Wykorzystanie koncepcji inteligencji wielorakich w nauczaniu ortografii

Transkrypt

1 Wykorzystanie koncepcji inteligencji wielorakich w nauczaniu ortografii Teoria Wielorakich Inteligencji została stworzona przez dr Howarda Gardnera w 1983 roku. Koncepcja ta zakłada, że inteligencja nie jest jedną właściwością, która opisuje możliwości człowieka w zakresie aktywności intelektualnej, ale istnieje kilka rodzajów inteligencji w zależności od tego, o jaki rodzaj aktywności chodzi. Gardner pokazuje, że inteligencja jest dynamiczna i wielopłaszczyznowa, wykraczająca poza zdolności lingwistyczno - logiczne, które tradycyjnie testuje się i ocenia. Na podstawie analizy badań z różnych dziedzin: neurologii, psychologii, psychometrii i antropologii wyodrębnił on siedem rodzajów inteligencji. Początkowa lista siedmiu rodzajów inteligencji zaczęła się rozrastać, najpierw do ośmiu, a potem dalej przez kontynuatorów H. Gardnera. Z uwagi na zasadność wykorzystania w zajęciach terapeutycznych pozostaniemy przy siedmiu inteligencjach. Zatem H. Gardner wyróżnia : inteligencję werbalną (słowną) inteligencję matematyczno- logiczną inteligencję wizualno przestrzenną inteligencję fizyczno kinestetyczną inteligencję muzyczno - rytmiczną (słuchową) inteligencję interpersonalną (międzyludzką) inteligencję intrapersonalną (wewnętrzną) Główne założenia koncepcji inteligencji wielorakich: Każda osoba posiada wszystkie rodzaje inteligencji, rozwinięte w różnym stopniu, Inteligencje tworzą profil niepowtarzalny dla innych jednostek, Profile te są dynamiczne i zmieniają się w trakcie rozwoju jednostki, Wszystkie inteligencje współpracują ze sobą w różnych konfiguracjach, Inteligencje można rozwijać poprzez różnorodne ćwiczenia. Charakterystyka poszczególnych rodzajów inteligencji Inteligencja Werbalna Cechuje się wysokorozwiniętymi zdolnościami do czytania, mówienia pisania oraz myślenia przy użyciu słów. Osoba o tym typie inteligencji lubi różnego typu literaturę, zabawę słowami, tworzy poezję i historie. Dobrze czuje się podczas debat. Lubi formalne przemówienia, kreatywne pisanie, opowiadanie żartów. Dobrze radzi sobie z pracami pisemnymi. Inteligencja Matematyczno Logiczna W tego typu inteligencji używa się liczb, matematyki, logicznego myślenia i schematów pojawiających się w życiu. Jeśli ten typ inteligencji przeważa to osoba taka ma tendencje do myślenia koncepcyjnego i abstrakcyjnego. Dostrzega schematy i zależności. Osoba o tym typie inteligencji lubi eksperymenty, puzzle, interesują ją sprawy związane z kosmosem. Analizuje okoliczności związane z ludzkim zachowaniem, lubi pracę z liczbami, wzorami i operacjami matematycznymi, podejmuje wyzwania związane z rozwiązywaniem problemów.

2 Inteligencja Wizualno Przestrzenna Widzieć znaczy uwierzyć. Wiedza w tego typu inteligencji pochodzi od kształtów, wyobrażeń ze świata zewnętrznego, jak i naszej wyobraźni. Osoba o tym typie inteligencji myśli używając wyobraźni i obrazów. Jest wrażliwa na otaczające przedmioty, kolory i wzory, lubi rysować, malować, rzeźbić i wytwarzać ciekawe prace używając kolorów i różnego typu materiałów, lubi również układać puzzle, czytać mapy, lubi czynności które wymagają patrzenia oczami wyobraźni - wizualizacji. Inteligencja Fizyczno Kinestetyczna Uczenie się poprzez wykonywanie. Wiedza zdobywana jest poprzez ruch. Nasze ciało wie jak jeździć na rowerze, zaparkować równolegle samochód, tańczyć walca, złapać rzucony przedmiot, utrzymać równowagę podczas chodzenia, te czynności wykonujemy odruchowo i nie są związane z logicznym myśleniem. Osoba z tym rodzajem inteligencji dobrze komunikuje się za pomocą języka ciała i gestów. Lubi gry ruchowe i demonstruje jak coś wykonać. Trudno jest jej usiedzieć na jednym miejscu. Zdecydowanie woli być zaangażowana w to co dzieje, niż być biernym obserwatorem. Inteligencja Muzyczno Rytmiczna Jeśli ten typ inteligencji przeważa to kocha się muzykę i rytm. Jest się wrażliwym na dźwięki środowiska (śpiew ptaków, dźwięki deszczu). Osoby takie uczą się lepiej przy dźwiękach muzyki w tle. Potrafią odtwarzać melodie i rytm po jednokrotnym ich usłyszeniu. Lubią tworzyć muzykę, słuchać i naśladować ją. Mają zdolności językowe, z łatwością rozpoznają instrumenty muzyczne. Inteligencja Międzyludzka (Interpersonalna) Uczymy się pracując z innymi, wchodząc w relacje z nimi. Gdy ta inteligencja jest czyjąś mocną stroną, to lubi on być częścią zespołu i wchodzić w relacje interpersonalne. Ma dużo przyjaciół, wykazuje empatię i głębokie zrozumienie punktu widzenia innych ludzi. Jest komunikatywny. Często zauważa, że inni przejmują jego pomysły, ma zdolności w rozwiązywaniu konfliktów, mediacjach i znajdowaniu kompromisów wśród ludzi będących w radykalnej opozycji względem siebie. Inteligencja Wewnętrzna (Intrapersonalna) Jest to inteligencja introspektywna wykorzystująca naszą zdolność do poszukiwania wewnętrznych emocji. Osoba o tym typie inteligencji lubi pracę w samotności, czasem jest wstydliwa, ma własną refleksję i wszystko co robi jest związane z jej wnętrzem. Ma ona kreatywną mądrość i wewnętrzną intuicję. Jest wewnętrznie zmotywowana, nie potrzebuje zewnętrznej motywacji, ma silną wolę, zna swoją wartość, ma zdefiniowane opinie i myśli. Inni ludzie chętnie przychodzą do niej po radę. Wykorzystanie koncepcji inteligencji wielorakich w nauczaniu ortografii Bezpośrednio związanym i najbardziej eksploatowanym rodzajem inteligencji w nauczaniu ortografii jest inteligencja słowna. Ważne jest, aby nie sprowadzać tego rodzaju aktywności do ćwiczeń polegających na uzupełnianiu, dopisywaniu czy przepisywaniu. Inteligencje tę możemy uaktywniać poprzez:

3 tworzenie historyjek z wykorzystaniem wyrazów z określoną trudnością ortograficzną, rozwiązywanie i układanie krzyżówek, zagadki, rebusy, gry słowne /scrable, wisielec", buggle, itp./, wiersze, wyszukiwanie wyrazów z określoną trudnością w tekstach, uzupełnianie luk wyrazowych lub literowych w tekstach, szukanie wyrazów w słownikach, pisanie ze słuchu, z pamięci, przepisywanie. Bardzo ważną sferą w skutecznym nauczaniu ortografii jest inteligencja wizualnoprzestrzenna. Jedną z umiejętności poddanych analizie przez Roberta Diltsa, jednego z twórców NLP (neurolingwistyczne programowanie - sztuka i nauka o skutecznych strategiach działania w dziedzinie komunikowania się, biznesu, edukacji i terapii. Prezentuje podejście praktyczne, proponując użyteczne narzędzia w rozszerzaniu możliwości wyboru i podnoszeniu jakości życia), była sztuka poprawnego pisania. Badając osoby piszące bezbłędnie dokonał odkrycia, że kluczem do omawianej umiejętności jest wzrokowa strategia zapamiętywania wyrazów. Polega ona na tym, że osoba przypominająca sobie pisownię danego słowa, wizualizuje je sobie w myślach. Stąd tak ważne, aby w procesie nauczania ortografii zadbać o jak największą liczbę wzrokowych spostrzeżeń. W tym rodzaju inteligencji ważne jest również tworzenie obrazów, które wspomagają zapamiętanie pisowni wyrazów. Ćwiczenia angażujące inteligencję wizualno-przestrzenną to: tworzenie plakatów, plansz, ilustrowanie wyrazów, wizualizacja wyrazów, mapy myśli prezentujące reguły ortograficzne, memory obrazkowe lub wyrazowe, wykorzystanie grafiki komputerowej, odszyfrowywanie lub zaszyfrowywanie wyrazów, wykreślani, wyszukiwanie wyrazów na podstawie określonej cechy wizualnej (kolor kształt czcionki, wielkość itp.), tworzenie tabel, diagramów. Kolejną sferą, którą można wieloaspektowo wykorzystać w nauczaniu ortografii jest inteligencja muzyczna. Znany jest pozytywny wpływ właściwie dobranej muzyki na efektywność uczenia się. Odwołując się do osobistych doświadczeń, wielu z nas pamięta, że znacznie szybciej uczymy się piosenek niż wierszy, a wierszy szybciej niż prozy. Ćwiczenia angażujące inteligencję muzyczną w nauczaniu ortografii to: śpiewanie piosenek ortograficznych,

4 wymyślanie melodii do wierszyków ortograficznych, wypowiadanie wyrazów w rytmie, wyklaskiwanie wyrazów, zapamiętywanie wyrazów z określoną trudnością słuchanych na tle muzyki (np. larga barokowe), wyszukiwanie i tworzenie rymów, relaksacja przy muzyce. Inteligencja matematyczno-logiczna wydaje się być dość odległa od obszaru, jakim jest sprawność poprawnego pisania. Jednak i tę sferę można wykorzystać, ćwicząc u uczniów kompetencje ortograficzne. Ćwiczenia angażujące inteligencję matematyczno-logiczną to: wykonywanie ćwiczeń ortograficznych z rozwiązywaniem działań matematycznych, klasyfikowanie pojęć z określoną trudnością ortograficzną (np. zawody, zwierzęta, rośliny, rzeczy itp.), tworzenie kategorii z określoną trudnością /np. pojęcia historyczne, nazwy geograficzne itp./, zagadki logiczne, liczenie wyrazów, tworzenie algorytmów reguł pisowni. Ruch w szkole jest zarezerwowany dla lekcji wychowania fizycznego. Jeśli pojawia się na innych przedmiotach, to zwykle jako element rozpraszający i zakłócający proces dydaktyczny. Tymczasem są osoby, które najlepiej odbierają i przyswajają informację poprzez system kinestetyczny. Uczniowie tacy (jest wśród nich liczna grupa osób z dysleksją), zwykle mało korzystają z lekcji, na których dominuje głównie przekaz ustny lub prezentacja wzrokowa. Dla lepszej koncentracji potrzebują ruchu, włączenia własnej aktywności, dotyku. Ćwiczenia angażujące inteligencję fizyczno-kinestetvczną i jednocześnie podnoszące umiejętności ortograficzne to: włączanie do zapamiętywania wyrazów z określoną trudnością gestu, ruchu, zabawy wymagające refleksu, wyścigi ortograficzne, pantomima (pokazywanie i odgadywanie wyrazów, zwrotów, przysłów), rozpoznawanie dotykiem przedmiotów, w nazwie których występuje trudność ortograficzna, rozpoznawanie dotykiem wyrazów wykonanych przy użyciu faktur, pisanie" wyrazów różnymi częściami ciała (dłonią, barkiem, czubkiem nosa itp.), pisanie" wyrazów na ciele (na dłoni, na plecach),

5 pisanie wyrazów palcem na tacy z kaszą manną, z piaskiem itp., żonglowanie (ćwiczenie włączające obie półkule mózgu, ćwiczące koordynację wzrokowo-ruchową), gimnastyka jako przerywnik w trakcie pracy umysłowej. Wiele osób nie lubi uczyć się w pojedynkę. Prawdopodobnie są to osoby z dobrze rozwiniętą inteligencją interpersonalną. Dla nich szczególnie przydatne w przyswajaniu ortografii będą następujące ćwiczenia: ćwiczenia w parach, w grupach, wcielanie się w rolę osoby nauczającej, odgrywanie ról połączone z odczytywaniem reguł, wierszyków ortograficznych, tworzenie projektów w zespołach, ćwiczenia kształtujące empatię. Ostatnim rodzajem inteligencji, ale równie ważnym, jest inteligencja intrapersonalna. Każde dziecko jest jedyne w swoim rodzaju. Dając mu poczucie akceptacji /co nie oznacza przyzwolenia na każdy rodzaj zachowania/, stwarzamy możliwość uaktywnienia jego wewnętrznych zasobów, wzmacniamy jego poczucie wartości. Ktoś, kto czuje swoją wartość, łatwiej podejmuje wyzwania, szybciej przyswaja wiedzę i umiejętności i jest w stanie lepiej znosić porażki. Ćwiczenia angażujące ten rodzaj inteligencji to: odczytywanie reguł, wierszyków ortograficznych z określonym zabarwieniem emocjonalnym, ćwiczenia ułatwiające samopoznanie, ćwiczenia podnoszące poczucie wartości. Przytoczone rodzaje ćwiczeń pobudzające poszczególne typy inteligencji nie wyczerpują pomysłów. Uzmysławiają jednak, jak wielostronny oraz ciekawy może być proces nauczania ortografii. Ważne jest poszukiwanie dalszych pomysłów i rozwiązań, tak by nauka ortografii nie była jedynie zmorą dzieci, postrzeganą w kontekście trudności, jakich im przysparza, a stała się jednym z bardziej ulubionych zajęć naszych uczniów. Literatura: 1) Gardner H. Inteligencje wielorakie. Teoria w praktyce Poznań 2002, 2) Dawid D. Rozwijanie kreatywności uczniów dyslektycznych na lekcjach języka polskiego w klasie IV VI szkoły podstawowej Kraków 2004, 3) Gmosińska D., Woźniak V. Inteligencje wielorakie w nauczaniu ortografii. 7 walizek Gdańsk Opracowała: Katarzyna Lachowska - pedagog