Integracja pozioma i pionowa w arobiznesie

Transkrypt

1 1 Integracja pozioma i pionowa w arobiznesie

2 Spis treści: 1. Integracja pionowa Integracja a postęp techniczny Zadania integracji pionowej w polskim rolnictwie Integracja pozioma Powstawanie grupy marketingowej Bibliografia -8-2

3 Pod pojęciem integracji w agrobiznesie kryją się wszelkie procesy łączenia się podmiotów gospodarczych działających w różnych ogniwach agrobiznesu lub też działających w tym samym ogniwie agrobiznesu. W pierwszym przypadku mamy do czynienia z integracją pionową (wertykalną), zaś w drugim z integracją poziomą (horyzontalną). INTEGRACJA PIONOWA Pionowe więzi integracyjne powstają w wyniku: 1. nabycia tytułu własności, 2. zawarcia kontraktu, 3. stanowienia norm prawnych, 4. tworzenia strategicznych związków. Najbardziej z powszechnych metod integracji jest integracja oparta na kontraktach. Strategiczne sieci powstają w wyniku partnerskiego porozumienia dwóch lub większej liczby firm. Ma to zapewnić wytwarzanie produktu finalnego o zwiększonej konkurencyjności. Do zawarcia kontraktu zachęcają: niższa cena, lepsza jakość i większa konkurencyjność. Kontraktem regulowana jest podaż surowca żywnościowego pod względem ilości, jakości terminu dostawy i wymagań zdrowotnych. Istnieje pogląd, że kontraktowa integracja pionowa redukuje rolnika do robotnika pracującego pod dyktando integratora na własnej ziemi. Pogląd ten można by zmienić, gdyby np. integrator dostarczał wszelkie nakłady materialne wraz z technologią i doradztwem, a rolnik dołożyłby swój nakład pracy oraz udostępnił użytkowaną przez siebie ziemię. Dalszym zadaniem integratora byłoby odebranie gotowego produktu od farmera i wypłacenie mu stosownej kwoty pieniędzy aż płody rolne, wykonaną pracę oraz użyczoną ziemię. 3

4 Kontraktowa integracja pionowa może stać się wyjściem z trudnej obecnie sytuacji polskiego rolnictwa. Pomogłaby skoncentrować małe gospodarstwa rolne w bardziej ekonomiczne i rentowne elementy wielkiej całości, a głównym motorem rozwoju stałby się postęp technologiczny, bardzo potrzebny w polskim agrobiznesie. INTEGRACJA A POSTĘP TECHNICZNY Zmiany zachodzące pod wpływem technologii rodzą różnorodne wymogi w stosunku do gospodarstw rolnych. Konieczne jest zwiększenie rozmiaru gospodarstw, inwestowanie w modernizację sprzętu i zaplecza gospodarczego, a także powiększanie umiejętności kapitału ludzkiego. Zmiany te są uwarunkowane wzrostem wymogów jakościowych żywności zgodnie ze zmieniającymi się wymogami konsumenta oraz rosnące wymogi przetwórstwa w zakresie jednolitości i terminowości podaży surowca rolnego. Z drugiej jednak strony rolnictwo ponosi zbyt duże koszty i uzyskuje coraz niższe efekty z procesu wdrażania postępu technicznego. Przyczyną tego jest to, że firmy posiadają znaczną przewagę negocjacyjną narzucając rolnikom bardzo wysokie wymagania. Także konsumenci mają naturalną skłonność do przeznaczania (w miarę wzrostu dochodów) coraz mniejszej ich części na zakup produktów żywnościowych. Obie te przyczyny oraz nadwyżki i niskie ceny na rynku światowym prowadzą do spadku cen produktów rolnych, co zmniejsza płynność finansową rolników obciążonych kredytami inwestycyjnymi. Integracja dostawcy i odbiorcy z firmą prowadzi również do uniknięcia kosztów transakcyjnych przedsiębiorstw. Do kosztów tych zalicza się poszukiwanie partnerów i prowadzenie negocjacji. Integracja pionowa jest więc formą unikania wysokich kosztów transakcyjnych przez tworzenie takich więzi produkcyjnych, które włączają się do kontrolowanego przez integratora procesu produkcji. Integracja pionowa może przyczyniać się do ograniczenia efektywnej konkurencji na rynku. Ma to miejsce wtedy, gdy prowadzi ona do wzrostu barier wejścia na rynek dla potencjalnych konkurentów. Może ona równocześnie odseparować konkurentów od źródeł zaopatrzenia lub spowodować wzrost cen konkurencyjnych produktów. 4

5 ZADANIA INTEGRACJI PIONOWEJ W POLSKIM ROLNICTWIE W Polsce występuje potrzeba wykorzystywania integracji pionowej w celu regulowania poziomu i struktury produkcji rolnej i wdrażania do niej postępu technicznego i biologicznego. W najbliższych latach na szczególną uwagę będzie zasługiwała możliwość jej wykorzystania do łagodzenia bariery finansowej w rolnictwie. Brak własnych kapitałów w rolnictwie idzie w parze z trudnościami w zakresie finansów publicznych i związanej z tym możliwości wydatnej pomocy ze strony państwa. W tej sytuacji wiele należałoby oczekiwać od rozwoju integracji pionowej. W krajach zachodnich rozwijała się ona spontanicznie i nie była szczególnie wspierana odgórnie. O jej rozwoju decydował interes firm z otoczenia rolnictwa, które same będą dążyły do przejęcia funkcji integratora. W Polsce mamy do czynienia ze słabością firm z otoczenia rolnictwa i słabością tworzenia procesów prowadzących do rozbudowy struktur integracji pionowych. W tej sytuacji za celowe można uznać wspieranie działalności służące tej integracji, ponieważ może ona okazać się jedną z najtańszych możliwości modernizacji polskiego rolnictwa. Stałoby się tak za przyczyną zasilenia działalności rolniczej w strumienie pieniężne z prywatnych działalności pozarolniczych. Rozwój integracji pionowej z rozwiniętym systemem organizacyjnym i instruktażowym ułatwiło by jednocześnie spełnienie warunków niezbędnych dla skorzystania przez rolnictwo ze źródeł zewnętrznych, które mogą się otworzyć w ramach procesu z integracji z Unią Europejską. INTEGRACJA POZIOMA Pod tym pojęciem powinno rozumieć się łączenie się ze sobą podmiotów gospodarczych należących do tej samej fazy produkcji lub dystrybucji. Zamiast łączyć 5

6 podmioty (tworzyć tzw. fuzje) można integrować poziomo wyodrębnione czynności. Integrując poziomo wybrany rodzaj działalności gospodarczej firmy ponoszą korzyści dzięki oszczędności kosztów handlowych, rezygnacji z walki konkurencyjnej i zwiększonej sile przetargowej na rynku. Przykładem są łańcuch sklepów detalicznych handlujących żywnością. Integracja pozioma nie zmienia stosunków własności. Zmiana następuje wówczas, gdy firmy postanowią wspólnie inwestować w urządzenia obsługujące wspólny proces produkcji. Wówczas powstaje składnik majątkowy, wspólnie zarządzany przez partnerów, zaś więzi integracyjne ulegają wzmocnieniu. Jedną z form poziomej integracji w rolnictwie jest zespół producencki. Tworzony jest w trybie dobrowolnym w celu zespołowego zbywania produkcji. Pozioma integracja zbytu zapewnia rolnikom następujące korzyści: 1. dzięki zwiększaniu siły przetargowej umożliwia uzyskanie wyższych cen w zbycie i płacenie niższych cen za środki produkcji, 2. ułatwia dostęp do informacji rynkowej i naukowej, 3. otwiera dostęp do zewnętrznych źródeł finansowania, 4. stwarza możliwości wspólnego inwestowania w urządzenia obsługującego proces produkcji i dystrybucję. Zespół producencki może być tworzony tylko w celu zbywania surowca żywnościowego do firmy przetwarzającej ten surowiec. Wówczas firma przetwarzająca ten surowiec jest rynkiem dla zespołu producenckiego i jest dla niego podstawowym źródłem informacji rynkowej i naukowej. Rynek taki nazywamy rynkiem pierwotnym. POWSTAWANIE GRUPY MARKETINGOWEJ Grupa marketingowa powstaje wówczas, gdy zespół producencki wykracza swoją działalnością poza rynek pierwotny. Początkiem takiego procesu staje się podział jednego kanału dystrybucji na kilka kanałów. Tym sposobem zespół producencki może dostarczać 6

7 swoje produkty na kilka rynków jednocześnie (np. rynek hurtowy, czy giełdę towarową). Kolejnym krokiem jest zastąpienie zarządzania dystrybucyjnego zarządzaniem marketingowym w celu jak najlepszego dostosowania podaży do warunków panujących na rynku. Wzrost skali integracji poziomej umożliwi wkroczenie do przetwórstwa i handlu detalicznego w celu sprzedaży własnych produktów finalnych. W ten sposób grupa producencka staje się integratorem pionowym i tworzy łańcuch integracyjny. Rys.1 Przekształcanie się zespołu produkcyjnego w grupę marketingową. GIEŁDA TOWAROWA PRZYGRANICZNY RYNEK HURTOWY REGIONALNY RYNEK HURTOWY I N T E G R A CJ A S K IE R O W A N A W P R Z Ó D INTE GRA CJA SKIE ROW ANA WSTE CZ WŁASNA FIRMA HANDLU ZAGRANICZNEGO WŁASNA SIEĆ SKLEPÓW DETALICZNYCH WŁASNE PRZETWÓRSTWO SUROWCÓW RZYWNOŚCIOWYCH KONKURENCYJNE FIRMY PRZEMYSŁU SPOŻYWCZEGO INTEGRATOR FIRMA PRZEMYSŁU SPOŻYWCZEGO ZESPÓŁ PRODUCENCKI GRUPA MARKETINGOWA 7

8 Tego typu pionowy łańcuch integracyjny, tworzony na kapitale grupy marketingowej, uważany jest za bardziej korzystnym dla rolników rozwiązaniem od integracji pionowej, gdzie integratorem jest firma nierolnicza. PORÓWNANIE WYBRANYCH CECH TRZECH FORM INTEGRACJI PIONOWEJ Wybrane cechy Partnerzy porozumienia zachowują formalną identyczność Istota nakładów, przenoszenie udziałów Posiadanie udziałów w związku z kooperacją Mierzalne rezultaty i przewidywany czas trwania Relatywne koszty wyjścia Spodziewane efekty synergiczne nakładów Strategiczny związek w obrębie integracji pionowej Kontraktowa integracja pionowa Integracja pionowa przez nabycie tytułu własności Tak Nie Nie, tylko jedna firma zachowuje identyczność Zwykle firma ponosi nakłady Może być, lecz nie jest kluczową cechą Są prawdopodobne, ale mogą ograniczyć się do wymiany technologii lub cichej informacji, z reguły przewidywany długi okres Nie dotyczy, porozumienie, w którym strony nie mają udziałów, każda firma jest akcjonariuszem stosownie di rezultatów porozumienia Nie Tak, zwykle wyszczególnienie w kontrakcie, porozumienie jest zwykle krótkookresowe Zawsze bieżące inwestycje dolarowe, jedna z firm jest udziałowcem i akcjonariuszem Kluczowa cecha Tek, zwykle jako zysk lub inwestycje, zazwyczaj długi okres czasu Niskie Zależą od czasu Wysokie, błędy wiele kosztują Tak Nie Tak 8

9 Procesy integracyjne w agrobiznesie powodują powstawanie korzyści i niekorzyści. Można je rozpatrywać z punktu widzenia integratora i integrowanych rolników, ale także z punktu wodzenia układów integracyjnych (pionowych i poziomych) oraz z punktu widzenia podmiotów pozostających poza tymi układami: firm przetwórczych nie prowadzących kontraktowej integracji pionowej albo rolników pozostających poza zespołem producenckim. Integracja pionowa i pozioma mają jedną wspólną cechę: powodują obniżenie kosztów produkcji dystrybucji zintegrowanej działalności gospodarczej, a w konsekwencji tego zwiększają efektywność i siłę konkurencyjną zintegrowanych firm agrobiznesowych. Wspólną cechą jest też zdolność przechodzenia jednej formy w drugą, czego przykładem jest powstawanie grup marketingowych z zespołów producenckich lub powstawanie grupy producenckiej pod wpływem kontraktowej integracji pionowej. Łącznie występowanie obydwu tych form zespalania działalności produkcyjnej i usługowej przyczynia się do pogłębienia procesów integracyjnych w agrobiznesie. BIBLIOGRAFIA: 1. Małysz J. Procesy integracyjne w agrobiznesie (ABC integracji); Centrum Doradztwa i Edukacji w Rolnictwie w Poznaniu; Poznań Małysz J. Integracja pionowa a agrobiznes; Wieś i rolnictwo nr1/ Encyklopedia agrobiznesu pod redakcją A. Wosia; Fundacja Innowacja; W-wa Noga A. Dominacja a efektywna konkurencja; Fundacja Naukowa Taylora; W-wa Ekonomista czasopismo poświęcone nauce i problemom życia: 9

10 10 Lewandowski J. Rolnictwo we współczesnej gospodarce Polski Felbur S., Woźniewski P. Efektywność gospodarowania w okresie transformacji ( r.)