TEMAT: ADHD symptomy i zasady postępowania.

Transkrypt

1 Materiał szkoleniowy Katowice, 12 stycznia 2006 r. Małgorzata Woźniak Gimnazjum nr 1 ul. Brzozowa 24, Tychy Liderzy Programu ORTOGRAFFITI Katarzyna Drzewiecka-Tymkiewicz, Magdalena Grześkowiak TEMAT: ADHD symptomy i zasady postępowania. Wstęp W Polsce obowiązuje Międzynarodowa Klasyfikacja ICD-10, która określa zespół nadpobudliwości psychoruchowej jako zespół hiperkinetyczny (Hiperkinetic Disorder; F.90). Rozpoznanie zaburzeń hiperkinetycznych do celów badawczych wymaga stwierdzenia wyraźnie nieprawidłowego nasilenia zaburzeń uwagi, nadmiernej aktywności i niepokoju, które wzmagają się w róŝnych sytuacjach i utrzymują w czasie, a które nie są spowodowane przez inne zaburzenia, takie jak autyzm i zaburzenia afektywne. Klasyfikacja Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego DSM-IV wprowadza pojęcie zespołu nadpobudliwości psychoruchowej z zaburzeniami koncentracji uwagi (ADHD; 314) ADHD to skrót od angielskiej nazwy Attention Deficyt Hyperactivity Disorder, czyli zespół nadpobudliwości psychoruchowej z zaburzeniami uwagi, często nazywany zespołem nadpobudliwości psychoruchowej lub zespołem hipekinetycznym. Są to zaburzenia, które na ogół zaczynają się przed siódmym rokiem Ŝycia, często jego początki moŝna obserwować poniŝej piątego, a nawet drugiego roku Ŝycia. Charakteryzują się nadmierną aktywnością dziecka. Ponadto występują zaburzenia uwagi, nadmierna impulsywność i brak wytrwałości. Zachowania te występują niezaleŝnie od woli dziecka, niezaleŝnie od sytuacji i trwają przez dłuŝszy czas. Częściej tym zaburzeniem dotknięci są chłopcy. Dla zespołu nadpobudliwości psychoruchowej charakterystyczne są 3 grupy objawów: 1. Impulsywność 2. Nadmierna aktywność ruchowa 3. Zaburzenia koncentracji uwagi Wszystko to jest nasilone w porównaniu z dziećmi w tym samym wieku oraz do ich rzeczywistego poziomu rozwoju. CHARAKTERYSTYKA OBJAWÓW 1. Sfera emocjonalna (impulsywność) Zwiększona wraŝliwość na bodźce. NiezrównowaŜenie emocjonalne. Mała odporność na sytuacje trudne. Łatwe zniechęcanie się, utrata zapału. Skłonność do zniecierpliwienia. Labilność nastrojów (łatwe przechodzenie od smutku do radości). WzmoŜona wybuchowość, skłonność do bijatyk.

2 Niezdyscyplinowanie wobec dorosłych. Niechęć do podporządkowania się. Infantylizm czuciowy niedojrzałość emocjonalna, reakcje emocjonalne odpowiadające reakcjom dzieci młodszych. Niepokój, lęk. 2. Sfera motoryczna (nadmierna ruchliwość) Chaotyczna, bezcelowa aktywność. WzmoŜona ogólna aktywność ruchowa (bieganie, skakanie, wymachiwanie rękami, wspinanie się na meble). Wykonywanie drobnych ruchów manipulacyjnych (niepokój ruchowy). NiemoŜność usiedzenia w jednym miejscu, zapanowania nad własnym ciałem (wiercenie się, kręcenie na krześle, rysowanie, obgryzanie długopisu). Nieumiejętność przewidywania skutków swojej aktywności (najpierw robi, potem myśli). Ograniczona moŝliwość kontroli swojego zachowania (przeszkadzanie innym, powodowanie róŝnych szkód). Częste występowanie tików, uleganie wypadkom. 3. Sfera poznawcza (zaburzenia koncentracji uwagi) Trudność w koncentracji, dłuŝszym utrzymani uwagi, np. ciągłym słuchaniu. Wahania mobilizacji i męczliwość. Nieumiejętność wybrania tego, na czym w danym momencie naleŝy się skupić (np. wypowiedzi prowadzącego lekcję nauczyciela). Łatwe rozpraszanie się pod wpływem zewnętrznych bodźców (np. wejście kogoś do klasy lub przejeŝdŝający samochód). Trudności z zastosowaniem się do kolejnych instrukcji. Tendencja do porzucania jednej nieskończonej czynności i przechodzenia do drugiej (tzw. słomiany zapał). Krótki czas skupienia uwagi. Kłopoty dziecka z odrabianiem lekcji lub czytaniem zadanego tekstu. Kłopoty ze słuchaniem tego, co się do nich mówi (dzieci z ADHD słyszą 50% tego, co się do nich mówi, a wykonują 50% z tego, co usłyszały). Trudności z zapamiętaniem, co było zadane i zapisaniem tego, co było na lekcjach. Zapominanie o zabieraniu potrzebnych rzeczy do szkoły przyborów, ksiąŝek, stroju gimnastycznego itp. Słabsze wyniki w szkole. Gorsze kontakty z nauczycielami, których denerwują swoim brakiem zdolności do skupienia się na tym, co najwaŝniejsze dla dorosłego. Nasilenie zaburzeń koncentracji uwagi następuje: W sytuacjach wymagających wysiłku umysłowego (słuchanie nauczyciela, monotonne wykonywanie jakiś czynności, szczegółowe czytanie tekstu). Podczas kontaktów z grupą (w klasie, przy pracach, w grach i zabawach zespołowych). ZABURZENIA WSPÓŁWYSTĘPUJĄCE: 1. Zaburzenia pamięci. 2. Dysleksja, dysgrafia, dysortografia, dyskalkulia.

3 3. Zaburzenia językowe: Trudności w budowaniu spójnych wypowiedzi. Odbieganie od tematu. Trudności w posługiwaniu się przyimkami. Nieprzestrzeganie zasad prowadzenia rozmowy. Zbyt szybkie i zbyt głośne mówienie. 4. Zakłócenia sprawności motorycznej: Brzydkie, niestaranne, niedokończone rysunki. Nieporządne pismo. Niekształtne i niedokończone litery, nieprecyzyjne wykonanie pomysłów z zajęć technicznych. Wolne i nieprecyzyjne wykonywanie codziennych czynności (zapinanie guzików, szycie, sznurowanie butów). Nieświadome wypuszczanie z rąk przedmiotów. Słabe radzenie sobie na zajęciach wychowania fizycznego. 5. Zaburzenia nerwicowe: Zaburzenia snu. Lęki dzienne i nocne. Moczenie. Zacinanie się i jąkanie. Tiki, natręctwa. Onanizm. MOśLIWE SKUTKI NADPOBUDLIWOŚCI: Słabe osiągnięcia szkolne. Kłopoty w szkole z powodu łamania panujących tam zasad. Brak satysfakcjonujących związków społecznych. Niska samoocena. Zaburzenia zachowania. Nieprawidłowy rozwój osobowości (osobowość aspołeczna i antyspołeczna). UzaleŜnienia od alkoholu, narkotyków, papierosów. Zaburzenia nerwicowe. Depresje. Ryzyko samobójstw. JAK POMÓC DZIECIOM Z ADHD? Zaakceptuj fakt, Ŝe dziecko z ADHD jest uczniem innym niŝ pozostali, ma inne moŝliwości i w związku z tym wymaga innego podejścia. Jedną z podstawowych zasad pracy z dzieckiem nadpobudliwym jest uznane faktu, Ŝe ADHD stanowi problem, a nie wymówkę. Spójrz na dziecko jako na osobę, a nie tylko jako na,,przypadek z problemami edukacyjnymi. Zaoferuj serdeczność, zrozumienie i podejście przepełnione wiarą w moŝliwości dziecka. W kontakcie z dzieckiem posługuj się systemem jednoznacznych i stałych reguł dziecko musi dokładnie wiedzieć z wyprzedzeniem, jakie zachowania są niedopuszczalne i jakie za to groŝą konsekwencje.

4 Krytykuj jedynie naganne zachowanie dziecka, a nie ono w całości. ZASADY POSTĘPOWANIA W KLASIE: 1. Prezentacja nowego materiału: Prezentuj materiał na konkretnych przykładach, zanim sformułujesz bardziej ogólne twierdzenie. Na początku lekcji przedstaw uczniom jej ramowy plan (streszczenie). Sprawdzaj, czy uczniowie rozumieją język uŝywany do wytłumaczenia nowego materiału. Podkreśl najwaŝniejsze fragmenty w prezentowanym materiale, zwróć uwagę na ich waŝność. Formułuj pracę domową w jasny i przejrzysty sposób, wytłumacz ją na konkretnym przykładzie. Zaznaczaj, które elementy zadania są najwaŝniejsze, najpilniejsze, w jakiej kolejności naleŝy się nimi zająć. Wprowadź jasne wymagania, określające czas do jakiego naleŝy ukończyć poszczególne zadania. 2. Koordynacja wzrokowo-ruchowa: Ustal realistyczne wymagania związane z utrzymaniem schludności i porządku, będące do przyjęcia przez obie strony (związane z charakterem pisma, prowadzeniem zeszytu). Zmniejsz ilość materiału przepisywanego z tablicy lub z ksiąŝki. 3. Przetwarzanie wzrokowe, wizualizacja: Przygotuj gotowe, czytelne materiały (np. kserokopie) dotyczące prezentowanych treści. Sprawdź, czy uczeń rozumie materiał przekazywany za pomocą technik wizualnych (w całości, jak i poszczególne jego elementy). Unikaj sytuacji, kiedy uczeń musi przepisywać z tablicy. Poproś ucznia, aby przed rozpoczęciem wykonania zadania powiedział, jakie jest jego polecenie. 4. Rozumienie i posługiwanie się językiem: Polecenia ustne dodatkowo przekazuj pisemnie. Parafrazuj przekazywane informacje, mów o nich jeszcze raz innymi słowami. Zachęcaj uczniów do pytań i komentarzy ilustrujących, w jaki sposób uczniowie rozumieją przekazywane im treści. Zawsze odnoś nowo prezentowane treści do wcześniej przyswojonego przez uczniów materiału. 5. Zmiany organizacyjne: Wprowadź jasne i zrozumiałe reguły postępowania dotyczące zachowania w róŝnych klasowych sytuacjach i konsekwentnie je stosuj. Sprawdzaj notatnik ucznia, Ŝeby mieć pewność, Ŝe korzysta z niego i zapisuje prace domowe. Planuj i informuj uczniów o terminach, w jakich muszą złoŝyć prace. Utwórz specjalne miejsce, gdzie uczniowie mogą składać wykonane zadania. Sprawdzaj często zeszyty i notatnik ucznia pod względem ich poprawności i kompletności (prace domowe, notatki z lekcji).

5 PODSTAWOWE ZADANIE NAUCZYCIELA WOBEC DZIECI Z TRUDNYMI ZA- CHOWANIAMI, A ZWŁASZCZA Z ADHD: Dopilnowanie, by dziecko wyszło z klasy z: Całą notatką (jeśli nie jest w stanie jej zapisać, moŝe być ona z załoŝenia skrócona). Wyraźnie zapisaną pracą domową ustną i pisemną. Informacjami, co trzeba przynieść następnego dnia do szkoły. Informacjami, kiedy jest sprawdzian pisemny lub planowe pytanie ustne. W KONTAKCIE Z DZIECKIEM NADPOBUDLIWYM WARTO: Poświęcać mu duŝo uwagi. Wzmacniać wszystkie przejawy poŝądanego zachowania. Stosować reguły zrozumiałe dla dziecka. Być konsekwentnym. Wszelkie konsekwencje (pozytywne i negatywne) wyciągać natychmiast. UŜywać jak najmniej słów. Pomóc dziecku zorganizować świat wokół siebie. Stosować zrozumiały dla dziecka system pochwał i konsekwencji. LITERATURA: 1. T. Wolańczyk, A. Kołakowski, M. Skotnicka, A. Pisula, Dziecko z zespołem nadpobudliwości psychoruchowej (ADHD). 2. J. Komender, Zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi, E. Hallowel, J. Ratey, W świecie ADHD. Nadpobudliwość psychoruchowa z zaburzeniami uwagi u dzieci i dorosłych, Poznań 2004