Dwie jaskó³ki pocz¹tek wiosny?

Transkrypt

1 Mateusz Filary* Dwie jaskó³ki pocz¹tek wiosny? Teoria powinna wszystko oœwietlaæ, eby umys³ móg³ ³atwiej znaleÿæ drogê, nie mo e jednak dostarczaæ umys³owi formu³ dla rozwi¹zywania konkretnych zadañ. (...) Teoria umo liwia umys³owi wgl¹d w ogromn¹ liczbê zjawisk i ich wzajemnych zwi¹zków, a pozostawia umys³ samemu sobie w wy szych regionach dzia³ania. Karl von Clausewitz 1 Nauka o Stosunkach Miêdzynarodowych jest jedn¹ z najm³odszych nauk spo³ecznych. Jej pocz¹tki siêgaj¹ zakoñczenia I wojny œwiatowej, kiedy zaczê³y powstawaæ na uniwersytetach, g³ównie anglosaskich, pierwsze katedry Stosunków Miêdzynarodowych. W Polsce ze wzglêdu na specyfikê jej historii pozostawanie w sowieckiej strefie wp³ywów, które uniemo liwia³o swobodn¹ politykê zagraniczn¹ oraz powa nie utrudnia³o refleksjê nad ni¹ pierwsze przejawy akademickiego zainteresowania t¹ dziedzin¹ siêgaj¹ 30 lat wstecz i wi¹ ¹ siê z powstaniem Instytutu Stosunków Miêdzynarodowych na Uniwersytecie Warszawskim. Od tego czasu, a zw³aszcza po upadku komunizmu stale roœnie zainteresowanie tym tematem. Jest to tendencja zdrowa, zwa ywszy na rolê, jak¹ Polska mo e i powinna odgrywaæ w polityce œwiatowej. Co prawda nasz kraj uzyska³ cz³onkostwo NATO i UE, wiêc ktoœ móg³by powiedzieæ, e de facto osi¹gnêliœmy wszystkie cele, do których winna zmierzaæ nasza polityka zagraniczna i zajmowanie siê Stosunkami Miêdzynarodowymi stanowi jedynie akademick¹ rozrywkê intelektualistów. Poprzednie zdanie jest oczywiœcie pewnym przerysowaniem, jednak e zauwa alny dryf, w jakim znajduje siê nasza polityka zagraniczna od czasu zrealizowania swych ostatecznych celów pokazuje, e jest coœ na rzeczy. Œwiat nie stoi w miejscu. W ci¹gu ostatniej dekady, 207

2 a zw³aszcza po 11 wrzeœnia 2001 roku, wydarzenia na scenie miêdzynarodowej nabieraj¹ impetu. Towarzysz¹ce temu okresowe burze medialne jedynie zaciemniaj¹ obraz sytuacji. St¹d te uprawnion¹ wydaje siê potrzeba kontynuowania akademickiej refleksji nad stosunkami miêdzynarodowymi i propagowanie jej równie w bardziej przystêpnej, publicystycznej postaci. Celem niniejszego artyku³u nie jest rozwa anie stanu polskiej nauki o stosunkach miêdzynarodowych. Warto jednak powo³aæ siê na s³owa Romana KuŸniara, by³ego kierownika Zak³adu Studiów Strategicznych w Instytucie Stosunków Miêdzynarodowych UW oraz dyrektora Polskiego Instytutu Spraw Miêdzynarodowych. W swej najnowszej ksi¹ ce, po przedstawieniu miêdzy innymi doœæ ciemnego obrazu zaplecza intelektualno-analitycznego polskiej polityki zagranicznej, KuŸniar podkreœla wagê istnienia takowego, jako jednego z fundamentów dobrej polityki zagranicznej 2. Oczywiœcie o takim zapleczu nie mo e byæ mowy bez odpowiednich oœrodków akademickich i analitycznych, które dostarcza³yby fachowych analiz dla polityków i praktyków dyplomacji. W tym momencie pojawia siê oczywiœcie kwestia wykszta³cenia odpowiednich kadr. I tu zaczynaj¹ siê problemy. Aby móc kszta³ciæ na odpowiednim poziomie dydaktycy musz¹ dysponowaæ dobrymi materia³ami. O ile co do prakseologicznego wymiaru Stosunków Miêdzynarodowych, tj. Studiów strategicznych polskojêzyczna literatura jest doœæ bogata, to teoretyczna strona zagadnienia wypada blado. Choæ w szeregu prac stanowi¹cych wstêp do Stosunków Miêdzynarodowych jako dyscypliny akademickiej znajduj¹ siê fragmenty dotycz¹ce teorii przedmiotu, wydaj¹ siê one byæ niewystarczaj¹ce, zw³aszcza je eli czytelnik chcia³by dowiedzieæ siê o teoriach SM czegoœ wiêcej poza skrótowym przedstawieniem paradygmatów i ich najwa niejszych za³o eñ 3. Literatura przedmiotu zajmuj¹ca siê stricte problemami teoretycznymi SM jest w Polsce doœæ uboga i nastawiona raczej na rekonstrukcjê poszczególnych teorii, a nie ich krytyczn¹ analizê i krytykê 4. Sytuacja taka wydaje siê zwi¹zana z niedojrza³oœci¹ SM w Polsce autorzy zainteresowani tym tematem zajmuj¹ siê raczej techne ni episteme. Do niedawna równie brak by³o podrêczników odnoœnie teorii SM t³umaczonych z jêzyków obcych (g³ównie chodzi tu o prace powstaj¹ce w obrêbie krajów anglosaskich). Tym bardziej wiêc cieszy, e sytuacja ta zaczyna siê zmieniaæ. Mowa tutaj o dwóch niedawno wydanych podrêcznikach, w przek³adzie z jêzyka angielskiego, traktuj¹cych o teoriach stosunków miêdzynarodowych 5. Stanowi¹ one istotne poszerzenie oferty dostêpnych Ÿróde³ dydaktycznych dla wyk³adowców prowadz¹cych kursy o teoriach stosunków miêdzynarodowych. Mog¹ tak e z powodzeniem s³u yæ jako punkt wyjœcia dla ka dego, kto chcia³by poznaæ lepiej konstrukcje i modele 208

3 teoretyczne wyjaœniaj¹ce i pomagaj¹ce zrozumieæ œwiatow¹ politykê i stosunki miêdzynarodowe. Praca Jacksona i Sorensena (Wprowadzenie do Stosunków Miêdzynarodowych. Teorie i kierunki badawcze) stanowi typowy zachodni podrêcznik dla studentów rozpoczynaj¹cych studia nad stosunkami miêdzynarodowymi. Uk³ad poszczególnych rozdzia- ³ów jest jasny i klarowny. Ka dy z nich zaczyna siê wstêpem i spisem treœci przedstawiaj¹cym znajduj¹ce siê w nim zagadnienia, na koñcu znajduje siê podsumowanie zawieraj¹ce najwa niejsze tezy rozdzia³u (pomocne zw³aszcza dla studentów przygotowuj¹cych siê do egzaminu), pytania maj¹ce na celu sprawdzenie zrozumienia treœci prezentowanych w rozdziale oraz wybran¹ literaturê rozszerzaj¹c¹ poruszane kwestie, a tak e pomocne linki internetowe. Warto równie wspomnieæ, e tekst poszczególnych rozdzia³ów wzbogacaj¹ ramki ze studiami przypadków, ciekawymi wypowiedziami badaczy i praktyków polityki miêdzynarodowej oraz tabele i schematy pomagaj¹ce uporz¹dkowaæ i usystematyzowaæ przedstawiane zagadnienia. Zasadniczy teks poprzedza szczegó³owy spis treœci, spis skrótów oraz przedmowa autorów, natomiast na koñcu znajduje siê bibliografia oraz indeksy: rzeczowy i osobowy, które wydatnie u³atwiaj¹ korzystanie z podrêcznika. Treœæ zosta³a podzielona na 10 rozdzia³ów: 1 przedstawiaj¹cy historiê i zainteresowania badawcze dyscypliny Stosunków Miêdzynarodowych oraz sposób, w jaki ³¹czy siê ona z rzeczywistoœci¹ miêdzynarodow¹. Autorzy analizuj¹ tak e historiê wspó³czesnego systemu pañstw oraz zmiany, zwi¹zane z ewoluuj¹c¹ natur¹ suwerennoœci pañstw, które w nim obecnie zachodz¹; 2 zajmuje siê kontekstem, w którym powstawa³y konkretne teorie, k³ad¹c nacisk na oddzia³ywanie pomiêdzy teori¹ a czasem i okolicznoœciami, w jakich by³a ona tworzona, oraz wp³ywem przekonañ poszczególnych badaczy na tworzone przez nich teorie. Rozdzia³ zwraca jednoczeœnie uwagê, i teorie SM zajmuj¹ siê szeregiem zagadnieñ o znaczeniu ponadczasowym; 3 stanowi przedstawienie tradycji realistycznej w teorii SM, pocz¹wszy od jej intelektualnych poprzedników, takich jak Tukidydes, Machiavelli i Hobbes, a skoñczywszy na wspó³czesnych badaniach teoretyków identyfikuj¹cych siê z paradygmatem realistycznym. Rozdzia³ zawiera równie krytykê tego podejœcia oraz wnioski co do jego przydatnoœci analitycznej i perspektyw rozwoju; 4 podejmuje próbê syntetycznego przedstawienia bogatej tradycji liberalnej w teoriach SM, skupiaj¹c siê g³ównie na czterech g³ównych jej nurtach, tj. liberalizmu socjologicznego, wspó³zale noœci, instytucjonalnego i republikañskiego. Tak, jak w przypadku rozdzia³u o realizmie rozdzia³ koñczy ocena i krytyka tego podejœcia; 5 omawia teoriê spo³ecznoœci miêdzynarodowej, tzw. Szko³ê Angielsk¹, ma- 209

4 j¹c¹ ambicjê stanowiæ trzeci¹ drogê, niejako z³oty œrodek pomiêdzy liberalizmem i realizmem. Równie i w tym rozdziale autorzy przedstawiaj¹ krytykê tego podejœcia, jego mocne i s³abe strony oraz przydatnoœæ w analizie œwiatowej polityki; 6 prezentuje teorie tzw. miêdzynarodowej ekonomii politycznej (MEP) w jej trzech klasycznych odmianach wywodz¹cych siê z paradygmatu realistycznego, liberalnego, a tak e myœli marksistowskiej. Autorzy podkreœlaj¹, e s¹ one teoriami w bardzo szerokim tego s³owa znaczeniu, niemniej stanowi¹ one istotne, zw³aszcza w dobie globalizacji ekonomicznej, zbiory narzêdzi koncepcyjnych i przekonañ pozwalaj¹cych zrozumieæ przenikanie siê w skali œwiatowej polityki i ekonomii; 7 jest niejako kontynuacj¹ rozdzia³u poprzedniego i zajmuje siê kwesti¹ debat i wzajemnej krytyki w obrêbie przestawionych we wczeœniejszym rozdziale podejœæ do MEP. Rozdzia³ koñczy siê przedstawieniem najnowszych trendów w miêdzynarodowej ekonomii politycznej oraz konstatacj¹, i wobec rosn¹cych nierównoœci ekonomicznych pomiêdzy bogat¹ pó³noc¹ i biednym po³udniem MEP jako subdyscyplina SM bêdzie nabieraæ coraz wiêkszego znaczenia; 8 omawia tzw. drug¹ debatê w teorii SM, której treœci¹ by³ metodologiczny spór pomiêdzy klasykami a pozytywistami zwanymi tak e behawiorystami. Debaty metodologiczne, zw³aszcza w tak m³odej dziedzinie, jak Stosunki Miêdzynarodowe, s¹ istotn¹ czêœci¹ rozwa añ na rzeczywistoœæ miêdzynarodow¹. Autorzy konkluduj¹, e konkluzjê w zale noœci od przyjêtej epistemologii wyniki procesu teoretyzowania mog¹ siê diametralnie ró niæ; 9 stanowi ci¹g dalszy rozwa añ o metodologii Stosunków Miêdzynarodowych, w kontekœcie wyzwania, jakie uznanym perspektywom badawczym rzuci³y ujêcia postpozytywistyczne, takie jak teoria krytyczna, postmodernizm, konstruktywizm i teoria normatywna. Autorzy dokonuj¹ interesuj¹cego rozró nienia na teorie wyjaœniaj¹ce i teorie maj¹ce na celu zrozumienie, co po na³o- eniu na ten schemat kategorii ontologicznych subiektywizmu i obiektywizmu teorii pozwala na doœæ ³atwe skategoryzowanie poszczególnych teorii pod wzglêdem preferowanej przez nie metodologii; 10 ostatni rozdzia³ stanowi przegl¹d nowych zagadnieñ pojawiaj¹cych siê w teoriach SM zarówno tych g³ównego nurtu, jak i stanowi¹cych g³osy dysydenckie, jak np. feminizm czy ekologizm. Niestety, rozdzia³ ten stanowi tylko przegl¹d poszczególnych zagadnieñ i stanowi bardziej zachêtê do samodzielnego zg³êbiania poruszanych kwestii, ni ich krytyczn¹ analizê. Podrêcznik wydany przez Wydawnictwo UJ jest z pewnoœci¹ cenn¹ pozycj¹, mog¹c¹ znacz¹co wspomóc dydaktykê teorii Stosunków Miêdzynarodowych na polskich uczelniach, trzeba jednak wspomnieæ o kilku jego wadach. Po pierwsze, nak³ad to jedynie 1000 egzemplarzy, co jest liczb¹ zatrwa aj¹co 210

5 ma³¹. Po drugie, jakoœæ wydania pozostawia wiele do yczenia miêkka ok³adka i nienajlepszej jakoœci papier mog¹ powodowaæ, e ywotnoœæ samej ksi¹ ki, np. w bibliotece, nie bêdzie zbyt wielka. Po trzecie, brakuje dobrego rozdzia³u poœwiêconego nowym wyzwaniom teoretycznym jak wspomniano wczeœniej, rozdzia³ 10 zajmuj¹cy siê tymi zagadnieniami jest doœæ krótki i ma³o konkretny. Z tymi zastrze eniami ksi¹ kê Jacksona i Sorensena mo na i trzeba poleciæ. Zarówno jako podrêcznik akademicki, jak i Ÿród³o wiedzy o teoriach SM dla laików zainteresowanych tematem. Zwiêz³y styl, w wiêkszoœci bogata merytorycznie treœæ, dok³adnoœæ terminologiczna przek³adu oraz przystêpna forma prezentacji zagadnieñ to du e atuty tej pozycji. Teorie Stosunków Miêdzynarodowych pod redakcj¹ Scotta Burchilla to praca zbiorowa maj¹ca ambicjê przedstawienia stanu wspó³czesnych teorii Stosunków Miêdzynarodowych. W odró nieniu od pozycji przedstawionej powy ej, nie jest ona podrêcznikiem sensu stricte, jest to raczej zbiór esejów stanowi¹cych poszczególne rozdzia³y, napisanych w doœæ przystêpny sposób, a maj¹cych przedstawiaæ poszczególne teorie czy te paradygmaty w teoriach SM. Z przyjêtej konwencji brak takich u³atwieñ dydaktycznych jak tabelki, studia przypadków czy diagramy, na koñcu ksi¹ ki znajduje siê jedynie indeks osobowy. Przypisy znajduj¹ce siê na koñcu ka dego z rozdzia³ów mo na potraktowaæ jako propozycjê rozszerzaj¹cej lektury ka dy z autorów, korzystaj¹cych w swych esejach z bogatej literatury przedmiotu, umieszcza w nich czêsto komentarze, mog¹ce stanowiæ wskazówki do dalszych studiów nad poszczególnymi zagadnieniami. Pierwsze trzy rozdzia³y autorstwa Scotta Burchilla to wstêp oraz dwa eseje przedstawiaj¹ce najwa niejsze tradycji wewn¹trz dyscypliny, czyli realizm i liberalizm. We wstêpie przedstawia on cele i obszar zainteresowañ Stosunków Miêdzynarodowych, dokonuje rozró nienia na teoriê w znaczeniu formalnym i zastanawia siê, czy w stosunkach miêdzynarodowych mo emy mówiæ o czymœ takim jak teoria w œcis³ym znaczeniu tego terminu. Nastêpnie proponuje narzêdzia, którymi mo na siê pos³u yæ dokonuj¹c oceny porównawczej teorii w SM. Rozdzia³ o paradygmacie liberalnym rozpoczyna siê od przywo³ania s³awnej tezy Fukuyamy o koñcu historii w kontekœcie rozwoju demokratycznej strefy bezpieczeñstwa oraz umacniania siê instytucjonalnego ³adu mityguj¹cego zachowania pañstw. Po dokonaniu przegl¹du myœli liberalnej w SM pod k¹tem wojny, globalizacji i wolnego handlu autor koñczy konkluzj¹, i choæ wspó³czesne myœlenie liberalne o SM jest rozdarte miêdzy wartoœciami etycznymi i rynkowymi, a liberalny idealizm dwudziestolecia miêdzywojennego zosta³ po czêœci zdyskredytowany przez realizm, to w kontekœcie 211

6 rozwoju miêdzynarodowych re imów i organizacji nadal jest to prê na i twórcza tradycja myœlenia. Rozdzia³ o realizmie rozpoczyna siê od przedstawienia myœli wczesnych realistów: E.H. Carra i Hansa Morgenthau. Obydwaj przedstawiciele paradygmatu realistycznego przyk³adali wiele wagi do koncepcji si³y i potêgi 6 pañstw w stosunkach miêdzynarodowych. Nastêpnie autor przechodzi o omówienia teorii realizmu strukturalnego Kennetha Waltza i jego neorealistycznych kontynuatorów, która zdoby³a sobie wielkie uznanie w œrodowisku akademickim w USA. Nastêpnie autor przechodzi do krytyki podejœcia realistycznego/neorealistycznego polegaj¹cej na tym, e ten dojmuj¹cy jeszcze do niedawna w teorii SM paradygmat nie potrafi³ przewidzieæ koñca zimnej wojny. Przedstawia tak e zastrze enia wobec realizmu bêd¹cego teori¹ pañstwocentryczn¹, i ten nie umie odnieœæ siê do wynikaj¹cych z globalizacji wyzwañ dla pañstwowej suwerennoœci. Kolejne dwa rozdzia³y autorstwa Andrew Linklatera to Racjonalizm i Marksizm. W pierwszym z nich autor analizuje tradycjê okreœlan¹ przezeñ jako racjonalizm 7. Skupia siê ona na spo- ³ecznoœci miêdzynarodowej oraz wizji ³adu i sprawiedliwoœci w stosunkach miêdzynarodowych. Jej g³ówni przedstawiciele: Hedley Bull i Martin Wright analizuj¹ porz¹dek miêdzynarodowy w kontekœcie norm, jakie maj¹ wp³yw na uczestnicz¹ce w nim pañstwa i polityków zajmuj¹cych siê œwiatow¹ polityk¹. Linklater interpretuj¹c perspektywê racjonalistyczn¹ zadaje ciekawe pytanie: czy jest ona progresywn¹ wizj¹ stosunków miêdzynarodowych? Rozdzia³ omawiaj¹cy miejsce szeroko rozumianego nurtu marksistowskiego w dyscyplinie Stosunków Miêdzynarodowych rozpoczyna siê od scharakteryzowania myœli Marksa. Choæ bezpoœrednio o stosunkach miêdzy pañstwami pisa³ on ma³o, to jego prace przynosz¹ jednak wiele ciekawych spostrze eñ odnoœnie polityki prowadzonej przez pañstwa w kontekœcie zmagañ pracy i kapita³u. Nastêpnie autor przechodzi do analizy wywodz¹cego siê z marksizmu, a niezwykle dziœ popularnego pojêcia imperializm oraz jego przydatnoœci w kontekœcie analizowania globalnych ró nic w œwiatowym rozwoju. Na zakoñczenie autor zastanawia siê nad zmiennym szczêœciem marksizmu w stosunkach miêdzynarodowych oraz perspektywami rozwoju tego paradygmatu. Rozdzia³y o teorii krytycznej i postmodernizmie autorstwa Richarda Devtaka analizuj¹ szerok¹ pospozytywistyczn¹ krytykê racjonalnych teorii stosunków miêdzynarodowych. Zarówno przedstawiciele teorii krytycznej wywodz¹cej siê z szko³y frankfurckiej, jak i postmoderniœci inspirowani dzie³ami Jacques'a Derridy i Michaela Foucaulta rzucaj¹ wyzwanie tradycyjnym podejœciom reprezentowanym przez neoliberalizm i neorealizm. Autor wk³ada wiele wysi³ku, aby w jasny sposób przedstawiæ najwa niejsze elementy tej krytyki, oraz 212

7 zastanawia siê nad przydatnoœci¹ w badaniach nad stosunkami miêdzynarodowymi takich postpozytywistycznych narzêdzi, jak permanentna krytyka, dekonstrukcja czy tekstualizm. Kolejny rozdzia³ autorstwa Christiana Reus-Smita zajmuje siê konstruktywizmem, nowym nurtem badawczym wyros³ym na fundamencie teorii krytycznej. Dokonuje on próby analitycznego przedstawienia tego podejœcia w oparciu o rozró nienie na trzy ró ne formy konstruktywizmu: systemow¹, poziomu jednostek oraz holistyczn¹. Przedstawia on równie krytykê konstruktywizmu, zw³aszcza ze strony tradycyjnych paradygmatów, aby w podsumowaniu rozdzia³u zastanowiæ siê nad wk³adem konstruktywizmu do nauki o stosunkach miêdzynarodowych. Dziewi¹ty rozdzia³ autorstwa Jacquies'a True przedstawia nowe zjawisko, jakim jest perspektywa feministyczna w teoriach SM. Autorka, niekryj¹ca swych feministycznych pogl¹dów, w sposób jasny i uczciwy przedstawia dorobek teoretyków, zajmuj¹cych siê wp³ywem pojêcia p³ci kulturowej oraz wynikaj¹cej z niej potrzeby emancypacji na stosunki miêdzynarodowe. Kolejno zajmuje siê gender jako zmienn¹ w globalnej polityce oraz jako czynnikiem konstytuuj¹cym, ale te modyfikuj¹cym stosunki miêdzynarodowe. W zakoñczeniu stawia interesuj¹ce pytanie: czy feministyczna perspektywa badawcza mo e wpasowaæ siê w podejœcia g³ównego nurtu SM? Rozdzia³ ostatni autorstwa Matthew Patersona przedstawia perspektywê ekologizmu. Wychodz¹c od rozró nienia pomiêdzy ekologizmem a enwironmentalizmem autor zauwa a, e ten pierwszy staje siê nowym sposobem patrzenia na politykê œwiatow¹, w kontekœcie zagro eñ, jakie niesie ze sob¹ gwa³towne przekszta³canie przez cz³owieka swego œrodowiska naturalnego. Kolejno analizuje on charakteryzuj¹cy ekologizm ekocentryzm oraz wyp³ywaj¹ce zeñ przes³anie w kwestiach takich, jak granice wzrostu gospodarczego w wymiarze œwiatowym czy postulaty zielonej restrukturyzacji polityki globalnej. W podsumowaniu Paterson przedstawia ekologizm jako odrêbny sposób patrzenia na stosunki miêdzynarodowe, charakteryzuj¹cy siê w³asn¹ ekocentryczn¹ etyk¹, postulatami i metodami badawczymi. Teorie Stosunków Miêdzynarodowych s¹ z pewnoœci¹ ksi¹ k¹ wartoœciow¹. Co prawda pierwsze piêæ rozdzia³ów napisanych jest doœæ konwencjonalnie, jednak druga czêœæ tej pracy, zajmuj¹ca siê nowymi pr¹dami intelektualnymi w teoriach SM, jest doskona³ym punktem wyjœcia do dalszych badañ nad tymi zagadnieniami. Choæ ksi¹ ka w oryginale zosta³a wydana po raz pierwszy w 1995 roku, jej drugie wydanie z 2001 (stanowi³o podstawi¹ce podstawê polskiego przek³adu) zosta³o zaktualizowane, co pozwala tekstom w nim zawartym zachowaæ aktualnoœæ i doskonale s³u yæ wszystkim tym, którzy pragn¹ rozbudowaæ swój aparat poznawczy o najnowsze osi¹gniêcia teorii stosunków miêdzynarodowych. Trzeba jeszcze dodaæ, 213

8 e ksi¹ ka jest bardzo dobrze wydana, w twardej ok³adce, na przyzwoitej jakoœci papierze i, co wa ne dla trwa³oœci ksi¹ ki, jest ona szyta, a nie klejona, co sprawia, e nie wstyd jej umieœciæ na swej pó³ce. Powy sza prezentacja dwóch wydanych niedawno pozycji traktuj¹cych o teoriach Stosunków Miêdzynarodowych ma na celu zachêcenie do zapoznania siê z t¹ jak e ciekaw¹, choæ ma³o teoretycznie zagospodarowan¹ w Polsce dziedzin¹. O ile podrêcznik Jacksona i Sorensena stanowi doskona³y wstêp do zagadnienia, o tyle praca pod redakcj¹ Burchilla mo e stanowiæ jej uzupe³nienie, a czytane razem daj¹ dobre rozeznanie w teoriach Stosunków Miêdzynarodowych. Wobec coraz bardziej skomplikowanego, globalnego œwiata, cz³owiek œwiadomy musi dysponowaæ odpowiednim zasobem œrodków umo liwiaj¹cych jego poprawn¹ interpretacje. Tak¹ rolê spe³niaj¹ teorie i mo na mieæ tylko nadziejê, e te dwie jaskó³ki stanowi¹ oznakê nadchodz¹cej wiosny na polskim rynku wydawniczym. Oczywiœcie potrzeba znacznie wiêcej, aby sytuacja sta³a siê przynajmniej zadawalaj¹ca. Brakuje przek³adów kanonicznych dzie³ z zakresu Stosunków Miêdzynarodowych, takich jak Twenty Year s Crisis E.H. Carra, Politics Among Nations Hansa Morgenthaua, Theory of International Politics Kennetha Waltza i wielu innych dzie³ wybitnych teoretyków SM, nie mówi¹c ju o wyborze przet³umaczonych na jêzyk polski najwa niejszych artyku³ów naukowych, opatrzonych niezbêdnym komentarzem. Trzeba mieæ nadziejê, e wydawcy dostrzeg¹ potrzebê takich publikacji, a przedstawione powy ej ksi¹ ki zwróc¹ uwagê œrodowiska akademickiego na znaczenie, jakie ma rozszerzenie oferty wydawniczej w zakresie teorii Stosunków Miêdzynarodowych Przypisy: 1 Karl von Clausewitz, O wojnie. Tekst, Lublin 1995, s Roman KuŸniar, Polityka i si³a. Studia strategiczne zarys problematyki, Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR, Warszawa 2005, 2006, s Zob. np.: Edward Hali ak i Roman KuŸniar (red.), Stosunki Miêdzynarodowe, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa Józef Kuku³ka, Teorie stosunków miêdzynarodowych, Warszawa 2000; Teresa oœ-nowak, Stosunki Miêdzynarodowe. Teorie systemy - uczestnicy, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Wroc³awskiego, Wroc³aw Scott Burchill (red.), Teorie Stosunków Miêdzynarodowych (przek³. Pawe³ Frankowski), Ksi¹ ka i Wiedza, Warszawa 2006; Robert Jackson i Georg Sorensen, Wprowadzenie do stosunków miêdzynarodowych. Teorie i kierunki badawcze (przek³. Aleksandra Czwojdrak), Wydawnictwo UJ, Kraków

9 6 Terminy te w jêzyku angielskim reprezentuje wyraz power. W trakcie lektury rozdzia³u o realizmie mo na mieæ pewne w¹tpliwoœci, czy t³umacz w ka dym miejscu poprawnie zinterpretowa³ kontekst, w jakim zosta³o to s³owo u yte w oryginale czy mia- ³o oznaczaæ potêgê rozumian¹ jako zasób si³y, czy si³ê, która w kontekœcie prac realistów oznacza g³ównie si³ê wojskow¹, ale mo e równie oznaczaæ zdolnoœæ do wp³ywania na zachowanie aktorów w stosunkach miêdzynarodowych. 7 Racjonalizm jest w tym przypadku alternatywnym okreœleniem szko³y angielskiej. *Mateusz Filary (ur. 1984) absolwent stosunków miêdzynarodowych w WSE im. ks. Józefa Tischnera w Krakowie. Pochodzi ze Szczecina. Obecnie studiuje amerykanistykê na UJ, publikowa³ m.in. w Pressjach. 215