŁOŚĆ W TWOICH RĘKACH 50

53 4 e-zus, czyli firma pod ręką rejestracja firmy w ZUS ubezpieczenia obowiązkowe i dobrowolne zasady rozliczania składek na ubezpieczenia społeczne e-zus dla przedsiębiorczych praktyczne narzędzie dla osób podejmujących własną działalność 51

54 Rejestracja firmy i obowiązki przedsiębiorcy E-ZUS, CZYLI FIRMA POD RĘKĄ Jakie są obowiązki początkującego przedsiębiorcy? 1 2 Rejestracja firmy zgłoszenie działalności gospodarczej w gminie i tym samym zgłoszenie płatnika składek (wniosek CEIDG-1, który można wypełnić online) CEIDG Centralna Ewidencja i Informacja o Działalności Gospodarczej, czyli spis przedsiębiorców będących osobami fizycznymi 3 52

55 Zobowiązania przedsiębiorcy wobec ZUS W ciągu 7 dni od rozpoczęcia prowadzenia własnej firmy należy zgłosić się do ubezpieczeń społecznych w ZUS. Można zrobić to przez Internet. Ubezpieczenia obowiązkowe ubezpieczenia społeczne: emerytalne, rentowe, wypadkowe oraz ubezpieczenie zdrowotne 4 5 E-ZUS, CZYLI FIRMA POD RĘKĄ Ubezpieczenie dobrowolne chorobowe Pamiętaj: opłacanie składki na ubezpieczenie chorobowe gwarantuje wypłatę świadczenia w przypadku choroby. Pamiętaj: od wysokości składki na ubezpieczenie chorobowe, o której Ty decydujesz, zależy wysokość świadczenia z tytułu choroby. 6 53

56 Pracownicy Jeżeli przedsiębiorca zdecyduje się zatrudnić pracowników, powinien w ciągu 7 dni od zatrudnienia zgłosić ich do ubezpieczeń społecznych w ZUS. Potem co miesiąc musi płacić i rozliczać za nich składki. E-ZUS, CZYLI FIRMA POD RĘKĄ Rozliczanie składek Każdy przedsiębiorca jest zobowiązany, poza opłaceniem składek, co miesiąc rozliczyć się z Zakładem Ubezpieczeń Społecznych. Rozlicza składki opłacone za siebie i zatrudnionych pracowników najpierw globalnie za wszystkich zatrudnionych, a następnie indywidualnie za każdego pracownika osobno. 7 8 Podstawy wymiaru składek (firma jednoosobowa, bez pracowników) 60% prognozowanego wynagrodzenia miesięcznego składki preferencyjne : 30% wynagrodzenia minimalnego (przez okres pierwszych 2 lat prowadzenia firmy) Składki preferencyjne opłaca przedsiębiorca, który w ostatnich pięciu latach nie prowadził innej firmy, a dodatkowo nie świadczy dla byłego pracodawcy tych samych usług, które wykonywał jako pracownik. 9 54

57 Podstawy wymiaru składek (firma jednoosobowa, bez pracowników) Pamiętaj: Określone przez prawo kwoty do wyliczania składek (60 i 30 proc.) to konieczne minimum. Zawsze można zadeklarować wyższe kwoty. Im wyższa składka, tym większe świadczenia: emerytura, renta. Rozliczenie składek Do 10. dnia każdego miesiąca muszą opłacić i rozliczyć składki ci przedsiębiorcy, którzy do ubezpieczeń zgłaszają tylko siebie, czyli nie zatrudniają pracowników. Do 15. dnia każdego miesiąca rozliczają się przedsiębiorcy zatrudniający pracowników E-ZUS, CZYLI FIRMA POD RĘKĄ Jak łatwo rozliczyć składki 12 55

58 Jak łatwo rozliczyć składki E-ZUS, CZYLI FIRMA POD RĘKĄ REJESTRACJA DZIAŁALNOŚCI 13 Rejestracja działalności gospodarczej w CEIDG (czyli tzw. jednym okienku) jest jednocześnie rejestracją płatnika składek (czyli przedsiębiorcy opłacającego składki) w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych. Pamiętać jednak należy, że osoba rozpoczynająca prowadzenie działalności gospodarczej staje się również ubezpieczonym, a to oznacza konieczność zgłoszenia siebie do ZUS właśnie jako ubezpieczonego. Powinniśmy to zrobić w ciągu 7 dni od podjęcia działalności gospodarczej. Jeżeli zatrudniamy pracowników, to również każdy z nich powinien zostać przez nas zgłoszony do ZUS w charakterze ubezpieczonego, w terminie 7 dni od rozpoczęcia prowadzenia działalności gospodarczej lub w ciągu 7 dni od ich zatrudnienia. Podstawa wymiaru składek Osoba, która rozpoczyna prowadzenie działalności gospodarczej, podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym: emerytalnemu, rentowym, wypadkowemu, a także ubezpieczeniu zdrowotnemu. Dobrowolnie, na swój wniosek, może przystąpić do ubezpieczenia chorobowego. Podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne (w tym chorobowe), czyli kwotę, od której się składkę oblicza, deklarujemy sami. Nie może ona jednak być niższa niż 60% prognozowanego przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia lub 30% minimalnego wynagrodzenia w przypadku przedsiębiorców rozpoczynających działalność. 56

59 Składki na ubezpieczenia społeczne od zadeklarowanej kwoty nie niższej niż 30% minimalnego wynagrodzenia może opłacać osoba prowadząca działalność, która spełnia dwa warunki: w okresie ostatnich 60 miesięcy kalendarzowych nie prowadziła innej działalności pozarolniczej, w ramach prowadzonej działalności nie będzie wykonywała usług na rzecz byłego pracodawcy (jeśli przed podjęciem działalności gospodarczej w bieżącym lub poprzednim roku kalendarzowym wykonywała dla niego czynności z zakresu działalności firmy). Jeśli powyższe warunki są spełnione, to niższe składki na ubezpieczenia społeczne można opłacać przez okres 24 miesięcy. Oczywiście oprócz składek na ubezpieczenia społeczne osoba prowadząca działalność obowiązkowo podlega ubezpieczeniu zdrowotnemu. Składki na to ubezpieczenie są identyczne dla wszystkich przedsiębiorców i nie ma w tym przypadku preferencji dla rozpoczynających działalność. Podstawę do naliczania składki na to ubezpieczenie stanowi zadeklarowana kwota, nie niższa jednak niż 75% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia. Pamiętaj, że podstawa wymiaru, od jakiej odprowadzasz składki na ubezpieczenie chorobowe, stanowi podstawę zasiłku chorobowego. Tak więc im więcej płacisz, tym więcej dostaniesz! Rozliczanie i opłacanie składek Płatnik składek przesyła deklarację rozliczeniową i imienne raporty miesięczne oraz opłaca składki na ubezpieczenia społeczne za dany miesiąc w tym samym terminie, nie później niż: do 10. dnia następnego miesiąca osoby fizyczne opłacające składkę wyłącznie za siebie, do 15. dnia następnego miesiąca pozostali płatnicy. E-ZUS, CZYLI FIRMA POD RĘKĄ Osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą, która rozlicza składki za siebie, osobę współpracującą lub inne osoby ubezpieczone (np. pracowników, zleceniobiorców), przekazuje odpowiednio: zbiorczą deklarację rozliczeniową ZUS DRA, raport imienny o należnych składkach i wypłaconych świadczeniach ZUS RCA, raport imienny o należnych składkach na ubezpieczenie zdrowotne ZUS RZA, raport imienny o wypłaconych świadczeniach i przerwach w opłacaniu składek ZUS RSA. 57

60 Deklaracja rozliczeniowa ZUS DRA powinna zawierać przede wszystkim: dane identyfikacyjne płatnika składek, liczbę ubezpieczonych, kwoty wypłaconych zasiłków, zestawienie należnych składek na ubezpieczenia, z uwzględnieniem podziału na składki finansowane przez ubezpieczonego i płatnika lub budżet państwa, tytuł ubezpieczenia i podstawę wymiaru jeżeli osoba ubezpieczona opłaca składki na ubezpieczenia w całości z własnych środków. E-ZUS, CZYLI FIRMA POD RĘKĄ W przekazywanych raportach miesięcznych powinny znaleźć się m.in.: dane identyfikacyjne płatnika składek, dane identyfikacyjne ubezpieczonego, wymiar czasu pracy, tytuł ubezpieczenia, podstawa wymiaru składek, kwota składek w podziale na płaconą przez ubezpieczonego i płatnika, podstawa wymiaru i składka na ubezpieczenie zdrowotne, rodzaje i okresy przerw w opłacaniu składek na ubezpieczenia, informacje o wypłaconych zasiłkach oraz wynagrodzeniach z tytułu niezdolności do pracy oraz o zasiłkach finansowanych z budżetu państwa. Płatnicy składek, którzy są osobami fizycznymi prowadzącymi pozarolniczą działalność i opłacają składki wyłącznie za siebie lub osoby z nimi współpracujące, są zwolnieni z obowiązku składania tych dokumentów za kolejny miesiąc, jeżeli nie nastąpi żadna zmiana w stosunku do miesiąca poprzedniego. Składki opłaca się na wskazane przez ZUS rachunki bankowe odrębnymi wpłatami, w podziale na: ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne, Fundusz Pracy. Płatnicy składek rozliczający składki za więcej niż 5 osób mają obowiązek przekazywania dokumentów w formie elektronicznej. W tym celu ZUS udostępnia program Płatnik, który zapewnia pełną obsługę dokumentów ubezpieczeniowych i wymianę informacji z Zakładem Ubezpieczeń Społecznych. Od 14 czerwca 2012 roku ZUS udostępnia wszystkim swoim klientom Platformę Usług Elektronicznych (pue.zus.pl). Dzięki niej każdy przedsiębiorca zatrudniający do 100 osób, który za- 58

61 rejestruje swój profil, może korzystać z internetowej aplikacji epłatnik. Konto na PUE pozwala na szybszą i bezproblemową wymianę dokumentów z ZUS. Dane identyfikacyjne z konta przedsiębiorcy w ZUS są wstawiane w formularze automatycznie przez system. Za pośrednictwem portalu PUE właściciele firm mogą również płacić składki. Po zalogowaniu się na swoim koncie w aplikacji epłatnik można utworzyć dokument płatniczy. Wystarczy potem wybrać funkcję wysyłania przelewu, a system przekieruje nas na stronę banku. Masz kłopoty, skorzystaj z ulgi Płatnik składek, który ma trudności z wywiązywaniem się na bieżąco z obowiązków płatniczych, może ubiegać się o ulgę w formie odroczenia terminu płatności składek. Gdy przedsiębiorca ma zaległości, może zwrócić się z wnioskiem o udzielenie ulgi w spłacie należności z tytułu składek w formie rat. W skrajnych przypadkach ZUS może na wniosek płatnika umorzyć zaległości. Zawieszenie działalności gospodarczej Każdy, kto prowadzi działalność gospodarczą i nie zatrudnia pracowników, może zawiesić tę działalność na okres od miesiąca do 24 miesięcy. ĆWICZENIE W oparciu o prezentację Rejestracja firmy i obowiązki przedsiębiorcy opracuj ulotkę Przedsiębiorca w ZUS. E-ZUS, CZYLI FIRMA POD RĘKĄ Co powinien zrobić przyszły przedsiębiorca, by zarejestrować firmę? Jakim ubezpieczeniom (obowiązkowym i dobrowolnym) podlega przedsiębiorca? Jak należy zgłosić się do tych ubezpieczeń? Jakie są obowiązki wobec ZUS, gdy zatrudnia się pracowników? Jakie są obowiązki rozliczeniowe i płatnicze osób prowadzących działalność gospodarczą? Od jakiej kwoty przedsiębiorcy odprowadzają składki i w jakim terminie składki muszą trafić do ZUS? W jakim przypadku młody przedsiębiorca opłaca składki na tzw. preferencyjnych zasadach? 59

62 PRZEDSIĘBIORCA w ZUS E-ZUS, CZYLI FIRMA POD RĘKĄ

63

64 1 Świadomy zawsze ubezpieczony historia ubezpieczeń istota ubezpieczeń społecznych dlaczego ubezpieczenia społeczne są obowiązkowe rola i zadania ZUS 2 Płacisz i masz, czyli co Ci się należy, gdy płacisz składki czym są ubezpieczenia społeczne rodzaje ubezpieczeń społecznych świadczenia z ubezpieczeń społecznych niepełnosprawność a niezdolność do pracy 3 Emerytura Twoja przyszłość w Twoich rękach polski system emerytalny zasada solidaryzmu społecznego reforma 1999 roku podwyższenie wieku emerytalnego 4 e-zus, czyli firma pod ręką rejestracja firmy w ZUS ubezpieczenia obowiązkowe i dobrowolne zasady rozliczania składek na ubezpieczenia społeczne e-zus dla przedsiębiorczych praktyczne narzędzie dla osób podejmujących własną działalność Zeszyty Lekcje z ZUS to materiały dydaktyczne do cyklu czterech godzin lekcyjnych dla uczniów szkół ponadgimnazjalnych z zakresu ubezpieczeń społecznych. Celem tych zajęć jest zapoznanie uczniów z zasadami funkcjonowania polskiego systemu ubezpieczeń społecznych, jego genezą oraz prawami i obowiązkami ubezpieczonych oraz osób prowadzących działalność gospodarczą. Tematy lekcji z ZUS to: kształtowanie się systemu ubezpieczeń społecznych w Polsce i Europie, rola i zadania Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, rodzaje ubezpieczeń i związane z nimi świadczenia, polski system emerytalny, rejestracja firmy i obowiązki przedsiębiorcy. Materiały dydaktyczne zostały przygotowane wspólnie przez ZUS i metodyka nauczania. ISBN