Attention Deficyt Disorder Attention Deficyt Hiperactivity Disorder ADD / ADHD. Oprac. Adam M. Zalepa

Transkrypt

1 Attention Deficyt Disorder Attention Deficyt Hiperactivity Disorder ADD / ADHD Oprac. Adam M. Zalepa

2 ADHD / ADD Zespół nadpobudliwości psychoruchowej z zaburzeniami koncentracji uwagi (Attention Deficyt/Hiperactivity Disorder AD/HD) jest rozpoznaniem medycznym, stosowanym wobec dzieci i dorosłych, mających poważne trudności poznawcze i zaburzenia zachowania w ważnych aspektach swojego życia (np. w stosunkach rodzinnych i osobistych, w szkole lub w pracy). Te trudności można przypisać zarówno problemom kontroli impulsów, nadpobudliwości, jak i zaburzeniom uwagi

3 Zaburzenie uwagi Zaburzenie uwagi rozumiane jest jako słabsza zdolność do koncentrowania się na wykonywanym zadaniu. Obejmuje ono zarówno skierowanie uwagi, jak i jej utrzymanie. U dziecka mogą występować wtedy następujące zachowania:

4 Zaburzenie uwagi bardzo szybkie rozpraszanie się (problem z utrzymaniem uwagi na jednym wybranym bodźcu); trudność z wyborem najważniejszego bodźca; trudności z utrzymaniem ciągłej uwagi podczas wykonywania jednego zadania; zapominanie poleceń; trudności z zastosowaniem się do następujących po sobie instrukcji (lecz nie z powodu niezrozumienia instrukcji);

5 Zaburzenie uwagi trudności z zapamiętaniem o zebraniu wszystkich rzeczy niezbędnych do wykonania danej czynności; gubienie i zapominanie rzeczy; trudności ze zorganizowaniem sobie pracy, nauki, zabawy; szybkie przerywanie rozpoczętej pracy; trudności z zakończeniem rozpoczętych prac; przechodzenie do wykonania kolejnej czynności nie kończąc poprzedniej.

6 Nadmierna impulsywność to brak zdolności do zahamowania reakcji. Rezultatem są następujące zachowania: działanie pod wpływem impulsu (tzn. bez zastanowienia); wyrywanie się z odpowiedzią, zanim pytanie zostanie zadane w całości; trudności z zaczekaniem na swoją kolej, np. podczas gry zespołowej; przerywanie innym, np. wtrącanie się do rozmowy; nadmierna gadatliwość; brak umiejętności planowania działań; częsta zmiana zajęć.

7 Nadruchliwość to nadmierna, niczym nieuzasadniona aktywność ruchowa w porównaniu z innymi dziećmi w danej grupie wiekowej. Przejawy nadruchliwości: częsta potrzeba ruchu; nadaktywność ruchowa podczas siedzenia: kręcenie, machanie rękami, nogami, ( niepokój w obrębie miejsca siedzenia ); częste wstawanie z miejsca, chodzenie po klasie, bieganie, wspinanie się na różne przedmioty; manipulowanie różnymi przedmiotami, (niepokój manipulacyjny) np. długopisem, gumką, skrawkiem papieru;

8 Nadruchliwość to nadmierna, niczym nieuzasadniona aktywność ruchowa w porównaniu z innymi dziećmi w danej grupie wiekowej. Przejawy nadruchliwości: nadmierna gadatliwość (nadruchliwość w obrębie mięśni języka ); nadmierna hałaśliwość podczas zabawy, trudności ze spokojnym bawieniem się zaczepianie, potrącanie innych

9 ADHD Objawy powinny utrzymywać się co najmniej sześć miesięcy oraz w znacznym stopniu utrudniać funkcjonowanie dziecka w dwóch lub więcej sytuacjach, np. w szkole, w domu, podczas zabawy z innymi dziećmi. Objawów nie można tłumaczyć innymi zaburzeniami rozwojowymi [nie spełnia kryteriów całościowych zaburzeń rozwojowych( ), ICD-10] lub psychicznymi [zaburzenie nie spełnia kryteriów ( ) epizodu maniakalnego, epizodu depresyjnego, ani zaburzeń lękowych, ICD-10].

10 ADHD w DSM IV (6% 8% populacji)

11 ADD Główną przyczyną niepowodzeń szkolnych jest zespół zaburzeń uwagi. Dotyczy około 3-6 % dzieci w wieku szkolnym, praktycznie w każdej klasie jest przynajmniej jedno dziecko z różnie nasilonymi objawami ADD lub ADHD. Dzieci z podtypem z przewagą zaburzeń koncentracji uwagi (ADD) są mniej widoczne, bowiem należą do tzw. dzieci grzecznych i niepozornych, to dzieci, które odbierane są przez rodziców i nauczycieli jako mniej zdolne lub nie radzące sobie z nauką.

12 ADD To dzieci pozbawione możliwości skupienia się na tym, co mówi nauczyciel, dzieci pracujące za wolno, które nie zdąża na czas pisać notatki czy spisywać zadania z tablicy, które nie rozumieją czy źle przepisują zadania lub nie są w stanie je przeczytać do końca. Wyróżnia je roztargnienie, marzenia na jawie, niedokańczanie zadań, gubienie różnych rzeczy, problemy z zapamiętywaniem, bazgranie w zeszytach.

13 ADD Często występują u nich problemy emocjonalne, zaniżona samoocena oraz specyficzne zaburzenia uczenia takie jak dysleksja, dysgrafia, dyskalkulia. Wynikiem opisywanych zaburzeń jest zbyt wczesne zakończenie edukacji szkolnej lub z gorszymi wynikami..

14 ADD Osoby z zaburzeniami koncentracji lubią leniuchować i odpoczywać. Trudno zabrać się im do rozpoczęcia pracy. Stale trzeba im przypominać, że już czas by rozpocząć zadanie, zabrać się za porządki czy wyjść już z domu. W każdej chwili zdarza się im wyłączyć i odlecieć gdzieś daleko myślami nawet podczas czytania czy rozmowy. Odpływają. Do tego dochodzi ciągłe rozpraszanie się pod wpływem najmniejszego szmeru, dźwięku, szeptu czy już słynnej przelatującej muchy. Wszystko jest w stanie zakłócić koncentrację. Wszystko jest jednakowo ważne.

15 ADD Inni odczuwają to tak jakby w jednej chwili myśleli o wielu różnych sprawach i nie mogli skoncentrować uwagi na tej jednej konkretnej myśli czy czynności. Nie potrafią się skupić, jest to bardzo trudne. Nie słyszą, co się do nich mówi, bo w głowie panuje chaos myśli. Nie słyszą poleceń, trzeba do nich kilka razy się zwracać. Często nie mają pojęcia o tym, co działo się w klasie na lekcji czy podczas zebrania.

16 ADD Zespół zaburzeń uwagi obejmuje wiele dzieci z chorobami somatycznymi, neurologicznymi i psychicznymi, np. z alergiami i astmą, z chorobą reumatyczną, poważną wadą serca, nadczynnością tarczycy, cukrzycą, zaburzeniami wzroku lub słuchu, padaczką, wysokofunkcjonującym autyzmem lub zespołem Aspergera, z niskim ilorazem inteligencji, z depresją, PTSD, dzieci maltretowane i po urazie czaszki, po operacjach mózgu, po wylewach do tkanki mózgowej. Niektóre leki mogą powodować obniżenie koncentracji uwagi i zwiększoną senność dzienną.

17 ADD / ADHD - neurobiologia ADD i ADHD są często związane z dysfunkcjami przekaźnictwa nerwowego w ośrodkowym układzie nerwowym[1,2,3]. Serotonina hormon relaksujący jest wytwarzana z aminokwasu tryptofanu. Badacze wykazali, iż dzieci cierpiące na ADD i ADHD często mają obniżony poziom serotoniny i tryptofanu w osoczu [4,5,6]. Dodatkowo rozwój zaburzeń uwagi wiąże się z aminokwasem tyrozyną, która może mieć wpływ na poziom dopaminy i norepinefryny innych kluczowych substancji neurochemicznych związanych z odpowiedzią mózgu: pobudzenie/rozluźnienie. [7]

18 ADD / ADHD - neurobiologia W porównaniu z innymi dziećmi, dzieci cierpiące na zaburzenia uwagi mogą mieć niedobory wielu aminokwasów, min.: fenyloalaniny, tyrozyny, tryptofanu, histydyny i izoleucyny. [8] Istnieją różne metody leczące zaburzenia poziomu aminokwasów.

19 ADD / ADHD - neurobiologia Terapia ADHD cele: - zmniejszenie nasilenia objawów ADHD - zmniejszenie objawów współwystępujących (np. dysleksja, tiki) - zmniejszenie ryzyka późniejszych powikłań. Podstawową jest edukacja rodziny, otoczenia i dziecka na temat natury nadpobudliwości psychoruchowej, wzmocnienie strategii radzenia sobie z problemami związanymi z ADHD rodziców i nauczycieli. Konieczna jest zmiana niewłaściwych postaw otoczenia (środowisko domowe, szkoła). Konieczne jest dostosowanie otoczenia i metod dydaktycznych i wychowawczych do specyficznych potrzeb dziecka.

20 ADD / ADHD - neurobiologia Długotrwała (często wieloletnia), bezpieczna i skuteczna farmakoterapia jest metodą o udowodnionej skuteczności w ADHD. Zastosowanie farmakoterapii przewyższa skuteczność samego wsparcia psychologicznego i interwencji behawioralnych. Nie można nadużywać leków, jednak przy dużym nasileniu objawów ADHD bez nich nie osiągnie się znaczącej poprawy w funkcjonowaniu dziecka. Należy pamiętać, że leki działają tylko wtedy, kiedy są podawane. Odstawienie leków powoduje, że objawy ADHD występują w takim nasileniu, w jakim występowałyby bez wcześniejszego leczenia. Farmakoterapia polepsza funkcjonowanie dziecka oraz może zapobiegać powikłaniom ADHD.

21 ADHD Nauczyciel jest obowiązany, na podstawie opinii publicznej poradni psychologiczno-pedagogicznej, w tym publicznej poradni specjalistycznej, dostosować wymagania edukacyjne(niezbędne do uzyskania poszczególnych śródrocznych i rocznych (semestralnych) ocen klasyfikacyjnych z obowiązkowych i dodatkowych zajęć edukacyjnych, wynikających z realizowanego przez siebie programu nauczania) do indywidualnych potrzeb ucznia.

22 INDYWIDUALNE PROGRAMY EDUKACYJNO TERAPEUTYCZNE: powinny jednocześnie spełniać dwie funkcje: terapeutyczną (rehabilitacyjną) i edukacyjną, wymagają znacznej operacjonalizacji treści zawartych w podstawie programowej, cele edukacyjne, jak i terapeutyczne wyznaczane są poziomem potrzeb, możliwości i ograniczeń ucznia,

23 INDYWIDUALNE PROGRAMY EDUKACYJNO TERAPEUTYCZNE: wymagają określenia form organizacyjnych - rodzajów zajęć wpierających rozwój (np. zajęcia logopedyczne, terapia pedagogiczna, muzykoterapia), form realizacyjnych (zajęcia indywidualne, grupowe), środków terapeutycznych oraz metod terapeutycznych, wymagają współpracy nauczycieli i specjalistów w zakresie ustalania celów, jak i określania szczegółowych procedur i ich osiągania.

24 ADHD Obserwacja dziecka Zaburzenia koncentracji uwagi rozpraszanie się (czy jest problem z utrzymaniem uwagi?); skupienie uwagi na jednym źródle bodźca; utrzymanie ciągłej uwagi podczas wykonywania jednego zadania; często wydaje się, że nie słucha tego, co się do niego mówi; zapominanie poleceń; trudności z zastosowaniem się do instrukcji (lecz nie z powodu niezrozumienia instrukcji);

25 ADHD Obserwacja dziecka Zaburzenia koncentracji uwagi trudności ze zorganizowaniem własnej pracy, nauki, zabawy; nie kończenie rozpoczętych prac (przerywanie pracy np. w połowie); przechodzenie do wykonania kolejnej czynności nie skończywszy poprzedniej; częste zapominanie o zabraniu wszystkich rzeczy niezbędnych do wykonania danej czynności; gubienie rzeczy; szybkie nudzenie się.

26 ADHD Obserwacja dziecka Impulsywność działanie pod wpływem impulsu (czyli bez zastanowienia); wyrywanie się do odpowiedzi zanim pytanie zostanie zadane w całości; trudności z zaczekaniem na swoją kolej; częste wtrącanie się do rozmowy lub zabawy; nadmierna gadatliwość; częste zmiany zajęć; brak umiejętności planowania działań.

27 ADHD Obserwacja dziecka Nadruchliwość częsta, nadmierna potrzeba ruchu; częste wstawanie z miejsca, chodzenie po klasie, bieganie, wspinanie się na różne przedmioty; podczas siedzenia na lekcji wiercenie się, kręcenie, machanie rękami, nogami ( niepokój w obrębie miejsca siedzenia ); nadmierna gadatliwość (nadruchliwość w obrębie mięśni języka ); nadmierna hałaśliwość podczas zabawy, trudności ze spokojnym bawieniem się; zaczepianie, potrącanie.

28 ADHD Obserwacja dziecka ulubione przedmioty/zajęcia dziecka: funkcjonowanie w trakcie ulubionych zajęć edukacyjnych; mocne strony dziecka; problemowe zachowania dziecka w trakcie lekcji; problemowe zachowania dziecka na przerwach; problemowe zachowania dziecka w świetlicy;

29 ADHD Obserwacja dziecka ulubione przedmioty/zajęcia dziecka: pory dnia, gdy dziecko funkcjonuje najlepiej i najgorzej; relacje z rówieśnikami; liczba kolegów, przyjaciół; relacje z dorosłymi na terenie szkoły; zna reguły ale ma kłopoty z ich zastosowaniem.

30 Zasady pracy z uczniem z ADHD 1. Zasada regularności działania w ustalonym rytmie, w których unika się gwałtownych i zmian. Funkcjonowanie ucznia z ADHD w szkole ułatwia wyraźnie zaznaczona, regularna struktura zajęć. To gwarantuje dziecku przewidywalność sytuacji oraz zapewnia poczucie stałości i bezpieczeństwa. Znajomość planu lekcji pomaga mu w organizacji swoich zajęć oraz dostosowaniu zachowania do wymogów nauczyciela. Należy pamiętać, iż dziecko z ADHD nie lubi być zaskakiwane. Podczas lekcji można zaplanować krótkie przerwy na ruch w określonym celu.

31 Zasady pracy z uczniem z ADHD 2. Zasada powtórzeń (repetycji) nieustające powtórzenia wymagające dużej cierpliwości i wytrwałości od nauczycieli. Wielokrotne powtarzanie jasnych, prostych poleceń i upewnianie się, czy dziecko dobrze je zrozumiało. 3. Zasada jasno sprecyzowanych reguł i norm. 4. Zasada konsekwencji działania. Spokojne i konsekwentne egzekwowanie ustalonych reguł. Konsekwencja w postępowaniu nauczyciela. Wdrażanie dziecka do finalizowania każdego podjętego zadania.

32 Zasady pracy z uczniem z ADHD 5. Zasada indywidualizacji. Dostosowania warunków kształcenia do możliwości psychofizycznych i tempa pracy ucznia. Dawanie dziecku z ADHD zadań na miarę jego możliwości (np. dzielenie zadań na mniejsze części). 6. Stosowanie wzmocnień pozytywnych. Wskazane są częste nagrody, głównie społeczne, jak pochwała, uśmiech, przytulenie lub drobne nagrody materialne choćby za przejaw pożądanego zachowania.

33 Zasady pracy z uczniem z ADHD 7. Stworzenie odpowiedniej struktury zewnętrznej: a) odpowiednio przygotowane miejsce pracy dziecka (miejsce jasne i pozbawione wielu bodźców); b) ograniczanie w klasie bodźców rozpraszających uwagę (np. dekoracja sali, gazetki ścienne).

34 Zasady pracy z uczniem z ADHD 8. Właściwa komunikacja (słuchanie ucznia, komunikaty dotyczące zachowania dziecka w danej chwili, formułowanie wypowiedzi do ucznia z wykorzystaniem np. komunikatów ja ). 9. Stwarzanie sytuacji zapewniających sukces. 10. Zasada aktywizowania poprzez organizowanie dodatkowych aktywności pozwalających na rozładowanie emocji. 11. Zasada naprzemienności wysiłku i relaksu..

35 Zasady pracy z uczniem z ADHD 12. Zasada dostosowania struktury zajęć: wskazane jest naprzemienne planowanie zajęć spokojnych oraz wymagających aktywności ruchowej; na końcu lekcji należy sprawdzić, czy uczeń zanotował pracę domową oraz co i na kiedy ma przygotować. Należy dbać o to, by praca domowa była zadawana w trakcie lekcji (a nie po dzwonku). 13. Zasada współpracy z rodzicami ucznia.

36 Zasady pracy z uczniem z ADHD Z a s a d y o c e n i a n i a zasada nie karania za objawy, ocenianie za osiągnięcia oraz włożony wysiłek w rozwiązanie zadań, natychmiastowe nagradzanie.

37 ADHD Plan Działań Wspierających powinien dotyczyć takich obszarów, jak: Sfera ruchowa (tu: wyraźny niepokój ruchowy w zakresie dużej i małej motoryki, częsta potrzeba ruchu, nadruchliwość w obrębie mięśni języka, gadatliwość, inne); Sfera poznawcza (tu: skupienie uwagi, wzmożona wrażliwość na zewnętrzne bodźce rozpraszające, pochopność myślenia, trudności w planowaniu własnej aktywności, zapominanie o różnych codziennych sprawach, znajomość zasad bez umiejętności adekwatnego zastosowania ich w konkretnej sytuacji, inne);

38 ADHD Plan Działań Wspierających powinien dotyczyć takich obszarów, jak: Sfera emocjonalna (tu: szybkie, silne reakcje emocjonalne, wzmożona ekspresja uczuć, zwiększona wrażliwość emocjonalna na bodźce otoczenia, radzenie sobie w sytuacjach trudnych, inne); Relacje społeczne (nawiązywanie kontaktów z rówieśnikami i dorosłymi, pozycja ucznia w grupie rówieśniczej, wyrozumiałość wobec innych, inne);

39 ADHD Plan Działań Wspierających powinien dotyczyć takich obszarów, jak: motywacja (wewnętrzna, zewnętrzna); samoocena (umiejętność rozpoznania swoich mocnych i słabych stron oraz rozpoznanie własnych możliwości); zainteresowania (własne, przedmiotem); uzdolnienia; inne wynikające z opinii i obserwacji własnych nauczyciela.

40 ADHD techniki pracy Uczeń z nadpobudliwością ze względu na zaburzenia uwagi ma kłopoty ze zrozumieniem prostych poleceń, dlatego należy udzielać mu nieskomplikowanych komunikatów, np. Zrób przykład 2a ze strony 25. Zanim wydane zostanie polecenie należy upewnić się, czy uczeń nas słucha.

41 ADHD techniki pracy Gdy uczeń ma problemy ze skupieniem uwagi, można wspólnie opracować sposób/znak przywołujący go do pracy. Należy monitorować postępy pracy ucznia i w razie konieczności przywoływać jego uwagę.

42 DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ Oprac. Adam M. Zalepa