Mierniki rozwoju trwałego i zrównoważonego

Transkrypt

1 Mierniki rozwoju trwałego i zrównoważonego Instytut Ekologii Terenów Uprzemysłowionych Barbara Jaros Katowice, 20 marzec 2008

2 Zrównoważony rozwój w Konstytucji RP jako jedna z zasad ustrojowych Art. 5: Rzeczpospolita Polska strzeże niepodległości i nienaruszalności swojego terytorium, zapewnia wolności i prawa człowieka i obywatela oraz bezpieczeństwo obywateli, strzeże dziedzictwa narodowego oraz zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju. 2

3 Tłumaczenie terminu sustainable sustainable pochodzi od łac. słowa sustenso, co oznacza zdolność podtrzymania na przykład sprawy, życia, utrzymanie, wytrzymanie, trwanie bez poddawania się. 3

4 Tłumaczenie terminu sustainable development Sustainable development tłumaczony jest na język polski jako rozwój stały, stabilny, trwały, zrównoważony, trwały i zrównoważony, trwale zrównoważony, harmonijny, samopodtrzymujący się, podtrzymywalny, permanentny, sustensywny, ekorozwój. 4

5 Zrównoważony rozwój w raporcie komisji Brundtland Jest to rozwój, który zaspokaja potrzeby* obecnego pokolenia bez ograniczania możliwości zaspokojenia potrzeb przez przyszłe pokolenia. *w szczególności podstawowe potrzeby biednych, które winny być nadrzędnym priorytetem. 5

6 Dwie interpretacje zrównoważonego rozwoju Wąskie rozumienie zrównoważonego rozwoju pochodzące od ekorozwoju, tu: zrównoważony rozwój = ochrona środowiska, Szerokie rozumienie zrównoważonego rozwoju tu: zrównoważony rozwój = poprawa jakości życia, ład zintegrowany. 6

7 Zrównoważony rozwój jako poprawa jakości życia Jakość życia to wielowymiarowa ocena obecnego życia jednostki w kontekście kulturowym, który ją otacza i wartości, które wyznaje. Jakość życia jest przede wszystkim subiektywnym poczuciem dobrobytu w jego fizycznych, psychicznych, społecznych i duchowych aspektach. 7

8 Zrównoważony rozwój jako ład zintegrowany Ład zintegrowany to stan równowagi pomiędzy trzema obszarami życia człowieka: - sferą ekonomiczną (rozwój gospodarczy), - sferą społeczną (rozwój społeczny), - środowiskiem naturalnym (ochrona środowiska naturalnego). 8

9 Sprawiedliwość międzypokoleniowa Oznacza konieczność zachowania odpowiedniej jakości środowiska dla przyszłych generacji oraz konieczność zabezpieczenia zasobów podstawowych surowców, w tym zwłaszcza nośników energii, dla potrzeb wzrostu gospodarczego w przyszłości. 9

10 Sprawiedliwość wewnątrzpokoleniowa Oznacza poczucie łączności ze współcześnie nam żyjącymi, akcentuje społeczny aspekt zrównoważonego rozwoju, dotyczy między innymi zmniejszenia dysproporcji pomiędzy krajami bogatej Północy, a krajami biednego Południa. 10

11 Współzależność i równoważność rozwoju gospodarczego, ochrony środowiska oraz rozwoju społecznego Cel społeczny Cel gospodarczy Cel ekologiczny Rozwój zrównoważony ideał 11

12 Miernik definicja pojęcia Miara, wskaźnik określający wielkość, jakość lub wartość czegoś, Kryterium oceny jakiegoś zjawiska, To, co ukazuje, ujawnia coś. Miernik = wskaźnik Mierniki to podstawowe narzędzia monitoringu zrównoważonego rozwoju. 12

13 Mierniki rozwoju i dobrobytu Mierniki przekrojowe D-P-S-I-R Mierniki dla społeczności lokalnych Mierniki agregatowe Mierniki dobrobytu ekonomicznego Mierniki pieniężne Mierniki niepieniężne: TMR, ecological rucksack, ecological footprint Mierniki dobrobytu społecznego: HDI, HPI, GDI, HNA Tradycyjne mierniki działalności gospodarczej: PNB, PNN, PKB, PKN Zielone mierniki dobrobytu ekonomicznego:isew, GPI 13

14 Mierniki przekrojowe D-P-S-I-RD Wskaźniki czynników sprawczych (Driving Forces) Wskaźniki presji (Pressure) Wskaźniki stanu (State) Pokazują kto(co) spowodował(o) problem Wskazują problemy i zagrożenia środowiskowe Mierzą jakość środowiska Wskaźniki oceny wpływu (Impact) Wskaźniki reakcji (Response) Obrazują wpływ problemu na gospodarkę, środowisko, społeczeństwo Pokazują działania podejmowane w celu rozwiązania problemu 14

15 Tradycyjne mierniki działalności gospodarczej Produkt narodowy brutto (PNB) Produkt narodowy netto (PNN) Produkt krajowy brutto (PKB) Produkt krajowy netto (PKN) Jest to wartość wszystkich dóbr i usług wytworzonych w danej gospodarce w określonym czasie (uwzględnia dochody netto z tyt. pracy lub własności za granicą) To PNB pomniejszony o wartość amortyzacji środków trwałych Jest to wartość wszystkich dóbr i usług wytworzonych na terenie danego kraju To PKB pomniejszony o wartość amortyzacji środków trwałych 15

16 Krytyka tradycyjnych mierników działalności gospodarczej Poziom rzeczywistego dobrobytu zależy w głównej mierze od czynników pozaekonomicznych Mierniki te wykazują dochody wynikające z niewłaściwego gospodarowania zasobami środowiska Mierniki te nie uwzględniają tej części produkcji, która nie przechodzi przez rynek Mierniki te wliczają wszystkie dobra i usługi, choć niektóre z nich nie świadczą o wzroście dobrobytu społecznego (np. wydatki na zbrojenia, koszty dojazdów do pracy, koszty alarmów domowych) 16

17 Zielone mierniki dobrobytu ekonomicznego Wskaźnik Trwałego Dobrobytu Ekonomicznego (ISEW) plus + usługi z pracy w gospodarstwie domowym, + usługi z dóbr trwałego użytku, + wydatki publiczne związane z edukacją i służbą zdrowia. minus - wydatki indywidualne zw. z edukacją, służbą zdrowia, dojazdami do pracy, - wydatki zw. z reklamą, wypadkami drogowymi, zanieczyszczeniami środowiska, - wydatki na dobra trwałego użytku, - koszty związane z ubytkiem zasobów naturalnych, - straty związane z efektem cieplarnianym, ubytkiem warstwy ozonowej. 17

18 Zielone mierniki dobrobytu ekonomicznego Wskaźnik Rzeczywistego Postępu (GPI) Uwzględnianie sprawiedliwego rozłożenia dochodów, Prace domowe, wolontariat, wyższa edukacja, Czas wolny, Wartość usług dostarczanych przez dobra. Przestępczość, Ubytek zasobów naturalnych, Zanieczyszczenie środowiska, Długoterminowa degradacja środowiska, Wydatki defensywne, Koszt zakupu dóbr konsumpcyjnych. 18

19 Niepieniężne mierniki dobrobytu ekonomicznego Ślad ekologiczny (ecological footprint) określa średnią powierzchnię gruntów uprawnych i wód przybrzeżnych zawłaszczoną przez jedną osobę jako źródło pożywienia, wody, energii, a także jako przestrzeń mieszkalną, handlową, transportową i przestrzeń konieczną do składowania wytworzonych odpadów. 19

20 Ślad ekologiczny w 2003 roku Państwo Ludność (mln) Ślad ekologiczny (gha/os.) Pojemność środowiska (gha/os.) Ekologiczna nadwyżka lub deficyt ŚWIAT 6 301,5 2,23 1,78-0,45 Kraje bogate 955,6 6,4 3,3-3,12 Kraje-klasa średnia 3 011,7 1,9 2,1 0,18 Kraje biedne 2 303,1 0,8 0,7-0,09 Unia Europejska 454,4 4,8 2,2-2,6 Polska 38,6 3,3 1,8-1,4 20

21 Ecological Footprint Quiz 21

22 Niepieniężne mierniki dobrobytu ekonomicznego Całkowite nakłady materialne (TMR) jest to wskaźnik w skali makro, który określa całkowitą presję wywieraną przez działalność gospodarczą w trakcie pozyskiwania i przetwarzania surowców oraz w czasie produkcji. 22

23 Niepieniężne mierniki dobrobytu ekonomicznego Plecak ekologiczny (ecological rucksack) jest to całkowita ilość materiałów (kg) włączonych bezpośrednio i pośrednio do wytworzenia określonego produktu (od kołyski do momentu, kiedy produkt jest gotowy do użytku) po odjęciu wagi samego produktu. Przykład: złota obrączka ślubna posiada plecak o wadze trzech ton, 1 litr soku pomarańczowego posiada plecak 10-kilogramowy. 23

24 Mierniki dobrobytu społecznego Wskaźnik rozwoju społecznego (HDI) składa się z: - wskaźnika przeciętnej długości życia, - wskaźnika alfabetyzmu, - wskaźnika skolaryzacji, - wskaźnika dochodu przypadającego na jednego mieszkańca (PKB per capita). W 2002 roku Polska zajmowała 37 miejsce (na 55 krajów znajdujących się w grupie najbardziej rozwiniętych) wśród 175 krajów świata. 24

25 Mierniki dobrobytu społecznego Wskaźnik ubóstwa (HPI) - w krajach trzeciego świata: odsetek mieszkańców, którzy nie dożyją 40 roku życia, proporcja ludzi dorosłych nie umiejących czytać i pisać, odsetek ludności bez dostępu do czystej wody i służby zdrowia, dzieci do lat pięciu z niedowagą, - w krajach rozwiniętych: odsetek mieszkańców, którzy nie dożyją 60 roku życia, proporcja ludzi dorosłych nie umiejących w dostatecznym stopniu posługiwać się słowem pisanym, liczba ludzi osiągających dochód niższy niż 50% średnich dochodów w danym kraju, odsetek ludzi pozostających bez pracy ponad rok. 25

26 Mierniki dobrobytu społecznego Wskaźnik rozwoju społecznego z uwzględnieniem płci (GDI) wyznacza się, z zachowaniem proporcji według płci, na podstawie takich samych danych co HDI w celu ukazania różnicy pomiędzy tempem rozwoju kobiet i mężczyzn w danym kraju Polska: kobiety mają przewagę w dwóch wskaźnikach: długości życia oraz skolaryzacji, tracą przy osiąganiu wskaźnika materialnego. 26

27 Mierniki dobrobytu społecznego Szacunek Potrzeb Człowieka (HNA) to miernik w którym za podstawę obliczania dobrobytu przyjmuje się stopień zaspokojenia podstawowych potrzeb. Są to potrzeby: egzystencji, ochrony, uczucia, rozumienia, uczestnictwa, bezczynności, tworzenia, tożsamości, wolności. 27

28 Mierniki dla społeczności lokalnych Nie ma jednej uniwersalnej listy lokalnych wskaźników zrównoważonego rozwoju Ich zadaniem jest zobrazowanie postępów na drodze do zrównoważonego rozwoju Przykładowe mierniki: - ilość dni w roku, w których są przekraczane dopuszczalne wielkości stężeń zanieczyszczeń jako wskaźnik stanu środowiska, - liczba mieszkańców usatysfakcjonowanych jakością życia jako wskaźnik dobrobytu, - liczba organizacji pozarządowych i osób w nich działających jako wskaźnik aktywności społecznej. 28

29 Mierniki Mierniki a realizacja celów zrównoważonego rozwoju Mierniki przekrojowe Cele rozwoju zrównoważonego Rozwój gospodarczy + Ochrona środowiska + Rozwój społeczny + Trad. Mierniki dział. Gosp. (PKB, PNB) + - +/- Zielone mierniki (ISEW, GPI) + + +/- Ślad ekologiczny, TMR, plecak ekologiczny HDI, HPI, GDI Miernik dobrobytu społecznego HNA - - +

30 Dziękuję za uwagę. 30