Józef Górny. Pani Katarzyna Hall. Minister Edukacji Narodowej WYSTĄPIENIE POKONTROLNE

Transkrypt

1 Warszawa, dnia 13 maja 2009 r. Józef Górny KNO /08 P/08/083 Pani Katarzyna Hall Minister Edukacji Narodowej WYSTĄPIENIE POKONTROLNE Na podstawie art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 23 grudnia 1994 r. o NajwyŜszej Izbie Kontroli (Dz. U. z 2007 r. Nr 231, poz. 1701, ze zm.), zwanej dalej ustawą o NIK, NajwyŜsza Izba Kontroli skontrolowała w Ministerstwie Edukacji Narodowej (MEN lub Ministerstwo), wykonanie w 2008 r. budŝetu państwa w części 30 - Oświata i wychowanie. W związku z kontrolą, której wyniki przedstawione zostały w protokole kontroli podpisanym w dniu 13 maja 2008 r., na podstawie art. 60 ust. 1 ustawy o NIK, przekazuję Pani Minister niniejsze wystąpienie pokontrolne. NajwyŜsza Izba Kontroli ocenia pozytywnie z zastrzeŝeniami wykonanie w 2008 r. budŝetu państwa w cz. 30. W 2008 r. w cz. 30 dochody zrealizowano w kwocie 6.665,3 tys. zł (tj. ponad 28-krotnie większe niŝ planowano), a wydatki w kwocie tys. zł (94,9%). Podstawowymi przyczynami niezrealizowania wydatków było niepełne wykorzystanie środków z rezerw celowych oraz mniejszych niŝ zakładano kosztów realizacji niektórych zadań. Formułując powyŝszą ocenę NIK uwzględniła przestrzeganie zasad udzielania zamówień publicznych, zachowanie limitów wynagrodzeń określonych w ustawie budŝetowej, stosowanie obowiązujących stawek dotacji przedmiotowych dla wydawców podręczników szkolnych, podjęcie decyzji o likwidacji gospodarstwa pomocniczego oraz skalę stwierdzonych nieprawidłowości, które w wymiarze finansowym nie stanowiły jednak istotnych wielkości w porównaniu do wykonania budŝetu państwa w cz. 30. ZastrzeŜenia NIK do realizacji budŝetu w cz. 30 dotyczą nieprawidłowości w wykonaniu dochodów w łącznej kwocie 54,3 tys. zł (0,8% dochodów ogółem) oraz wydatków na łączną

2 2 kwotę 1.512,9 tys. zł (0,18% wydatków ogółem), w tym wydatkowania środków z naruszeniem prawa w kwocie tys. zł oraz dopuszczenia do płatności odsetek w kwocie 198,9 tys. zł. Stwierdzono równieŝ nieprawidłowości polegające na: zakwalifikowaniu wydatków do niewłaściwego paragrafu klasyfikacji budŝetowej w kwocie ,1 tys. zł, nierzetelnym zaplanowaniu wydatków w kwocie tys. zł oraz inne nieprawidłowości w wymiarze finansowym w łącznej kwocie 538,6 tys. zł, a takŝe niezrealizowanie wniosków pokontrolnych NIK dotyczących stosowania zasad (polityki) rachunkowości. 1. Nieprawidłowości w zakresie realizacji dochodów w łącznej kwocie 54,3 tys. zł dotyczyły: 1) zaniŝenia w 2008 r. dochodów o 48,2 tys. zł w wyniku nieterminowego przekazania tej kwoty, pozostającej na rachunku bankowym gospodarstwa pomocniczego w likwidacji, na centralny rachunek bieŝący budŝetu państwa; na podstawie zarządzenia nr 23 Ministra Edukacji Narodowej z dnia 24 września 2008 r. gospodarstwo pomocnicze zostało zlikwidowane z dniem 31 grudnia 2008 r. i z tym dniem powinien zostać zamknięty jego rachunek bankowy, a znajdujące się na nim środki w kwocie 48,2 tys. zł przekazane na rachunek Ministerstwa, zgodnie z art. 27 ust. 3 ustawy z dnia 30 czerwca 2005 r. o finansach publicznych (Dz. U. Nr 249, poz. 2104, ze zm.). Na skutek niezamknięcia z dniem 31 grudnia 2008 r., rachunku bankowego zlikwidowanego gospodarstwa pomocniczego kwota 48,2 tys. zł została przekazana na centralny bieŝący rachunek budŝetu państwa z naruszeniem terminu określonego w 14 ust. 3 pkt 1 rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 29 czerwca 2006 r. w sprawie szczegółowego sposobu wykonywania budŝetu państwa (Dz. U. Nr 116, poz. 784, ze zm.), w myśl którego termin upływa z dniem 15 stycznia 2009 r., a przekazanie tych środków nastąpiło w lutym 2009 r. PowyŜsze wyczerpuje znamiona czynu określonego w art. 6 pkt 1 ustawy z dnia 17 grudnia 2004 r. o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych (Dz. U. z 2005 r., Nr 14, poz. 114, ze zm.); 2) zawyŝenia naleŝności w sprawozdaniu rocznym Rb-27 z tytułu dochodów, poprzez ujęcie kary umownej w wysokości 11,9 tys. zł, która to kwota w wyniku postępowania

3 3 odwoławczego wykonawcy umowy została zmniejszona do 6,1 tys. zł i uregulowana w dniu 7 października 2008 r. 2. Ministerstwo z naruszeniem prawa wydatkowało kwotę tys. zł, w tym: 1) kwotę 650 tys. zł, z tego 450 tys. zł z rezerwy ogólnej budŝetu państwa na wsparcie zadania pn. Program pomocy wybitnie zdolnym uczniom, realizowanego przez stowarzyszenie Krajowy Fundusz na Rzecz Dzieci, tj. bez zachowania trybu określonego w art. 11 ust. 2 ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności poŝytku publicznego i wolontariacie (Dz. U. Nr 96, poz. 873, ze zm.). PowyŜsze działania wyczerpują znamiona czynu określonego w art. 8 pkt 1 ustawy o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych; 2) kwotę 664 tys. zł (z ogółem zaplanowanych 982 tys. zł) na inwestycję finansowaną z cz. 30 budŝetu państwa, dotyczącą adaptacji pomieszczeń siedziby Okręgowej Komisji Egzaminacyjnej w Krakowie, bez zaakceptowanego przez Ministra Edukacji Narodowej - dysponenta części budŝetu programu i harmonogramu inwestycji, co było niezgodne z 5 i 6 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 3 lipca 2006 r. w sprawie szczegółowego sposobu i trybu finansowania inwestycji z budŝetu państwa (Dz. U. Nr 120, poz. 831). 3. Ministerstwo zapłaciło odsetki z tytułu nieterminowego regulowania zobowiązań w łącznej kwocie 198,9 tys. zł, w tym: 1) kwotę 14,6 tys. zł, wynikającą z nieterminowego uregulowania zobowiązania 82,4 tys. zł wynikającego z decyzji naczelnika Trzeciego Urzędu Skarbowego Warszawa Śródmieście z dnia 22 listopada 2008 r., w związku ze stwierdzeniem przez ww. organ podatkowy zawyŝenia przez MEN w 2007 r. stawki kosztów uzyskania przychodu (50% zamiesza 20%) w umowach o dzieło; zwłoka stanowiła przyczynę zablokowania wszystkich (ośmiu) rachunków bankowych Ministerstwa od dnia 29 grudnia 2008 r. PowyŜsze wyczerpuje znamiona czynu określonego w art. 16 ust. 1 ustawy o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych; 2) kwotę 120,6 tys. zł naliczoną od zobowiązania w wysokości 173 tys. zł, dotyczącego podatku dochodowego od osób fizycznych od wynagrodzeń wypłaconych z tytułu zawartych przez MEN umów o dzieło w 2003 r.; 3) kwotę 63,7 tys. zł, zapłaconą z budŝetu 2008 r., dotyczącą nieuregulowania zobowiązania na rzecz firmy ComArch S.A., którego termin płatności upłynął

4 4 w dniu 29 lipca 2007 r.; naruszono w tym zakresie zasadę określoną w art. 35 ust. 3 pkt 3 ustawy o finansach publicznych, tj. dokonywania wydatków publicznych w wysokości i terminach wynikających z wcześniej zaciągniętych zobowiązań. PowyŜsze wyczerpuje znamiona czynu określonego w art. 16 ust. 1 i 2 ustawy o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych. 4. Ministerstwo sklasyfikowało i wykazało w sprawozdawczości budŝetowej cz. 30 wydatki związane z centralnym zakupem autobusów szkolnych na kwotę ,1 tys. zł z naruszeniem zasad określonych w załączniku nr 4 do rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 14 czerwca 2006 r. w sprawie szczegółowej klasyfikacji dochodów, wydatków, przychodów i rozchodów oraz środków pochodzących ze źródeł zagranicznych (Dz. U. Nr 107, poz. 726, ze zm.). Wydatek ten sklasyfikowano w Wydatki na zakupy inwestycyjne jednostek budŝetowych, zamiast w Wydatki na zakupy inwestycyjne pozostałych jednostek. Zaplanowanie i zakup autobusów szkolnych przez dysponenta trzeciego stopnia był niezgodny z 7 ust. 5 rozporządzenia Ministra Finansów w sprawie szczegółowego sposobu wykonywania budŝetu państwa, według którego dysponenci trzeciego stopnia przeznaczają otrzymane środki budŝetowe na pokrycie własnych wydatków. 5. Ministerstwo nierzetelnie zaplanowało wydatki budŝetu państwa w cz. 30 w kwocie tys. zł. Dotyczyło to: 1) nieuwzględnienia w planie wydatków budŝetowych środków dla Fundacji Rozwoju Systemu Edukacji na administrowanie programem pn. EURODESK MłodzieŜ w Działaniu na lata w kwocie 250 tys. zł, co skutkowało przekazaniem dopiero w dniu 1 grudnia 2008 r. środków na działalność związaną z administrowaniem programem w 2008 r.; 2) zaplanowanie dla kolegium Ministra Edukacji Narodowej wydatków w kwocie tys. zł (2% planu wydatków) bez wskazania zadań, na realizację których środki te były przeznaczone. Kolegium Ministra, zgodnie z 1 i 2 Statutu MEN, nie jest komórką organizacyjną Ministerstwa. 6. Inne nieprawidłowości w wymiarze finansowym, w łącznej kwocie 538,6 tys. zł, dotyczyły: 1) dopuszczenia do powstania zobowiązań wymagalnych w kwocie 86,1 tys. zł, co wynikało z nieprzestrzegania zasady ujmowania w księgach rachunkowych zdarzeń

5 5 zgodnie z okresem ich powstania, określonej w art. 20 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości (Dz. U. z 2002 r. Nr 76, poz. 694, ze zm.). I tak: a) w księgach rachunkowych 2008 r. nie zaewidencjonowano zobowiązania w kwocie 82,4 tys. zł wynikającego z ww. decyzji Naczelnika Trzeciego Urzędu Skarbowego Warszawa Śródmieście; Zobowiązanie to uregulowano w dniu 12 stycznia 2009 r., a zaewidencjonowano je w księgach rachunkowych dopiero po trzech miesiącach od ww. daty, co skutkowało koniecznością dokonania korekty sprawozdań kwartalnych za 2008 r. Rb-34 i Rb-Z; b) nieterminowo uregulowano i ujęto w księgach rachunkowych 2008 r. zobowiązanie wymagalne w kwocie 3,7 tys. zł, stanowiące drugą część dotacji dla Stowarzyszenia Przyjaciół Dzieci Chorych Serce, nie ujawnione w ewidencji księgowej i w sprawozdaniach budŝetowych 2007 r.; 2) przekroczenia przez jednostkę podległą - Centralną Komisję Egzaminacyjną planu wydatków niewygasających z końcem 2007 r. w kwocie 117,7 tys. zł. Minister Edukacji Narodowej skierował zawiadomienie do Rzecznika Dyscypliny Finansów Publicznych; 3) dokonania płatności zobowiązań na rzecz wydawcy Gazety Wyborczej na kwotę 8,4 tys. zł z ponad 60 - dniowym opóźnieniem; 4) nieterminowe uregulowanie składki na Fundusz Pracy i na ubezpieczenia społeczne pracowników gospodarstwa pomocniczego w kwocie 95 tys. zł za grudzień 2008 r., czym naruszono zasady określone w art. 47 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. Nr 11, poz. 74, ze zm.); 5) dokonywania umorzeń wartości gmachu Ministerstwa oraz zwiększenia w 2008 r. jego wartości o kwotę 231,4 tys. zł, w związku z wykonaniem prac remontowokonserwatorskich, co wynikało z nieprzestrzegania zasad określonych w 5 ust. 4 rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 28 lipca 2006 r. w sprawie szczególnych zasad rachunkowości oraz planów kont dla budŝetu państwa, budŝetów jednostek samorządu terytorialnego oraz niektórych jednostek sektora finansów publicznych (Dz. U. Nr 142, poz. 1020, ze zm.), stanowiącego m.in., Ŝe dobra kultury nie podlegają umorzeniu. Gmach Ministerstwa błędnie zaewidencjonowano w księgach rachunkowych na koncie Środki trwałe, zamiast na koncie 016 Dobra kultury. 7. Stwierdzono niskie wykorzystanie kwoty tys. zł przyznanej ze środków z rezerwy celowej budŝetu państwa na program rządowy pn. Bezpieczna i Przyjazna Szkoła (nie

6 6 wykorzystano kwoty 3.516,6 tys. zł, tj. 41,3%). Było to spowodowane późnym rozstrzygnięciem konkursu (14 listopada 2008 r.). Blokada środków nierozdysponowanych nastąpiła dopiero w dniu 29 grudnia 2008 r., mimo iŝ od dnia konkursu istniały przesłanki organizacyjne uniemoŝliwiające jej wykorzystanie. Nie zapewniono równieŝ pełnego wykorzystania przez Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej środków rezerwy celowej poz. 54 budŝetu państwa w kwocie 6.417,6 tys. zł. Z powodu zbyt późnego (w połowie listopada 2008 r.) przekazania przez Ministerstwo jednostce środków na realizację programu pn. Bezpieczna i Przyjazna Szkoła wykorzystano tylko kwotę 5.873,9 tys. zł, tj. 91,5%. RównieŜ MEN nie wykorzystało środków z ww. rezerwy celowej, zaplanowanych na realizację ww. programu 2008 r. Z planowanej kwoty 708,4 tys. zł - wykorzystano tylko 179,6 tys. tys. zł (25,4%). 8. Spośród sześciu wniosków pokontrolnych, sformułowanych po kontroli wykonania budŝetu państwa w 2007 r., nie zostały zrealizowane dwa, dotyczące zapewnienia bieŝącego ujmowania w ewidencji księgowej wszystkich naleŝności, zobowiązań i zaangaŝowania wydatków w dacie ich powstania oraz dostosowania zasad (polityki) rachunkowości do obowiązujących przepisów prawnych (wniosek zrealizowano tylko częściowo). Stwierdzone w trakcie kontroli nieprawidłowości w ww. zakresie dotyczyły: 1) wprowadzenia z miesięcznym opóźnieniem zmian w zasadach (polityce) rachunkowości, w stosunku do terminu określonego w 2 rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 15 kwietnia 2008 r., zmieniającym rozporządzenie w sprawie szczególnych zasad rachunkowości oraz planów kont dla budŝetu państwa, budŝetów jednostek samorządu terytorialnego oraz niektórych jednostek sektora finansów publicznych (Dz. U. Nr 72, poz. 422), które weszło w Ŝycie z dniem 14 maja 2008 r.; 2) nieuwzględnienia kont: Dobra kultury i 015 Mienie zlikwidowanych jednostek, nieuaktualnienia opisu konta NaleŜności z tytułu dochodów budŝetowych oraz nieprowadzenie ewidencji szczegółowej do ww. konta. Było to niezgodne z 12 ust. 1 i 2 ww. rozporządzenia Ministra Finansów w sprawie szczególnych zasad rachunkowości i niezgodne z załącznikiem nr 2 do tego rozporządzenia;

7 7 3) niewyszczególnienia wykazu ksiąg rachunkowych dysponenta trzeciego stopnia, w zasadach (polityce) rachunkowości, wprowadzonych zarządzeniem Dyrektora Generalnego Ministerstwa w dniu 15 września 2008 r., co było niezgodne z art. 10 ust. 1 pkt 3 lit. b ustawy o rachunkowości; 4) stwierdzenia, w badanej próbie 247 dowodów księgowych, w 82 przypadkach (33,2%) na łączna kwotę 6.100,7 tys. zł błędów formalnych dotyczących: zatwierdzenia pod względem merytorycznym oraz formalno-rachunkowym, wskazania miesiąca księgowania, ujęcia wartości operacji oraz nieprecyzyjnego opisu operacji w zapisach dziennika. W 36 zbiorczych dowodach księgowych (listach płac dotyczących 973 umów o dzieło i umów zlecenia) na łączną kwotę 2.164,3 tys. zł wykazano błąd systematyczny polegający na braku zatwierdzenia pod względem formalnorachunkowym oraz merytorycznym. Stanowiło to naruszenie art. 21 ust. 1 pkt 6 ustawy o rachunkowości. Główna księgowa Ministerstwa nie podpisała 942 rachunków (96,8%) na łączną kwotę 2.076,4 tys. zł oraz 331 umów o dzieło (34%), co naruszało przepisy art. 45 ust. 1 pkt 3 i art. 45, ust. 3 ustawy o finansach publicznych; 5) nierzetelnego sporządzania sprawozdań finansowych dysponenta głównego i dysponenta trzeciego stopnia, co skutkowało m.in.: zawyŝeniem naleŝności budŝetowych w sprawozdaniu rocznym Rb-27 o kwotę 40,1 tys. zł, zawyŝeniem zobowiązań ogółem w sprawozdaniu łącznym Rb-28 z wykonania wydatków o kwotę tys. zł i nieujęciem zobowiązań wymagalnych w kwocie 0,4 tys. zł, niewłaściwym ujęciem w sprawozdaniu Rb-31 danych dotyczących wyniku finansowego i podziału zysku Gospodarstwa Pomocniczego oraz nieujęciem zobowiązania wymagalnego z tytułu podatku dochodowego od osób fizycznych za 2007 r. w sprawozdaniach kwartalnych Rb-Z kwoty 82,4 tys. zł i w Rb-34 kwoty 97 tys. zł. Wymienione nieprawidłowości, ujawnione w trakcie kontroli NIK, spowodowały konieczność sporządzenia korekt sprawozdań łącznych i jednostkowych Rb-27, Rb- 28, Rb-Z, Rb-31 i Rb-34. W ocenie NIK, zakres stwierdzonych nieprawidłowości świadczy o nieskuteczności systemu kontroli wewnętrznej w Ministerstwie oraz niewłaściwym sprawowaniu przez

8 8 dysponenta cz. 30 nadzoru nad realizacją budŝetu, o którym mowa w art. 153 ust. 2 i 3 ustawy o finansach publicznych. Dysponent cz. 30 zgodnie z art. 124 pkt 9 ustawy o finansach publicznych, zgłosił do projektu ustawy budŝetowej cztery zadania i 16 podzadań wraz z kosztami ich realizacji (w łącznej kwocie tys. zł), celami i miernikami wykonania. W ramach budŝetu zadaniowego kontrolą objęto realizację podzadania pn. Dzieci i młodzieŝ z rodzin polskich przebywających za granicą. BudŜet zadaniowy został zatwierdzony przez Ministra Edukacji Narodowej w dwa miesiące po przyjęciu budŝetu tradycyjnego, tj. 29 kwietnia 2008 r. Spośród ogółem 14 działań określonych w badanym podzadaniu nie zrealizowano sześciu. W ocenie NIK, cel sformułowany dla badanego podzadania, ze względu na ogólny charakter, nie spełniał kryteriów wskazanych w pkt. 69 załącznika nr 58 do rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 18 maja 2007 r. w sprawie szczegółowego sposobu, trybu i terminów opracowywania materiałów do projektu ustawy budŝetowej na rok 2008 r. (Dz. U. Nr 94, poz. 628), tj. nie był dostatecznie precyzyjny, konkretny i mierzalny. Realizacja podzadania nie była przez Ministerstwo monitorowana w aspekcie stopnia osiągnięcia przyjętego celu, z wykorzystaniem wartości przyjętych mierników oraz kwot wydatkowanych, w kontekście art. 35 ustawy o finansach publicznych. Stwierdzono, Ŝe do działania dotyczącego wspierania nauki języka polskiego w obcych systemach edukacji przyporządkowano wydatki niezwiązane z tym działaniem na kwotę łączną 56,5 tys. zł, przy czym rozszerzano jego zakres treściowy bez stosownej akceptacji Ministra Edukacji Narodowej. * * * Przedstawiając powyŝsze oceny i uwagi, NajwyŜsza Izba Kontroli wnosi o: 1. Zapewnienie rzetelnego planowania wydatków budŝetowych, w tym inwestycji ze środków budŝetu państwa. 2. WdroŜenie procedur zapewniających prawidłowe ewidencjonowanie naleŝności budŝetowych oraz zobowiązań finansowych i terminowe ich regulowanie. 3. Prawidłowe klasyfikowanie wydatków budŝetowych, z uwzględnieniem ich rodzaju. 4. Prawidłowe i terminowe sporządzanie sprawozdań budŝetowych.

9 9 5. Udzielanie dotacji celowych podmiotom spoza sektora finansów publicznych z zachowaniem trybu określonego w przepisach ustawy z dnia 23 kwietnia 2006 r. o działalności poŝytku publicznego i wolontariacie. 6. Dostosowanie organizacji systemu rachunkowości do obowiązujących w tym zakresie przepisów prawnych. 7. Pełną realizację wniosków pokontrolnych NIK. NajwyŜsza Izba Kontroli, na podstawie art. 62 ust. 1 ustawy o NIK, zwraca się do Pani Minister o przesłanie w terminie 14 dni od daty otrzymania niniejszego wystąpienia pokontrolnego, informacji o sposobie wykorzystania uwag i wykonania wniosków bądź o działaniach podjętych w celu realizacji wniosków lub przyczynach niepodjęcia takich działań. Stosownie do treści art. 61 ust. 1 i 2 ustawy o NIK, przysługuje Pani Minister w terminie siedmiu dni od daty otrzymania niniejszego wystąpienia pokontrolnego prawo zgłoszenia na piśmie do Kolegium NajwyŜszej Izby Kontroli umotywowanych zastrzeŝeń w sprawie zawartych w nim ocen, uwag i wniosków. W razie zgłoszenia zastrzeŝeń, zgodnie z art. 62 ust. 2 ustawy o NIK, termin nadesłania informacji, o którym mowa wyŝej, liczy się od dnia otrzymania uchwały Kolegium NajwyŜszej Izby Kontroli.