NAJWYśSZA IZBA KONTROLI. Zarząd ENION GRUPA TAURON SA w Krakowie WYSTĄPIENIE POKONTROLNE

Transkrypt

1 NAJWYśSZA IZBA KONTROLI Departament Gospodarki, Skarbu Państwa i Prywatyzacji ul. Filtrowa 57, Warszawa tel./fax adres korespondencyjny Skrzynka pocztowa Nr P Warszawa Warszawa, 25 września 2008 r. P/08/043 KGP/ /08 Zarząd ENION GRUPA TAURON SA w Krakowie WYSTĄPIENIE POKONTROLNE Na podstawie art. 2 ust 3 ustawy z dnia 23 grudnia 1994 r. o NajwyŜszej Izbie Kontroli 1 (dalej: ustawa o NIK), NajwyŜsza Izba Kontroli 2 przeprowadziła w Enion Grupa Tauron SA 3 (zwanej dalej Spółką lub Enion SA), kontrolę restrukturyzacji Spółki w latach , z uwzględnieniem stanu faktycznego do końca I połowy 2008 r. W związku z ustaleniami przedstawionymi w protokole kontroli, podpisanym w dniu 27 maja 2008 r., NajwyŜsza Izba Kontroli - Departament Gospodarki, Skarbu Państwa i Prywatyzacji, stosownie do art. 60 ustawy o NIK, przekazuje Zarządowi Enion SA niniejsze wystąpienie. NajwyŜsza Izba Kontroli negatywnie ocenia działania Spółki związane z obowiązkiem zapewnienia niezaleŝności Enion SA jako operatora systemu dystrybucyjnego (osd). NIK pozytywnie ocenia działania Spółki związane z restrukturyzacją sektora elektroenergetycznego, w ramach realizacji załoŝeń Programu dla elektroenergetyki z marca 2006 r., 1 Dz.U. z 2007 r. Nr 231 poz Departament Gospodarki, Skarbu Państwa i Prywatyzacji. 3 do dnia 26 maja 2004 r. Zakład Energetyczny Kraków SA, do dnia 26 lutego 2008 r. Enion SA.

2 uznając jednocześnie za nieuzasadnione poniesienie niektórych kosztów związanych z procesem restrukturyzacji. 1. Spółka, jako operator systemu dystrybucyjnego, nie spełniła standardów niezaleŝności, w rozumieniu art. 9d ustawy z 10 kwietnia 1997 r. Prawo Energetyczne 4, a takŝe określonych w Wytycznych Komisji Europejskiej z dnia 16 stycznia 2004 r. w sprawie wydzielenia operatorów (dalej: Wytyczne KE z 2004 r.). Mimo określenia przez ustawodawcę 26 miesięcznego okresu, w którym spółki prowadzące działalność w obszarze dystrybucji energii elektrycznej miały obowiązek uzyskać pełną niezaleŝność (w tym pod względem prawnym), Enion SA nie wywiązał się naleŝycie z tego obowiązku w określonym terminie, tj. do 1 lipca 2007 r. W ocenie NIK, przyczyną niedochowania przez Spółkę ustawowego terminu uzyskania niezaleŝności pod względem formy prawnej jako osd było zwlekanie z podjęciem decyzji określających model wymaganej niezaleŝności, a takŝe dwukrotne zmienianie przez zarząd Spółki podjętych wcześniej decyzji. NIK zauwaŝa przy tym, Ŝe wpływ na zmiany koncepcji miały równieŝ zmienne sugestie i stanowiska przedstawicieli Urzędu Regulacji Energetyki. Przyjęty przez Spółkę model oddzielenia działalności dystrybucyjnej od innych obszarów działalności był w ocenie Izby niewłaściwy. Zarząd Spółki realizował model pozostawienia działalności w zakresie dystrybucji energii elektrycznej w Enion SA jako spółce dominującej, przenosząc pozostałe obszary działalności (w tym wytwarzanie energii) do spółki zaleŝnej. Model taki nie spełniał standardów niezaleŝności osd i w związku z tym Enion SA juŝ dwukrotnie został wyznaczony przez Prezesa URE na operatora systemu dystrybucyjnego jedynie tymczasowo, z zastrzeŝeniem obowiązku dokonania zmian w strukturze grupy kapitałowej Spółki W związku z brakiem decyzji zarządów spółek, prowadzących działalność w zakresie dystrybucji energii elektrycznej, oraz zróŝnicowanym stanem zaawansowania prac w procesie tworzenia niezaleŝnych osd, Minister Skarbu Państwa wystosował do spółek, w tym do Enion SA, pismo wskazujące, Ŝe biorąc pod uwagę ustalenia zawarte w Programie dla elektroenergetyki z marca 2006 r., ostateczne ustalenie zasad wydzielenia i funkcjonowania osd będzie naleŝało do strony rządowej, po przeprowadzeniu stosownych uzgodnień 5. Jednocześnie prace nad koncepcją wydzielenia osd były prowadzone, na podstawie ustaleń Zespołu Steru- 4 t.j. Dz.U. z 2006 r. Nr 89, poz. 625 z późn. zm. 5 pismo Podsekretarza Stanu w MSP Piotra Rozwadowskiego z dnia 31 maja 2006 r. (znak: MSP/DNWiPIII/133/GB/06). 2

3 jącego do Spraw Realizacji Programu dla elektroenergetyki 6, w utworzonych przez ww. Zespół Sterujący grupach roboczych, w tym Grupie Roboczej ds. utworzenia Energetyki Południe SA (w skład grupy wchodzili przedstawiciele spółek, konsolidowanych w ramach Energetyki Południe SA 7, w tym Enion SA). NaleŜy przy tym podkreślić, Ŝe w piśmie z dnia 18 stycznia 2007 r. 8 Minister Gospodarki ustalił tryb postępowania w sprawie wydzielenia osd, według którego decyzje o sposobie rozdziału działalności niezaleŝnego osd miały podjąć poszczególne spółki po przeprowadzeniu niezbędnych konsultacji społecznych, a następnie decyzje te miały zostać przedstawione do akceptacji radzie nadzorczej oraz walnemu zgromadzeniu Spółka podjęła prace związane z wydzieleniem niezaleŝnego osd w 2005 r., dokonując analizy potencjalnych modeli jego funkcjonowania W uchwale nr 371/2006 w sprawie przyjęcia koncepcji wydzielenia Operatora Systemu Dystrybucyjnego w ENION SA i Grupie Kapitałowej Energetyka Południe z dnia 4 grudnia 2006 r. zarząd Spółki przyjął koncepcję i harmonogram procesu wydzielenia osd. ZałoŜono wówczas koncepcję utworzenia spółki, do której miała zostać wniesiona aportem zorganizowana część przedsiębiorstwa zajmującego się dotychczas obrotem energią elektryczną. Spółka ta miała teŝ prowadzić działalność w zakresie wytwarzania energii elektrycznej, w oparciu o umowę dzierŝawy lub poprzez wniesienie w drodze aportu majątku wytwórczego. W dniu 6 lutego 2007 r. zarząd Enion SA podjął uchwałę nr 54/2007 w sprawie zmiany koncepcji wydzielenia Operatora Systemu Dystrybucyjnego w Enion SA, wybierając odmienny wariant wniesienia przez Enion SA do Enion Power Sp. z o.o. 9 części przedsiębiorstwa Spółki, w której miały być realizowane zadania osd. W uzasadnieniu do ww. uchwały stwierdzono, Ŝe zarząd przeanalizował wady i zalety obu wariantów (podstawowego i alternatywnego) i zmienił wcześniejszą decyzję, wskazując jako główne przesłanki: wielokrotne wypowiedzi przedstawicieli URE odnoszące się negatywnie do sytuacji funkcjonowania osd jako spółki dominującej w stosunku do jakiejkolwiek innej spółki oraz pełną zgodność modelu alternatywnego z wymogami Dyrektywy WE/54/2003, Prawa energetycznego oraz Wytycznymi KE z 2004 r. (tzw. model podstawowy nie spełniał wymogów Wytycznych Komisji Europejskiej). Kolejna zmiana koncepcji wydzielenia osd została wprowadzona uchwałą nr 150/2007 z dnia 27 kwietnia 2007 r. w sprawie zmiany koncepcji wydzielenia Operatora Sys- 6 powołanego na podstawie Zarządzenia Nr 55 Prezesa Rady Ministrów z dnia 13 kwietnia 2006 r. w celu koordynowania i monitorowania realizacji Programu dla elektroenergetyki. 7 której nazwę zmieniono następnie na Tauron Polska Energia SA. 8 znak: DE-VII MC/07/ później Enion Energia Sp. z o.o. 3

4 temu Dystrybucyjnego w Enion SA. Zarząd Spółki postanowił wnieść do Enion Power Sp. z o.o. części przedsiębiorstwa Spółki, w stopniu pozwalającym na prowadzenie działalności w zakresie obrotu oraz wytwarzania energii elektrycznej. Wskazane w uzasadnieniu uchwały argumenty za odstąpieniem od wariantu przyjętego w uchwale z 6 lutego 2007 r. dotyczyły: braku kierunkowej zgody MSP, braku akceptacji organizacji związkowych działających w Enion SA oraz przyjęcia na spotkaniu przedstawicieli spółek wchodzących w skład Grupy Kapitałowej Energetyka Południe w dniu 19 kwietnia 2007 r. wariantu wydzielenia do spółki zaleŝnej działalności obrotu. NiezaleŜnie od powyŝszego, po decyzji z 27 kwietnia 2007 r. kolejne działania Spółki były realizowane ze zwłoką i nieprawidłowościami. Wniosek do Prezesa URE o wyznaczenie na osd Spółka przesłała w dniu 8 czerwca 2007 r., a więc zaledwie 3 tygodnie przed ostatecznym terminem prawnego wydzielenia osd. Ponadto przekazane dokumenty były wadliwe, co wymagało dodatkowych wyjaśnień i uzupełnień (np. nie przedstawiono Prezesowi URE docelowej struktury, a przedłoŝony mu statut Spółki nie zawierał postanowień, zapewniających Spółce spełnienie wymogów Prawa energetycznego niezbędnych do wyznaczenia jej na osd). Okoliczności te spowodowały nieprzygotowanie Spółki jako niezaleŝnego osd w ustawowym terminie 1 lipca 2007 r. Nie dochowano zarówno ustawowego terminu uzyskania niezaleŝności pod względem prawnym, jak teŝ terminów określonych przez zarząd Spółki w harmonogramie realizacji rozdzielenia działalności, przedstawionej w piśmie z 23 stycznia 2007 r. do przewodniczącego Grupy Roboczej ds. utworzenia Energetyki Południe SA Zarząd Spółki przyjął wariant, określony w uchwale z 27 kwietnia 2007 r., dysponując analizami wskazującymi na jego niezgodność ze standardami niezaleŝności osd. Ernst&Young Business Advisory Sp. z o.o. i Wspólnicy Sp. k. (dalej Ernst & Young), świadcząca usługi doradcze w procesie wydzielenia osd, w dokumencie Pogłębiona analiza wybranych wariantów wydzielenia osd (z sierpnia 2006 r.) wskazywała, Ŝe wariant ostatecznie zastosowany w Enion SA jest wprost sprzeczny z Wytycznymi Komisji Europejskiej. Według tych wytycznych osd nie powinien być właścicielem akcji lub udziałów przedsiębiorstwa energetycznego zajmującego się obrotem lub wytwarzaniem energii elektrycznej. Podobne stanowisko prezentował Prezes URE (np. w dokumencie Analiza zgodności róŝnych modeli prawnego rozdzielenia działalności sieciowej oraz handlowej Spółek Dystrybucyjnych z wymogami prawa krajowego i unijnego oraz stanowiskiem Komisji Europejskiej wyraŝonym w Notach Implementacyjnych do Dyrektywy Energetycznej oraz komunikatach w sprawie wyznaczenia przez Prezesa URE Operatorów Systemów Dystrybucyjnych z 27 września 2006 r. 4

5 oraz 21 maja 2007 r.). W konsekwencji Prezes URE nie uwzględnił wniosku Spółki o wyznaczenie jej operatorem systemu dystrybucyjnego do dnia obowiązywania koncesji na dystrybucję energii elektrycznej. Przyjęta przez Enion SA struktura organizacyjna była w opinii Prezesa URE akceptowalna jedynie w okresie przejściowym i wymagała dodatkowych zabezpieczeń w postaci przekazania wykonywania praw z akcji lub udziałów innemu podmiotowi. Dalsze przekształcenia w ramach grupy kapitałowej miały być zrealizowane do 31 grudnia 2007 r. Biorąc pod uwagę ww. okoliczności, Izba uznaje za niewłaściwy zrealizowany model wydzielenia osd. Nie odpowiadał on bowiem ustalonym przez Prezesa URE oraz Komisję Europejską standardom niezaleŝności osd. Przyjęcie takiego wariantu spowodowało wyznaczenie Spółki na operatora systemu dystrybucyjnego jedynie warunkowo i tymczasowo (do końca czerwca 2008 r.) i konieczność poniesienia dodatkowych kosztów związanych z reorganizacją struktury grupy kapitałowej Enion SA. W ramach realizacji II etapu wydzielenia osd według wyjaśnień zarządu Enion SA 10 na dzień 10 lipca 2008 r. koszty te wyniosły zł Spółka, mimo oświadczenia złoŝonego Prezesowi URE wraz z wnioskiem o wyznaczenie jej jako osd, nie dokonała dalszych przekształceń grupy kapitałowej, które miały być zrealizowane do 31 grudnia 2007 r. Prezes URE, w decyzji z 30 czerwca 2008 r., po raz kolejny wyznaczył Spółkę jako osd warunkowo do 31 grudnia 2008 r. Mimo zobowiązania się Spółki wobec Prezesa URE do przeprowadzenia II etapu wydzielenia osd w terminie do końca 2007 r. zarząd Enion SA w tym czasie nie podjął stosownych decyzji. Na przełomie lipca i sierpnia 2007 roku Tauron SA jako spółka holdingowa. zaangaŝowała się w prace projektowe i po uzyskaniu wyników analizy weryfikacyjnej pismem z dnia 13 listopada przekazała ostateczne opracowania Zarządwi Enion S.A. wskazując na wariant wydzielenia czystego osd, tj. wypłaty dywidendy rzeczowej w postaci udziałów w spółkach zaleŝnych. W dniu 7 lutego 2008 r. zarządy spółek dystrybucyjnych Grupy Tauron zaakceptowały metodę dywidendy rzeczowej, zobowiązały się do przeprowadzenia rozmów ze związkami zawodowymi w spółkach, uzgodniły klucz podziału kosztów dotychczasowych prac oraz prac, które będą realizowane w ramach projektu, a takŝe zaakceptowały harmonogram przekształceń korporacyjnych w Grupie Tauron w zakresie spółek osd. 10 pismo znak: ZV/2076/W/2008 z dnia 14 lipca 2008 r. 11 znak ZR/TG/12/

6 W dniu 2 kwietnia 2008 r. Prezes zarządu Tauron SA poinformował Prezesa URE 12 o ponownej analizie zasadności wyboru wariantu dywidendy rzeczowej oraz o samodzielnym realizowaniu prac związanych z wydzieleniem osd przez spółki Enion SA i EnergiaPro KE SA. W dniu 27 maja 2008 r. odbyło się spotkanie robocze zarządów spółek osd i Tauron SA z doradcami z firm: Ernst&Young oraz Kancelarii Prawnej Wierciński, Kwieciński, Baehr Sk., na którym spółki ustaliły przyjęcie ścieŝki podziału przez wydzielenie udziałów spółek zaleŝnych do nowej spółki siostrzanej względem osd w oparciu o art pkt.4 Ksh, oraz przedstawiły projekt harmonogramu działań tego procesu. Dokument ten wraz z pismem przewodnim przesłany został do MSP w dniu 29 maja 2008 r. 13 W konsekwencji ww. działań zarząd Enion SA w dniu 30 maja 2008 r. złoŝył wniosek do Prezesa URE o wyznaczenie na operatora systemu dystrybucyjnego na okres od 1 lipca 2008 r. do 31 grudnia 2009 r., tj. na okres umoŝliwiający realizację przyjętego harmonogramu działań w zakresie uzyskania niezaleŝności Spółki jako osd. W dniu 30 czerwca 2008 r. Prezes Urzędu Regulacji Energetyki, po wcześniejszym wezwaniu Spółki do korekty ram czasowych implementacji modelu dalszych przekształceń w obszarze osd 14, wyznaczył Enion SA operatora systemu dystrybucyjnego na okres od 1 lipca 2008 r. do 31 grudnia 2008 r. Przewlekłość działań dostosowujących Spółkę do wymaganych standardów niezaleŝności osd naleŝy ocenić negatywnie, zwłaszcza, Ŝe Spółka od 2006 r. posiadała niezbędne analizy i ekspertyzy dotyczące koniecznych działań w celu zakończenia procesu wydzielenia osd. Z kolei wypracowana w styczniu 2008 r. koncepcja II etapu wydzielenia osd w Enion SA 15 przewidywała aŝ 6-letni okres przekazywania udziałów w spółkach zaleŝnych Enion SA w ramach wypłaty dywidendy rzeczowej. NaleŜy takŝe zauwaŝyć, Ŝe niewłaściwa była współpraca z Prezesem URE, m.in. Spółka nie udzielała informacji o trybie przekształceń wybranym przez zarząd Spółki i harmonogramie jego realizacji (np. pismo Prezesa URE do Prezesa zarządu Enion SA z dnia 23 maja 2008 r. 16 ). 2. Poza kwestią uniezaleŝnienia Spółki jako osd pod względem formy prawnej, w ocenie NajwyŜszej Izby Kontroli Spółka nie spełniła takŝe innych standardów niezaleŝności. Dokonując oceny w zakresie niezaleŝności Enion SA jako osd NIK brała pod uwagę zarówno stan 12 pismo znak DG/484/ pismo znak ZN/JO/TG/778/ pismo znak: DPE-47-67(2)/2008/2717/PJ z dnia 11 czerwca 2008 r. 15 koncepcja została ustalona w uzgodnieniach ze spółką dominującą Tauron Polska Energia SA dotyczyła procesu wydzielenia osd w Enion SA i EnergiaPro SA i została przedstawiona Ministrowi Skarbu Państwa w piśmie zarządu Tauron Polska Energia SA znak: ZR/TG/1/2008 z 25 stycznia 2008 r. 16 pismo znak: DPE-47-39(I)/2008/JL. 6

7 prawny, jak teŝ wyniki analizy niezaleŝności osd dokonanej przez Prezesa URE oraz Wytyczne KE z 2004 r. Obowiązek zapewnienia niezaleŝności osd został wprowadzony do polskiego prawa z dniem 3 maja 2005 r. 17, a do dnia 1 lipca 2007 r. pozostawiono spółkom jedynie prawne wydzielenie działalności dystrybucyjnej. Tymczasem większość działań wprowadzających niezaleŝność osd realizowano w Enion SA dopiero wraz z procesem wydzielenia prawnego w 2007 r Przedmiot działalności Enion Grupa Tauron SA, określony w 7 statutu spółki, obejmuje takŝe działalność inną niŝ dystrybucja energii elektrycznej. Art. 9d ust. 1 Prawa energetycznego stanowi, Ŝe operator systemu dystrybucyjnego powinien pozostawać pod względem formy prawnej i organizacyjnej oraz podejmowania decyzji niezaleŝny od innych działalności niezwiązanych z dystrybucją energii elektrycznej. W dniu 11 lipca 2007 r. w KRS został zarejestrowany przedmiot działalności, ograniczony w stosunku do poprzedniego. Jednak nadal pozostało 37 rodzajów działalności, z których niektóre nie łączyły się w Ŝadnym stopniu z prowadzeniem działalności związanej z dystrybucją energii elektrycznej (np. transport lądowy, działalność wydawnicza, działalność poligraficzna, wynajem samochodów osobowych, doradztwo w zakresie sprzętu komputerowego, działalność związana z bazami danych, działalność detektywistyczna i ochroniarska, działalność w zakresie ochrony zdrowia ludzkiego). Zarząd Enion SA uzasadniał taki zakres działalności 18 akceptacją Prezesa URE, który w decyzji o wyznaczenie Spółki operatorem systemu dystrybucyjnego stwierdził, Ŝe wymogi dotyczące wyznaczenia Spółki na osd, zawarte w ustawie Prawo energetyczne, zostały spełnione. Według zarządu Spółki sformułowanie niezaleŝni od innych działalności uŝyte w art. 9d Prawa energetycznego odnosi się do działalności w rozumieniu tej ustawy, tj. zgodnie z art. 3 pkt 12 jedynie do działalności gospodarczej w zakresie wytwarzania, przetwarzania, magazynowania, przesyłania, dystrybucji energii. NIK wskazuje jednak, Ŝe w uzasadnieniu do projektu ustawy z dnia 4 marca 2005 r. o zmianie ustawy - Prawo energetyczne oraz ustawy - Prawo ochrony środowiska stwierdzono, Ŝe przepis art. 9d Prawa energetycznego ma wypełniać dyspozycję art i 17 Dyrektywy 2003/54/We Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 26 czerwca 2003 r. dotyczącej wspólnych zasad rynku wewnętrznego energii elektrycznej i uchylająca dyrektywę 96/92/WE 19. Art. 15 ww. Dyrektywy stanowi, Ŝe operator systemu dystrybucyjnego, będący częścią przedsiębiorstwa zintegrowanego pionowo, jest 17 na podstawie ustawy z dnia 4 marca 2005 r. o zmianie ustawy - Prawo energetyczne oraz ustawy - Prawo ochrony środowiska (Dz.U. Nr 62, poz. 552), zmieniającej Prawo energetyczne z dniem 3 maja 2005 r. 18 pismo znak: ZV/2076/W/2008 z dnia 14 lipca 2008 r. 19 Dz.U.UE L Nr 176, str.37 ze zm. (nr Celex: 32003L0054). 7

8 niezaleŝny przynajmniej pod względem formy prawnej, organizacji i podejmowania decyzji od innych działalności niezwiązanych z dystrybucją. Takie stanowisko wydaje się być zgodne z poglądem Prezesa URE, który w procesie wyznaczenia Spółki jako osd stwierdził, Ŝe mając na uwadze postanowienia art. 9d ust. 1 ustawy Prawo energetyczne, przedmiot działalności osd powinien ograniczać się do działalności związanej z energią elektryczną oraz działalności wynikającej z zadań realizowanych przez osd. W związku z tym ze statutu Spółki muszą być wykreślone rodzaje działalności niezwiązane z energią elektryczną oraz działalności inne niŝ wynikające z zadań osd 20. Ponadto w analizie niezaleŝności działania osd Prezes URE wskazał jako nieprawidłowe prowadzenie przez Enion SA działalności nie związanej z działalnością operatorską, czyli usługi medyczne i paramedyczne NiezaleŜność osób odpowiedzialnych za zarządzanie Spółką ustanowiono w statucie Spółki dopiero w grudniu 2007 r., a więc 2,5 roku po wejściu w Ŝycie przepisów Prawa energetycznego wymagającego zapewnienie takiej niezaleŝności. Wiceprezes URE w piśmie do Enion SA z dnia 15 czerwca 2007 r. stwierdził, Ŝe muszą zostać uregulowane postanowienia dotyczące przyczyn ewentualnego odwołania z zarządu osd. Przyczyny odwołania muszą być wyraźnie określone i powinien to być katalog zamknięty. Zawarcie w statucie Spółki wyraźnie określonych przyczyn, z powodu których moŝna odwołać osoby zarządzające osd, jest postulowane w Wytycznych UE z 2004 r.. Zarząd Enionu SA dopiero w dniu 7 grudnia 2007 r. podjął uchwałę nr 516/2007 w sprawie wniosku do walnego zgromadzenia Enion SA o podjęcie uchwały zmieniającej statut Spółki. W 27 statutu Spółki określono powody, dla których moŝna odwołać członka zarządu. Nie był to jednak zamknięty katalog, bowiem przepis 27 ust. 3 stanowił, Ŝe kaŝdy z członków zarządu moŝe być odwołany lub zawieszony w czynnościach przez radę nadzorczą lub walne zgromadzenie z waŝnego powodu. Jako waŝny powód wymieniono jedynie przykładowo kilka przypadków, nie zamykając tego katalogu ( za waŝny powód uwaŝa się między innymi ). RownieŜ, w opinii NIK, zapis nienale- Ŝyte wykonywanie przez członka Zarządu jego obowiązków, w tym obowiązków dotyczących wypełniania przez Spółkę funkcji operatora systemu dystrybucyjnego nie spełnia postulowanego przez URE wyraźnego określenia przyczyny odwołania Posiadanie przez Enion SA akcji lub udziałów w innych spółkach było sprzeczne z wymogiem niezaleŝności operatora systemu dystrybucyjnego od innych niŝ dystrybucja obszarów działalności. 20 pismo DPE (2)/2007/BT z dnia 15 czerwca 2007 r. 8

9 Przyjęte przez Spółkę rozwiązania formalno-prawne, polegające na powierzeniu spółce Energetyce Południe SA (obecnie Tauron Polska Energia S.A.) praw z akcji i udziałów (odpłatnie) w podmiotach prowadzących działalność gospodarczą niezwiązaną z działalnością osd 21, zaleŝnych w 100% od osd, zostały przez Prezesa URE uznane jako dopuszczalne jedynie w okresie przejściowym. W ocenie NIK sytuacja, w której Spółka jako osd jest właścicielem 100% udziałów spółek, a w szczególności spółek zajmujących się obrotem i wytwarzaniem energii elektrycznej, nie spełnia wymogów art. 9d ust. 1 pkt 2 oraz ust. 2 pkt 1 Prawa energetycznego. W tym przypadku działalność osd pozostaje w związku z innymi rodzajami działalności. Posiadając akcje lub udziały w innych spółkach Enion SA jest bowiem bezpośrednio zainteresowany ich wynikami, a decyzje jej Zarządu (Zarządu operatora osd) mogą być zaleŝne od sytuacji w kontrolowanych spółkach. Prezes Zarządu Spółki wyjaśnił w toku kontroli, Ŝe w związku z trwającym procesem mającym na celu spełnienie warunku zawartego w Decyzji Prezesa URE ( ) wyznaczającej Spółkę Operatorem Systemu Dystrybucyjnego do roku dalszy nadzór oraz wykonywanie praw wynikających z posiadania przez Enion Grupa Tauron S.A. udziałów w Spółkach w stosunku do których zostały podpisane Umowy ustanowienia uŝytkowania udziałów na rzecz Tauron Polska Energia S.A., uzaleŝniony będzie od przyjętej dalszej formuły postępowania w tym procesie oraz terminu jego ostatecznego zakończenia. Z uwagi na powyŝsze planuje się przedłuŝyć okres obowiązywania tych Umów do czasu sfinalizowania procesu oraz udzielić TAURON Polska Energia S.A. nowych Pełnomocnictw do wykonywania praw z udziałów Spółek obciąŝonych uŝytkowaniem NIK zauwaŝa takŝe inne zjawiska, które Prezes URE wskazywał jako niespełniające wymagań niezaleŝności osd: łączenie siedzib osd ze spółką obrotu (Enion Energia Sp. z o.o.) oraz nieutworzenie lub niewydzielenie z przedsiębiorstwa zintegrowanego pionowo własnych punktów obsługi klienta. Zmiana siedziby Enion SA została zarejestrowana w KRS dopiero w dniu 30 kwietnia 2008 r. i z tym dniem zakończono przenoszenie pracowników Spółki do nowej siedziby. Brak wyłączenia ze struktury Enion SA punktów obsługi klienta, obsługujących takŝe klientów spółki obrotu (Enion Energia Sp. z o.o.) w zakresie usług wynikających z obsługi umów kompleksowych, nie jest takŝe zgodne z Wytycznymi UE z 2004 r. gdzie określono, 21 Elektrociepłownia EC Nowa Sp. z o.o., Enion Energia Sp. z o.o., Polska Energia Pierwsza Kompania Handlowa Sp. z o.o. oraz Andropol Elektrociepłownia Sp. z o.o. 22 pismo znak: ZP/VZ/JS/1317/2008 z dnia 6 maja 2008 r. 9

10 Ŝe piony świadczące usługi zarówno na rzecz osd jak i sprzedaŝy powinny znajdować się poza osd. 3. W procesie restrukturyzacji sektora elektroenergetyki Izba nie stwierdziła nieprawidłowości w działaniach dotyczących tego procesu, realizowanych przez Enion SA. Izba zauwaŝa natomiast brak uzasadnienia dla zlecania niektórych usług zewnętrznych W procesie konsolidacji pionowej Skarb Państwa, reprezentowany przez Ministra Skarbu Państwa, oraz Enion SA, EnergiaPro Koncern Energetyczny SA i Elektrownia Stalowa Wola SA zawiązały 6 grudnia 2006 r. Spółkę Energetyka Południe SA o kapitale zakładowym wynoszącym zł. Energetyka Południe SA podwyŝszyła kapitał zakładowy: - w dniu 9 maja 2007 r. o kwotę zł poprzez emisje akcji o wartości nominalnej i emisyjnej 1 zł kaŝda, - w dniu 18 maja 2007 r. o kwotę zł poprzez emisję akcji o wartości nominalnej i emisyjnej 1 zł, - w dniu 22 sierpnia 2007 r. o kwotę zł poprzez emisję akcji o wartości nominalnej i emisyjnej 1 zł, objętych w całości przez Skarb Państwa, m.in. w zamian za wniesienie akcji Enion SA o wartości nominalnej 100 zł kaŝda i wartości rynkowej NIK ocenia pozytywnie działania Spółki związane z budowaniem grupy Tauron oraz procesem udostępniania uprawnionym pracowników naleŝnych im akcji w procesie prywatyzacji i konsolidacji sektora elektroenergetycznego. Na dzień 11 lutego 2008 r. ustalona została liczba uprawnionych pracowników do nieodpłatnego nabycia akcji ( osoby). W dniu 2 kwietnia 2008 r. pismem do MSP wskazane zostały przez Zarząd Spółki osoby, które w imieniu Ministra Skarbu Państwa będą podpisywać umowy nieodpłatnego zbycia akcji uprawnionym pracownikom. Zakończenie procesu udostępniania akcji spółki ma nastąpić w dniu 12 listopada 2008 r NIK wskazuje na wysokie koszty usług zewnętrznych, związanych z realizowanymi procesami konsolidacji pionowej oraz wydzielenia ze struktury Spółki działalności w zakresie dystrybucji energii. Łącznie koszty te wyniosły tys. zł. NaleŜy przy tym zauwaŝyć, Ŝe zlecanie przez Zarząd Enion SA licznym podmiotom usług konsultacyjno-doradczych w procesie konsolidacji spółki w strukturze Energetyki Południe SA oraz w procesie wydzielenia osd miało miejsce w sytuacji, gdy jednocześnie spółka współfinansowała usługi PricewaterhouseCoopers Spółka z o.o., świadczone kompleksowo dla wszystkich spółek konsolido- 10

11 wanych w ramach Energetyki Południe SA, oraz zawarła umowy z Ernst & Young, obejmujące kompleksową obsługę procesu wydzielenia osd. Przyjęty przez Zespół Sterujący do Spraw Realizacji Programu dla elektroenergetyki sposób finansowania usług doradczych w procesie konsolidacji pionowej sektora elektroenergetycznego (wspólne usługi dla wszystkich spółek konsolidowanych w danej grupie) miał minimalizować koszty. Taki sposób został teŝ zaakceptowany przez Enion SA poprzez przyjęcie ustaleń w tym zakresie na posiedzeniu Grupy Roboczej ds. utworzenia Energetyki Południe SA w dniu 14 lipca 2006 r. W dniu 10 sierpnia 2006 r. Południowy Koncern Energetyczny SA, Enion SA, Energia Pro Koncern Energetyczny SA oraz Elektrownia Stalowa Wola SA zawarły umowę dotyczącą zasad współfinansowania prac związanych z realizacją Programu dla elektroenergetyki, zgodnie z którą zewnętrzne koszty i wydatki współfinansowane miały być przez strony w następujących proporcjach: PKE 30%, Enion SA 30%, EnergiaPro KE SA 30%, Elektrownia Stalowa Wola SA 10%. PKE jako strona zawieranych umów, zobowiązał się do dokonywania płatności za ich realizację, a takŝe do wystawiania i przesyłania podmiotom współfinansującym stosownych faktur. Zawarta w dniu 17 sierpnia 2006 r. umowa z PricewaterhouseCoopers Sp. z o.o. z siedzibą w Warszawie obejmowała m.in. następujące usługi: przedstawienie wstępnego projektu konsolidacji, przedstawienie raportu z analiz ekonomicznych przygotowanych na potrzeby postępowania przed UOKiK, przedstawienie projektu statutu oraz umowy akcjonariuszy Spółki Energetyka Południe, opracowanie wniosku o zamiarze koncentracji do prezesa UOKiK, dokonanie wyceny majątku konsolidowanych spółek, przedstawienie projektów dokumentacji koniecznych do zgłoszenia Spółki Energetyka Południe do sądu rejestrowego i zgłoszenie wniosku do KRS, przedstawienie opracowania prawnych moŝliwości przekazania pracownikom konsolidowanych spółek akcji Spółki Energetyka Południe, przedstawienie dokumentu dla Zespołu Sterującego z uzasadnieniem celowości powołania Spółki Energetyka Południe, przygotowanie wniosku o zamiarze koncentracji oraz dokumentów koniecznych do podwyŝszenia kapitału zakładowego Energetyki Południe i zgłoszenie wniosku do sądu rejestrowego. Z tytułu współfinansowania ww. usług Spółka wydatkowała łącznie 658 tys. zł. NiezaleŜnie od powyŝszego Spółka zawarła liczne umowy z innymi podmiotami na usługi zewnętrzne w procesie konsolidacji (w tym m.in. Ernst & Young oraz trzema kancelariami prawnymi). Łączne koszty pozostałych usług wyniosły tys. zł.. 11

12 Poza kosztami związanymi z konsolidacją w ramach Grupy Południe, Spółka poniosła dodatkowo koszty w łącznej kwocie tys. zł związane z rozdzieleniem działalności w Enion SA (wydzieleniem osd). NaleŜy przy tym zauwaŝyć, Ŝe mimo umów z Ernst & Young, obejmujących kompleksową obsługę tego procesu, Spółka zlecała dodatkowo liczne usługi zewnętrzne. Umowy z Ernst & Young dotyczyły m.in. wykonania pogłębionej analizy wariantów wydzielenia osd, obejmującej obszary ekonomiczny, organizacyjny, prawny, pracowniczy i techniczny (umowa z dnia 10 sierpnia 2006 r.) oraz przygotowania szczegółowego harmonogramu działań, udziału i czynnego wspierania zarządu Spółki w rozmowach z przedstawicielami URE i MSP, przeglądu planowanej struktury organizacyjnej grupy kapitałowej Enion, przygotowanie dokumentacji niezbędnej do przekazania sądowi, URE, organom korporacyjnym i innym instytucjom zewnętrznym, pomocy w alokacji składników majątku w procesie rozdziału działalności, analizy projekcji finansowych pod kątem zgodności z przyjętymi zało- Ŝeniami restrukturyzacji, udziału w spotkaniach roboczych dotyczących restrukturyzacji, w tym z reprezentantami strony społecznej, pomocy w identyfikacji wszelkich zobowiązań warunkowych, weryfikacji wyceny majątku, rozwiązywanie kwestii podatkowych związanych z restrukturyzacją, przygotowanie umowy dzierŝawy majątku wytwórczego, innych prac doradczych nie wyszczególnionych w umowie (umowa z dnia 15 listopada 2006 r.). Łącznie z tytułu usług wynikających z ww. umów z Ernst & Young Spółka wydatkowała tys. zł. Mimo to Spółka zleciła dodatkowo usługi o łącznej wartości 458 tys. zł, obejmujące np. udział w pracach związanych z wydzieleniem osd, obsługę prawną procesu wydzielenia osd, konsultacje prawne, przygotowanie dokumentacji związanej z wydzieleniem osd, doradztwo podatkowe, przygotowanie umowy dzierŝawy. Zarząd Spółki wyjaśnił 23, Ŝe realizacja dwóch, tak skomplikowanych procesów w tym samym czasie, implikowała powstawanie wielu trudnych kwestii w obszarach biznesowych, podatkowych, prawnych i społecznych, dlatego teŝ Spółka wspierała się doradcami i kancelariami prawnymi, którzy wspomagali Spółkę. NIK nie kwestionuje potrzeby wsparcia zewnętrznego w ww. elementach restrukturyzacji. Wątpliwości budzi jednak ponoszenie dodatkowych kosztów w sytuacji, gdy Spółka miała zapewnioną wszechstronną obsługę w ramach umów z PricewaterhouseCoopers Sp. z o.o. oraz Ernst & Young. 23 pismo znak: ZV/2076/W/2008 z dnia 14 lipca 2008 r. 12

13 4. Enion SA w latach osiągał zysk netto na poziomie powyŝej tys. zł. Ze względu na nieprzedstawienie przez Spółkę w trakcie kontroli danych ekonomicznofinansowych za 2007 r. NIK nie moŝe w pełni ocenić sytuacji Spółki w 2007 r. 24 W latach w Enion SA nastąpił wzrost poziomu kosztów pracy oraz wzrost udziału kosztów pracy w kosztach działalności. W ocenie NIK miały na to wpływ postanowienia porozumień z pracownikami, w tym umowy społecznej oraz zakładowego układu zbiorowego pracy. Uwagę zwraca poziom kosztów świadczeń pracowniczych, które były przyznawane pracownikom mimo juŝ obowiązujących uprawnień, w tym wynikających z ponadzakładowego układu zbiorowego pracy. W konsekwencji poziom kosztów pracy wzrósł z 10,5% na koniec 2004 r. do 14,7% na koniec 2007 r. Na koszty te składały się m.in.: fundusz płac ( tys. zł w 2005 r. oraz tys. zł w 2007 r.), premia roczna (w latach tys. zł), składka na pracowniczy program emerytalny (w l tys. zł), odpis na zakładowy fundusz świadczeń socjalnych w wysokości 3 krotności odpisu podstawowego (łącznie w latach tys. zł), ekwiwalent dla emerytów i rencistów za energię 25 (w latach tys. zł), a takŝe koszty posiłków, odzieŝy ochronnej itp. Ponadto na podstawie Umowy Społecznej z dnia 19 marca 2004 r. wypłacono pracownikom jednorazowo nagrodę okolicznościową w łącznej kwocie tys. zł, z tego tys. zł w 2004 r. i tys. zł w 2005 r. W opinii NIK zawarcie Umowy społecznej w marcu 2004 r., skutkującej m.in. gwarancjami zatrudnienia do 2014 r., bez uprzedniej analizy zatrudnienia pod względem jego optymalnego poziomu i struktury, było działaniem powodującym negatywne skutki ekonomiczne dla Spółki. W Umowie Spółka zobowiązała się przez okres 10 lat nie dokonywać zwolnień grupowych i indywidualnych z przyczyn niedotyczących pracowników, bez względu na zakres zmian organizacyjnych, ekonomicznych i technologicznych w Spółce. Analiza konsekwencji gwarancji zatrudnienia dla załogi była tym bardziej wskazana, Ŝe Spółka znajdowała się w okresie zasadniczych zmian organizacyjnych w dniu 19 marca 2004 r. podpisany został plan połączenia z innymi zakładami energetycznymi, a ponadto wiadomym był obowiązek dokonania w perspektywie do 2007 r. prawnego rozdziału działalności dystrybucyjnej od innych obszarów działalności (wynikało to z postanowień Dyrektywy 2003/54/WE). 24 Z danych opublikowanych w Monitorze Sądowym i Gospodarczym nr 141/2008 (2990) wynika, Ŝe po rozdzieleniu działalności poziom zysku Spółki na koniec 2007 r. zmniejszył się. zysk netto wyniósł tys. zł. 25 wypłacany od 2006 r. na podstawie protokołu dodatkowego nr 14 do Ponadzakładowego układu zbiorowego pracy dla przedsiębiorstw przemysłu energetycznego. 13

14 5. Biorąc pod uwagę powyŝsze oceny i uwagi, na podstawie art. 60 ust. 2 ustawy o NIK, NajwyŜsza Izba Kontroli przedstawia następujące wnioski: Dostosowanie struktury grupy Enion w terminie do 31 grudnia 2008 r., według harmonogramu uzgodnionego z Prezesem URE, w celu spełnienia kryteriów wskazanych w art. 9d ust. 2 Prawa energetycznego. Przeanalizowanie postanowień statutu Spółki pod względem zabezpieczenia niezaleŝności Spółki jako operatora sytemu dystrybucyjnego, zgodnie ze stanowiskiem Prezesa URE. NajwyŜsza Izba Kontroli Departament Gospodarki, Skarbu Państwa i Prywatyzacji, na podstawie art. 62 ust. 1 ustawy o NIK, zwraca się do Zarządu Spółki o nadesłanie, w terminie 14 dni od daty otrzymania niniejszego wystąpienia, informacji o sposobie wykorzystania uwag i wykonania wniosków oraz o podjętych działaniach lub o przyczynach niepodjęcia tych działań. Stosownie do art. 61 ust. 1 ustawy o NIK, w terminie 7 dni od daty otrzymania niniejszego wystąpienia pokontrolnego, przysługuje Zarządowi Spółki prawo zgłoszenia do dyrektora Departamentu Gospodarki, Skarbu Państwa i Prywatyzacji NIK umotywowanych zastrzeŝeń w sprawie ocen, uwag i wniosków, zawartych w tym wystąpieniu. W razie zgłoszenia zastrzeŝeń, termin nadesłania informacji, o której wyŝej mowa, liczy się stosownie do art. 62 ust. 2 ustawy o NIK od dnia otrzymania ostatecznej uchwały w sprawie powyŝszych zastrzeŝeń. Dyrektor Departamentu Gospodarki, Skarbu Państwa i Prywatyzacji ( - ) Andrzej Otrębski 14