PŁACISZ I MASZ, CZYLI CO CI SIĘ NALEŻY, GDY OPŁACASZ SKŁADKI JAKIE ŚWIADCZENIA ZA OPŁACANIE SKŁADEK?

Transkrypt

1 TEKST UZUPEŁNIAJĄCY JAKIE ŚWIADCZENIA ZA OPŁACANIE SKŁADEK? I. UBEZPIECZENIE CHOROBOWE Świadczenia: zasiłek chorobowy, zasiłek macierzyński, zasiłek opiekuńczy, zasiłek wyrównawczy, świadczenie rehabilitacyjne Zasiłek chorobowy może otrzymać osoba, która spełni następujące warunki: jest niezdolna do pracy z powodu choroby i korzysta ze zwolnienia lekarskiego od pracy, ma wymagany okres ubezpieczenia chorobowego tzw. okres wyczekiwania na zasiłek. Tzw. okres wyczekiwania na zasiłek zależy od rodzaju ubezpieczenia chorobowego. Jeśli ubezpieczenie chorobowe będzie obowiązkowe (np. z umowy o pracę), to można otrzymać zasiłek chorobowy po 30 dniach nieprzerwanego ubezpieczenia. Jeśli natomiast będzie dobrowolnie (np. z prowadzonej działalności gospodarczej), to prawo do zasiłku chorobowego przysługuje po 90 dniach nieprzerwanego ubezpieczenia. Od zasady, że trzeba mieć określony okres ubezpieczenia, aby otrzymać zasiłek chorobowy, jest wyjątek. Przepisy przewidują, że można otrzymać zasiłek chorobowy bez tzw. okresu wyczekiwania. Na taki zasiłek mogą liczyć m.in.: absolwenci szkoły lub uczelni, którzy będą objęci ubezpieczeniem chorobowym albo przystąpią do tego ubezpieczenia w ciągu 90 dni od dnia, w którym ukończą szkołę lub uzyskają dyplom ukończenia studiów wyższych (na kierunkach lekarskich, lekarsko-dentystycznych i weterynarii od dnia, w którym złożą ostatni wymagany planem studiów egzamin, a na farmacji od dnia, w którym zaliczą ostatnią przewidzianą w planie studiów praktykę), osoby, których niezdolność do pracy będzie wynikała z wypadku w drodze do pracy lub z pracy. Zasiłek chorobowy przysługuje przez okres niezdolności do pracy, ale nie dłużej niż przez 182 dni, a w przypadku gruźlicy (oznaczonej przez lekarza w zaświadczeniu lekarskim kodem D ) maksymalnie przez 270 dni. Na zasiłek przez 270 dni można także liczyć, jeśli kobieta jest niezdolna do pracy w czasie ciąży. Miesięczny zasiłek chorobowy z ubezpieczenia chorobowego wynosi: 80% podstawy wymiaru zasiłku, 70% tej podstawy za okres pobytu w szpitalu, 100% podstawy (także za okres pobytu w szpitalu), gdy niezdolność do pracy: jest spowodowana wypadkiem w drodze do pracy lub z pracy, przypada w czasie ciąży, wynika z niezbędnych badań lekarskich przewidzianych dla kandydatów na dawców komórek, tkanek i narządów lub jest skutkiem zabiegu ich pobrania. 38

2 Dla pracowników podstawą wymiaru zasiłku będzie przeciętne miesięczne wynagrodzenie wypłacone za 12 miesięcy kalendarzowych przed niezdolnością do pracy. Natomiast dla osób ubezpieczonych innych niż pracownicy, np. zleceniobiorców, podstawą wymiaru zasiłku będzie przeciętny miesięczny przychód, od którego były opłacane składki na ubezpieczenie chorobowe, za 12 miesięcy kalendarzowych przed niezdolnością do pracy. Zasiłki chorobowe finansuje Fundusz Ubezpieczeń Społecznych, a wypłaca je ZUS albo pracodawca lub zleceniodawca jeśli zatrudnia i zgłasza do ubezpieczenia chorobowego więcej niż 20 osób. Świadczenie rehabilitacyjne może otrzymać osoba, która: wyczerpie maksymalny okres, przez który może pobierać zasiłek chorobowy, nadal będzie niezdolna do pracy, a dalsze leczenie lub rehabilitacja będą mogły pomóc jej odzyskać zdolność do pracy. Świadczenie rehabilitacyjne przysługuje przez okres, który pozwala przywrócić zdolność do pracy, ale nie dłużej niż przez 12 miesięcy. Świadczenie rehabilitacyjne z ubezpieczenia chorobowego wynosi: 90% podstawy wymiaru (ustalonej tak samo jak dla zasiłku chorobowego) za pierwsze 90 dni, 75% tej podstawy za pozostały okres, 100% podstawy, jeśli kobieta jest niezdolna do pracy w czasie ciąży. To, czy przysługuje świadczenie rehabilitacyjne, oceni lekarz orzecznik ZUS. Od jego orzeczenia można wnieść sprzeciw do komisji lekarskiej ZUS. Zasiłek wyrównawczy dostanie osoba, która: jest pracownikiem i ma zmniejszoną sprawność do pracy, ma obniżone wynagrodzenie, bo musi poddać się rehabilitacji zawodowej, aby zaadaptować się lub przyuczyć do określonej pracy. Zasiłek wyrównawczy można otrzymywać przez okres rehabilitacji, nie dłużej jednak niż przez 24 miesiące. Wynosi on tyle co różnica między przeciętnym miesięcznym wynagrodzeniem za 12 miesięcy kalendarzowych przed rehabilitacją a miesięcznym wynagrodzeniem obniżonym z powodu tej rehabilitacji. Zasiłek macierzyński przysługuje osobie, która w czasie ubezpieczenia chorobowego lub urlopu wychowawczego: urodzi dziecko, przyjmie na wychowanie dziecko w wieku do 7 lat w ramach rodziny zastępczej (z wyjątkiem rodziny zastępczej zawodowej) albo wystąpi do sądu opiekuńczego w sprawie jego przysposobienia, przyjmie na wychowanie dziecko w wieku do 10 lat, które otrzymało decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego, w ramach rodziny zastępczej (z wyjątkiem rodziny zastępczej zawodowej) albo wystąpi do sądu w sprawie jego przysposobienia. 39

3 Okres, przez który można otrzymywać zasiłek macierzyński, zależy od liczby dzieci, które osoba ubezpieczona urodzi przy jednym porodzie bądź przyjmie na wychowanie. Wynika on z Kodeksu pracy i odpowiada urlopowi macierzyńskiemu albo urlopowi na warunkach urlopu macierzyńskiego. Prawo do zasiłku macierzyńskiego nie zależy od okresu ubezpieczenia danej osoby od tzw. okresu wyczekiwania. Przysługuje jej od pierwszego dnia, od którego podlega ubezpieczeniu chorobowemu. Osoba ubezpieczona może otrzymywać zasiłek macierzyński przez: 20 tygodni (140 dni) jeśli urodzi albo przyjmie na wychowanie jedno dziecko, 31 tygodni (217 dni) jeśli urodzi przy jednym porodzie albo jednocześnie przyjmie na wychowanie dwoje dzieci, 33 tygodnie (231 dni) jeśli urodzi przy jednym porodzie albo jednocześnie przyjmie na wychowanie troje dzieci, 35 tygodni (245 dni) jeśli urodzi przy jednym porodzie albo jednocześnie przyjmie na wychowanie czworo dzieci, 37 tygodni (259 dni) jeśli urodzi przy jednym porodzie albo jednocześnie przyjmie na wychowanie pięcioro i więcej dzieci. Zasiłek macierzyński za okres, który odpowiada urlopowi macierzyńskiemu lub urlopowi na warunkach urlopu macierzyńskiego, wynosi 100% podstawy wymiaru (przeciętnego wynagrodzenia lub przychodu za ostatnie 12 miesięcy kalendarzowych). Ubezpieczony ojciec dziecka również może skorzystać z zasiłku macierzyńskiego. Otrzyma taki zasiłek, gdy np.: przyjmie dziecko w wieku do 7 lat na wychowanie i wystąpi do sądu opiekuńczego w sprawie jego przysposobienia, przejmie opiekę nad dzieckiem, gdy matka dziecka wykorzysta zasiłek macierzyński za co najmniej 14 tygodni po porodzie i będzie chciała wcześniej wrócić do pracy. Jeśli osoba wykorzysta zasiłek macierzyński za okresu urlopu macierzyńskiego albo urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego, może dalej go pobierać za okres, który odpowiada urlopowi rodzicielskiemu (określa go Kodeks pracy). Zasiłek przysługuje wtedy maksymalnie przez: 32 tygodnie jeśli osoba ubezpieczona urodzi albo przyjmie na wychowanie jedno dziecko w wieku do 7 lat albo do 10 lat, gdy dziecko ma decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego, 34 tygodnie jeśli osoba ubezpieczona urodzi przy jednym porodzie albo równocześnie przyjmie na wychowanie dwoje lub więcej dzieci. Rodzice dziecka mogą podzielić się korzystaniem z zasiłku macierzyńskiego za okres, który odpowiada urlopowi rodzicielskiemu. 40

4 Zasiłek macierzyński (za okres, który odpowiada urlopowi rodzicielskiemu) wynosi 100% podstawy wymiaru za: pierwsze 6 tygodni w przypadku urodzenia albo przyjęcia na wychowanie jednego dziecka, 8 tygodni w przypadku urodzenia przy jednym porodzie albo równoczesnego przyjęcia na wychowanie dwojga lub więcej dzieci. W kolejnych tygodniach zasiłek wynosi 60% podstawy wymiaru. Rodzice mogą jednak zdecydować, że chcą otrzymywać zasiłek macierzyński w takiej samej wysokości za okres, który odpowiada urlopowi macierzyńskiemu (urlopowi na warunkach urlopu macierzyńskiego) i urlopowi rodzicielskiemu. Będzie on wtedy wynosił, np. w przypadku urodzenia jednego dziecka, przez cały rok (20 tygodni urlopu macierzyńskiego i 32 tygodnie urlopu rodzicielskiego) 80% podstawy wymiaru, czyli przeciętnego wynagrodzenia lub przychodu z ostatnich 12 miesięcy kalendarzowych. Ubezpieczony ojciec, który wychowuje dziecko, ma dodatkowo prawo do zasiłku macierzyńskiego za okres, który odpowiada urlopowi ojcowskiemu do 2 tygodni. Jego wysokość to 100% podstawy wymiaru. Można go wykorzystać do czasu, aż dziecko ukończy 24 miesiące. Zasiłek opiekuńczy otrzyma osoba, która podlega ubezpieczeniu chorobowemu (obowiązkowo albo dobrowolnie) i będzie zwolniona od pracy z powodu opieki nad: zdrowym dzieckiem w wieku do 8 lat w szczególnych przypadkach m.in. w razie nieprzewidzianego zamknięcia żłobka, przedszkola, szkoły, chorym dzieckiem w wieku do 14 lat, chorym członkiem rodziny (m.in. małżonkiem, rodzicami, teściami, dziadkami, wnukami, rodzeństwem oraz dziećmi w wieku powyżej 14 lat) jeśli będzie z nim w czasie choroby we wspólnym gospodarstwie domowym. Z zasiłku opiekuńczego można skorzystać od pierwszego dnia ubezpieczenia. Przysługuje on na równi matce i ojcu dziecka, ale może go dostać tylko jedno z rodziców to, które opiekuje się dzieckiem i wystąpi z wnioskiem o wypłatę zasiłku za dany okres. Zasiłek opiekuńczy przysługuje: do 60 dni w roku kalendarzowym, w razie opieki nad zdrowym dzieckiem w wieku do 8 lat lub chorym dzieckiem w wieku do 14 lat, do 14 dni w roku kalendarzowym, w razie opieki nad chorym dzieckiem, które skończyło 14 lat, lub innym chorym członkiem rodziny. Łączny okres wypłaty zasiłku opiekuńczego z powodu opieki nad dziećmi i innymi członkami rodziny wynosi maksymalnie 60 dni w roku kalendarzowym. 41

5 Zasiłek opiekuńczy przysługuje, jeśli nie ma innych osób, które są we wspólnym gospodarstwie domowym i mogą zapewnić opiekę dziecku albo innemu członkowi rodziny. Nie dotyczy to jednak opieki nad chorym dzieckiem w wieku do 2 lat. Ubezpieczony ojciec dziecka może skorzystać dodatkowo z zasiłku opiekuńczego do 8 tygodni (56 dni) z powodu opieki nad nowo narodzonym dzieckiem, gdy matka będzie w czasie urlopu macierzyńskiego (do 8 tygodni) w szpitalu. Z takiego zasiłku opiekuńczego może także skorzystać ubezpieczony członek najbliższej rodziny (np. babcia dziecka), jeśli przerwie pracę i zaopiekuje się dzieckiem. Zasiłek opiekuńczy wynosi 80% podstawy wymiaru (przeciętnego wynagrodzenia lub przychodu za ostatnich 12 miesięcy kalendarzowych). II. UBEZPIECZENIE WYPADKOWE Świadczenia: zasiłek chorobowy, świadczenie rehabilitacyjne, renta wypadkowa, jednorazowe odszkodowanie Zasiłek chorobowy z ubezpieczenia wypadkowego można otrzymać w razie niezdolności do pracy z powodu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej. Ubezpieczony nie dostanie jednak takiego zasiłku, gdy: naruszył (umyślne lub z powodu rażącego niedbalstwa) przepisy, które dotyczą ochrony życia i zdrowia, co było wyłączną przyczyną wypadku, był nietrzeźwy albo pod wpływem środków odurzających lub substancji psychotropowych i przyczynił się w znacznym stopniu do spowodowania wypadku, odmówił bez uzasadnionej przyczyny wykonania badania na zawartość alkoholu w organizmie, środków odurzających lub substancji psychotropowych albo przez swoje zachowanie uniemożliwił jego przeprowadzenie. Zasiłek chorobowy z ubezpieczenia wypadkowego (także za okres pobytu w szpitalu) wynosi 100% podstawy wymiaru (przeciętnego wynagrodzenia lub przychodu za ostatnich 12 miesięcy kalendarzowych). Świadczenie rehabilitacyjne może otrzymać ubezpieczony, gdy: będzie pobierał zasiłek chorobowy przez maksymalny okres, po okresie, przez który będzie pobierał zasiłek chorobowy, nadal będzie niezdolny do pracy, można oczekiwać, że dalsze leczenie lub rehabilitacja lecznicza mogą pomóc mu odzyskać zdolność do pracy. Świadczenie rehabilitacyjne przysługuje maksymalnie przez 12 miesięcy. Wynosi ono 100% podstawy wymiaru (ustalanej jak przy zasiłku chorobowym), także za okres pobytu w szpitalu. To, czy przysługuje świadczenie rehabilitacyjne, ocenia lekarz orzecznik ZUS. Od jego orzeczenia można wnieść sprzeciw do komisji lekarskiej ZUS. 42

6 Renta wypadkowa, czyli renta z powodu niezdolności do pracy wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej. To, czy ubezpieczony ją otrzyma nie zależy od: okresu, przez który podlega ubezpieczeniu wypadkowemu, ani daty, od której powstała niezdolność do pracy z powodu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej. Jednorazowe odszkodowanie przysługuje osobie ubezpieczonej, która z powodu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej będzie miała ustalony stały lub długotrwały uszczerbek na zdrowiu. Stopień tego uszczerbku oraz jego związek z wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową ocenia lekarz orzecznik ZUS lub komisja lekarska ZUS (jeśli wpłynie sprzeciw lub prezes ZUS zgłosi zarzut wadliwości orzeczenia), gdy zakończy się leczenie. Stały uszczerbek na zdrowiu to takie naruszenie sprawności organizmu, które powoduje upośledzenie jego czynności i nie można oczekiwać poprawy. Długotrwały uszczerbek na zdrowiu to takie naruszenie sprawności organizmu, które powoduje upośledzenie jego czynności na okres, który przekracza 6 miesięcy, ale są szanse na poprawę. Jednorazowe odszkodowanie wynosi 20% przeciętnego wynagrodzenia za każdy procent stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu. Ze środków funduszu wypadkowego w razie wypadku przy pracy lub choroby zawodowej ZUS pokrywa także koszty: leczenia stomatologicznego i wykonania szczepień ochronnych (nierefundowanych na podstawie odrębnych przepisów), na które skierował ubezpieczonego lekarz orzecznik na wniosek lekarza prowadzącego, wyrobów medycznych poniesionych przez ubezpieczonego w wysokości nierefundowanej przez Narodowy Fundusz Zdrowia, badań, na które ubezpieczony został skierowany przez płatnika składek, np. pracodawcę, aby ustalić zawartość alkoholu, środków odurzających lub substancji psychotropowych w organizmie. III. UBEZPIECZENIA RENTOWE: Wybrane świadczenia: renta z tytułu niezdolności do pracy, renta szkoleniowa, renta rodzinna, zasiłek pogrzebowy Na rentę z tytułu niezdolności do pracy może liczyć osoba, która łącznie spełnia następujące warunki: jest niezdolna do pracy, ma wymagany okres składkowy i nieskładkowy, który wynosi: 1 rok, jeśli niezdolność do pracy powstała przed ukończeniem 20 lat, 2 lata, jeśli niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 20 do ukończenia 22 lat, 3 lata, jeśli niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 22 do ukończenia 25 lat, 4 lata, jeśli niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 25 do ukończenia 30 lat, 43

7 5 lat, jeśli niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 30 lat (okres 5 lat powinien przypadać w ciągu ostatnich 10 lat przed zgłoszeniem wniosku o rentę lub przed dniem, w którym powstała niezdolność do pracy); niezdolność do pracy powstała w okresie składkowym lub nieskładkowym wymienionym w ustawie o emeryturach i rentach (m.in. ubezpieczenia, pobierania zasiłku macierzyńskiego, chorobowego czy opiekuńczego) albo nie później niż w ciągu 18 miesięcy od końca wymienionych okresów składkowych lub nieskładkowych. Od obowiązku spełnienia dwóch ostatnich warunków są wyjątki (wymienione na str. 44 i 45). Niezdolność do pracy ustalają lekarz orzecznik ZUS i komisja lekarska ZUS jeśli wpłynie sprzeciw od orzeczenia lekarza orzecznika lub będzie zgłoszony zarzut wadliwości orzeczenia. Lekarz orzecznik i komisja ustalają stopień niezdolności do pracy, a także: datę, od której powstała niezdolność do pracy, trwałość lub przewidywany okres niezdolności do pracy, związek przyczynowy niezdolności do pracy lub śmierci z określonymi okolicznościami, niezdolność do samodzielnej egzystencji, celowość przekwalifikowania zawodowego. Osoba niezdolna do pracy to osoba, która całkowicie lub częściowo utraciła zdolność do pracy zarobkowej z powodu naruszenia sprawności organizmu i jej stan nie rokuje, że odzyska zdolność do pracy, nawet jeśli się przekwalifikuje. Osoba całkowicie niezdolna do pracy to osoba, która utraciła zdolność do tego, by wykonywać jakąkolwiek pracę. Natomiast osoba częściowo niezdolna do pracy to osoba, która utraciła w znacznym stopniu zdolność do tego, by wykonywać pracę zgodną z jej kwalifikacjami. Lekarz orzecznik lub komisja lekarska orzekają niezdolność do pracy do 5 lat albo na dłuższy okres, jeśli nie można oczekiwać, że dana osoba odzyska ją przed upływem 5 lat. Renta przysługuje przez okres orzeczonej przez lekarza orzecznika lub komisję lekarską niezdolności do pracy. Jest on określony w decyzji ZUS. Jeśli niezdolność do pracy jest spowodowana wypadkiem w drodze do pracy lub z pracy, nie trzeba udowadniać określonego okresu składkowego i nieskładkowego. Natomiast warunek o pięcioletnim stażu w ciągu ostatnich 10 lat (dla osób, których niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 30 lat) nie dotyczy: kobiety, która ma 25 lat okresów składkowych i orzeczenie o całkowitej niezdolności do pracy, mężczyzny, który ma 30 lat okresów składkowych i orzeczenie o całkowitej niezdolności do pracy. 44

8 Jeśli nie można udowodnić wymaganego okresu składkowego i nieskładkowego, zgodnie z prawem warunek ten jest spełniony, gdy wnioskodawca: był zgłoszony do ubezpieczenia, zanim ukończył 18 lat, albo w ciągu 6 miesięcy od dnia, gdy ukończył naukę w szkole ponadpodstawowej, ponadgimnazjalnej lub w szkole wyższej oraz do dnia, od którego powstała niezdolność do pracy, miał bez przerwy lub z przerwami, które nie przekraczają 6 miesięcy okresy składkowe i nieskładkowe. Jest też wyjątek od warunku, że niezdolność do pracy powstała, np. w okresie ubezpieczenia albo w okresie nie dłuższym niż 18 miesięcy od ustania ubezpieczenia. Nie musi go spełnić: kobieta, której łączny staż wynosi co najmniej 20 lat i która ma orzeczoną całkowitą niezdolność do pracy, mężczyzna, którego łączny staż wynosi co najmniej 25 lat i który ma orzeczoną całkowitą niezdolność do pracy. Renta szkoleniowa przysługuje, jeśli wnioskodawca: spełnia warunki, aby otrzymać rentę z tytułu niezdolności do pracy, ma orzeczenie o celowości przekwalifikowania zawodowego z powodu niezdolności do pracy w dotychczasowym zawodzie. Rent szkoleniowa przysługuje przez 6 miesięcy. Okres ten może być wydłużony na czas niezbędny do przekwalifikowania zawodowego maksymalnie o 30 miesięcy. Renta rodzinna przysługuje członkom rodziny osoby, która w chwili śmierci: miała ustalone prawo do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy albo spełniała warunki, aby otrzymać emeryturę lub rentę z tytułu niezdolności do pracy, albo pobierała zasiłek przedemerytalny, świadczenie przedemerytalne lub nauczycielskie świadczenie kompensacyjne. Z renty rodzinnej po osobie zmarłej mogą skorzystać, m.in.: dzieci własne, dzieci drugiego małżonka, dzieci przysposobione: do 16. roku życia, po ukończeniu 16 lat, jeśli się uczą nie dłużej jednak niż do osiągnięcia 25 lat (jeżeli dziecko osiągnęło 25 lat na ostatnim roku studiów w szkole wyższej, prawo do renty przedłuża się do końca tego roku studiów), niezależnie od wieku, jeśli stały się całkowicie niezdolne do pracy przed ukończeniem 16. roku życia lub w czasie nauki w szkole przed ukończeniem 25. roku życia, wdowa albo wdowiec, jeśli w chwili śmierci małżonka: ukończyli 50 lat, byli niezdolni do pracy, 45

9 wychowują co najmniej jedno z dzieci, wnuków lub rodzeństwa uprawnionych do renty rodzinnej po zmarłym mężu albo zmarłej żonie. Renta rodzinna wynosi: dla jednej osoby 85% świadczenia, które przysługiwałoby zmarłemu, dla dwóch osób 90% świadczenia, które przysługiwałoby zmarłemu, dla trzech i więcej osób 95% świadczenia, które przysługiwałoby zmarłemu. Jeśli do renty rodzinnej ma prawo kilka osób, przysługuje im jedna łączna renta rodzinna. Jest ona w takiej sytuacji dzielona na równe części między uprawnione osoby. Zasiłek pogrzebowy to świadczenie dla osoby, która pokryła koszty pogrzebu: osoby ubezpieczonej, np. pracownika, emeryta lub rencisty, członków rodziny osoby ubezpieczonej, emeryta lub rencisty, osób, które w dniu śmierci nie miały ustalonego prawa do emerytury lub renty, ale spełniały warunki, aby to świadczenie pobierać. Jeśli koszty pogrzebu pokrywa członek rodziny zmarłego, to otrzyma 4000 zł zasiłku. Jeżeli natomiast koszty pokrywa ktoś spoza rodziny zmarłego, to dostanie zasiłek w wysokości udokumentowanych kosztów pogrzebu, ale nie więcej niż 4000 zł. 46